Griffin, Nathaniel Edward/ Guido de Columnis, Historia destructionis Troiae.
Edited by N. E. GRIFFIN. Medieval Academy Books, No. 26 (1936).


 [[ Print Edition Page No. i ]] 
GUIDO DE COLUMNIS HISTORIA DESTRUCTIONIS TROIAE

 [[ Print Edition Page No. ii ]] 

 [[ Print Edition Page No. iii ]] 
GUIDO DE COLUMNIS HISTORIA DESTRUCTIONIS TROIAE

Edited by NATHANIEL EDWARD GRIFFIN

THE MEDIAEVAL ACADEMY OF AMERICA

CAMBRIDGE, MASSACHUSETTS

1936


 [[ Print Edition Page No. iv ]] 

The publication of this book was made possible by grants
of funds to the Academy from the Carnegie Corporation of
New York and the American Council of Learned Societies

Copyright

by

THE MEDIAEVAL ACADEMY OF AMERICA

1936

Printed in U. S. A.


 [[ Print Edition Page No. v ]] 

IOANNI·WHEELER·GRIFFIN

FRATRI·IVRIS·PERITISSIMO

LITTERAS·COLENTI·ARTESQVE·HVMANIORES

D·D·D


 [[ Print Edition Page No. vi ]] 

 [[ Print Edition Page No. vii ]] 

PREFACE

This edition of the text of Guido has been made possible by the scholarly zeal and personal kindness of Professor Carleton Brown of New York University, at whose instance the Modern Language Association of America petitioned the Carnegie Institution of Washington for a subvention to defray the expenses of a complete edition of the Historia Destructionis Troiae. The petition was referred by the Carnegie Institution of Washington to the American Council of Learned Societies, which, after careful study of the project, secured a subvention for the preparation of the text from the Carnegie Corporation of New York City. The text is published by the Mediaeval Academy of America with certain assistance from the American Council of Learned Societies. To these five organizations, and especially to Dr Waldo G. Leland, Permanent Secretary of the American Council of Learned Societies, who has taken a quite personal interest in the edition, and to Mr G. W. Cottrell, Jr., Executive Secretary of the Mediaeval Academy, for skilful assistance in preparing copy for the printer, I here express my deep gratitude.

The text which is now offered furnishes, of course, but the initial constituent of a complete edition of Guido. For over thirty years I have been collecting material for a descriptive catalogue and critical evaluation of the manuscripts and printed editions of the Historia, a study of its sources and influence, and of the life of its author. It is for the proper execution of these undertakings that I have begun with the editing of the text.

From the commencement of my textual labors in 1929 I have profited constantly by the invaluable counsel of Professor J. S. P. Tatlock of the University of California, who, at the request of the American Council of Learned Societies and later of the Mediaeval Academy of America, kindly consented to act as adviser to the enterprise. Without the many valuable suggestions of Professor Tatlock, whose skill in all matters pertaining to text construction has ever been at my disposal, this edition would never have attained its present form. Many times after experimentations of my own I have found myself returning to his recommendations. Especially am I grateful to him for warnings against the alluring temptation of relying upon the “doctored” readings of the printed edition of Strassburg, 1486, and too little upon the “duriores lectiones” of the manuscripts, for his ingenuity in suggesting explanations for many of the more difficult entries in the Glossary of Uncommon Words, for his prompt and
 [[ Print Edition Page No. viii ]] 
patient replies to letters of inquiry, and for reading through the entire text — parts of it more than once — while in process of construction and once again in galley with scrupulous care. For the readings adopted in the text he is not, of course, responsible; while many of them were suggested by him, the ultimate decision has always been mine. I have also profited greatly by the acute observations of Professor Charles L. Sherman of Amherst College.

Scholars at Harvard University have been most generous in responding to calls upon their time. Among these Professor E. K. Rand has never failed to point me unhesitatingly to the solution of difficulties of the most varied sort, and more than once has offered helpful comments upon obscure passages in the text. To Professor C. H. Haskins’ palaeographical knowledge I am indebted for suggestions regarding the provenience of my five principal manuscripts. By Professor Joshua Whatmough I have been instructed in more than one matter of phonology. Mr George Washington Robinson has offered stimulating suggestions regarding textual procedure, and Dr Alexander Pogo, Associate Editor of Isis, has interpreted the astronomical passage on p. 16. To Professor William C. Greene I am indebted for advice regarding classical Latinity and to Professor William Thomson for assistance in the definition of the Arabic Saphy in the Index of Proper Names. For the collation of occasional passages of exceptional difficulty in three otherwise unused manuscripts in the British Museum and for two readings from a copy of the Cologne Edition there I am under deep obligation to the expert and generous services of Mr Henry Bergen, the learned editor of Lydgate’s Troy Book and Falls of Princes. I am also very grateful to the Rotograph Committee of the Modern Language Association, especially to its efficient chairmen Professor R. K. Root and Professor W. L. Bullock, for obtaining for me rotographs of five Guido manuscripts — including one in French, which I have not used — and to the officials of the Library of Congress, especially to Dr J. F. Jameson, and of the Harvard College Library, especially to Mr W. B. Briggs, for the loan of these rotographs from Washington so that I might use them in Cambridge.

I hope that I may not have proved entirely unworthy of the substantial assistance I have received from these already mentioned and from others too numerous to mention; “nihil est infelicius eo qui multis peritis usus se imperitum praestat.”

Nathaniel Edward Griffin

Cambridge, Massachusetts
    17 May 1935


 [[ Print Edition Page No. ix ]] 

CONTENTS


 [[ Print Edition Page No. xi ]] 

INTRODUCTION

The Selection of the Manuscripts

The present edition of Guido de Columnis’ Historia Destructionis Troiae is the outcome of investigations undertaken before the World War. In the summers of 1907, 1912, and 1913 I examined ninety-three manuscripts of the Historia in various libraries of England, France, Italy, and Sicily, and subsequently examined another in America. All these I hope to list in a later volume.

From each of these ninety-four manuscripts I copied four brief equidistant passages. A comparison of these passages revealed absolute sameness in content accompanied by innumerable variations of orthography and phraseology. There was some disagreement among the scribes respecting the chaptering of books. Moreover the scribes of certain manuscripts had added, at the end of the text, after the epitaphs, a dating of the Fall of Troy or a metrical Deploratio Troiae or both. These scribal vagaries might, of course, have furnished some initial clue to a classification of the manuscripts. But the ninety-four manuscripts examined were by no means all the manuscripts of Guido that have existed. While in Europe I located forty-two others, making one hundred and thirty-six manuscripts in all. Listed in catalogues I did not see and uncatalogued there must be many more, not to mention the number that must have perished or become lost. Obviously from so many manuscripts no authoritative stemma could be constructed. Accordingly I decided to depend upon scribal dates and to select from among those of my ninety-four manuscripts that were dated by the scribes the five that bore the earliest dates. Of the five manuscripts chosen the earliest bears the date 1334 and the latest the date 1353. The earliest manuscript was written forty-seven years after the original, which was composed in 1287, as stated by Guido in his colophon (vid. p. 276), and the latest sixty-six years thereafter. Two of the manuscripts certainly, three in all probability, and not improbably all five were written in widely separated localities (vid. pp. xii-xiii). Hence they present a fairly early, and, in all likelihood, a fairly broad cross-section of the manuscript tradition.

A Composite Text Preferred

In the treatment of these five manuscripts two methods of procedure were possible. Either the best of the five manuscripts could be printed literally with only its most obvious blunders corrected from the remaining four, the variants of which would appear in the footnotes, or else a composite
 [[ Print Edition Page No. xii ]] 
text could be constructed from all five manuscripts, with one manuscript used as base but corrected as thoroughly as possible from the other four. The former plan, though favored by Mr Tatlock, seemed to me to supply little more than “matériaux pour servir à une édition critique,” provided the reader had the skill and patience to construct for himself, as he went along, a proper text from the fund of variants supplied at the foot of the page. What seemed to be needed, for an author as widely translated and imitated as Guido, was a sort of middle-of-the-road text, which would, save for the necessary retention of such indifferent features as the word-order and purely graphic peculiarities of the basic manuscript, be freed from the eccentricities of any one scribe, and combine from all the manuscripts used whatever seemed most likely to have been the reading of the author. And it is my conviction, confirmed by the largely nugatory results obtained from collations from additional manuscripts in passages of unusual difficulty, that the five early manuscripts here used present almost as wide a range of possible readings as would be found in a much larger number, and that, if a proper selection has been made from among the readings offered, the text here printed may be taken to approximate that of the author.

Description of the Manuscripts

The five manuscripts used in the preparation of the present edition are these:

A and H hold more closely together than C and P1, but not so closely as to warrant the supposition that either was copied from the other. P2 stands independent of the two groups, though agreeing more often with AH than with CP1.

The handwriting of H and P2 indicates that both were written north of the Alps. H is stated by the scribe (vid. p. 276, n. 12) to have been written at “Dyst” (conjectured to be “Diest in Brabant” by H. L. D. Ward in his Catalogue of Romances in the British Museum, i, 40). The scribe of P2 is silent as respects his locality. The handwriting of A, C, and P1 indicates that the three were written south of the Alps. The scribe of A (vid. p. 276, n. 12) calls himself “clericus Baiocensis diocesis” (i.e. of Bayeux, Normandy). This statement contradicts the evidence of handwriting, but it is quite possible that the scribe of A migrated to
 [[ Print Edition Page No. xiii ]] 
Normandy from south of the Alps. The scribe of P1 (vid. p. 276, n. 14) calls himself “Theodericus de Virginum Castello” (i.e. presumably Virginum Civitas, i.e. Parthenopolis, i.e. Naples).

Treatment of the Manuscripts

I have used P1, the earliest manuscript, as the basis of my text, though I should have saved myself a considerable amount of unnecessary labor in the recording of variants by using P2 as my basis instead. P2 shows on the whole better readings than P1. But the superiority of P2 to P1, as indeed the interrelationship of the manuscripts in general, did not emerge at first, nor could it have been safely predicated for the entire text until all the manuscripts had been compared to the end. It accordingly seemed better to choose the basic manuscript on the ground of date and thus provide against the possible necessity of subsequent retraction or modification of practice. What has seemed the best reading has, at any rate, always found its way into the text, though not always by the most direct route.

I have followed P1 faithfully throughout, save where a P1 reading has been rejected in favor of a better reading in one or more of the other manuscripts. In that case I always give the P1 reading in a footnote. I follow the spelling and word-order of P1 or, where a P1 reading has been rejected, the spelling and word-order of the manuscript containing the substituted reading. In the case of readings otherwise identical I follow, both in the text and in the footnotes, the spelling and word-order of the earliest manuscript. Wherever a P1 spelling is puzzling, through lack of conformity to classical spelling, I have either indicated the classical spelling in the text by enclosing in oblique brackets (< >) a letter that needs to be supplied and in square brackets ([ ]) a letter that needs to be omitted, or placed the classical spelling in the text, relegating the P1 spelling to the footnote, followed by the abbreviation “MS.” In accordance with the practice of the scribe of P1 in writing u medially, I have silently changed v to u in the text where v has been written after a space left blank for the insertion of an initial capital (as Que for ve, p. 112, l. 23 or where the scribe of P1 has separated two words that should be united, writing v at the opening of the second word (as inuenerunt for in venerunt, p. 146, l. 1). Improper writings of C for t in P1 I have silently corrected in the text.

Save in the case of proper names, merely graphic variants (viz., c-ch, c-k, c-q or qu, c-s, ch-h, f-ph, g-gh, initial h added or omitted, i-y, o-ob, p between m and n added or omitted, ss-sc, t-th, u-v, and single or double consonants) have not been recorded in the footnotes. In the case of proper
 [[ Print Edition Page No. xiv ]] 
names I have recorded graphic variants once and once only. Phonetic variants, on the other hand, as characteristic of the individual manuscripts, and as such of possible service in the investigation of the particular manuscripts used by the authors of vernacular versions, have been recorded twice for each manuscript but not beyond second occurrence, ‘et aliter’ being added in case of further occurrence. If, however, a phonetic variant differs so radically from the form in the text as to look like a separate name, I have recorded it always.

An unimportant variant reading found in one manuscript only has not been recorded.

The e found in the manuscripts as mediaeval substitute for ae and oe has been retained.

The contractions of the manuscripts have been expanded, improper word-divisions corrected, and punctuation and capitalization modernized, not only in the text but also, contrary to usual practice, in the footnotes as well, the present editor being unable to see why, if he be trusted to intervene between the manuscript and reader in the one case, he should not in the other as well.

Supplementary Manuscripts

In addition to the five manuscripts already listed, I have, for a few passages of unusual difficulty, included readings from the three following manuscripts:

A1 British Museum, Additional 15477, of the middle of the fourteenth century.

A2 British Museum, Additional 22155, of the middle of the fourteenth century.

R British Museum, Royal 15, C, xvi, of the fourteenth century.

Printed Editions

No printed edition of Guido has appeared since 1494. The edition of that year, printed at Strassburg, is a reprint, with occasional slight variations, of one or other of the two Strassburg editions of 1486 and 1489, which, in so far as I am aware, do not differ. These three editions were probably from the press of the printer of the 1483 edition of Jordanus de Quedlinburg. There are at least four earlier editions, of which an undated edition issued in Holland by the printer of the Liber Alexandri de Preliis is the earliest, according to information received from Mr Henry Bergen, who has recently been making a comparison of the editions in the British Museum in connection with his study of the sources of Lydgate’s Troy Book; Mr Bergen thinks that this Dutch edition was printed in or about 1473. Of the three intermediate editions the first
 [[ Print Edition Page No. xv ]] 
was printed by Arnoldus Therhurnen, Cologne, 1477, the second (without date or place) is thought to have been printed by John of Westphalia at Louvain in 1480 or later, and the third (also without date or place) by Richard Paffroet at Deventer in 1481. There is, however, an even chance that the Strassburg editions repose upon as good a manuscript as do any of the earlier editions, to which I have not had continuous access. In those frequent cases where the manuscript evidence has seemed inconclusive I have, accordingly, cited readings from the Strassburg edition of 1486 (S1), which is the one of the three that I happen to possess. Though much doctored, S1 seems to have been intelligently doctored, and so may at times by a happy guess have restored the right reading. I have also cited one reading from each of the two following editions:

C1 Cologne, 1477

S2 Strassburg, 1494.

Sources

I have frequently cited proper names from Guido’s main source, the Roman de Troie of Benoît de Sainte-Maure (B), dated between 1155 and 1160, edited for the Société des anciens textes français by L. Constans, Paris, 1904-1912, giving a variant when nearer Guido than the text form. Less frequently I have cited proper names from Dares Phrygius’ De Excidio Troiae Historia (D), of the sixth century, edited by F. Meister, Berlin, 1873, and from Dictys Cretensis’ Ephemeris Belli Troiani (D1), of the fourth century, edited by F. Meister, Berlin, 1872, giving in each case a variant when nearer Benoît or Guido than the text form.

Translations

I have made occasional use of three translations of Guido. I have cited one reading from a German translation printed at Basle under the title Historische, warhaffte und eigentliche Beschreibung von der alten statt Troia, u.s.w. (B1), dated 1599; two readings from the English metrical translation of John Lydgate, called by him the “Troy Book” (L), dated 1412-1420, edited for the Early English Text Society by H. Bergen, London, 1906-1910; and occasional readings from an Italian translation published under the title of La storia della guerra di Troia by the Accademici della Fucina, Naples (N), dated 1665.

Form of the Author’s Name and Title of His Work

Guido apparently omitted to give his work a title. Modern scholars have been divided between entitling it “Historia Troiana” and “Historia Destructionis Troiae.” The latter title is supported by the “destructionis” of the presumably scribal heading of the Prologue (vid. p. 3) and
 [[ Print Edition Page No. xvi ]] 
by the titles of the translations, The Gest Hystoriale of the Destruction of Troy and La Destruction de la Troye (by Jacques Milet).

Modern scholars have varied even more as to the form of the author’s surname. In the ninety-four manuscripts examined it is diversely given as “de Columpna” and as “de Columpnis,” the singular form predominating markedly in the Prologue and the plural form less markedly in the Epilogue. There can be no doubt, however, that the plural form “de Columpnis” is the correct one. Seven legal documents attested by Guido as judge show only the plural form (in one case written “de Columpnulis”). A reference to Guido as vernacular poet by Dante (De Vulgari Eloquentia, ii, 5) reads “de Columnis” and similar references by early compilers of Sicilian canzonieri read “delle Colonne.” The singular form “de Columpna,” which occurs also in copies of other legal documents bearing Guido’s official signature, may be due to a belief on the part of later scribes that Guido belonged to the noble Roman family of Colonna (cf. G. A. Cesario, Le origini della poesia lyrica e la poesia siciliana sotto gli Svevi).

Headings of the Chapters

The headings to the Prologue and to the several books of the Historia are bracketed to indicate that they were, in all probability, later scribal additions.

Marginal Summary

On the outer margins of the text will be found printed opposite the opening of each paragraph of text a summary of the story of that paragraph. In this summary proper names have been spelled as in the first entry form in the Index of Proper Names.

Character and Influence of the Historia

The Historia of Guido is appropriately written in prose. It is an essentially pedestrian piece of work, devoid of any claim to high literary excellence, and extremely wordy. Nevertheless it is not without minor merits. The narrative is easy, fluent, evenly sustained, and capable at all times of holding the attention of the reader.

Guido tells us in his epilogue (vid. p. 276) that, with the exception of the first book,1 he wrote his entire history “within three months, from September 15 to November 25.” This hurried workmanship accounts, no doubt, for the poor style of much of the history. Anacolutha and incomplete sentences are frequent (vid. p. 10, l. 21, p. 146, l. 26, p. 215, l. 15,
 [[ Print Edition Page No. xvii ]] 
p. 238, l. 14). At times, however, he writes with perfect clarity and correctness (vid. pp. 262-269) as though to demonstrate what he might have done all along had he allowed himself more time.

Especially characteristic of the Historia is the author’s use of a turgid rhetoric, which one suspects might easily have swollen into bombast had he introduced those “ampliores methaphores et colores et transgressiones” from which, as he complains in his epilogue, he was restrained by the fear of death. In keeping with this is his failure to reproduce any of the imaginative or picturesque touches which from time to time enliven his poetical model. In his treatment of the love episode of Troilus and Briseida (pp. 163-166), for example, he fails to conserve any of the sprightliness and sly humor with which this episode is handled by Benoît (vv. 13268-13866).

A feature of the Historia of Guido, less noticeable but not entirely absent in the French poem, are the learned digressions here and there throughout the work. These, however preposterous from the standpoint of modern knowledge, are always appropriate to the context, vary the narrative, and seem due less to the author’s desire to air his erudition than to make events of so long ago intelligible to the average reader. Many of these digressions, such as the long disquisition on the beginnings of idolatry (pp. 93-97), are of interest to the modern reader as characteristic of the Middle Ages.

It was apparently this discursive, easily readable, novelistic style of Guido and the fact that he wrote in the universal and authoritative Latin language that gave to his Historia and its derivatives their widespread popularity in nearly every country of Europe from the time of its composition down to the opening of the eighteenth century. Written some one hundred and thirty years after the Roman de Troie — the author of which, though named more than once in that poem, Guido does not once mention — the Latin history largely displaced the French poem; in England, Chaucer, Caxton, and Shakespeare used it directly or indirectly, and full-length metrical translations were made of it by John Lydgate and the author of The Gest Hystoriale of the Destruction of Troy.

Endnotes

 [1 ] This book, he goes on to say, he had finished before the death of his patron, Mathaeus de Porta, in 1272, or fifteen years before he resumed the remainder, which, as he states in his colophon, was completed in 1287.


 [[ Print Edition Page No. 1 ]] 

GUIDO DE COLUMNIS
HISTORIA DESTRUCTIONIS TROIAE


 [[ Print Edition Page No. 2 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 3 ]] 

HISTORIA DESTRUCTIONIS TROIAE *

*f. 1r*[Incipit prologus super hystoria destructionis Troye composita per iudicem Guidonem de Columpna de Messana.] 1 2 3 4 5

Guido de Columpna explains why he has retold the story of Troia according to Dares and Ditis. He has supplied many particulars which Cornelius, in his translation of them, improperly omitted.Licet6 cotidie uetera recentibus obruant,7 nonnulla tamen iam dudum uetera precesserunt que sic sui magnitudine uiuaci sunt digna memoria ut nec ea cecis morsibus uetustas abolere preualeat nec exacti8 temporis antiqua curricula sopita taciturnitate concludant. Vigent enim in illis pro gestorum magnitudine continuata recordia dum preteritorum in posteros sermo dirigitur. Et antiquorum scripta, fidelia conseruatricia9 premissorum, preterita uelud presentia representant, et viris strenuis quos longa mundi etas iam dudum per mortem absorbuit per librorum uigiles lectiones, ac10 si viuerent, spiritum ymaginarie uirtutis infundunt. Troyane11 igitur urbis excidium nulla dignum est12 longeui13 temporis uetustate detergi. Vt continuis recordiis successorum floreret in mentibus, multorum scribentium calamus fideli scriptura depinxit. Nonnulli enim iam14 eius ystorie poetice alludendo ueritatem ipsius in figurata commenta
 [[ Print Edition Page No. 4 ]] 
quibusdam fictionibus transsumpserunt, vt non uera que scripserunt uiderentur audientibus perscripsisse sed pocius fabulosa.1 Inter quos suis diebus maxime auctoritatis Homerus apud Grecos eius ystorie puram et simplicem ueritatem in uersuta uestigia uariauit, fingens multa que non fuerunt et que fuerunt aliter transformando. Introduxit enim deos quos coluit antiqua gentilitas impugnasse Troyanos et cum eis fuisse uelut uiuentes homines debellatos. Cuius errorem postmodum poete curiosius insecuti, ut darent intelligi non solum Homerum2 fuisse uitiorum3 auctorem,4 multa deludia in libris eorum scribere presumpserunt. Vnde Ouidius Sulmonensis prodigo5 stilo in multis libris suis utrumque contexuit. Addidit enim multa commenta commentis, intermixtim6 etiam ueritatem non7 obmittens. Virgilius etiam8 in opere suo Eneydos,9 si10 pro maiori parte gesta Troum,11 cum de eis tetigit, sub ueritatis luce narrauit, ab Homeri tamen fictionibus noluit in **f. 1valiquibus abstinere. Sed ut fidelium ipsius ystorie uera scribentium scripta apud occidentales omni tempore futuro uigeant successiue, in12 vtilitatem eorum precipue qui gramaticam legunt, ut separare13 sciant uerum a falso14 de hiis que de dicta ystoria in libris gramaticalibus sunt descripta, ea que per Dytem Grecum et Frigium15 Daretem,16 qui tempore Troyani belli continue in eorum exercitibus fuere presentes et horum que uiderunt fuerunt fidelissimi relatores, in presentem libellum per me iudicem Guidonem de Columpna de17 Messana transsumpta legentur, prout in duobus libris18 eorum inscriptum quasi una uocis consonantia inuentum est in Athenis.19 Quamquam autem hos libellos quidam Romanus, Cornelius nomine, Salustii magni nepos, in Latinam linguam transferre curauerit,20 tamen, dum laboraret nimium esse21 breuis, particularia ystorie ipsius que magis possunt allicere animos auditorum pro22 nimia breuitate indecenter obmisit. In hac igitur serie libelli totum inuenietur23 inscriptum quod de tota ystoria uniuersaliter et particulariter gestum fuit: que fuit24 origo inimicitiarum et scandali que aduersus Frigios Greciam concitauit (vt appellatione Grecie non Magna Grecia, Ytalia25 uidelicet, ut uoluerunt nonnulli, debeat comprehendi, dicentes aduersus Troyanos et26 Magnam Greciam,
 [[ Print Edition Page No. 5 ]] 
id est Ytaliam,1 quam appellamus hodie Romaniam, confluxisse, cum parua scilicet sola, licet paucis aliis sibi adiunctis, uenerit expugnatura Troyanos, prout ipsius ystorie series per ea que infra legentur apertius demonstrabit). Sic ergo successiue describetur2 in ipsa qui reges et qui duces Grecorum armata manu et quot nauibus se in predictum exercitum contulerunt, quibus armorum3 insigniis4 usi sunt, qui reges et qui5 duces in Troyane urbis defensionem aduenerunt,6 quanto tempore fuit7 protracta uictoria, quotiens bellatum extitit et quo anno, quis in bello ceciderit et cuius ictu (de quibus omnibus pro maiori parte Cornelius nihil dixit). Superest ergo8 ut ad eius narrationis seriem accedatur.9 Explicit10 prologus.

*f. 2r*[Incipit liber primus de Peleo rege Thesalie inducente Iasonem vt se conferat ad aureum uellus habendum.] 11 12

The Myrmidones are ruled by Peleus and Thetis, and live in Thesalia.In regno Thesalie, de predicte scilicet prouinciis Romanie cuius incole Mirmidones dicti sunt, quod nos hodie uulgari denominatione Salonicium13 appellamus, regnabat tunc temporis rex quidam iustus et nobilis nomine Pelleus14 cum eius consorte Thetide15 nuncupata. Ex quorum matrimonio processit vir ille tam fortis tam animosus tam strenuus denominatus Acchilles.16 Hos Mirmidones illi qui dicere uoluerunt Magnam Greciam, id est Ytaliam, in Troyanorum excidium aduenisse Aprutinos17 esse dixerunt, gens quedam uidelicet que in regni Sicilie18 finibus habitat constituta. Vnde prouincia illa Aprucium19 dicta est et ciuitatem Thetim20 que in ipsa prouincia sita est a predicta Thetide21 nomen asserunt assumpsisse. Sed sic dicentes perhibentur errare, cum Mirmidones habitatores Thesalie22 nuncupentur, quorum dominium, post obitum regis Pellei patris sui nactus,23 Acchilles in Troyano bello multa cum eis miracula bellicosa peregit. Sicut de eis24 testatur Ouidius, eorum originem fabulose commentans. Dixit enim hos Mirmidones in viio25 Methamorphoseos26 fuisse formicas, ad preces regis Thesalie diis porrectas in homines transformatas, dum diebus illis totum vulgus regni Thesalie, incumbente cuiusdam27 letifere infirmitatis peste,28 finaliter decessisset,
 [[ Print Edition Page No. 6 ]] 
solo illo rege superstite. Qui dum in quodam nemore iuxta radices cuiusdam arboris adhesisset, inspectis ibidem innumerabilium formicarum discurrentibus aciebus, in homines redigi suppliciter postulauit. Et in legenda beati Mathey1 apostoli Mirmidones esse habitatores Thesalie, in qua idem apostolus aliquamdiu moram traxit, aperte monstratur.2

Peleus, jealous of his nephew Iason, seeks secretly to compass his ruin. Hunc autem regem Pelleum3 describit ystoria habuisse quendam fratrem Hesonem4 nomine, sibi ex utroque parente coniunctum et eius in etate maiorem. Qui dum longeue5 etatis senio grauaretur, seipsum vix regere poterat. Et ideo regni Thesalie gubernaculis multo minus longa sibi sene<c>tute * confracto6 renunciauit et cessit moderamina regni Pelleo*f. 2v fratri suo. Post cuius Pellei regimen Heson legitur per tempora longa uixisse, ita ut, eo multa sene<c>tute defecto, eius occuli caligarent7 et eius corporeus uigor pre nimia tabesceret senectute. Quem dixit idem Ouidius in eodem libro Methamorphoseos8 postmodum in iuuentutis flores et iuueniles potentias renouatum, ita quod de senili umbra factus est anniculus9 medicabili cura et artifiosa uirtute Medee, de qua Medea infra proxime habendus est sermo. Ex hoc igitur Hesone supererat quidam natus, Iason nomine, vir fortis et strenuus et iuuenis, nimium speciosus, modestus, largus, affabilis, tractabilis, pius, et omni10 morum uenustate corruscus. Hunc Thesalie primates et nobiles, hunc plebei11 tenere dilectionis affectu pro suarum uirtutum excellentia sunt amplexi, non minus quam regem12 Pelleum13 uenerantes eundem.14 Erat et idem Iason non minus obediens regi patruo quam esset patri si regeret,15 nec erat molestus illi sed omni subiectione deuotus, licet Pelleus sceptro Thesalie potiretur. Eadem igitur relatione non sibi rex Pelleus respondebat, quod16 licet signis extrinsecis eum sibi carum esse monstraret,17 ardebat tamen et fluctuabat intrinsecus ne in uirtute sua et in tanta affectione suorum quam sui erga ipsum habebant Iason eum Thesalie regni dominio spoliaret. Longe igitur in mente secum seruauit ardorem, quem sagaci studio tegere ne actu aliquo publicatus euagari posset extrinsecus diu per fatigabilem tollerantiam est conatus. Quare disquisiuit in corde suo uiarum ymaginata proposita18 quibus posset Iasonem perdere absque sui sugillatione pudoris.

Tandem de re mirabili diebus illis per plurima mundi loca loquax
 [[ Print Edition Page No. 7 ]] 
fama auribus plurimorum intonuit quod in quadam insula dicta Colcos1 ultra regni Troyani confinia uersus orientalem plagam quidam aries habebatur,A ram with a fleece of gold, posessed by Oetes, King of Colcos, can be won only by extraordinary labors. cuius vellus erat aureum, ut fame preconium perhibebat. In hac igitur insula regnare dicebatur rex quidam Oetes2 nomine, vir potens et diues sed etate prouectus. Hunc aurei ueleris**f. 3r arietem describit ystoria custoditum fuisse mirabili cura et studio dei Martis, cum in eius custodia deputati fuissent quidam boues vrentes flammas ex ore uomentes. Si quis igitur hunc aurei uelleris arietem optaret habere, cum hiis bobus necesse habebat inire certamen et si eorum uictoria potiretur, opportebat eum boues ipsos deuictos iugo subicere et eos compellere aratro terram uertere in qua erant. Item, deuictis bobus ipsis et arare coactis, iterum3 necesse habebat in quendam draconem squamis orridum et flammas igneas exalantem irruere, ipsumque, bello cum ipso commisso, perimere et, eo perempto, dentes a faucibus eius euellere et euulsos serere in predictam terram a bobus aratam. Ex huius4 agri semine seges mirabilis pullulabat. Nam ex5 satis dentibus statim quidam armati milites nascebantur, fraternum bellum inter se illico committentes, qui se per mutua vulnera perimebant. Per hec6 ergo7 periculosa discrimina et non per alios tramites poterat predictum aureum velus haberi ac omnibus uolentibus predicta subire certamina rex Oetes8 faciebat liberum aditum exhiberi. Quamquam enim sic de aurei uelleris ariete dictaret ystoria, asserentes tamen uera de eo aliter sunt testati. Dixerunt enim regem Oetem cumulum thesauri magni9 possedisse et possessum custodie traditum memorate per incantationum tamen10 figmenta et artes mathamaticas constitutas. Huius11 enim thesauri cumulum per mundanam ingluuiem et auaricie cupiditatem, que omnium malorum est mater, multi strenui sibi querere uoluerunt,12 sed, impugnantibus incantationum noxiis, non13 thesauri compendia14 sed15 finalis sibi necis dispendia quesierunt.

Peleus, to make way with Iason, asks him to go in quest of this ram, promising him his kingdom in case of success.Vt igitur de aureo uellere fama peruenit ad regem Pelleum tanto discrimine quesituro, statim curiosum ad illud erexit animum, diligenter attendens quod tutiori uia et sine pudoris labe sui non posset tradere Iasonem facilius ad perdendum. Assumpsit ergo propositum qualiter Iasonem ortaretur ut in sue uirtutis strenuitate iuueniliter con**f. 3vfidentem ad aurei uelleris questum uoluntarie se conferret.16 Decreuit ergo in celebriori ciuitate Thesalie solempnem curiam
 [[ Print Edition Page No. 8 ]] 
celebrare, in qua, multitudine baronum et militum non modica confluente, curia ipsa triduo perdurauit. Tertia die rex Pelleus uocatum ad se Iasonem in presencia dictorum nobilium sic alloquutus est dicens:1 “Satis quidem glorior, care nepos, de dominio regni Thesalie tam excelsi sed multo potius reputo me gloriosum de tanti strenuitate2 et habilitate nepotis, cum tue uirtutis excellentiam3 uicine prouincie ipsius facti testificatione cognoscant et ea fama ueriloqua relacione continua predicet in remotis. Es enim Thesalonicensis regni et mei potius honor et gloria, cum te saluo regnum Thesalie timeatur ab omnibus et te uigente nullus audeat inimicus. Porro uirtutis tue gloria in sublimi me poneret, si aureum uellus quod Oetis regis potentia tenet inclusum te potente in regni mei claustra posset adduci, quod per te non ambigo satis de facili fieri posse, si laboris animum animosus assumeres et orationis mee precepta non4 obduceres exequenda. Que si perficienda decreueris, tibi singula ad5 predicta peragenda necessaria ipsius6 viatici parabuntur in apparatu maximo et comitiua multorum quos de regni melioribus duxeris eligendos.7 Acquiesce ergo8 uerbis meis9 et10 horum mandatorum meorum operarium te exhibeas gloriosum, ut in conspectu meo de cetero maioris dilectionis11 appareas et de tue strenuitatis12 fama leteris in13 maiores apices sublimari. Nec erit expers a14 magne tue utilitatis compendio efficax labor tuus. Nam ueris pollicitationibus et non fictis te certum efficio quod me deficiente**f. 4rte futurum heredem in regno Thesalie statuam et me uiuente non minus me ipsius regni dominio potieris.”

Iason, unsuspecting, eagerly complies. Peleus summons the skilful wright Argus to build Argon, according to some the first ship to sail to distant lands.Intellectis igitur a Iasone singulis que in tantorum presencia circumstantium rex Pelleus protulit, gaudio exillaratus est multo, non attendens insidiosas regis austutias et eius dolositatis latebras non aduertens, ratus15 que dixerat de pure regis consciencie cellulla processisse potius16 in sui honoris incrementa sublimia quam in sue detrimenta persone. Confisus ergo17 de sue strenuit <at> is audacia nec reputans impossibile sibi esse quod regis fallax auiditas exposcebat, regis mandatis se pronum gratanter exhibuit et se18 infallibiliter inpleturum exposita cum omni19 deuocione promisit. Letificatus igitur20 Pelleus ad grata sui responsa nepotis indicte21 curie finem
 [[ Print Edition Page No. 9 ]] 
imposuit, appetens exequi uota sua post promissa predicta, quibus fortunam alludere iam presensit.1 Considerans ergo quod Colcos2 insula mari circumdata adiri non poterat nisi cum nauigalibus3 aptis4 ad maris discrimina substinenda, iussit ad se uocari de regno Thesalie quendam fabrum, Argum5 nomine, lignorum artificii multa discretione uigentem. Qui ad regis iussum mire magnitudinis quandam nauim in multa congerie lignorum extruxit,6 que de sui actoris7 nomine proprio8 uocata9 est Argon.10 Hanc quidam asserere uoluerunt primam fuisse nauim que primo uelis institutis adire11 loca remota presumpsit, et ideo quamlibet nauim magnam que transmeare maria uelis dicitur eleuatis Argon gramatici vocauerunt.12

Many Thessalian nobles join, among them the brave Hercules, the extent of whose exploits is attested by his columns at Gades. These columns stand at the end of the world, where the great sea pours into the Mediterranean.Parata igitur naui predicta et immissis in eam singulis habundanter que causa nauigationis exposcit, multi nobiles de Thesalia, multa strenuitate conspicui, cum eodem Iasone ingrediuntur in ipsam. Inter quos fuit ille uir uere fortissimus13 et14 fortis Hercules nuncupatus, natus, ut scripsere poete, ex Ioue et Alcmena,15 Amphitrionis16 vxore. Hic est ille Hercules de cuius incredibilibus actibus17 per multas mundi partes sermo dirigitur. Qui sua potentia infinitos gigantes suis temporibus **f. 4vinteremit et in ulnis propriis eleuatum, intollerabili strictura factum exanimem, fortissimum confregit Antheum. Hic,18 si credere dignum est, intrepidus portas adiuit inferni et custodem earum,19 canem Tricerberum,20 uiolenta manu ab illis extraxit. Quem tanta pulsione perdomuit ut21 madefactus totus sui ueneni spuma digesta per uomitum multas22 mundi partes infecerit letiferis acchonitis. Sed quia23 suorum actuum longa narratio poetarum longa expectatione animos auditorum astraheret,24 ista de eo sufficiant25 tetigisse, cum et rei ueritas in tantum de sua uictoria acta per mundum miraculose diuulget quod usque in hodiernum diem usquequo uictor apparuit columpne Herculis testentur ad Gades. Ad has columpnas magnus Macedonius26 Allexander,27 regis Philippi filius, qui et ipse de stirpe regum Thesalie, que28 Macedonia similiter dicitur, fuit productus, subiugando sibi mundum in manu forti legitur29 peruenisse. Vltra quas non30 est locus adhibilis, cum sit mare magnum, occeani uidelicet, quod per31 angustum locum ibidem
 [[ Print Edition Page No. 10 ]] 
per medium gremium terre nostre seipsum infundens Mediterraneum nobis mare constituit, per intrinsecas mundi partes a nobis nauigabile, ut uidemus. Quod licet ab ipso loco infusionem recipiat, effusum litoribus Siriis1 clauditur, in quibus ciuitas Acon2 nostros potissime3 recipit nauigantes. Hunc locum angustum a quo primum hoc Mediterraneum mare dilabitur nostri hodie nauigantes Strictum Sibile4 nominant siue Secte,5 et locus ille6 in quo predicte columpne Herculis sunt affixe dicitur Sarracenica lingua Saphy,7 quidam locus a8 quo sufficit ultra non ire.

Iason and his companions, under the pilotage of Philotetes, direct their course by Ursa Major and Ursa Minor to the Phrygian port Simeonta.Obtenta ergo9 a rege Pelleo Iason nauigandi licentia noua sulcat maria cum Hercule et10 suis complicibus. Nauis11 noua, cuius uela dum secundus uentus inbuit et eius inflat afflatus, loca Thesalie cognita deserit ualde cito et ad incognita maris loca citius dissilit12 uelocissimo curso suo. Multis itaque diebus ac noctibus nauigantibus illis sub ductu Thesalici Philotetis,13 discrete notantibus stellarum cursum uisibilium **f. 5rexistencium iuxta polum, Maioris Urse scilicet14 et Minoris, que numquam occidunt, cum Angue15 uicino, secundum posita poetarum, cum stellam illam quam nauigantes Tramontanam appellant poete dixerunt esse stellam extremam positam in cauda Vrse Minoris, et Maiorem Vrsam16 nauigantes ipsi Grecum17 nominant et Anguem18 dicunt esse magistrum— De quibus Ursis, Maiori scilicet et Minori, Ouidius in secundo libro19 Methamorphoseos20 fabulose commentans dixit Calistonam21 et Archadem22 filium suum has mutatos in vrsas. Vocantur eciam hee stelle Septentrionales stelle, cum sint vii iuxta axem.23 De quibus Iuno sic dixit:

Nuper honoratas summo, mea uiscera, celo

Videritis stellas illuc ubi circulus axem

Vltimus inuoluit spatioque breuissimus ambit.24

At25 uos si tangit lese contemptus alumne,

Gurgite ceruleo26 septem prohibete triones.

Nouerat enim Philotetes stellarum cursus27 et motum,28 si aliquis est in illis tamquam ille, qui nauigationis erat multum expertus. Et ideo, aura secunda perflante, tandiu recto remige nauigauit donec ad
 [[ Print Edition Page No. 11 ]] 
horas Frigias, regni Troyani uidelicet pertinencias, noua nauis applicuit, in portum scilicet qui tunc dicebatur ab incolis Simeonta.1

[Incipit liber secundus de Iasone et Hercule et Grecis applicantibus in pertinentiis Troie et de Laumedonte rege licenciante eos de locis illis.] 2 3 4 5 6 7 8

The Greci land; the author moralizes on the consequences thereof.Greci autem, maris fatigatione lassati,9 ut peruenerunt in terram, in ipsam descendere quietis causa sitienti animo moliuntur. Et descendentes ibidem recentes aquas a fontibus auriunt et ibidem maioris refrigerationis gratia moram per dies aliquos statuerunt, non ut incolis molestiam inferre disponerent nec nociuis dispendiis eos ledere aliquatenus attemptarent. Sed inuida10 fatorum series, que semper quiete uiuentibus est molesta, ab inopinatis insidiis sine11 causa inimicitiarum et scandali causas traxit. Propter **f. 5vquas tante cladis diffusa lues orbem terrarum infecerit vt tot reges et principes bellicosa nece succumberent,12 et13 tanta et talis ciuitas qualis extitit magna Troya uersa fuisset in cinerem, tot uiduatis mulieribus uiris suis, orbatis parentibus tot puellis14 et demum iugo seruitutis adductis. Quamuis enim Grecia inter tot grandes angustias potita15 fuisset uictoria,16 eius tamen victorie pretium per17 tempora longa deleuit iniuria18 scilicet sue gentis et19 nece et20 suorum21 exterminio meliorum. Sane si diis tot mala grata fuerunt, primordialis causa tamen eorum, tam nulla tam leuis, animos non immerito perturbat humanos vt pro culpa tam leui tante acerbitatis pena meruisset infligi, nisi22 benigne forsitan diceretur ut procedentis mali congeries esset boni hedificatio subsequentis, cum ab hiis malis per Troye casum tanta bona processerunt23 vt ipsa Troya deleta insurexerit, causa per24 quam Romana vrbs, que caput est vrbium, per Troyanos exules facta extitit uel promota, per Heneam25 scilicet et Ascanium26 natum eius, dictum Iulium. Et nonnulle alie propterea prouincie perpetuum ex Troyanis receperunt27 incolatum. Qualis est Anglia, que a Bruto Troyano, vnde Britania dicta est, legitur habitata. Item qualis Francia, que post Troye casum a Franco rege, Henee28 socio,29 qui iuxta Renum30 magnam condidit urbem quam Franciam
 [[ Print Edition Page No. 12 ]] 
ex suo nomine necnon et totam1 eius prouinciam appellauit, habitata narratur. Et Veneciarum urbem inhabitauerit ille Troyanus Anthenor.2 Habitationis eciam huius Siciliam3 legimus non expertem, que primo a rege Sicano,4 qui in Siciliam5 a Troya peruenit, habitata describitur, vnde Sicania6 dicta fuit. Et eo postmodum a7 Sicilia8 recedente, relicto in Sicilia9 Siculo10 fratre suo, vnde postmodum Sicilia11 dicta est, transmeauit in Tusciam, quam multarum gentium habitatione repleuit. Et in regno Sicilie per marina confinia supradictus Heneas ciuitates multas legitur condidisse. Qualis est Neapolis tanta ciuitas et gentis indomite terra Gayeta.12 Dyomedes13 etiam,14 licet fuerit de Grecia oriundus, qui in Troyano bello tanta de se miraculosa commi**f. 6rsit, Troya deleta, dum in regnum suum recipi minime potuisset, inhabitauit Calabriam.15 Cuius socios16 narrauit Ouidius Circem,17 Solis filiam, in volucres transformasse, in Calabriam a Dyomede delatas. De quarum auium genere dicit Ysidorus18 multas fuisse productas que aues Diomedee19 sunt dicte, eam naturam habentes ut cognoscant hominem Latinum a Greco discernere. Quare Grecos Calabrie incolas colunt et Latinos fugiunt, si qui sunt.

Iason and Hercules are compelled by Laumedon, King of Troia, to depart; but Hercules retaliates they will return within three years and will not then be forced thence.Sed si tante proditionis causa fuerit subsequentis boni causa finalis20 humana mens habet in dubio. Nam subsequenter describit ystoria quod, Iasone et Hercule cum suis in portu quiescentibus Simeonte,21 de eis ad Laumedontem,22 Troyanum regem, fama peruenit quod gens quedam Troyanis incognita, scilicet gens Grecorum, nouo remige Frigias partes intrauit exploratura forte archana regnilo Troyani uel potius Troye prouinciam uastatura. Erat autem diebus illis Troya non tante magnitudinis qualis fuit postmodum de nouo firmata, et in ea regnabat tunc rex predictus Laumedon nomine, qui, sumpto dampnoso consilio (quod utinam non fuisset!), legatum suum in comitiua multorum ad Iasonem destinauit. Quo ad Iasonem ueniente legationem suam explicat23 in hec uerba:24 “Rex Laumedon, huius regni dominus, de aduentu uestro ualde miratur quare terram suam intrauistis ab eo licentia non obtenta, cuius est intencio sub tranquilla pace eam25 tenere. Hoc
 [[ Print Edition Page No. 13 ]] 
instantissime mandat uobis ut incontinenti debeatis terram eius1 exire ita quod adueniente die sequenti sciat vos ab omnibus terre sue finibus recessisse. Quod si mandatorum suorum uos sentiat2 contemptores, pro certo noueritis ipsum iubere suis in offensionem vestram irruere in depopulationem rerum et finae uestrarum dispendium personarum.” Postquam uero Iason totam3 seriem legationis audiuit, in ira et dolore cordis exacerbatus intrinsecus, antequam ad legationis dicta uerba mutua4 retorqueret, conuersus ad suos sic loqutus **f. 6vest eis:5 “Laumedon rex, huius regni dominus, mirabilis dedecoris iniuriam nobis infert cum absque alicuius offensionis causa nos eici a sua terra mandauit. Itaque si eum regia nobilitas animasset, nos mandare debuit honorari. Nam si casus similis illum in Greciam adduxisset, sciuisset sibi illatum a Grecis non dedecus sed honorem. Sed ex quo magis sibi dedecus quam honor applausit, nos etiam applaudamus et illi ut ab eius regni finibus recedamus,6 cum posset7 contingere et leue sit quod eius enorme consilium sit carissimo pretio redempturus.” Deinde continuatis uerbis conuersus ad nuncium dixit:8 “Amice, legacionis tue uerba diligenter audiuimus et dona que per regem tuum nobis more nobilium sunt transmissa recepimus sicut decet. Deos nostros in Dei ueritate testamur non ex proposito terram tui regis intrasse ut offensam ingereremus in aliquem more predonio uiolentiam illaturi, sed cum ad remotiores partes conferre nos nuperius9 intendamus, necessitas in hunc locum diuertere10 nos coegit. Dic ergo regi tuo nos de sua terra recedere, scituro pro certo quod etsi non per nos, poterit forte per alios, qui presentem iniuriam nobis illatam audierint,11 condecentem12 gratiam obtinere.” Hercules uero uerbis Iasonis non contentus regis nuncio refudit13 hec uerba:14 “Amice, quisquis es, regi tuo secure referras quod ad plus die crastino15 de terre sue statione penitus discedemus, sed sequentis tercii anni dies non erit exitura, dic illi, qua nos uidebit, si uiuet,16 in terram suam, uelit nolit, ancoras iniecisse et de danda nobis tunc recedendi licentia non erit sibi plena libertas, cum talis litis adpresens inchoauerit questionem quod priusquam de ea possit sperare17 uictoriam, ignominiosi dedecoris pondere deprimetur.” Cui
 [[ Print Edition Page No. 14 ]] 
regis nuncius re**f. 7rspondendo sic dixit:1 “Turpe satis est nobili et precipue strenuo minarum sagittas emittere nec michi qui sum missus est2 commissum a3 rege ut erga uos litigiosis uerbis insistam. Dixi uobis que michi commissa fuerunt; si sapienter agere placet uobis, do consilium bonum ut ab hac terra recedere non sit graue priusquam possitis incurrere grauiora, cum leue non sit personas perdere que se possunt consilio salubri4 tueri.” Et post,5 a Grecis petita licentia, suum remeauit ad regem.6 Iason uero et Hercules, nulla mora protracta, Phylotete7 uocato, iubent ancoras a mari subtrahi et omnia colligere8 que in terram adduxerant causa quietis. Sciebant enim, si uoluissent in Frigios insultare, non esse eis9 in congressu pares,10 in uiribus nec11 in potentia fortiores. Arghon12 ascendunt et, eleuatis velis, diis ducibus, Frigia13 deserunt litora. Et sulcantes maria, uentis afflantibus prosperis, non14 post multos dies in Colcos insulam salui perueniunt et desideratum feliciter portum intrant.

Iaconites, the capital of Colcos and home of King Oetes, is a stately and populous city, in a wide plain, watered by bubbling springs and abounding in game.In insula igitur Colcos erat tunc temporis quedam ciuitas, Iaconites15 nomine, caput regni pro sua magnitudine constituta, vrbs ualde pulcra, muris et turribus circumdata, fabricatis multis insignita palatiis, plena populo copioso, et insignis multorum nobilium incolatu. In hac igitur vrbe degebat regaliter rex Oetes16 in multorum comitiua suorum, cum non longe a ciuitate ipsa nemora multa uirescerent apta quidem uenationibus17 ob multarum ferarum copiam iugis uescentium nemorosis. In cuius urbis ambitu longa patebat distensa planities frigidariis et uiridariis illustrata, dum aquarum fontes in ea innumerabiles scaturirent et quam plures fluuii continuis fluctibus prolabentes riuulis18 eandem planitiem irrigarent. Quare multarum uenatricium19 auium copia uigebat in illa,20 multarum uolucrum cantilene incessanter ibidem dulci modulamine personabant.

Iason is welcomed by King Oetes, to whom he declares his errand.Ad hanc igitur ciuitatem Iason et Hercules cum eorum **f. 7vcomitibus regaliter et decenter induti tramite recto se conferunt. Qui dum per plateas ciuitatis ipsius dyametro longo21 patentes moderatos gressus laudabili compositione maturant, miratur vulgus in eis22 illucescere23 tot regios apparatus, tam speciosam24 inflorescere
 [[ Print Edition Page No. 15 ]] 
iuuentutem,1 sic modestos in eorum incessibus et in apparentia tot moribus2 prepollere. Sitienti ergo animo disquirit uulgus qui sint, unde sint, et que causa sit aduentus ipsorum.3 Sciscitantibus ergo illis nullus est qui causam eorum4 aduentus5 aperiat donec portas palatii regii6 attingunt. Rex autem Oetes,7 innate sibi nobilitatis gratie non oblitus, statim sibi ex quo Grecorum aduentus innotuit, solio consurgens a regio, Grecis o<b>uiam in multorum comitiua suorum exiuit. Quos fronte illari et facie leta recipiens fouet amplexibus, signis salutationis exillarat, et in dulcium uerborum primitiis placidas amicitias illis spondet. Qui postmodum per gradus marmoreos loca sublimia conscenderunt, palatii intrant cameras, picturis variis illustratas et appositi auri mirifico fulgore micantes.8 Postquam uero eis est sedendi concessa facultas, Iason, multa animositate repletus, in9 modesta pronuntiatione uerborum aduentus sui causam Oeti10 regi exprimit, et aurei uelleris ordinata discrimina secundum statuta legis imposite humiliter temptare deposcit. Eius autem rex benigne petitis obtemperans se impleturum uota Iasonis non negauit.11

After a banquet has been prepared, the king sends for his only daughter Medea to welcome the strangers. By adducing Ptholemeus and Christian doctrine, the author refutes the assertion of Ouidius and others that Medea could by her magic arts control the powers of nature.Paratis igitur in multa12 rerum13 ubertate cibariis, sternuntur mense, superappositis ciphys aureis multis14 in illis. Et15 imminente commoditate uescendi, rex, cupiens omnem sui16 nobilitatis gratiam Grecis ostendere, pro quadam filia sua mittit ut ueniat iocunda celebratura conuiuium cum nouis hospitibus, quos ipse rex cum multa iocunditate recepit.17 Erat enim Oetis regis filia, Medea nomine, virgo nimium18 speciosa, patri**f. 8rvnica et sola futura heres in regno. Que19 quamquam iam20 ad annos nubiles peruenisset et facta iam thori matura, a puerilibus tamen annis se totam exhibuit liberalium artium studiose21 doctrinis,22 sic totum23 cordis auiditate scientie inbibens24 Elycona25 ut nullus uel nulla ea doctior posset illis temporibus reperiri. Set eius margarite26 scientia27 ex qua potius prepollebat erat illa ars mathematica, que28 per uires et modos29 exorcizationum30 nigromanticos lucem uertebat in tenebras, subito uentos inducebat et pluuias, corruscationes et grandines, et timidos
 [[ Print Edition Page No. 16 ]] 
terremotus. Fluuiorum1 autem decursus per decliuia loca labentes ad superiores partes influere et redundare cogebat. <H>yemali etiam impugnatione frondibus arbores spoliatas compellebat in ipsa turbinis tempestate2 florescere, iuuenes faciendo senescere et senes ad iuuentutis gloriam prouocando. Hanc credere uoluit antiqua gentilitas luminaria magna, scilicet solem et lunam, sepius coegisse contra naturalium3 ordinem eclipsari. Nam secundum astrologie ueritatem, de qua ipsa doctissima fuisse describitur, sol decurrens sub ecliptico4 cursu continuo eclipsari non habet, nisi cum fuerit in coniunctione lune, existente5 in6 coniunctione ipsa cauda uel capite (que sunt quedam intersecationes cuiusdam circuli celi) et aliquo alio ex planetis. Nam tunc opponente se luna inter aspectum nostrum et solem, corpus solis nos uidere uisione solita non permittit, secundum quod de hoc perhibuit magne discretionis Egiptius7 Ptholemeus.8 Ipsa tamen pro sue incantationis uiribus hoc accidere fecisse narratur non9 cum sol erat in lune coniunctione (quam nos uulgariter dicimus “cum luna se uoluit”10) sed cum erat in eius opposito, ab eo ea per vii11 signa continue12 existente remota (tunc cum lunam uulgariter “quintamdecimam” appellamus). Sed ille fabularis Sulmonensis Ouidius sic de Medea, Oetis regis filia, de ipsa fabulose commentans, tradidit esse credendum (quod absit a catholicis Cristi fidelibus credi debere nisi quatenus ab Ouidio fabulose narratur). Nam ille summus et eternus Deus, qui in sapientia, id est in Filio, cuncta creauit, celestia corpora planetarum propria sub lege disposuit, **f. 8vet ea statuens in eternum preceptum imposuit13 eis quod non preteribunt.14 Hinc est quod solis eclipsis contra naturalium instituta numquam legitur accidisse nisi cum incarnatus15 Dei Filius seipsum pro nobis humiliter exposuit passioni. Qui cum in crucis patibulo tradidit spiritum, eclipsatus est sol, luna tunc non existente in coniunctione16 sua. Tunc17 uelum templi scissum est, facti sunt18 terremotus orribiles, et multa tunc sanctorum corpora surrexerunt. Vnde cum diebus illis Dionisius19 Ariopagita,20 summus phylosophus in naturis, uiueret apud Athenas, et21 esset in gignasiis studiosus,22 licet esset infectus gentilitatis errore, videns tamen in Christi passione solem eclipsatum,23 stupefactus sic dixit:
 [[ Print Edition Page No. 17 ]] 
“Aut deus nature patitur aut machina mundi dissoluitur.” Hic est uerus et eternus Deus, cuius1 est posse naturalia queque dissoluere et cogere in lege nature peccare, qui sola unius sui fidelis prece2 cursum solis mundanum contra naturalem institutionem ipsius ad3 Sabaoth4 figi et stari mandauit. Hoc5 autem6 de Medea secundum fabulas ideo ponitur7 quoniam sic de ea fabulose fuisse presens ystoria non obmittit, cum et ipsam fuisse in astronomia et nigromantia peritissimam8 non negetur.

Medea, richly adorned, approaches the tables and at her father’s command sits next Iason. The author reproaches Oetes for granting his daughter this liberty.Medea autem, audito patris precepto,9 quamquam esset virgo nimium speciosa, conata est, ut mulierum est moris, speciem addere speciei per speciosa uidelicet ornamenta. Quare compta pretiosis ornatibus et10 regio apparatu, decora11 cuncto12 gradu,13 non obesse14 familiaritate, ad discumbentium mensas accessit. Quam sedere iuxta Iasonem illico iussit pater. Sed15 O misera et infatuata nobilitas, quid urbanitati debes in honoris tui precipitium et tui decoris pro curialitate iacturam? Numquid est sapientis se credere constancie puellari aut sexui muliebri, qui nullis annorum circulis16 nouit captare constantiam? Cuius animus semper consistit in motu et precipue inter pubescentes uacillationes antequam mulier viro facta uiripotens misceatur. Scimus enim mulieris animum semper virum appetere, sicut appetit materia semper formam. O utinam materia transiens semel in formam posset dici suo contenta formato! Set sicut de17 forma ad formam procedere materie18 notum est, sic mulieris concupiscentia dissoluta procedere de viro **f. 9rad virum, uti esse creditur sine fine, cum sit quedam profunditas sine fundo, nisi forte pudoris labes aliqua abstinencia laudanda19 concluserit sub terminis honestatis. Qua20 ergo, O rex Oetes, ductus audacia tenere puelle latus extranei viri lateri consuisti?21 Si sexus fragilitatem ex animo discusso librasses, heredem unicam regni tui ignominioso nauigio in extranea regna delatam sub tanto dispendio non fleuisses vt filia simul et semel et thesauri tui inaudito cumulo priuareris.22 Quid tibi profuit Martis custodia aduersus fraudes mulieris et dolos? Sane quia quod23 futurum erat, forte dixeris, nullatenus potuisti24 uitare, iussisti filiam tuam cum Iasone communicare conuiuium et Iasonem statuisti participem nate tue in cellebratione ciborum.
 [[ Print Edition Page No. 18 ]] 
Nam quid tibi proinde reuera successerit ecce subiungit ystoria, successus congruos et1 incongruos non obmittens.

Bashfulness does not prevent Medea from noting the appearance of Iason. She falls violently in love with him and ceases to care for food or for drink. Those about her ascribe her loss of appetite to modesty, while she seeks excuses for her immodesty.Existente igitur Medea inter2 patrem et Iasonem, licet multo esset rubore perfusa, tamen3 temperare non potuit suorum acies4 oculorum quin, cum poterat, eorum intuitum uersus Iasonem dulcibus aspectibus retorqueret, sic eius faciem et circumstantias faciei, flauos crines, corpus, et membra5 corporis intentis ymaginationibus contemplando quod repente in concupiscentia eius exarsit et6 feruentis amoris7 in animo cecum8 concepit ardorem. Non9 illi est cura ciborum uesci dulcedine nec gustare pocula melliflue potionis. Est enim10 sibi11 tunc cibus et potus Iasonis dulcis aspectus, quem totum clausum gestat in corde et in cuius amore libidinis repletus est stomachus saturatus. Cum igitur inspiciebatur ab aliis qui intuebantur12 eam ciborum gustibus sic cessasse, attribuebant eidem13 non amoris causa hoc in ipsa procedere sed sola forte ratione ruboris. Medea ergo tanti feruoris exasperata cupidine conceptum crimen satis conatur obtegere ut non solum ab hiis14 a15 quibus inspicitur percipi forte posset, sed etiam a seipsa probabilis excusationis argumenta producit quibus illud quod esse posset nefas in virgine excusabile16 conuertat17 in fas.18 Inde est quod tenui sono19 suos eburneos **f. 9vinfra dentes collidit20 hec21 uerba: “O utinam iste barbarus tam speciosus tam nobilis michi maritali copula iungeretur,” ut sibi ipsa22 daret intelligi inculpabili affectione illud appetere quod culpa et crimine non carebat. Omnium enim mulierum semper est moris vt cum inhonesto desiderio virum aliquem appetunt, sub alicuius23 honestatis uelamine suas excusationes intendant.24

After the banquet she withdraws to her chamber, where a long conflict between love and shame goes on within her.Conuiuii igitur fine facto, Medea de sui patris licentia camerarum suarum intrat archana, et Iason et Hercules quadam eius palatii recipiuntur in camera iussu regis. Medea autem in sui25 secreto cubiculo sola persistens, ex concepti26 amoris flama uexata, anxietate multa torquetur et multis fatigata suspiriis satis solicite cogitat in seipsa qualiter sui ardoris flammis posset27 occurrere per satisfactionem proprie voluptatis. Set virginei pudoris pusillanimitate28 deuicta cedit audacie, cum in ea pugnet amor et pudor. Instat amor ut audeat sed per29 ignominiam pudor uetat. Et sic duplici uexata
 [[ Print Edition Page No. 19 ]] 
conflictu sui laboris dispendia per totam <h>ebdomadam sub taciturnitate defleuit.

Oetes summons Medea to the royal hall. She attempts to dissuade Iason. But finding him determined, she agrees to aid him provided he come to her chamber the following night and take oath to marry her.Factumque est autem quod a fortuna,1 miseriis2 que finem accelerat, ex3 seipsa processit pro Medee uotis illud acceptum quod quadam die, circa4 eius diei medium, dum rex Oetes in secretariorum comitiua suorum cum Iasone et Hercule de multis multa sua conferret in aula, pro Medea filia sua misit ut ueniret ad illum. Qua in apparatu regio veniente in sui ueneratione ruboris iuxta patrem ipso iubente consedit. Cui pater blando sermone licentiam explicauit ut cum5 Iasone et Hercule more uirgineo uerba solatiosa conferret. Que pudibunda quodammodo patris surgens a latere iuxta Iasonem sibi sedere elegit. Iason6 ut uidit Medeam iuxta se consedisse, factus est illaris et, modico relicto spatio sessionis, secedens parum ab Hercule, magis Medee lateri fit propinquus. Rex autem Oetes et astantes ceteri multe confabulationis amenitate diem eludunt,7 et8 Hercules cum astantibus coram **f. 10reo multa sermocinatione de pluribus conferrebat. Sicque inter Iasonem et Medeam nullum medium erat cuius9 posset obice,10 si uicissim ad loquendum erat, aliquid impediri. Medea igitur,11 quasi in solitudinis habilitate alloquendi Iasonem apta commoditate captata, uidens ceteros inter se circa alia colloquia diuersa uacare, timorosi pudoris sarcina honeste12 deposita, in primis uerborum congressibus sic est Iasonem13 alloquta:14 “Amice Iason, non reputet tua nobilitas inhonestum nec uicio feminee dissolucionis ascribat si forte tecum uelut ignota15 conferre presumo et me inhonesta16 intentione uerborum affecto ad tui notitiam prouocare. Dignum est equidem ut extraneo nobili et negotioso salutis consilium tribuatur a nobili. Nam prodesse nobilis nobili ex17 quadam mutua vrbanitate tenetur. Scio enim te nobilem et ductum audacia iuuenili regnum istud pro obtinendo aureo uellere petiisti, pro cuius questu scias te discrimini manifesto submittere et infallibilis18 mortis periculo subicere uitam tuam. Ergo tue nobilitati et iuuenili calori compatior et tibi desidero salutis consilium et auxilium utile ministrare propter quod illesus a tantis periculis eruaris et ad19 optatos tue patrie lares incolumis ualeas20 grata sospitate21 redire. Et hec22 tibi
 [[ Print Edition Page No. 20 ]] 
de leui profutura1 cognoscas si perceptibili2 corde meos monitus amplecteris et efficaci studio duxeris exequendos.” In prono sibi uultu et plicatis brachiis Iason ad offerentis uerba sic humili voce respondit:3 “Ha nobilissima4 domina,5 vobis deuotissimo corde meo humiles grates fundo que laboribus meis compati nobili expositione mo<n>stratis. Cuius rei causa beneplacitis uestris me totum expono, cum multo magis sint munera gratiosa que nec petita nec precedentibus beneficiorum meritis tribuuntur.” Cui Medea:6**f. 10v “Amice Iason, nosti quanta sunt in aureo uellere querendo constituta discrimina an forte fama, ueritatis ignara, tibi causam ipsorum ueram non prodidit in aperto? Sane eius facultas obtentus uix aut nullo modo mortali cadit in homine, cum diuina sit eius custodia et non sit in homine plus posse quam potest uirtus inexpugnanda7 deorum. Quis enim illesus euasit8 a bobus flamas eruct[u]antibus9 igneas quem fortune casus aduersus ipsos irruere stimulo presumptionis induxit, cum aduersus illos insultans subito conuertatur in cinerem et exustus fumosa10 pereat in fauilla?11 Quod si tam leui animo attemptare iuueniliter presumpsisti, magna fatuitate deduceris, cum pretium tante rei mors sola consistat. Abstrahe ergo, Iason, si petis agere sapienter, a tam infausto limine12 pedem tuum et ne accedas ad letifera limina, que tue sunt uite lumina finaliter ablatura.” Iason autem uelut impatiens ad Medee uerba, commotus ne plura hiis similia uerba diffundat, eius sermonem intersecat et, eius serie interrupta, sic intulit:13 “Ha nobilissima domina, numquid uestrorum terrore sermonum exanimare me creditis ut duris incussionibus stupefactus ab incepto desistam? Numquid, si fieret, uti posset aliqua gloria uita mea? Sane uiuus uiuaci uituperio tabescerem inter gentes et14 omnis exutus15 honoris laude perpetui dedecoris uilescerem16 ubertate.17 Est ergo propositi mei certum morti me tradere, si mors est pretium tante rei. Nam prudentis viri proprium esse debet, ex quo alicuius cepti propositum publicauit in actu, preponere18 necem uite priusquam a cepto ignominiose desistat.” Cui Medea:19 “Est ergo, Iason, illa tui propositi certitudo ut mortem affectes preponere uite tue in tam20 vicini discriminis interitu21 manifesto. Reuera tue fatuitati compatior et erga te
 [[ Print Edition Page No. 21 ]] 
presumentem nimium indi**f. 11rscrete commoueor uisceribus pietatis. Quare propono tibi compatiendo benigne tue salutis antidotum1 reuerentie preponere patris mei et meo pudori non parcere nec saluti. Sed huius ita demum a me beneficii gratiam consequeris,2 si monitis meis3 pure4 spondes et in exequendis que dixero fallaciis non utaris.”5 Ad hec Iason:6 “Nobilissima domina, quecumque decreueritis7 me facturum infallibiliter adimplere uobis spondeo deosque contestor.” Cui8 Medea: “Si me tibi copulaueris in vxorem, si me ab hoc paterno regno, Iason, abduxeris in tuam patriam delaturus, si me fidelis non deseres quoad uiuam, pro9 certo faciam et tractabo quod aurei uelleris obtentu finaliter tuum uotum implebis, totis10 imminentibus malis11 periculis anullatis. Sum enim inter mortales12 alias13 sola que possum uirtutes Martis eludere et eius potentialiter institutis per contrariam artis potentiam obuiare.” Ad que Iason:14 “O quam magna et inextimabilia reuera sunt illa que michi, nobilis uirgo, promittis daturam15 michi te, uidelicet que inter alias preciosas16 sponsas electe pulcritudinis prerogatiua refulges uelut rosa punicea,17 que18 ueris temporibus19 flores ceteros quos in aruis campestribus sponte natura produxit suorum titulorum insigniis20 antecellit! Et me liberare preterea21 a tantorum malorum noxiis, aureo ariete quesito! Scio tamen22 me iustum esse non posse pretium tante rei. Et qui dona tam cara grata offerente23 fortuna renueret merito dici posset summa fatuitatis insania24 penitus agitari. Quare, nobilissima mulierum, et me in uirum vobis humiliter et deuotum sponsum expono et me facturum singula que uestra discernet electio pura et intemerata fide promitto.” Medea uero25 talis oblationis exilarata sermonibus, sic ad offerentis uerba respondit26 iterato:27 “Amice28 Iason, de tuis pollicitationibus29 certam30 effici et omnino securam31 non uano corde desidero et ut32 in hiis mentem meam tu**f. 11vtioris assecurationis33 facias firmiorem,34 peto per te quecumque dixisti tuo sacramento firmari. Sed cum ad presens se nobis locus habilis non presentet, differendum hoc puto dum operiatur terra noctis caligine, que ad committendum oculta se prebet
 [[ Print Edition Page No. 22 ]] 
desiderantibus habilem et a scientia hominum multos excusat. Et1 ea igitur nobis commoda se prebente, per mei secretarii2 nuntium requisitus ad meam cameram tutus accedes,3 in qua securam me facies4 de premissis5 per sacramenta deorum. Nam et me assecuratam6 hoc modo habere deinceps poteris sicut tuam et ibi7 de tuorum factorum processibus et ipsorum8 executione finali per me plenius instrueris.” Cui Iason statim huius compendii breuiloquio sic conclusit: “Nobilissima domina, sicut dicitis fiat uobis et michi.” Ambobus ergo cedentibus pluralitati sermonum, Medea, ab Hercule petita licentia, rege patre etiam salutato, multis aso<c>iata9 comitibus in propriam cameram se reduxit.

[Incipit liber tercius de Medea instruente Iasonem de aurei velleris certamine et de medelis ad pugnam faciendam cum bobus et dracone operandis.] 10 11 12

After anxiously waiting until all is quiet in the palace, Medea sends a maid to conduct Iason to her chamber.Iam diei medium sol post terga reliquerat et suorum flexis habenis equorum ad partes iam uergebat occasus cum Medea sola persistens in aula13 que dixerat Iasoni et que responsa fuerunt per eum multa intra14 se cogitatione reuoluit. Et dum condicta15 inter16 se diligenter examinat, dilatato gaudio sed mixto desiderio inualente gaudium eius obducitur, dum inuidenda17 noctis hora18 per multam cupiditatem suescit.19 Quare utpote feruoris impatiens dum desiderio fluctuat anheloso, intentis20 metitur aspectibus cursum solis. Tanta enim auiditate torquetur in solis occasum quod illud diei residuum quod erat medium inter lucem et tenebras sibi pro certissimo uisum fuit tractum duorum habuisse dierum. Sed eo demum uergente ad uesperas, sub emisperio factus occiduus certas noctis induxit tenebras, dum inter aspectus humanos et ipsum solem se interposuit umbra terre. Insurgente ergo illius noctis crepusculo, multa uarietate subuertitur21 fluctuans animus in Medea, qui, iam erectus ad notandum singulos gradus solis donec occideret soli-**f. 12rcitudine22 grauiori notat et appetit lapsus noctis et sic per consequens ortum lune, cum nocte illa circa primi so<m>pni horam eleuatura
 [[ Print Edition Page No. 23 ]] 
esset ab ortu, et1 sic, eius noctis ab existentibus in palatio consumata uigilia, dormitionis singuli quietem appeterent, per quam complendi2 sui uoti desiderata libertas plena pateret eidem. Set O quam desideranti animo nichil satis festinatur! Quantis enim torquetur cruciatibus anxiis tunc Medea cum sentit patris famulos in palatio longa uigilia noctem eludere et inuigilantibus signa cadentia sompnos nullatenus suadere! Longe igitur expectationis uelut impatiens nunc huc nunc illuc fertur per cameram inquieta; nunc ad eius se dirigit [h]ostium exploratura si forte uigilantes ineant3 de dormitione tractatum,4 nunc conuersas ualuas aperit fenestrarum inspectura per illas quantus effluxerit5 de nocte ea6 decursus. Sed tamdiu talibus uexatur angustiis donec gallorum cantus, dormitionis preco, undique inualescit, ad quorum monitus vigilantes instantem7 quietem appetunt dormiendi. Recubante8 igitur uniuersa familia regis et sub noctis tacito circumquaque diffuso silentio, Medea, exillarata non modicum, quandam9 anum sibi domesticam et nimis astutam ad Iasonem caute mittit. Quam ut presentit Iason, subito surgit a thalamo et, anu comite,10 lentis incessibus11 per obscura palatii gradiens Medee peruenit ad aulam. In cuius introitu astante Medea, Iason affectuosis uerbis salutis pandit oraculum in ingressu. At illi12 simili responso reddito per Medeam, gratabundus ualuas intrauit.

Medea produces a golden image of Iupiter, on which Iason swears to marry her.Confestim igitur secessit anus, Iasone et Medea solis in camera derelictis et firmatis aule ianuis per Medeam, iuxta stratum mirabili apparatu triclinium13 Iason, Medea dictante, consedit. Apertis igitur thesauris suis,14 quandam ymaginem auream15 consecratam in nomine summi Iouis, ut gentilium erat moris, Medea eduxit ab illis et ea16 ostensa Iasoni in multo lumine ardentium cereorum, quibus tota camera fulgore maximo perlucebat, hiis **f. 12vuerbis illum allocuta17 est dicens:18 “Peto a te, Iason, super hanc ymaginem summi Iouis sacramentum a te michi fidele prestari ut, cum me totam tue volu<n>tatis19 exponam arbitrio et impletura sum20 omnia que tibi promisi, intemerate21 fidei puritate te michi perpetuo seruaturum puro corde iurabis, diuini et humani iuris22 ab hac hora me in
 [[ Print Edition Page No. 24 ]] 
tuam consortem accipies, et1 nullo tempore uite tue me deserere aliqua machinacione presumes.” Ad quod Iason, deuoto uultu se offerens2 et ymagine corporaliter manu tacta, Medee seruare singula et adimplere predicta iurauit.

The author blames Iason for afterwards deceiving Medea and Medea for not having read the stars to better advantage.Sed O deceptiua3 viri falacia! Dic, Iason, quid tibi Medea demum fecisse plus potuit, que,4 sui decoris omni honore postposito, tibi suum corpus et spiritum unanimiter tradidit, solius5 promissionis tue potius lapsa6 fide, non attendens sue nobilitatis insignia nec sue magnalia regie dignitatis aduertens, cum tui amoris causa seipsam hereditario septro priuauerit, et senem patrem irreuerenda7 reliquerit, thesauri sui cumulo spoliatum, et paternas sedes deserens propter te elegit exilium, preponendo natalis soli8 dulcedini prouincias alienas? Nonne teipsum a mortis interitu saluauit incolumem et perpetui uituperii labe detraxit, qui saltem si sospes a casu discriminis euasisses, aureo uellere non quesito, redire in9 Thesaliam pro10 pudoris angustia audacia tibi secuta non erat? Destituit enim seipsam11 sibi12 et suis13 et te restituit tibi et tuis. Quo ergo14 pudore depulso iuramenti tui fedus eludere presumpsisti vt ingratitudinis labe pollutus credentem deceperis uirginem? Ea15 laribus16 paternis abstracta et deorum timore postposito, quos elegisti periurando contempnere, ei fidem17 fallere ueritus non fuisti a qua tanti boni magnalia te certum est suscepisse. Sane te inuerecundum demum decepisse Medeam narrat ystoria. Sed hoc processit ex18 tua deceptione flagitium, ut eiusdem ystorie19 series non obmittit, quod in tui penam **f. 13rperiurii et in odium fidei rupte tue, diis uigentibus,20 uitam tuam turpi casu diceris finiuisse, de qua hic plura refferre21 ad presens omittitur pro eo quod presentis tractatus materiam22 non contingit. Set tu, Medea, que tantarum diceris scientiarum illustratione decora, dic, tibi quid profuit notitia legis astrorum, per quam dicitur futura posse presciri? Si presciencia23 futurorum uiget in illis, vnde tibi tam enormiter tam impie prospexisti? Forte dixeris24 te multo baccatam amore futura tui mali scrutari dispendia in astrorum legibus per negligentiam obmisisse. Sed certum est astronomie iudicia super incerto firmata, de quo manifestum exemplum potenter et patenter in25 te elicitur, que26 tibi prouidere per ea
 [[ Print Edition Page No. 25 ]] 
nullatenus potuisti. Hec enim sunt illa incerta que faciles ad credendum pro certo decipiunt et aperto conuoluunt falsitatis errore. In quibus nullus deprehenditur futurorum effectus, nisi a casu forte contingat, cum solius Dei sit, in cuius manu sunt1 posita scire tempora temporum et momenta.

Iason and Medea go to bed. Medea’s lust is insatiable. At dawn she presents him with a silver image potent against incantations, a flame-proof ointment, a ring with a stone which renders the wearer invisible, a prayer to read when approaching the fleece, and a vial of liquid to cast in the mouths of the bulls.Quid ultra? Recepto Medea2 a Iasone periurabili iuramento, ambo ingrediuntur in3 thalamum, incredibili uenustate decorum, reiectisque uestibus et existentibus ambobus nudis, virginitatis claustra Iason aperuit in Medea. Sicque tota nocte illa consumpta in iocundis4 solatiis uoluptatis, Medea licet sui uoti satisfactionem impleuerit per uiriles amplexus et optatos actus uenereos a Iasone, propterea non euanuit scintilla cupidinis in eadem; immo per expertos actos postea grauiora concepit incendia quam per facinus ante commissum. Hic est ille gustus tanta seducens amenitate miseros amatores, qui cum ab eis plus recepitur magis appetitur, quem odire non potest stomachus saturatus, cum cordis auiditas et cupiditas uoluptatis continuum in5 eo, dum eius feruet dulcis anxietas, nutriat appetitum. Iam illius noctis6 aurore uicine sidus illuxerat7 matutinum cum Medeam hiis uerbis alloqutus est Iason:8 “Hora est, dulcis domina, nos a lecto debere consurgere ne forte **f. 13vrepente nos intercipiat lux diei. Sed ignoro, karissima, si de meo negotio disposuisti aliquid me facturum. Si per te igitur9 est aliquid ordinatum, rogo deuote ut tui secreti consilii michi seras aperias ut per te instructus hoc exequar. Nam in educenda te ab hac10 insula in qua es et deducenda te in meam patriam in qua possum omnis est celeritas michi mora.” Cui Medea sic dixit:11 “Amice,12 carior michi me,13 super tuo negotio, quod meum proprium factum est, plenum iam sumpsi consilium electionis fornace14 recoctum15 et agnitum16 in meipsa. Hoc ergo surgamus a thalamo ut michi et tibi copia sit habilior exercendi super hec17 omnia que tibi18 uisa sunt expedire.” Surgentibus ipsis a thoro et uestibus in multa celeritate resumptis, Medea, suorum apertis scriniis19 thesaurorum, multa ab illis excepit,20 que Iasoni hoc ordine tradidit obseruanda.21 Inprimis
 [[ Print Edition Page No. 26 ]] 
tradidit ei ymaginem argenteam quandam, quam dixit esse per incantationum nodos1 multique2 artificii uirtute constructam, que aduersus incantationes iam factas est ualde potissima,3 cassans4 uidelicet que facta iam sunt et5 eorum nociua6 expulsione finali repellens. De hac igitur Iasonem sic instruxit ut eam caute supra se deferat. Nam aduersus incantationes quaslibet preualere se sciet, nociuarum incantationum uiribus annullatis. Secundo sibi tradidit cuiusdam unguenti odoriferi medicamen, quo ipsum linire suasit, asserens in eo uirtutem inesse7 ut aduersus flamas ualde preualeat, extinguat incendia, et omne quod habet potentiam comburrendi in8 cassa fumositate resoluat. Deinde quendam annullum sibi dedit, in quo talis uirtutis lapis erat inclusus ut, quecumque uenena corriperet, eorum nocumenta repelleret et, quem ueneni rabies infusa9 forsan inficeret, uelut ab a**f. 14rquis infusum innocuum sua uirtute saluaret. Erat et10 in eodem11 lapide alia uirtus intensa12 ut, siquis hunc lapidem clausum gereret in pugillo13 ita quod lapis ipse gerentis carni14 inhereret, inuisibilis statim fieret ita quod, dum ipse gestaret in pugno eius, nemini pateret copia uisionis. Hunc lapidem sapientes15 achatem appellant,16 in insula Sicilie primo repertum. Et hunc Heneam scripsit Virgilius gestauisse cum primum17 inuisibiliter Cartaginis peruenit ad [h]oras, de quo sic dixit:

Graditur fido comitatus Achate.18

Subsequenter sibi quoddam scriptum exhibuit litterature legibilis et notissimi etiam19 intellectus, de quo Medea Iasonem satis diligenter amonuit vt quam primum ad uellus aureum perueniret, impedimentis preambulis annullatis, non repente in ipsum irrueret sed supplex diis in oratione perfusus saltem ter legeret scriptum illud ut, ea lectura instar sacrificii uelut habente,20 placatos deos per eam mereretur habere. Postremo et ultimo quandam fiolam21 liquore mirabili tradidit sibi plenam, de qua illum instruxit vt quam primum perueniret ad boues, liquore22 illo23 eorum [h]ora perfunderet et crebris aspersionibus irroraret. In liquore enim illo hanc inesse24 uirtutem asseruit vt quam primum25 ora boum infunderentur26 ex illo, uelut quodam uiscoso27 glutino28 sic compacta constringerentur in unum quod eorum apertura non tam difficilis quam impossibilis
 [[ Print Edition Page No. 27 ]] 
esset in1 illis. Et sic de singulis successiue Medea Iasonem diligenter instruxit quibus2 processibus siue modis possit3 ad optate4 uictorie5 gloriam peruenire. Medea igitur suis instructionibus et doctrinis sic demum finem imposuit et, data Iasoni licentia recedendi, ante diei6 cominantis lucis aduentum Iason in decretam sibi cameram furtiuis passibus se recepit.7

Oetes tries in vain to dissuade Iason from his perilous adventure.Insurgente8 igitur roseis aurora splendoribus et sole aureo luce modica cacumina montium illustrante, Iason fictituo9 surgit a thalamo, et in comi**f. 14vtiua uidelicet Herculis et suorum Oetis regis adiuit solium, in quo ipse rex iam se receperat,10 multorum adstantium circumdante corona. Quem ut uidit rex, illari uultu suscepit et ab eo causam aduentus sui est gestis honorificis sciscitatus. Cui Iason sic intulit:11 “Queso, domine, ut, cum mora sit michi amodo nimium tediosa, uellem, si placet, de uestre uoluntatis licentia ad aurei uelleris bellicosa discrimina me conferre.” Cui rex:12 “Amice Iason, timeo ne tue iuuentutis animositas inconsulta appetere te inducat ea que tibi mortem accelerent et michi generent loquacem13 infamiam de discrimine casus tui. Moneo igitur te deuote vt sospes repatriare uelis antequam tot malis te subicias periturum.” Cui Iason:14 “Nobilissime15 rex, non est michi animositas sine dispensatione consilii. Et uos sine dubio in conspectu omnium eritis innocens16 si de me—quod absit!—aliquid sinistrum accidat17 cui uoluntarie me suppono.” Cui rex:18 “Amice Iason, inuitus uolo tua uota perficere. Dii faueant ut a tanto discrimine incolumis eruaris.” Et sic Iason, a rege uotiua obtenta licentia, premissum se accinxit ad iter.19

Erat autem iuxta insulam Colcos20 quedam modica insula, modico freto distans ab ipsa, in qua predictum aureum uellus erat in custodia21 discriminis iam narrati et ad quam parua cimba et breui remige consueuerat transmeari.22 Ad uicinum igitur litus Iason adueniens
 [[ Print Edition Page No. 28 ]] 
cimbam intrat,Iason rows to an island on which the ram is kept. Medea mounts a tower in the palace and with fear and trembling watches him arm for the encounter. armis munitoriis intromissis, et solus, pro spe uictorie feruens, insertorum1 remorum ductu ab ipso in iam dictam modicam insulam transfretauit. In qua simul cum2 terram **f. 15rattingit,3 confestim a cimba prosiliens et, ab ipsa dispositis armis et rebus a Medea sibi prestitis ad salutem, confestim arma induit et securis passibus uersus aurei uelleris se dirigit arietem. Medea uero trepidantis animi excussa suspiriis sui conscendit alta palatii et ad eminentiora loca se4 dirigens summa speculatur a turri, a qua dilecti sui diligenter metitur transitum sed diligentius eius descensum in terram. Quem ut uidit arma sumpsisse et meticulosum, ut putat, accin<c>tum ad iter, fluuiales prorupit in lacrimas, quibus signa produntur5 amoris. Nec ualens obtemperare singultibus atque uerbis, in has uoces tenues ora sua, lacrimis irrigata circumfluis, languida sonoritate resoluit: “O amice Iason, quantis pro te uexor angustiis, quantis doloribus crucior intus et extra, dum timeo ne tu terroribus stupefactus monitus meos obliuioni6 tradideris et tue salutis obmiseris datas a me tibi necessarias disciplinas! Quod si feceris, non immerito uereor ne quid tibi et michi, potius illud suppremum sinistrum possit accidere quare a tuis amplexibus fiam perpetim aliena. Diis tamen humiliter supplico ut te redeuntem incolumem occuli mei7 reuera prospiciant et de tuis processibus me totam exhilarent secundi processus.”

Iason tames the bulls, plows the field with them, slays the dragon, plucks out his teeth, sows them in the field, watches the armed men sprung from the teeth slay one another, kills the ram, and strips off his fleece.Inter hec autem Iason circumspectis incessibus uersus arietis custodias iter arripuit. Qui postquam uenit ad locum Martis, primo boues inspexit tam urentes flamas et8 in aere diffusas emittere quod celum adiacens totum ignis flagrancia rutilabat. Estus etiam et caloris feruor sic totum occupauerat locum ipsum quod Iasoni nulla poterat patere facultas ut ad boues ipsos posset accedere pre nimio caloris terrore. Sed dilecte sue factus non immemor salubrium monitorum, faciem suam, collum, et manus, et eas partes quas potuit corporis dato sibi a Medea unguento liniuit. Ymaginem etiam sibi prestitam ab eadem, collo pendentem, flammis opposuit et, perlecto scripto tot uicibus quot iam9 prediximus esse10 relegendum,11 ausus est ad boues ipsos12 accedere et cum eis prestitit13 inire certamen. Sicque ipsis aduersus Iasonem flamas **f. 15veuomentibus incessanter, exustum est scutum eius a14 flammis et eius lancea, crepitantes15 digesta per ignes, nebulosum exalauit in fumum. Et uere
 [[ Print Edition Page No. 29 ]] 
Iason uitam mediis finiuisset in ignibus nisi datum liquorem in ora boum crebris aspersionibus infudisset, quo perfuso uaporancium ora boum quasi ferreis catenantur1 ex2 seris et uelut uiscosi glutinis compagine indiuidue sunt astricta. Tunc cessauit illico flammarum emissio et boum letifer igneus3 uomitus illico fuit digestus. Reducto igitur aere, euanescentibus flammis, ad4 sue humiditatis nature descensum, inualescit Iason et multa animositate repletus ualidas ad stupefactorum boum cornua manus extendit. Sicque areptis cornibus huc illuc temptat transducere boues ipsos ut sentiat si calcitrosi repugnent5 uel si, eius imperio facti6 flexibiles,7 humiliter obsecundent. Qui uelud exanimes, eius parentes arbitrio ad recalcitrationis ceruicosa rebellia insurgere non attemptant. Quare Iason iugum et aratrum iugo iugaliter so<c>iatum8 eorum humeris secura diligentia imponit et nectit et urgentibus stimulis boues ipsos arare coegit, non contendentes9 ad imperium aratoris. Sicque, uersata gleba, latus campus crebris concauatur in cellulis, crebris sulcis sursum uersum describentibus cellas ipsas. Et bobus ipsis versato10 derelictis in campo, Iason festinus et audax se dirigit ad draconem. Quem postquam11 draco ad se venientem inspexit, multiplicatis sibilis in sonoritate vocis horribilis, repercussum aerem similes12 echonizare coegit in uoces et crebris ictibus fumosas flamas emittens uicinum aerem calida et estuanti rubricatione colorat et dum linguam leuibus reuolutionibus trahit13 et retrahit,14 pluuialibus aspersionibus letifera uenena diffundit. Iason autem intrepidus ad ordinatas Medee se uertens protinus disciplinas, viridis lapidis anulum quem susceperat a Medea in lumina draconis obiecit. Cuius fulgore stupefactus draco cessauit flamas emittere et circumgirando caput et collum huc illuc, uellut factus exanimis,15 fulgorem lapidis pre multa stupefactione uitare contendit. Hic **f. 16rlapis reperitur in Yndia,16 ut scripsit Ysidorus,17 quem nos smaragdum uulgariter appellamus. Huius uirtus lapidis sine dubio talis est ut obiectus in lumina cuiuslibet ueneniferi animalis, serpentis uel eius similis uel eius qui bufo18 in Sicilia uulgariter nuncupatur,19 si eius aspectui cum aliquo fuste uel
 [[ Print Edition Page No. 30 ]] 
calamo incommutabiliter opponatur,1 non per longam horam poterit venenosum animal tollerare quod in eius aspectu non deficiat iam2 extinctum. Sed lapis ipse non eximitur impunis a dampno, cum, extincto uenenoso cui opponitur animali, totus minimas confringatur in rimas. Huius radio uiridanti3 drachonem ipsum letifere stupefactum animosus Iason confestim appetit ense nudo, crebris ictibus ictus accumulat, quos ueluti4 innocuos dure draconis squame colidunt. Infatigabilis5 igitur Iason propterea non cessat ab ictibus, uelut durus malleus in incude, et tamdiu renouatis6 ictibus ipsum impugnat quod draco, tollerare non ualens crebras et duras impugnationes ipsorum, longe7 distensus in campo letiferum emittit8 spiritum, qui super adiacentem aerem letiferis aconitis9 infecit.10 Quem postquam Iason uidit extinctum, Medee magisteria ad propriam11 iam12 reducens memoriam, impiger appetit et caput eius a collo trucidanti13 mucrone diuisit. A cuius faucibus euulsis dentibus, ipsos continuo14 per sulcos factos inseruit15 in16 arato campo dudum a bobus. Ex quorum semine nascuntur statim milites inauditi, dum ex tali segete milites prodeunt, confestim ad arma sequentes, qui irruentes protinus in seipsos letiferis17 uulneribus se impugnant. Durum ergo committitur prelium inter fratres terrigenas18 et obscurum, cum distinctis ad bellum non irruant acciebus nec se petant19 utpote diuisi per partes, sed20 turbulentis aspectibus21 alter alterum trucidare contendat, cum nec demum eorum fuerit aliquis qui uictor extiterit, cum multis22 et mutuis uulneribus inter se deciderint23 interempti. Mathematice igitur artis incantationibus contrariis artificiorum ministeriis24 omnino25 detersis,26 dracone **f. 16vpredicto morti tradito, necnon ex eius dentium semine natis fratribus morte27 sublatis, bobus ipsis factis ueluti semiuiuis,28 Iason, a discrimine periculorum eorum auulsus,29 curiosa solicitudine sua scru<t>atur in mente que facta sunt et siqua facienda sibi30 supersint31 in consumatione ipsius negocii studiosius32 contemplatur. Et cum omnia percipit iam esse consumpta,33 animosus et ilaris lentis passibus ad aurei uelleris se dirigit arietem. In quo dum nullam inuenisset rebellionis
 [[ Print Edition Page No. 31 ]] 
auda<c>iam,1 arreptum cornibus iugulo morti tradidit et suo aureo spoliat uestimento, grates exinde diis reddens, per quos cum uictorie gloria et2 absque sue detrimento persone est predictum uellus aureum consequtus.3

Iason returns to Colcos, where he is received with simulated joy by Oetes, who grieves at the loss of his treasure.Ditatus igitur4 Iason aureis spoliis, ad insule litus letus accelerat, cymbam intrat, et remorum ductu se5 contulit ad maiorem insulam. In cuius litore ipsum Hercules predictus et eius socii6 desiderabiliter expectabant. Hunc7 igitur postquam descendit in terram8 cum multa ilaritate suscipiunt et de eius incolumitate diis humiles grates reddunt, cum eum sospitem numquam habere putassent. Iason autem cum eisdem ad regis Oetis regiam9 se contulit.10 Et ut peruenit ad eum, rex Oetes eum11 fictitia12 iocunditate recepit. Nam inuidit sibi13 de tanta uictoria et doluit14 de seipso tantis diuitiis spoliato. Quem15 iuxta se sedere iussit Oetes quod16 velit uulgus mo<n>strum aurei uelleris inspecturum.17 Miratur in ipsius uelleris18 aspectu uulgus sed potius admiratur19 de tanta uictoria Iasonis quomodo20 potuisset statuta deuincere dei Martis.

After a month’s stay Iason leaves Colcos with Medea.Medea uero gratis exillarata successibus uisura Iasonem demum accedit. Cui, si licuisset, in aspectu multorum multa per oscula blandimenta dedisset, et rege mandante iuxta Iasonem quasi pudibunda consedit. Quem Medea tenui sono uocis21 furtiuis uerbis alloquitur ut veniente22 noctis umbraculo securus ad eam accedat. Quod Iason se23 desiderabiliter impleturum humili et submissa uoce respondit.24 Noctis igitur tenebris toto orbe diffusis, Iason Medee peruenit ad cameram, ea mediante **f. 17rthalamum intrat, et ambobus in thalamo uoluntarie25 constitutis, post multa uoluptatis solatia tandem de recessu comuni et preparatione26 ad recessum multa inter se unanimiter contulerunt. Sicque ad Medee suasum Iason in Colcos27 per unius mensis spatium moram traxit. Demum uero temporis opportunitate captata, Iason et socii28 cum Medea ab eadem insula furtiue recedunt, a rege Oete licentia non petita.


 [[ Print Edition Page No. 32 ]] 

The author asks what satisfaction Medea, when no longer living, derived from Iason’s punishment by the gods for taking her life.Set, O Medea, uentorum secundorum auram multum diceris peroptasse ut tuam desereres1 patriam et paterna septra diffugeres,2 mare transires intrepida, amare luis tua discrimina non aduertens. Sane diceris peruenisse in3 Thesaliam, ubi per Thesalum Iasonem, ciuibus inueneranda4 Thesalicis, occulta nece post multa detestanda discrimina uitam legeris finiuisse. Sed quamuis ultione deorum Iason martirio multo fuisset expositus antequam et5 ipse decederet et eius decessus, tamquam dampnatus a diis, fuisset6 dampnabili morte conclusus, dic, tibi quid profuit Iasonem enormia incurrisse dispendia,7 dic, tibi quid profuit in8 Iasonem9 grauis ultio et uindicta deorum postea subsequuta? Sane uulgariter dici solet, animali mortuo inutiliter proficit medicinalium10 herbarum naribus adhibere medelas. Nisi forte diis placeat non11 imperasse12 recompensationem13 iniurie sed14 ut a mortalibus cognoscatur deos15 nolle graues culpas etiam in facie16 uiuentium absque pene talione transire.

When Iason arrives in Thesalia, Peleus unwillingly grants him his kingdom.Quid ultra? Applicuit Iason cum Hercule et aliis eorum17 comitibus cum Medea in portu Thesalie sanus et ilaris. Quos omnes rex Pelleus, de Iasonis incolumitate turbatus intrinsecus, sui tamen cordis celans18 angustias, ylari uultu suscepit, et preponere Iasonem regno suo19 iuxta promissa sibi dudum ab eo, licet inuitus, prodigaliter non negauit.

Iason and Hercules seek aid against Laumedon from Peleus and other kings of Grecia.Iason uero suscepti uituperii a Laumedonte20 rege memoriter non oblitus, habitam21 de aureo uellere tam gloriosam22 uictoriam23 parum curans, postponens etiam tamquam ingratus24 quicquid promissione25 agere debuit in Medea, nec regni Thesalie prepositione26 contentus, in uindictam et ultionem Laumedontis27 regis animum curiosum erexit. Quare **f. 17vde ea re multo cum Hercule communicato consilio, Hercules quasi tocius negocii pondus assumpsit. Inde est quod idem Iason et Hercules regi Pelleo et aliis Grecie28 regibus a Troyano rege eis iniuriam in29 mente illatam exponunt, nec tantum eis uerum etiam primatibus Grecie fuisse communem. Et ideo in ultionem iniurie predicte30 audeant31 se conferre petierunt ab eis, ut in tanti consumatione negocii quodcumque possunt auxilium et
 [[ Print Edition Page No. 33 ]] 
iuuamen impendant. Non ergo defuit petentibus a Grecorum regibus et ducibus iuuatiua promissio, qui uindictam appetere de commissis a predicto rege Troyano unanimiter omnes probant.

[Incipit liber quartus de destructione prime Troie per Iasonem et Herculem.] 1 2 3

Hercules seeks aid of the brothers Castor and Pollux, Thelamon, Peleus, and Nestor. All the kings agree to join Hercules and all convene at the port of Thesalia.Hercules autem qui ipsius negocii, ut dictum est, totum onus assumpsit, cupiens ipsius negocii fidelis esse minister et solicitus executor, uersus Spartem impiger iter accellerat, non quiescens. Erat enim Spartem4 quedam prouincia5 de pertinentiis6 Romanie regnum effecta. Et duo reges fratres regnabant in illa, quorum unus Castor et alius7 Pollux8 denominacionibus propriis uocabantur. Hos fratres dogmatizauerunt poete fuisse filios Iouis, susceptos sibi ex Dampne,9 speciosissima mulierum,10 a qua etiam Helenam11 finxerunt conceptam, sororem uidelicet regum ipsorum. In cuius Helene conceptione testati sunt fabulose poete Iouem in oui12 similitudine13 concubuisse cum predicta Dampne.14 Vnde15 quidam: “Iupiter” inquit16 “ouo quia17 Tyndaris18 exit ab ouo,” vocans Tyndarim19 ipsam Helenam a quodam loco dicto Tyndare.” Hunc locum dicunt quidam esse in Sicilia20 ex parte septentrionalis plage, in facie Eolicarum21 insularum, non longe multum a ciuitate Messana.22 In quem locum dicti poete dixerunt Theseum predictam Helenam asportasse,23 a patria sua raptam dum adhuc flore uiresceret puellari. Vnde Ouidius in epistola Canace24 sic improperauit Paridi:

Tyndaris25 infestis et cetera.

Et subsequenter26 adiecit:27

A iuuene et28 cupido credatur reddita uirgo? et cetera.29

Ad hos igitur fratres reges Castorem et Pollucem accessit Hercules,
 [[ Print Edition Page No. 34 ]] 
deuote rogans illos et monens ut in **f. 18rpotenti brachio in Troyani regis dampna secum potenter1 accedere non postponant. Qui reges in multa affectione2 uerborum et in uoluntate non ficta ipsi Herculi predicta unanimiter annuerunt. Eodem igitur Hercule ab eisdem regibus fratribus iocunda obtenta licentia accelerat Saleminam.3 Erat4 enim Salemina5 quedam prouincia, regnum effecta de continentiis ipsius Grecie seu partibus Romanie, in qua regnabat tunc rex Thelamon,6 vir utique multe strenuitatis et animositatis in bello. Ad quem dum peruenit Hercules, cum multa iocunditate fuit receptus ab eo. Hercules igitur ipsum uerbis amonet precatiuis ut secum et cum aliis regibus Grecie qui secum apud Troyam accedere promiserunt ad regis excidium Laumedontis uenire dignetur. Thelamon7 autem rex uerbis annuens Herculis cum eo et aliis ducibus Troyam etiam8 in9 instanti uenire promisit. Et ab eo Hercule discedente reuersus peruenit ad Pelleum,10 quem monet precibus et ortatur vt quoscumque poterit de maioribus regni sui moneat Troyam accedere cum iam dictis regibus et seipso. A quo Hercules satis ilariter impetrato auxilio11 mox discessit ab ipso et apud Pilon12 cum festinancia declinauit. Erat et Pilon13 quedam prouincia de ipsius continentiis Grecie, in qua tunc dux Nestor dominium potenter agebat. Cui dum Hercules explicasset sui causam aduentus, annuit Nestor cum eo se uidelicet14 gratanter iturum in multa suorum militum comitiua. Erat igitur15 dux Nestor ipsi Herculi longe intime amicitie dulci caritate coniunctus et ideo graciosius et facilius anuit uerbis eius. A quo Hercule discedente iterum peruenit ad Pelleum, qui cum uiginti nauibus onustis militibus iam accinserat se ad iter, predictis regibus tunc16 conuenientibus cum eodem in portu Thesalie ut deinde simul apud Troyam se, diis fauentibus, salubri nauigatione conferrent.17

Iason and Hercules set sail. They arrive in Sigeum at dusk and disembark by moonlight, unmolested by the Troiani.Tempus18 erat quod19 sol maturans sub o<b>liquo zodiaci circulo **f. 18vcursum suum sub signo iam intrauerat arietis, in quo noctium spatio equato diebus celebratur equinoctium primi ueris, tunc cum incipit tempus20 blandiri mortalibus in aeris21 serenitate intentis, tunc cum dissolutis niuibus22 molliter23 flantes zephiri crispant24 aquas, tunc
 [[ Print Edition Page No. 35 ]] 
cum fontes in ampullulas1 tenues scaturizant, tunc cum ad summitates arborum et ramorum humiditates ex terre gremio exhalantes2 extolluntur in eis, quare3 insultant semina, crescunt segetes, uirent prata uariorum colorum4 floribus illustrata, tunc cum induuntur renouatis frondibus arbores circumquaque, tunc5 cum ornatur terra graminibus, cantant volucres et in dulcis armonie modulamine citarizant. Tunc quasi medium mensis Aprilis effluxerat, cum mare, ceruicosa6 fluctuatione laxata,7 iam undas equauerat factum equor. Tunc predicti reges Iason et Hercules cum eorum nauibus portum intrant,8 scindunt maria uelis extensis in affla[c]tibus zephyrorum, et tamdiu continuatis diebus et noctibus nauigant donec ad optatas [h]oras Troyani regni perueniunt.9 Portum intrant10 dictum propria appellatione Sigeum.11 Cum igitur ad portum applicuere predictum, iam sol uergebat ad uesperas, uicinas noctis tenebras suadendo. Tenacibus ergo anchoris in profundum maris iniectis, quiescunt naues, ex eis fortiter religate, et de futuris processibus quo possunt salubriori consilio disponunt nauigantes in illis. Diffusis igitur noctis umbraculis in orbe terrarum in primo conticinio12 noctis illius, luna13 luce modica surrexit ab ortu, que supra terre faciem suis cursibus eleuata adulterino14 lumine noctis medio fingit diem. Hinc est quod ab eius lucis lumine animati Greci commoda ordinacione descendunt in terram, quod ualde facile fuit illis, cum Troyana reperissent litora sine custodia, non expectante rege Troye hostium aliquorum insultus. Educunt itaque de nauibus equos suos, arma deponunt in terram, tentoria figunt et eleuant,15 vigilias statuunt et excubias necessarias circumquaque.

Before daybreak Peleus summons the leaders to his tent. “The injuries done us by Laumedon afford us just cause for entering his territory. Countless riches await us if we win.”Priusquam16 igitur sol in faciem terre effunderet17 uerum diem, **f. 19rrex Pelleus reges alios, Iasonem et Herculem necnon18 et19 alios maiores exercitus, ad tentorium suum uenire mandauit. Quibus uenientibus et in eorum sessionibus collocatis, rex Pelleus eos hiis uerbis alloquitur indicto manu silentio et ore dictato:20 “O viri nimia strenuitate conspicui, terrarum orbis nouit uirtutis uestre potencias per plurima mundi loca iam agnitas ab experto. Nusquam21 auditum extitit aut relatum ut in quoscunque22 inieceritis vires23 uestras de24
 [[ Print Edition Page No. 36 ]] 
victoria non reportassetis1 triumphum. Iniuste enim Laumedontis regis iniurie iustam nobis parauere2 causam intrandi terminos terre sue. Sed ex quo placuit diis nos in hanc descendisse terram in excidium dicti regis, expedit nobis circa tria principaliter apponere nostras curas. Primum est ut in defensionem nostrarum personarum ab hostibus nostris3 simus omnimode4 curiosi vt saluationem5 ex eis omnimodam consequamur. Secundum est quod in offensionem ipsorum hostium nostrorum et destructionem eorundem6 uiriliter insurgamus. Tercium est ut uiribus7 totis nitamur de hostibus nostris ad uictoriam peruenire.8 Ex qua illa duo extrema felicia procedent pro nobis, diis fauentibus, manifeste satisfactionis, uidelicet, plenitudinem nos consequi de comissis et innumerabilium diuitiarum utilitates, que, deuictis ipsis9 hostibus, nos expectant. Notum est enim omnibus vrbem Troye innumerabilibus habundare diuitiis, quam si nobis per uictorie palmam poterimus, fortuna fauente, subicere, capaces non reputo naues nostras ad tantam copiam et onus earum.10 Superest ergo11 ut de cetero singula metiamur per que possimus12 ad obtinenda uota nostra celeriter et salubriter peruenire (quod dii pii fauorabiliter annuant et iuuando concedant!)”

Hercules proposes to divide the army into two bands, the one to advance and hide near Troia, the other to remain near the shore. Laumedon will thus be caught between two fires.Postquam igitur rex Pelleus uerbis suis finem fecit,13 primus inter alios dicendi uices anticipans aliorum Hercules sic ad regis dicta respondit:14 “Laudande rex, laudanda sunt dicta que per uos in nostra communi audiencia sunt prolata. Et si laudabile est circa presens negocium **f. 19vnostrum laudabilia adinuenire15 consilia, laudabilius tamen est adinuenta effectui cum instancia delegare. Saluo igitur consilio saniori pro salute nostra et nostrorum hostium obtinenda uictoria, michi uidetur acceptum ut incontinenti, antequam dies ueniat, qui sua luce nostrum aduentum accuset, de omnibus nostris et16 tota gente nostra fiat distribucio in duas partes equales. In una igitur parte de partibus ipsis sit rex Thelamon cum tota gente sua, item17 et uos ipse, domine rex, cum tota uestra, item Iason et ego cum nostris complicibus nobis iunctis ut statim nos sub noctis silentio conferamus circa18 urbis Troye uicina,19 latibula, uiridaria, et uineas adiacentes. Ibique nobis furtiue latentibus expectabimus diei lucem, quo,20 ad21 regem Laumedontem22 de adventu nostro delata
 [[ Print Edition Page No. 37 ]] 
notitia, cum milicia sua ad naues nostras disponet irruere, ignarus nos circa sue urbis muros esse latentes. Eo igitur ad naues cum suis milicibus accedente, ut potentis defensionis sibi a nobis repagula opponantur, de alia1 medietate gentis nostre tres acies ordinentur. Quarum prime presit dux2 Nestor3 in comitiua suorum, secunde rex Castor, et tertie rex Pollux,4 qui contra regem Laumedontem in hoc loco litoris ubi nunc sumus uiriliter se opponant. Nos autem qui erimus in furtiuis latibulis, ut iam dixi, aggrediemur urbem et sic, Laumedonte5 rege cum sua milicia in medio nostrorum exposito,6 facilius penam luet. Nam ad optata uotorum nostrorum pertingere per salubriorem uiam non credo uelocius fieri7 posse.”

Laumedon advances towards the ships, ignorant of the enemy hid near the city.Placuit igitur consilium Herculis astantibus vniuersis, et quod celeriter executioni mandetur uniuersaliter omnes probant. Mox igitur8 rex9 Thelamon, rex Pelleus, Iason, et Hercules in comitiua suorum10 equos ascendunt et armorum suffulti presidio bellicoso sub noctis taciturnitate circa muros urbis Troye per loca latentia tacitis insidiis se reponunt, reliquis aliis in litore remanentibus, qui contra uenientem regem Laumedontem obice uirtuoso ad arma consurgant.11 **f. 20rSolis igitur radiis terram illustrantibus, mane facto aurora surgente, que noctis tenebras a facie terre deleuit,12 de Grecorum aduentu tumultuosis relatibus Laumedontis regis aures implentur. Quam ob rem uniuersos suos milites ortatur arma capescere et alios ciues suos qui iuuentutis in flore bellicosis armis intendere non pauescunt.13 Ordinatis igitur per regem ipsum cuneis armatorum, venit et diuidit multos in ordinatione belli manipulos. Sicque non aduertens hostium cecas et urbi uicinas insidias cum omni expeditione suorum festinat ad litus. Greci uero qui in litore morabantur, uidentes armatorum exercitus multo impetu confluentes in ipsos, parantur ad prelium animosi, nulla stupefactione confusi.

Nestor, Castor, and Pollux engage the Troiani. Cedar unhorses Nestor. Castor wounds Seguridan.Quare dux Nestor primus cum suis se offerens in conflictum bellum aggreditur. Et prelio commisso asperimo inter utrosque, certatim irruit unus in alium14 et odioso impetu alter in15 alterum aggreditur intermixtim. Ex16 lancearum fractura fragor fit maximus. Perforantur scuta et cassides auellunter;17 sonat in aere multus18 ensium
 [[ Print Edition Page No. 38 ]] 
ex crebra collisione tinnitus;1 sternuntur milites, alii uulnerati, alii interempti. Cedes fit maxima ultro2 citroque. Rubricatur3 tellus multo distincta cruore. Sed preualescit4 tandem5 multitudo Troiana, dum solus6 dux Nestor cum sola turma7 sua dispendia certaminis sustineret. At rex Castor, ille uir strenuus, mox cum multitudine armatorum bellum ingreditur, viriliter Troyanos aggreditur. In cuius congressu8 bellum instauratur. Clamor fit maximus; Troyani ruunt, substinere recentium impetum non valentes. Sed Laumedon rex more rugientis leonis festinus occurrit, qui de9 sue strenuitate persone multa committens10 hos sternit, hos uulnerat, hos trucidat, et in Grecorum offensionem11 pro defensione suorum totus anhelat. Troiani vero in Grecorum excidium irruentes prodigaliter,12 eorum uite prodigi, Grecos13 letiferis uulneribus insequuntur, multos ex eis morti explicant, et dum alios dissolute conantur occidere **f. 20vnonnulli eorum nece occidunt14 festinata. Tunc rex Pollux,15 dum belli metitur16 ambigua, dum a longe prospicit aduersus suos Grecos preualere Troyanos, furibundus cum suorum acie bellum intrat, in Troyanos acriter irruit, et multos interimit et uulneratos prosternit ab equis. Rex uero Laumedon, parum a bello secedens, quia uidit suos dissolute bellantes et quod17 ex suis18 in bello multi defecerant, timuit maioris dispendii sui casum et ideo minis et precibus vniuersos suos fecit paululum retroire19 et omnes quasi coadunatos redegit in unum. Interea uero dux Nestor in Laumedontem regem fixit intuitum et20 percepit esse illum21 regem et principem Troianorum. Omni ergo alia cura postposita, contra ipsum regem dirigit equum suum et22 ueloci cursu aduersus eundem23 regem se impetuosum iniecit. At rex Laumedon illum ex quo in seipsum irruere presensit,24 factus intrepidus statim aduersus Nestorem equi sui declinauit25 habenas, et ambobus calcaribus urgentibus equos suos ambo conueniunt concurrentes. Laumedon autem rex lancee26 quam gerebat in manu in Nestorem astam27 fregit, cuius aste28 ictu fuisset Nestor indubitanter letifere uulneratus nisi fidelium armorum tuitio illum conseruasset illesum. Sed non sic Laumedontem regem Nestor petiit asta sua. Nam ipsam in regem ipsum uiriliter
 [[ Print Edition Page No. 39 ]] 
impellendo scutum eius binas disiunxit1 in partes. Cuius impulsu rex2 acriter uulneratus3 equum deserit et prostratus peruenit in terram. Rex igitur Laumedon nec stupefactus casu nec uulnere timidus statim seipsum erexit a terra et euaginato ense pedes Nestorem audacia4 petiit animosa. Sed quidam adolescens miles nomine Cedar, qui eodem anno factus extiterat nouus miles, ut5 uidit Laumedontem regem suum peditem in tanto discrimine preliantem, tamquam de suo domino subditus fidelis erubuit et ideo uersus6 Nestorem equum suum coegit in cursum.7 Quem dum lancea petiit animosus, ipsum percussit in pectore8 ac eum uiriliter impellendo prostrauit ab equo coram pedibus regis sui. Rex uero vt9 uidit illum10 coram se prostratum in terra,11 in multo uigo **f. 21rris impetu illum impetit,12 ense nudo crebris ictibus cassidem eius impugnat. Cassidis frangit circulum et totum nasale13 disrumpit14 et in eius faciem graue vulnus infixit.15 Profecto16 succubuisset Nestor Laumedontis dextera interemptus dum debilitatus uulneribus et fluentis incessanter emissione cruoris17 sui esset impotens ad tutelam, sed Grecorum in eius subsidium concurrentium multitudo regem impetit Laumedontem. Et quamuis tunc18 multi ex Grecis ceciderint19 interfecti, tamen, ipsis renitentibus,20 Nestor, equorum euulsus21 a pedibus et Laumedontis subtractus manibus, equum ascendit. Castor autem rex dum certantium22 in medio debellaret,23 vidit Nestorem ab equo deici per24 Cedar. Cupiens tamen de illo uindictam assumere, laxatis habenis25 ueluti furiosus se dirigit uersus illum. Sed antequam ad Cedar Castor26 posset27 pertingere28 cursu suo, quidam Troyanus, nomine Seguridan,29 eidem Cedar linea consanguinitatis astrictus, in medio amborum se totum opposuit, et facto impetu per eum uersus Castorem, Seguridan30 in eum fregit lanceam sine aliqua alia lesione Castoris. Verum idem rex Castor eumdem Seguridan impellens fortiter asta sua in eius latus letale uulnus infixit.31

Cedar autem, dum Seguridan consobrinum32 suum perciperet uulneratum, in eius uindictam furibundus33 aspirans nudo ense
 [[ Print Edition Page No. 40 ]] 
prosiliit1 in Castorem, potenter ipsum inpugnat,Cedar deprives Castor of his horse and gives it to his squire. Pollux rescues his brother and provides him with the horse of another. He slays Elyacus, son of the King of Carthago. et per uiolentiam ab eo clipeum eius extorsit. Quare, cassidis laqueis extirpatis, letaliter Castorem percussit in uultu, sic quod eum potenter impellens deiecit ab equo. Equum eius uiolenter arripuit et cuidam suo armigero tradidit conseruandum et obprobriosis uerbis aduersus2 Castorem insultans sui sibi3 uulnus exprobrat consobrini. Castor uero,4 dum esset pedes et ipsum Troiani intercipere molirentur, aduersus Troyanos multa se animositate defendit. Sed cum solus inter tot bellum ingereret,5 ad resistentiam factus impotens, captus ab hostibus iam fuisset nisi rex Pollux6 cum maxima7 festinantia in eius adiutorium occurrisset, septingentis strenuis Grecorum **f. 21vmilitibus sociatus,8 qui faciens impetum cum militibus ipsis in illos9 qui regem Castorem intercipere conabantur disrumpit accies in multa uirtute bellandi, fratrem10 liberat, et equo restituit alieno. Pollux itaque igne furoris accensus in quendam Troyanum, Elyacum11 nomine, quem ante se primum inuenit, se uiribus totis iniecit. Erat autem hic Elyacus12 filius regis Carthaginis,13 nepos regis Laumedontis, ex sua sorore primogenitus. Quem dum Pollux14 odioso persequitur appetitu, letaliter ipsum uulnerat sic quod ex eo15 uulnere cecidit interfectus, Laumedonte rege uidente. Tunc Laumedon rex fluuiales prorupit in lacrimas, nepotis sui miserabiliter deflens casum. Et duris uexatus angustiis suos conuocat vniuersos, quos flebilibus monet in lacrimis ut in ultionem necis16 sui17 nepotis potenter insurgant. Et tunc emisso per eum cuiusdam cornu sonitu, quasi18 septem milia militum erga regem ipsum ad cornu sonitum accesserunt. Et facto impetu uersus Grecos uiriliter ipsos expugnant,19 sternunt, sauciant, et eos perimunt in ore gladii seuientis sic quod turpiter20 vertuntur21 in fugam. Quos Troyani usque ad extrema litora eorum nauium insequuntur.

Tunc cessisset Laumedontis22 regis uictorie finis et23 belli sed quidam ex Troyanis, nomine Dotes,24 letaliter uulneratus, uix seipsum regens, ab urbe Troye peruenit ad regem. Cui25 in uerbis flebilibus et singultibus anxiosis exponit excidium urbis sue, asserens vrbem suam Troie26 a suis hostibus interceptam. Quod Laumedon rex audiens
 [[ Print Edition Page No. 41 ]] 
anxiosa suspiria pectoris eduxit ab ymis et eiusdem cornu sonitu ad se prouocans gentem suam,Laumedon is about to win the victory when Dotes reports the capture of Troia. Laumedon is caught between the Greci who have entered the city and those he has been fighting, and is slain by Hercules. dimissis Grecis in litore iam deuictis, gressus suos accelerat1 uersus vrbem. Nondum igitur rex Laumedon multum perrexerat in armatorum comitiua suorum et respiciens a longe uidit magnam partem hostium suorum egressam ab urbe et aduersus eum in armatis cuneis festinare. Item aspiciendo post se uidit Grecos quos in litore quasi iam deuicerat animositate resumpta accelerare se2 cum maxima festinantia aduersus3 ipsum. Quid faciat4 inter hec stupefactus ignorat, cum in medio **f. 22rsuorum hostium circumquaque se cernat inclusum. Quid ultra? Committitur bellum asperimum inter utrosque, inter quos feruet et estuat prelium5 inequale, nam Greci in6 multo magis numero Troyanos excedunt. Sternuntur Troyani et ex crebris ictibus ensium perimuntur. Nec mora, ille vir strenuus tam fortis tam audax Hercules superuenit, qui7 forti sedens in equo, letiferis uulneribus coartans8 disrumpit9 acies et10 cuneos, disgregat aduersantes, et in eius potentia hostes, dum ipsum nequent tollerare nec uiribus preualere, iter sibi per turmas aperiunt, cum circumquaque ante eum cadant et deficiant interfecti. Demum11 uersus Laumedontem regem, quem indubitanter ipse presentit,12 impetu se dirigit furioso. Quem agressum violenter13 intercipit et interceptum interficit et ab eius corpore capite truncato14 in medio suorum rabie uiolenta15 proiecit. Quod16 postquam inspexere Troyani, deflent17 se sui regis18 regimine destitutos, quos ad se recipiendum in vrbem eorum spes nulla reducit nec alibi posse diffugere causa presidii aliqua spes expectat. Ruunt ergo Troyanorum hinc inde cadauera et deuicti Troyani campum deserunt, ad fuge subsidium anhelantes. Et eorum, si qui sunt, quos tueri potuit longe fuge subsidium, potuerunt19 forsan20 manus Grecorum effugere, cum ceteri letifero bello succumbant et per ictus ensium fit letifero finis bello.

The Greci enter and plunder Troia.Greci uero uictores desideratam vrbem uictricibus armis intrant, quam solis mulieribus, paruulis, et senibus semiplenam inueniunt pre timore mortis confugientibus21 ad templa deorum. Sed multe ex eis mulieres22 miserabiliter stupefacte hinc inde diffugiunt, earum23 paruulos tremulis deferentes in ulnis. Trepideque puelle errantes hinc inde aditum earum24 saluationis25 ignorant, relictis earum26
 [[ Print Edition Page No. 42 ]] 
domibus, innumerabilibus1 gazis plenis, quas omnes uictores Greci preoccupant, spoliant, et predantur, maxima etiam per eos habilitate captata, cum per unius continui mensis spatium Greci uacauerunt ad predam ipsarum.2 Demum uero urbis ipsius altis depositis men[n]iis per eosdem, summa palacia diruunt et indiferenter **f. 22vtradunt sublimia hedificia precipitem in ruinam, funditus cuncta subuertunt, et vniuersis templis vrbis ipsius more predonio spoliatis, quoscumque in eis confugientes inueniunt senes et paruulos indifferenter crudelissime3 morti tradunt, et templorum hedificiis traditis in ruinam, puellas4 pubescentes et formosas5 quas adinueniunt mulieres6 captiuas educunt7 et8 deducunt9 ad10 naues eorum,11 adducentes eas perpetue seruituti.

Exiona is given as prize to Thelamon. The Greci return home.In Laumedontis igitur regis12 palatium irruentes, antequam funditus fuisset euersum, in ipso limine captionis inuenerunt Exionam,13 puellam mirabilis14 pulcritudinis, filiam dicti regis — que inuenta uel nata utinam non fuisset! Quam Hercules in uictorie premium regi tradidit Thelamoni pro eo quod idem rex Thelamon in vrbem ipsam primus victor intrauit. Sed O mirabilis15 ingratitudo uictoris, si tibi palma uictorie sociauit16 Exionam!17 Hanc tibi sociare18 debuit nobilis gratitudo ut tam nobilissimam virginem tante pulcritudinis, forma decoram, tam nobilissimis moribus informatam, maritalis19 tede20 tibi copula sociasses, non ut ignominiose libidinis uoluptate21 eam22 improbe deturpasses,23 vt eam, que tibi uix cedere poterat coniugio sociata,24 indignam tibi meretricali25 contubernio26 statuisti. Ex hac enim27 Exiona processit estuantis28 tota materia rabiei, de qua postmodum maxima scandala processerunt, longis nutrita temporibus, et de qua dampna postmodum irreparabilia29 sunt secuta. Euersa igitur funditus vrbe Troie,30 ut proxime dictum est, Greci cum omnibus bonis ablatis ab ipsa naues eorum ascendunt, Troyano recedunt a litore, et committentes se pel[l]ago uelis extensis felici remige salui et uictores in Greciam sunt reuersi. Exultat ergo Grecia nimio tota pre gaudio in Grecorum ipsorum uictoria et in tantorum acquisitione bonorum, pro quibus omnibus grates,31 uictimas,
 [[ Print Edition Page No. 43 ]] 
et grata pacifica diis reddunt. De Troyanorum igitur1 spoliis Grecia plena tota fit diues. Quibus etiam ditatis victoribus, qui tunc illo fuerunt in tempore successores eorum per2 multa tempora post**f. 23rmodum successiue abinde3 fuerunt indeficientibus diuitiis opulenti.

[Incipit liber quintus de fundatione magne Troie per regem Priamum instaurate.] 4 5 6 7 8

The author draws from the destruction of Troia the lesson that serious consequences often spring from trivial causes.Destructa igitur et euersa funditus vrbe Troie,9 Laumedonte rege suo nequiter interfecto, tot militibus et nobilibus ciuibus neci10 traditis, tot mulieribus et puellis iugo seruitutis adductis, nobili Exiona, ipsius regis filia, meretricio more sub Thelamonis libidine constituta, viri prouidi diligenter aduertant quales sunt in hoc mundo ceci rerum euentus. Quare11 necessario deceat12 homines a friuolis etiam13 et leuibus iniuriis abstinere. Habent enim14 in se sepius15 leues iniurie ad instar ignis, cuius modica scintilla, cecis alimentis nutrita, sub cinere subito in maximas et adurentes flamas exalat.16 Discant etiam reges et principes alienigenis17 non obesse qui ad eorum regna se conferunt non ex maliuoli18 propositi fomite ut eorum regnorum scrutentur archana. Nam inuida fatorum series, felicium inimica, summa in summitate manere diutius semper negat, et19 vt status hominum20 deducat habilius in ruinam, per insensibiles et cecas insidias potentiores immittit et inducit ad casum, a friuola et inopinabili materia causam trahens ne prouisione prehabita per cautele subsidium ualeant se tueri. Sub hoc igitur inuolucro fatis ingerentibus, prima Troya destructa, talis nobilissimi regis Laumedontis infelicissimus finis fuit. Sed O utinam finis eius fuisset finis et extremus introitus tante cladis ut ob tam facilis occasionis causam qualis fuit Laumedontem regem in nudo litore terre21 sue22 Grecis alio23 nauigantibus repentinum hospitium denegasse in tanti facinoris tallionem (si facinus dici potest) mortis dispendium incurrisset, morti etiam traditis sui regni primatibus, eius transducta filia in extraneas regiones sub labe meretricie24 uilitatis! Sed illa mundanorum fatorum **f. 23vinuida dispensatrix a leuissimo radicis25 fomite zizanie causam trahit. Que dum incipit latenter obrepere, fit
 [[ Print Edition Page No. 44 ]] 
postea maxima1 mali congeries succedentis,2 dum fine succedente3 nequissimo, per intemporalia4 dampna eius extremus exitus5 concludatur.6 Hinc est quod ex premissis malis quanta fuerit postmodum malorum congeries subsequta nostra tempora non effugiunt7 memoriter recensenda, dum durante captione8 uiuentis Exione uiuaci memoria illa nobilissima et mirabilis9 magna Troya, que post euersionem10 predicte Troye prime11 postea fuit fundata, funditus postmodum12 fuisset13 euersa, tot regibus, tot principibus,14 tot milibus hominum bellicosa morte consumptis. Ad cuius et quorum narrandos euentus suo ordine sigillatim dirigitur stilus noster.15

Priamus was absent at the destruction of Troia. His legitimate children and his illegitimate sons.Laumedon itaque rex quendam habebat filium, nomine Priamum, ex regina vxore sua sibi susceptum, multe strenuitatis uirum et multe sapientie consilio prepollentem. Hic tempore casus patris presens non extitit apud Troyam, cum longis dierum curriculis16 iam exactis uersus quosdam paternos hostes et proprios in bellicoso exercitu in remotis partibus prelia confoueret. Hic eo tempore quo17 Greci irruerunt in Troyam quoddam castrum sibi rebelle diuturna18 obsidione concluserat, et in ea obsidione, sub spe uictorie moram trahens, cum vxore sua et filiis circa eius castri captionem solicita intentione uacabat. Hic habebat in vxorem quandam nobilissimam mulierem, nomine Heccubam,19 ex qua sibi susceperat procreatos quinque filios et tres filias. De quibus filiis eius primogenitus uocabatur Hector, inaudite strenuitatis miles, uirtute maxima bellicosus, cuius gesta uirtutum20 multa uigent in longa memoria, longum non sine causa recensura21 per euum. Secundus autem filius uocabatur Paris, qui22 et ipse dictus erat alio nomine Alexander, omnium iuuenum speciossimus,23 doctus pre ceteris in arcus magisterio et sagittis. Tertius uocabatur Deyfebus,24 vir strenuus et multa consiliorum discretione conspicuus.**f. 24r Quartus uocabatur Helenus,25 vir scientie26 multe, nam omnium erat doctrinis scientiarum liberalium eruditus. Quintus et ultimus vocabatur Troylus,27 iuuenis quam plurimum virtuosus in bello, de cuius strenuitate multa sunt gesta, que deinceps
 [[ Print Edition Page No. 45 ]] 
presens ystoria non obmittit.1 Filiarum autem prima vocabatur Creusa.2 Hec asseritur Henee fuisse coniugem. Quem Heneam in3 Venere4 concepit Anchises, de quo multa presens narrabit ystoria et de quo Virgilius post magne Troye casum in suorum5 opere Heneydorum6 multa describit.7 Secunda uero vocabatur Cassandra,8 que, licet uirginea honestate polleret, in liberalibus artibus plus pollebat, habens notitiam earundem9 et scientiam futurorum. Tercia autem et vltima vocabatur Pollixena,10 puella11 mire pulcritudinis et speciositatis immense. Preterea idem rex Priamus xxx filios naturales habebat ex diuersis mulieribus sibi quesitos,12 equestri13 dignitate conspicuos et fortissimos bellatores. Qui14 sunt hii: Odinal,15 Anthonius,16 Exdron,17 Deluris,18 Sinsilenus,19 Quintilienus,20 Modenius,21 Cassibilans,22 Dinadaron,23 Dorascarus,24 Pytagoras,25 Cicinalor,26 Eliastras,27 Menelaus,28 Ysidorus,29 Carras,30 Celidomas,31 Emargoras,32 Madian,33 Sardus,34 Margariton,35 Achilles,36 Fanuel,37 Brunus,38 Mathan,39 Almadian,40 Dulces,41 Godelaus,42
 [[ Print Edition Page No. 46 ]] 
Duglas,1 Cador2 de Insulis.3

Priamus rebuilds Troia.Vacante igitur rege Priamo cum consorte sua et eius omnibus filiis circa bella et4 castri obsidionem ipsius, ad eum orribilis illa fama peruenit quod eius pater Laumedon a Grecis extiterat interfectus, intercepta Troya et funditus diruta, occisis nobilibus et eius sorore Exiona5 in exilio et seruitute deducta. Obstupuit Priamus in talium relatione rumorum et dolore pro nimio factus est anxius, et in continuis lacrimis flebilem uitam trahens querulis vocibus anxiosa lamenta prodit et cumulat mestuosus; et illico omnem dissoluit exercitum, belli finem imposuit,6 obsessi castri castra7 deseruit,8 et gressus festinos accelerat uersus Troyam. Quam ut vidit funditus sic euersam et in9 aream conculcatam, sua et suorum irreparabilia10 dampna **f. 24vprospiciens multas produxit lacrimas, continuando per triduum suos11 luctus. Sed demum lacrimarum imbribus12 fluuialibus excollatis, amaro13 corde satisfactionis14 quasi15 recepta quiete, post depositos16 gemitus et lamenta, longo examinato consilio, placuit Troyam euersam iterum instaurare. Quam in ea magnitudine et fortitudine fabricare decreuit quod nullos hostiles timere posset insultus et in suorum offensionem hostium uere17 posset18 erigi ceruicosa. Hinc est quod quesitis undique19 fabris et peritis in hedificandis artibus et marmoreis celaturis, lapidariis, et doctissimis architectis omnis generis, marmora natiuis diuersimode insignita coloribus mirabiliter coegit instruere. Et sic amotis ruderibus et ruinosis locis20 purgatis in quibus21 consedit22 prima Troya, mirabilis longitudinis et latitudinis sub dei Neptuni nomine23 ciuitatem erexit quam eodem nomine Troyam uidelicit censuit appellari.24

In length and in breadth the city is three days’ journey. It has six towered gates.Fuit autem huius secunde Troye ambitus longitudinis trium dierum et latitudinis coequalis. Nec ante fundationem eius25 aut26 postea nunquam27 legitur condita ciuitas tante magnitudinis, tante pulcritudinis, aut similis speciei. Fuerunt etenim fundamenta eius in terre gremio constituta, multum28 profunda facta scissura et latitudine
 [[ Print Edition Page No. 47 ]] 
spatiosa. A terre igitur superficie usque ad summum eius superhedificata sunt menia1 in mirabili compositione murorum circumquaque2 cubitorum altitudine ducentorum, quorum superficies erat3 marmoreis incrustata lapidibus in uariorum diuersitate colorum ut4 intuentium aspectibus blandirentur. In murorum itaque ipsorum circumgiratione corone5 non multum vna turris distabat ab alia6 que supra muros eosdem excrescenti altitudine imminebant.7 Introitus autem et exitus ciuitatis ipsius fuit in sex ianuis institutus,8 quarum una Dardanides,9 secunda Tymbrea,10 tercia Helias,11 quarta Seca,12 quinta Troyana,13 et14 sexta Anthenorides15 vocabantur. Quelibet portarum ipsarum bellicosis fuerat firmata turribus per latera et in celaturis marmorearum imaginum16 circumquaque decora. Quarum quelibet amicis intrare uolentibus placidos permittebat17 ingressus et superbe resistentie quibuslibet **f. 25rinimicis duros et fortes minabatur accessus.18 Erant etiam ipsi muri ex exteriori parte per ambitus circumquaque obscuris hyatibus profundo uallo firmati, cuiusualli distantia19 inter se et muros eosdem longa planicies extendebat.

Every house is at least sixty cubits high. Covered colonnades protect pedestrians from rain.Infra20 uero ciuitatatem eandem instructa21 fuerunt infinita palatia et in ea infinite domus ciuium formosis hedificiis22 fabricate, que ciuitatem eandem ornabant in multarum latitudine platearum. Pro23 certo enim asserunt nullam domum, nullum hospicium24 in ciuitate Troye fuisse constructum cuius illud quod minoris depressionis25 extiterat supra26 terram saltem erectum in lx27 cubitorum altitudine non fuisset, totum etiam28 marmoreis firmatum lapidibus29 in mirificis ymaginum ferarum et hominum celaturis. Erant et eius platee longo30 et recto31 distense dyametro, in quarum medio disco<o>pertus aer uegetabilis aurore dulces et uarios refundebat afflatus. In ipsarum uero lateribus platearum innumerabilibus super columpnis marmoreis arcubus circumuolutis32 erectis, sub ipsorum hedificiis33 eleuatis, liber et cotidianus gradientibus patebat incessus34 ut nec a uentorum rabie nec ab ymbrium rore celesti uexarentur inuitis aspersionibus gradientes.


 [[ Print Edition Page No. 48 ]] 

In the squares are the shops of the several artisans.Per plateas enim ipsas mechanicarum artium locate fuerunt proprie stationes, in quibus earum operarii, per certa loca distincti, cotidianis operibus et uenalibus artificiis insudabant. Hic1 enim architecti manebant, hic pictores, hic statuarii, hic marmorarii,2 hic le<c>ticarii manebant;3 hic canicularii,4 hic quadrigarii, hic lig<n>arii, hic mularii, hic deauratores albini, qui statuas et ymagines in auro pingebant, hic argentarii, hic5 dyatretarii,6 qui calices conficiebant ex uitro, hic er[r]arii, hic fusores, qui campanas ex metallo fundebant, hic signarii,7 qui sigilla formabant, hic fabricarii, qui camiscias suebant8 et bracas, hic fusarii, qui ferreo9 inferro fusos10 extenuant muliebres, hic perticarii, hic libratores, hic figuli, hic aurifices, hic plumbarii, hic specularii, hic pelliparii, hic fulones, hic carpentarii, hic tignarii, qui uehicula scilicet rotis11 uolubilibus sociabant,12 hic dealbatores armorum, hic balthearii,13 seu pantalarge14 qui opus deaurati eris in frenis apponunt, hic **f. 25vclassicularii,15 hic fabricenses, hic gineciarii,16 qui textores17 appellantur, hic geometre, qui iugera rusticarum terrarum numero diuidebant, hic baphi,18 qui pannos lineos et laneos in multo colore tingebant, hic pistores, hic tabernarii, hic19 cerarii,20 hic arilatores, quos mercatores uulgariter appellamus, hic argiroprate,21 id est distractores22 argenti, hic et alii23 plures qui venales24 artes mechanicas exercebant.

Through the middle of the city runs the river Xantus.Per medium autem ciuitatis ipsius quidam25 fluuius, Xantus nomine, decurrebat, qui, diuidendo ciuitatem ipsam in geminas partes equales, perhenni cursu habitantibus in ciuitate ipsa26 multa commoda conferrebat. Nam constructis iuxta ripam ipsius innumerabilibus molendinis, molendina ipsa ad vitam habitantium frumenta concussa in farine puluerem cotidianis usibus conuertebant. Hic etiam fluuius per meatus artificiose compositos et subterraneas catharactas27 per latentes ductus aquarum neccessaria fecunditate decurrens ciuitatem ipsam ordinatis incursionibus mundabat, per quarum lauacrum congeste immunditie purgabantur. Ad huius itaque fluminis instar28 ordinatus extitit Tyber29 Rome, qui, per
 [[ Print Edition Page No. 49 ]] 
medium Rome erumpens, per Troyanum Heneam ad similitudinem Troye factam1 vrbem Rome geminas distincxit in partes.2

In Troia chess and dice and, some say, tragedies and comedies were first invented.In hanc3 igitur vrbem4 Troye totius adiacentis regni gentes per vrbes alias et loca dispersas colligi Priamus et inhabitare5 decreuit. Quarum multitudine facta est nimium populosa, multis decorata nobilibus et undique tota plena in multorum incollatu uario plebeiorum. Huius autem ciuitatis diuersorum ludorum diuersa genera diuersis in ea adinuentionibus statuerunt. In6 ipsa primo adinuenta fuerunt scac<c>orum solatia curiosa, ibi ludi subito7 irascibiles8 alearum, hic repentina dampna et lucra momentanea taxillorum. Ibi tragedie et comedie dicuntur primitus institute, quamuis quidam asserant in insula Sicilie9 inuentam fuisse primitus comediam. Ibi inuenti10 leguntur11 ludi circenses12 et maiuma,13 que14 primo uidelicet ueris tempore, arboribus in15 multa fronde uirentibus et floribus in prima pubescentibus iuuentute, fieri primo mensis16 Maii consueuit. Ibi multorum aliorum ludorum genera adinuenta fuerunt, que **f. 26rconsueuerant hominum animos demulcere et humanis aspectibus solatia delectationis inger[r]ere ad exillarandas intuentium uoluntates.17

Priamus orders his own habitation Ylion to be hewn out of solid rock. The summits of its battlements are lost in the clouds. Within is a hall, with the royal throne at one end and at the other an altar to Iupiter.Sed et rex Priamus pro sue habitationis hospitio et proprie receptaculo mansionis in eminentiori loco urbis ipsius cuiusdam natiue rupis excelse magnum et famosum18 Ylion19 formari20 constituit, quod magnum eius palatium appellatur. Et magne21 magistra fortilicia firmitatis hac in rupe natiua uiolenter abscissa firmatum extitit inclitum Ylion, ab ymo usque ad summum sperica forma conclusum, cuius altitudo summitatem22 quingentorum passuum attingebat preter cacumina turrium in circuitu suo non multa distantia uicinarum, que in23 multo magis eandem altitudinem excedebant. Quarum turrium summitates pre altitudine nimia nubium veste continuis infusionibus24 tegebantur,25 et ex quarum summitate tam ardua vniuersa totius prouincie adiacentia loca et remotos etiam situs commode poterant intueri. Huius Ylion murorum superficies
 [[ Print Edition Page No. 50 ]] 
que se intuentium presentabat aspectibus non ex lactee1 calcis nitida forte2 dealbatura uiuebat,3 cum tota esset lapidibus incrustata marmoreis, in multorum uarietate distincta colorum et in diuersarum ymaginum celaturis, que intuentium aspectibus alludebant. Sic et eius fenestras non insignierat4 opus forte marmoreum, cum maior pars earum extructa5 fuisset ex quadris fulgentium cristallorum. Sic fenestrarum ipsarum columpne, sic capitella et bases earum. Ex interiori6 uero parte predicti7 palatii, inter alia8 hedificia concamerata mirifice, rex Priamus quandam salam instituit prolixe longitudinis et9 latitudinis consonantis, cuius extrinseca superficies erat tabulis uestita marmoreis, et ex lignis cedrinis10 et ebani eius tabulata11 testudo, cuius pauimentum musaici operis diuersificata materia diuersos distin[c]xerat in colores. In huius sale capite regium erat solium institutum, vbi mensa regia longa proceritate distensa locata extiterat, tota composita eboris et ebani subtilibus ex iuncturis. Sic et ab utroque latere mensarum ordo distensus comodas dabat12 discumbentibus sessiones. In alio uero capite sale ipsius mirabilis operis gemmis **f. 26vauroque contexti erat quoddam hedificatum altare in nomine summi Iouis, ad quod per xx gradus musaici operis13 institutione coruscos infatigabilis dabatur ascensus. In huius altaris igitur sumitate radiabat apposita ymago quedam aurea dei Iouis in longitudine xv cubitorum, tota ex auro electo composita, in maximi extimatione ualoris, quam uariarum gemmarum uenustabat impressio, et eius nobilitabant14 aurei substantiam hinc inde appositi15 in diuersis operibus vniones.16 Huius dei Iouis17 erat Priami regis summa et inconcussa fiducia, dum putaret per hanc longa felicitate uigere regni sui solium et potentiam sui sceptri per infinitam perpetuitatem temporis perdurare.18

Priamus, at a council of his subjects, proposes that they overlook the injuries done by the Greci provided the latter restore Exiona.Postquam uero rex Priamus secundum sui19 animi destinationem Troyanam vrbem proposito fine perfecit, perceptibili20 corde metitus est vniuersa, et animo diligenti considerans ciuitatem a se conditam tanta uigere fortitudine in potentia firmitatis, tanto se potenti populo circumfultum, tanta pollere multitudine strenuorum, tantis habundare diuitiis, fluctuantem animum ad graues iniurias sibi dudum illatas a Grecis dura cogitatione retorsit, et21 factus quietis impatiens
 [[ Print Edition Page No. 51 ]] 
in eadem ciuitate suam solempnem curiam curiosus celebrari mandauit. Quare conuenientibus in curia ipsa suis ciuibus vniuersis et eius filiis omnibus preter Hectorem, qui tunc in Panonie1 partibus, Troyano sceptro subiecte, de mandato patris agebat, necnon et aliis sibi coniunctis, idem rex, regio decorus sedens in solio, vniuersam plebem ab eius ore pendentem, facto silentio, taliter alloquutus est dicens:2 “O viri fideles et dilecti michi, iniuriarum mearum ex ipsius mali participatione consortes, reuera3 nostis et facto qualiter tam friuola tam inepta precedente rationis causa instigati Greci superbia ceruicosa in patriam nostram irruerint4 et michi meos et vobis uestros in tanta crudelitatis seuicia interemerint genitores, sororem meam Exionam,5 ex tam nobili stirpe progenitam, sub tante ignominie nube traductam et more meretricio deturpatam sub uili iugo detinent seruitutis, sorores vestras, filias, et vxores laribus paternis abstractas,6 uilibus **f. 27rministeriis sibi seruire sub seruitute compellunt, quondam vrbem nostram7 Troye, pacifice possessam a progenitoribus dudum meis, ab eis nequiter interceptam, dederunt exterminiis et ruinis, domos uestras et maiorum uestrorum hospitia funditus euertentes maiorum meorum thesaurizatas diuitias exposuerunt prede, et facultates uestras et bona in spolia diuiserunt. Esset igitur iuris ratio ut, fauentibus diis (qui superbis consueuerunt resistere), de communi assensu omnium uestrum communis exigeretur ultio de tot malis. Scitis enim habere nos ciuitatem magnam et tutam et in multa defensione firmatam. Scitis nos multa virorum pugnantium animositate suffultos. Scitis nos multum8 potentes in milicie, multis armis uberes9 bellicosis, multis nos habundare diuitiis et multarum rerum uescibilium opulentos, multa nobis competere potentum auxilia, et multa nobis iminere suffragia coniunctorum. Tempus itaque sic nobis10 esse11 uidetur acceptum ut contra hostes et offensores nostros manus et12 arma uertamus13 in ultionem nostram, et14 eorum excidium uiriliter anhelemus. Sed quia bellorum euentus est semper ambiguus et dubia sunt fata pugnantium, a preliorum temperare conflictibus esse tutius uideretur, nisi tam grauis iniuria, tam ignominiosa iactura dedecoris meum animum perurgeret.15 An abstinere ualeo rationabiliter a dolore cordis eximio,
 [[ Print Edition Page No. 52 ]] 
sciens sororem meam Exionam, deiectam1 exilio, ab extraneo detineri non in federis unione iugalis sed in turpis adulterii continua pollutione uexari? Placeat igitur saltem, in istis aggressionum nostrarum initiis, monitis et suasionibus requirere Grecos ipsos ut, si2 mihi restituere uelint sororem3 meam Exionam,4 nulla5 eis6 a nobis querula dirigetur7 in8 posterum set sub silentio de cetero compellemur9 inuiti10 dissimulare factas nobis iniurias vt a quietis nostre securitate perpetua fatorum inuida series repellatur.” Et contentus uerbis hiis rex11 Priamus suo colloquio finem fecit.

Priamus appoints Anthenor ambassador to the Greci to ascertain whether they will agree.Astantes igitur vniuersi discretum regis consilium uniuersaliter simul12 probant. Quare13 Priamus, suorum fidelium approbatione14 percepta, pro ipsius exequtione negocii Anthenorem, hominem multe discretionis, industrium,15 et legalibus institutionibus eruditum suum elegit in nuntium et legatum. Quem ipse rex precibus solicitat et mandatis ut ad sumendum16 huius **f. 27vlegationis onus et exercicium tante rei se uoluntarium offerat et in eius executione deuotum. Anthenor igitur deuotum se mandatis regis exhibuit et ad exequendum predicta deuotius nullas moras obiecit.17

Peleus rejects the proposal.Parata igitur classe et singulis ad causas facientibus nauigandi, Anthenor classem18 solicitus statim intrat et, sibilante malo pro uelis extensis in uentorum affla[c]tibus secundorum, tamdiu per spacia dierum et noctium nauigat quod apud Menusium,19 quandam videlicet ciuitatem de partibus Thesalie, sospes applicuit, vbi rex Pelleus moram casualiter protrahebat. Quo a rege Peleo20 in honoris uultu primo recepto, causam sui aduentus rex Pelleus sciscitatur ab illo. Cui Anthenor per hec uerba respondit:21 “A rege Priamo sum missus ad uos. Hec22 enim rex Priamus per me nuncium mandat vobis. Graues quidem et inmerenter23 sibi a uobis illatas iniurias non putat a uestre memorie recordiis excidisse, cum absque grauis offensionis causa sui genitoris irruissetis in regnum, quem neci24 nequiter tradidistis, euertendo funditus terram suam, et peremptis25 eius ciuibus, miseros26 quos fata uiuere uoluerunt in seruitutem et exilium deduxistis. Amplius sororem eius Exionam, puellam regiam (utinam matrimonio collocatam!), turpiter asportastis. Nam meretricio more pollutam
 [[ Print Edition Page No. 53 ]] 
turpiter contractat eandem detentor ipsius. Cum igitur sitis multe discretionis rex, vos idem rex Priamus rogat et monet, ut exinde cesset belli rabies et futura scandala non resultent, que detestabilia esse debent apud bonos et graues, operam, si placet, uellitis1 impendere ut saltem sibi soror sua restitui mandaretur, omnibus aliis dampnis et iniuriis quietatis ab ipso.” Que omnia postquam audiuit rex Pelleus, subito excanduit in furorem, et impetui non obtemperans ire sue ampullosis uerbis insultauit in Priamum, facilitatem2 ei exprobrans3 sensus sui, et minacibus iniuriis Anthenori recessum indixit, asserens quod si etiam per4 momentum moram in sua terra protraheret,5 hunc faceret nequiter **f. 28rneci tradi.

Thelamon rejects the proposal.Quod Anthenor audiens a rege Pelleo, licentia non petita, festinus classem intrauit et recedens a portu alto pel[l]ago se committit. Qui nauigans ignota per maria competentibus diebus et noctibus peruenit incolumis Saleminam.6 In7 ciuitate igitur Salemine8 tunc rex Thelamon presens erat, ad quem, a classe descendens, Anthenor se contulit loquturum. Quem ut uidit rex Thelamon uultu quodammodo non recepit amico, cum9 obtentu10 Exione11 aduersus omnes Troyanos continuum odium enutriret. Tandem aduentus sui ab Anthenore causam querit. Cui Anthenor, regis Priami asserens se legatum, legationis sue seriem sibi12 explicat13 in hec uerba:14 “Rex Priamus, Troyani regni dominus, nobilitatem vestram requirit affectuose vt sororem suam Exionam, quam in aula uestra indecenti15 tractatis obsequio, restituatis eidem, cum non multum uestram cedat ad gloriam regis filiam et sororem inhonesto contractare consortio, que fuit a pari nobili uel etiam a maiori relatione debita ueneranda. Nec tamen de hiis que a uobis erga eum detestabili modo sunt gesta multo dolore uexabitur, si restituendam eam sibi benignitas vestra16 prouiderit, quam adhuc rex Priamus poterit17 decenti forte matrimonio collocare.”18 Finitis igitur ab Anthenore uerbis ipsis19 et a Thelamone grauiter intellectis, grauem et subitam Thelamon exhalauit in iram et risibili20 uulto uerba profundens sic intulit per responsionis obiectum:21 “Amice, quicumque sis, de tui leuitate regis admiratione multa commoueor, cum nec ipse michi nec ego sibi alicuius
 [[ Print Edition Page No. 54 ]] 
amicicie noticia sim1 coniunctus, et ideo eius exaudire precamina non michi cedit ad uotum. Nouit2 enim3 ipse rex tuus me in ultionem cuiusdam facinoris cum quibusdam aliis Grecie nobilibus aduersus4 Laumedontem regem, eiusdem5 criminis patratorem,6 cum exercitu contulisse, et in mei cruoris effusione non modica bellicis armis Troyanam vrbem primum intrasse, propter quod, ex militie tocius assensu, in mee uictorie premium michi tradita fuit Exiona ad faciendum de ea mee arbitrium voluntatis.7 **f. 28vQuod non leue munus michi datum arbitror extitisse, cum8 et nimia speciositate sit ipsa decora, multis insignita doctrinis, et laudabilium morum compositione uenusta. Non est ergo9 michi tam leue rem tam reddere preciosam et in tanto mee uite discrimine quesitam.10 Dic ergo regi tuo Exionam obtinere non posse nisi per acumen gladii trucidantis et teipsum reputo fatuum ualde factum quando11 de tali legatione pondus assumere uoluisti, cum scire deberes12 manifesto discrimini te proinde subicere et in eorum potentia qui te et tui similes prosequuntur stimulis hodiosis. Recede igitur ab hac terra festinus. Quod nisi instanter feceris, scias te sine dubio mortis periculum incursurum.”

So do Castor and Pollux.Quod Anthenor audiens illico festinauit ad nauim et intrans in ipsam statim uentorum ductibus se commisit13 et ipso nauigante feliciter peruenit14 Achayam,15 ubi reges16 Castor et Pollux, de quibus supradictum est, moram insimul protrahebant. Ad hos Anthenor, de naui descendens, accessit, et, eis exposita sue legationis forma sibi date per Priamum de sue restititione sororis et illatis ab ipsis iniuriis sine causa, de suorum morte parentum, sue vrbis excidio, et de rerum depopulatione suarum, ad predicta exposita per Anthenorem sic Castor irato sermone17 respondit:18 “Amice, quisquis es, nec credimus nec putamus Priamum offendisse indebite, cum Laumedon rex, eius genitor, causam prestiterit mali sui, qui tamquam incautus19 inconsulte20 prorumpens21 offensam primus intulerit in quosdam terre nostre maiores. Eius igitur odium magis appetimus quam querere pacem ipsius, cum tam per premissa quam sequentia premissorum aduersus22 ipsum et suos hostilitatis spiritum assumpserimus. Nec te multum, credo, dilexit qui te fuit ad huius legationis tractatum23
 [[ Print Edition Page No. 55 ]] 
ortatus, cum1 et tu vitam tuam tibi parum caram esse monstraueris qui ob talem rem fines nostros presumpseris attigisse. Nulla igitur mora te teneat in hac terra, quia nisi discesseris festinanter, tue uite discrimen2 te senties subiturum.”

Nestor replies that his nobility alone prevents him from having Anthenor’s tongue torn out and his limbs dismembered, and orders him to depart at once.Anthenor autem hiis uerbis auditis illicentiatus recessit3 ab ipsis, ad nauim accellerat, et anchoris **f. 29rsubductis a mari4 statim cum Anthenore uelificat ipsa nauis et recte nauigans uersus Pilon,5 ibi sanus applicuit, vbi dux Nestor in multorum suorum comitiua nobilium morabatur. Ad quem Anthenor, de naui descendens, se contulit et ei,6 legatum se asserens regis Priami, legationis sue formam, prout ante Castori et Polluci, per omnia explicuit.7 Nestor autem, ut uerba percepit Anthenoris, in8 iram totus exardens, factus ob furoris rabiem discolor,9 Anthenorem rigido uultu respicit10 ab obliquo et ei talia uerba dictans impetuose respondit:11 “Serue nequam, unde te tanta deducere presumpsit audacia12 ut talium prolatione sermonum inficere presumpseris aures meas? Nisi me mea profecto frenaret13 nobilitas, mandarem a tuis faucibus linguam euelli, que tales prodiit in sermones et in dedecus regis tui, te tracto per terram ab equis membratim disiungi14 facerem membra15 tua. Discedas igitur a meo conspectu celeriter, quod si statim non feceris, que dixi tibi reuera tibi succedent.”

Anthenor encounters a three-day storm on his return to Troia.At16 Anthenor talium stupefactus horrore17 sermonum, dubitans tiranidem Nestoris et immanitatem ipsius, illico recedens ab ipso, suam peruenit ad nauim et incontinenti uelis extensis litora deserit piratarum. Et eo alta maria scindente18 pro reditu, odiosa cuiusdam rabies tempestatis obduxit19 aerem tenebrosa caligine, et contrariis ventis aflantibus20 funduntur ymbres in tonitruorum rugitu mirabili et corruscationum fulgoribus odiosis. Concitati fluctus a ventis excelsos21 tolluntur in montes. Nunc pup<p>is abstracta maris hyatibus periculosa petit yma profundi, nunc vndarum inflationibus eleuata per fluctus montuosa petit cacumina procellarum. Instat22 ergo23 euidens24 nauigantibus in25 ipsa uite discrimen26 et pro27 liberatione periculi effunduntur28 uaria diis uota. Sic ergo nauis illa
 [[ Print Edition Page No. 56 ]] 
per triduum patentibus subiecta periculis, quarto die cessauit tempestatis angustia et uentorum furor destitit1 mitigatus. Placantur maria, quiescunt fluctus, **f. 29vet nauigantes ipsi2 a3 mortis laqueis iam erepti4 spiritum confortationis assumunt, sic quod nauigantibus ipsis recto dyametro subsequenter ad oras Troyani portus adueniunt. Et eis descendentibus in terram optatam passu celeri ante omnia se conferunt ad templa deorum, ubi eorum uota supplices diis soluunt,5 sic quod Anthenor, post uictimas diis oblatas et post sacrificia de more6 libata, ad magnam Priami regis regiam in comitiua multorum de suo redditu ualde letantium incolumis et sospes accessit.

He reports to Priamus the insults of the Greci.Consedente igitur rege Priamo cum7 suorum comitiua maiorum, astantibus etiam quam pluribus aliis et eius filiis antedictis, Anthenor refert et recitat quicquid sibi in Grecia successerat seriatim. Narrat enim8 graue sibi responsum factum a9 Pelleo, minaces iniurias a Thelamone sibi datas, Castoris et Polucis obprobriosa responsa, duros et asperos a Nestore sibi timores incussos. Que omnia postquam audiuit rex Priamus, turbatus est ualde et dolore torquetur inmodice, senciens legatum suum in Grecia sic obprobriose receptum, et de recuperatione sororis sue factus est quodammodo desperatus.

[Incipit liber sextus de consilio facto per Paridem apud Greciam profecturum.] 10 11 12 13 14

Priamus is eager for revenge.Postquam uero rex Priamus per15 legationem Anthenoris factus est certus de Grecorum odio quod Greci tot continuatis temporibus aduersus eum et suos adhuc feruoribus uiuacibus confouebant, et quod ad restitutionem sororis sue Exione16 Grecorum animos non potuit demulcere, in suorum propositorum exordiis magis totus ardenter incaluit, et ad mittendum in Greciam gentem suam, multo nauigio conquisito, in offensionem Grecorum uiuacibus curis totaliter anhelauit. Set dic, rex Priame, quis fatorum casus infelix ad17 tante18 infelicitatis audaciam tue quietis animum instigauit ut frenare19 proprios animi motus tui, licet non sint in **f. 30rhominis potestate, per matura consilia minime potuisses, ut, dum licebat, abstraheres
 [[ Print Edition Page No. 57 ]] 
ab iniquis consiliis pedem tuum, et dum licebat, sciuisses tuas preteritas dissimulare iacturas, que per tot annorum curricula forte1 poterant obliuione deleri? Sane non aduertisti quod uulgariter dici solet et quod plerisque hominibus2 dicitur accidisse, qui dum3 sua contendunt uindicare4 dedecora, excrescentibus malis, maioris dedecoris inuoluuntur augmento? Tutius ergo fuit ei quod uulgariter dicitur similiter5 adherere: “Qui bene stat, non6 festinet ad motum”; nam qui sedet in plano, non habet unde cadat. Voluisti enim te submittere fatis ambiguis ut7 de infelici casu tuo et finali tuorum excidio, de8 tante urbis ruinosa iterata iactura, dares futuris gentibus longam materiam — uelut9 delectabiles10 fabulas — recensendi, cum de sinistris successibus aliorum libenter hominum mulceantur auditus. Set quid postea tibi et tuis inde successit presens narrationis ystorie series manifestat.11

He summons a council and proposes that an army be immediately sent to take the Greci unawares.Rex igitur Priamus, conuocatis omnibus Troye maioribus et in regio Ylion eis12 coactis in unum, sic alloquutus est illos:13 “Ecce prout de consilio uestro processit Anthenor, missus in Greciam pro a Grecis mea recuperanda sorore ut odium quod gerimus apud14 eos15 pro bellorum scandalis euitandis sedari posset16 in posterum, rediit, sicut scitis, et qualia obtinuit ab ipsis sinistra et17 obprobriosa responsa notum est uobis, non considerantibus eis dampna tam grauia que nobis intulerunt et tam graues iniurias non18 uerentur. Et O utinam penitentia19 ducti20 saltem uerbo cognoscerent quod male gesserunt! Sed in maioris elationis21 superbiam eleuati nobis grauiora minantur. Absit ergo quod sinistrante fortuna nobis acciderent que minantur. Absit etiam ut22 de tot sine causa23 grauiter24 commissis ab eis25 penam debitam non exoluant per nos eis diis fauentibus infligendam. Credimus enim eis26 esse in uiribus potentiores,27 munitam et tutam ciuita**f. 30vtem habere ab omnium hostium28 insidiis profecto securam, etiam si maior pars hominum nobis constitueretur aduersa. Multa enim et nos multorum strenuitate uigemus militum et peditum, pugnandi duritiis29 expertorum, plena quidem uictualium copia et30 indeficientium in31 omnibus futuris necessitatibus habundamus,
 [[ Print Edition Page No. 58 ]] 
diuitiis exhuberamus eximiis, et nichil nobis ad offendendi molestias ingerendas nec ad defendendi subsidia deesse uidemus. Gratum michi ergo uidetur, si1 uobis uidetur acceptum, ut aduersus Grecos ipsos, tam impios hostes nostros, exerceamus saltem in aliquo uires nostras, vt saltem in istis aggressionis2 initiis in terras et partes eorum gentem nostram bellicosis insultibus transmittamus, que3 in terras eorum4 et homines eorundem,5 insidiarum nostrarum ignaros, repente irruat,6 maxima eis dampna et detrimenta depopulatiua7 illaturi8 priusquam ad eorum defensiones arma excogitata ualeant eleuare. Est enim hic casus ut quilibet nostrum personas et res proprias debeat fortune committere ad instaurationem dampnorum nostrorum et ad nostre grauis iniurie ultionem. Nec nos terreat si Greci ipsi aduersus nos et predecessores nostros obtinuere9 uictoriam. Nam non nouum est ut uictor a uictis multociens superetur.”

Priamus bids his eldest son Hector assume responsibility for the conduct of the war.Verbis igitur regis et monitis omnes astantes unanimiter annuentes deuoto corde se offerunt in omnibus eorum facultatibus et personis. Propter quod rex Priamus ad10 eorum oblationes,11 tam grato corde uulgatas,12 in maioris appetitus audaciam et animositatis feruentiam suam aperuit uoluntatem. Sicque rex ipse, in oblationibus ipsis exillaratus inmodice, recedendi licentiam affectuosis uerbis tribuit unicuique, remanente rege in suo palatio cum omnibus filiis suis tam ueris quam naturalibus tunc existentibus cum eodem. Erat enim et tunc Hector presens cum13 eis qui iam a Panonie partibus redierat14 ad ipsius regis imperium patris sui. Quos omnes sic rex facto silentio est uerbis talibus alloquutus. Set antequam ad uerba ipsa prorumperet, lacrimis ora rigauit et inter medios singultus et lacrimas taliter sua uerba profudit:15 “Nunquid in memoria uestra non16 uoluitis auorum uestrorum **f. 31rnecem et seruitutem Exione, que meretricio more tractatur uobis uiuentibus et in tanta potentia constitutis? Dignum ergo erit et iustum ut ad uindictam tanti pudoris debeatis assurgere et totis uiribus anhelare et si non in17 ultionem18 auorum uestrorum19 saltem in satisfactionem uoluntatis mee, qui tanta exinde uexor angustia et innumerabilibus doloribus incessanter, cum vos ab annis teneris educauerim et dolorum meorum
 [[ Print Edition Page No. 59 ]] 
debetis esse participes naturali et probabili ratione.” Et conuersus1 ad Hectorem dixit illi: “Et2 tu, karissime fili Hector, omnium fratrum tuorum primogenitus, qui et armorum excellentia et uirtutis strenuitate precedis ceteros fratres tuos, hos meos amplectere monitus et preceptorum meorum animosus executionem assumas. Sis ergo tu solus dux et princeps huius negocii et vniversi tui fratres tibi prorsus obediant et omnes alii regno nostro subiecti, qui in potentia tuarum uirium nosti domare superbos et in tue animositatis audacia3 cogis flectere ceruicosos. Ego enim ab hodie in antea de eo quod de presenti negocio sit futurum me totum ex<s>polio et tuis humeris fortioribus totum impono, quia in tua iuuenili duritia potens es bella committere et bellis strenuis preualere, quod me4 natura debilis posse non patitur, cum ad senium iam declinem.”5

Hector advises against a resort to arms. Grecia has more powerful allies than Troia and Exiona is not worth the lives of the best of the Troiani.Et uerbis suis6 rege Priamo fine facto, Hector in uultu quasi pudoris et honestorum prolatione uerborum ad regis patris sui7 uerba respondit:8 “Karissime9 mi domine rex, nunquid est hominum inhumanum et humana dissidens10 a natura de illatis iniuriis passos11 non appetere ultionem? Et si nos, qui12 tanta nobilitate uigemus quorum iniuria minima pudoris est magni (cum personarum qualitas iniuriarum qualitatem minuat et augmentet), si13 uindictam appetimus de iniuriis nobis illatis, non sumus degeneres hominum14 a natura, cum etiam animalia irrationabilia uideamus hoc uoto potiri. Nullus est ergo inter uestros filios, care pater, qui de nece nostrorum auorum magis teneatur uindictam appetere sicut ego, qui sum primus in15 eorum ordine geniture et16 ideo primus esse debeo in vlciscendi feruore. Pre ceteris ergo cum omni auiditate desidero uindictam eorum17 **f. 31vappetere, ut etiam in cruore meo mea dextera cruentatos interimat qui crudeliter meorum auorum et ciuium effudere18 cruorem. Vnum tamen, rex discrete, ad uestram reduci peto memoriam ut huius19 aggressionis nostre,20 tamquam prudens et sagax, consideretis non solum21 inchoandi principia uerum eciam22 sequentia media et exitum qui succedit in fine. Non est enim23 discretionislaudande24 consilium singullari25 scrutatione26 non27 rimari, negociorum initia tantum28 appetere29 nec aduertere finem
 [[ Print Edition Page No. 60 ]] 
ipsorum. Quid enim prodest alicui bene forte in principiis agere que demum terminari contingunt fine sinistro? Laudabilius1 ergo est ab illis iniciis abstinere que euentus dubios in se habent et que magis ad infelicia quam2 felicia se declinant. Illud enim felix potest dici principium cuius exitus felix fuit. Hec enim uerba, discrete rex, hic3 ideo in dicendi audacia iam prorupi vt4 ultionis auiditas non eripiat inconsulte5 spiritum voti uestri in eo6 cuius finis est dubius an7 succedat prospere uel aduerse. Nostis enim, pater karissime, totam Africam8 et Europam9 hodie Grecis esse subiectam, quanta Greci multitudine militum sint suffulti,10 quanta11 sint strenuitate pugnaces, quantis sint pleni diuiciis, et quante potestatis uigeant di[c]tione. Non est equalis hodie potentia Asye12 potentatui tot virorum, cum, etsi in Asia multi uigeant homines, non tamen sunt impugnandi exercicio nimium bellicosi. Certum ergo magis apud nos potest esse quam dubium, si arma contra potentiores nobis in discusso consilio ingeramus, vix aut nunquam nos posse finem attingere13 peroptatum. Statum ergo nostrum, qui hodie tanta quiete molitur, tanta felicitate refulget, ad quid uexationibus grauibus appetimus perturbare et14 de iocunditatis requie uenire ad victimas nostrarum miserabiliter15 personarum? Sane non est Exiona tam caro precio redimenda pro qua forte16 (quod absit!) de melioribus nobis et forte de omnibus est comutatio facienda. Conniuentibus igitur occulis non est incongruum Exione dissimulare fortunam, que iam tot annis suis est aptata dispendiis et quam mors in breui potest ab aura uiuaci diuellere, ut nobis omnibus sit parata causa quietis. Nec uestra, care **f. 32rpater, credat oppinio me ista bellorum timore aut cordis pusillanimitate proferre sed dubito fortune sinistros euentus et ne tui sceptri dignitas sub insidiosis casibus fortune uacillet. A quibus, dum licet, liceat abstinere, nam licita est et salubris dissuasionis ratio inicia dissuadere que placeant,17 antequam, infelicibus mediis subsequtis, eorum exitus dampnis et doloribus18 continuari cogantur.”

Tacuit ergo post hec uerba19 discretus et strenuus Hector. Sed Paris, qui uerba Hectoris diligenter audiuit, statim se errigens stans20 hec uerba profudit:21 “Audi, rex, karissime pater,22 de fine prospero
 [[ Print Edition Page No. 61 ]] 
prosequendo quis nostrum potest probabiliter formidare,Paris advocates war, offering, if he be sent to wage it, to bring back from Grecia a noble woman in exchange for Exiona. He has dreamed in Minor India that Venus promised him such a woman for adjudging her the prize for beauty. si contra hostes nostros arma bellicosa ingeramus?1 Nonne sumus tot strenui, tot potentes, tot2 diuites,3 et in4 tam5 forti ciuitate locati? Quis probabiliter oppinari potest nos sic feliciter et secure compositos in nostris laribus posse confundi? Fiat igitur audacter,6 karissime domine,7 quod per vos dictum est, ut mittantur scilicet8 nauigia depopulatura Greciam, que gentem nostram enormibus afflixit iniuriis et dampnis irrecuperabilibus est predata. Me etiam, si placet, karissime pater, iubeas9 cum illis proficisci nauigiis, quia pro certo sum certus deos uelle grauiter me Greciam posse confundere et grauiter depredari necnon, et de optimatibus Grecie mulierem nobiliorem10 eripere et in Troyanum regnum a me captam posse transferre, que pro redemptione uestre sororis11 Exione de facili poterit commutari. Quod si a uobis querendum est qualiter istud sciam, dabo de hoc uestre conscientie certum signum quod a diis ipsis pro certo recepi. Nondum enim sunt multi dies elapsi, dum agerem in Minori12 India13 iusso uestro, celebrante sole sol<s>ticium estuale, dum14 sol sub principio Cancri ageret cursum suum, quodam die Veneris, venationis causa, placuit michi adire15 nemora in16 multorum collegio venatorum. Que dum17 diluculo fuissem ingressus, multis laboribus eis hinc inde venatorie perquisitis, nichil inuenire potui michi gratum ad predam. Sole iam constituente meridiem et quasi circa uesperarum confinia declinante, demum, ingerente fortuna, quidam **f. 32vceruus apparuit18 in ipsorum locis nemorum solitariis uagabundus, quem cursu meo appetens peruenire putaui. Propter quod deserui socios, qui me19 sequi non poterant in celeritate currendi, et elongatus ab eis in ipsius nemoris solitudine quod Ida20 vocatur perueni solus tenebrosas ad umbras, in21 quibus ab aspectibus meis ille ceruus euanuit, forte ob frondosas22 ipsius nemoris arbores uel ob multam23 celerem fugam eius.24 Lassatus25 ergo26 ego necnon etiam equus meus, ab ipso27 persequendo28 amplius destiti, cum equs meus totus esset madidus29 pre sudore et uelud ymbres aquosos effundens30 diffundebat31 cumulando subitas32 guttas guttis. Quid ultra? Descendi fessus ab equo et ipsum in ramo cuiusdam
 [[ Print Edition Page No. 62 ]] 
arboris michi propinque cum habenis freni sui studui colligare;1 deinde straui me solo, quod adhuc multo uirebat in gramine2 (arborum umbraculis eius prohibentibus siccitatem), et depositis arcu et pharetra quam3 gestabam, fictitium michi ex eis constitui iacenti puluinar. Nec mora, me lentus4 sopor inuasit, tanta me rapida preoccuppans grauitate quod uisum fuit michi nullo preterito tempore dormiuisse. Soporatus igitur tam grauiter vidi in ipso sompno meo mirabilem uisionem — quod deus, scilicet Mercurius, tres deas in suo comitatu ducebat, Venerem uidelicet, Palladem,5 et Iunonem. Qui ad me statim accedens, predictis deabus parum a se distantibus, michi dixit: ‘Audi, Paris,6 ecce adduxi has tres deas ad te propterea quod inter eas quoddam nunc7 litigium est exortum, de quo disposuere8 se committere arbitrio tuo soli, vt9 lis10 ipsa inter eas11 tuo iudicio12 dirimatur.13 Vescentibus enim14 eis15 in quodam solempni conuiuio, quoddam pomum mirabile16 et formose17 cellature, de materia preciosa, iniectum extitit inter eas, in quo Grecis litteris continetur inscriptum ut pulcriori detur ex eis. Cum igitur quelibet earum18 precedere aliam de forma contendat et exinde putet ipsius pomi premium promereri, tuo de hoc iudicio se19 submittunt et quelibet earum tibi per me promittit premium pro tui remuneratione arbitrii ab ea infallibiliter consequendum quam in pulchritudine et pomi questu putaueris anteponi. Si Iunonem enim preferre decreueris, inter alios mundi magnificos illa constituet te maiorem; si uero Palla**f. 33rdem, omnem ab ea humanam scientiam pro premio consequeris; quod si Venerem, pulchriorem se et de Grecia nobiliorem feminam ab ea in tuum premium reportabis.’ Ego autem, talibus a Mercurio auditis20 promissis et21 donis, sic sibi respondi quod uerum de hoc iudicium non darem nisi se omnes nudas meo conspectui presentarent, vt per inspectionem meam22 singulas earum corporis pro uero iudicio ualeam contemplari. Et statim Mercurius dixit michi: ‘Fiat ut dicis.’ Depositis ergo uestibus predictarum trium dearum, sigillatim23 qualibet earum nuda meo conspectui presentata, visum fuit michi24 prosequendo25 iudicium ueritatis quod Venus sua forma
 [[ Print Edition Page No. 63 ]] 
patenter1 predictas duas alias2 excederet,3 et ideo decreui eam dominam esse pomi. Venus autem ex predicta pomi victoria facta congaudens4 submissa uoce michi promissum a Mercurio infallibiliter confirmauit. Et recedentibus illis a me statim sompno et sompnio sum solutus. Putas ergo,5 care pater, deorum promissa frustratoria posse censeri? Sane certus penitus esse puto quod, si me in Greciam miseris, indubitanter mecum deferam mulierem iuxta promissa diuina. Mitte me ergo,6 pie pater, quia mei missio pro certo vestrum animum iocunditate replebit.” Et hiis dictis Paris suis sermonibus finem fecit.7

Deiphebus recommends that Paris’ offer be accepted.Finita igitur ipsius Paridis responsione predicta, surrexit Deyfebus, tercius natus regis, et ad eius eloquium8 dato silentio, intencionis sue conceptum retinere non ualens in hec uerba resoluit:9 “Karissime rex, si in omni negocio quod est aliquis aggressurus uellet singula que possent esse futura particulari deliberatione rimari, nunquam esset aliquis qui alicuius rei oneri se subiceret animosus. Nam si semper agricole diligenti10 deliberatione pensarent quanta a11 raptu uolucrum auferenda sunt semina, nunquam forte semina sulcis darent. Parentur ergo,12 pater carissime,13 nauigia in Greciam profectura, quoniam consilio Paridis non potest probabiliter contradici. Nam si contingat eum aliquam nobilem de Grecia educere mulierem, de facili poterit euenire quod eius commutatione recuperare possemus **f. 33vExionam, ob quam totius nostri generis diffamata prosapia loquacis14 opprobrii squalore15 sordescit.”16

Helenus predicts the overthrow of Troia if Paris goes to Grecia.Helenus uero, quartus filius regis in ordine geniture, postquam dictis17 suis Deyfebus finem fecit, a propria sessione consurgens animi sui motum aperuit in hec uerba:18 “Magnanime rex, pro deo uota vestra19 ceca non eripiat20 auiditas21 ulciscendi.22 Scitis enim, diis fauentibus et eciam vobis ipsis, me instructum et totaliter eruditum in sciencia futurorum, quod ex preteritis vestra iam cognouit industria nunquam ex ore meo aliqua uaticinia processisse que ipsam puram ueritatem non extiterint assecuta. Absit ergo23 ut Paris24 in Greciam se conferre presumat. Nam pro certo teneat vestra scientia
 [[ Print Edition Page No. 64 ]] 
quod, si Paris in Greciam se duxerit conferendum terram aliquam inuasurum, hanc nobilem ciuitatem uestram funditus euertendam1 a Grecis, ciues uestros morti tradendos2 et nos omnes a vestris renibus3 descendentes. Abstineatis ergo ab hiis quorum finis est dolor et4 execucio mortis amare, ne5 proinde teipsum doleas truncum6 et7 Heccubam, carissimam consortem tuam, excidio traditam et omnes tuos gladio seuiente truncatos, cum hec omnia sint futura reuera8 si Paris9 Greciam cum exercitu presumat adire.” Et hiis dictis quasi dolens se in propria restituit sessione.10

Troilus, denying the prescience and deriding the timidity of Helenus, advises war.Ad hec igitur uerba Heleni sapientis uacillauit regis animus et titubacione11 repletus extitit12 non modicum stupefactus. Propter quod factum est inter13 astantes tacitum ex omni parti silencium nec erat aliquis inter eos qui presumeret in vocem sermonis erumpere.14 Tunc ille Troylus,15 ex regis filiis iunior postremo susceptus, ut uidit omnes pre multa turbacione silere, rupto silencio in hec uerba prorupit:16 “O viri nobiles et nimium17 animosi, ad quid turbamini18 circa plurima ad uocem vnius pusillanimis sacerdotis? Nonne19 est timere20 proprium sacerdotum21 bella, uitare22 **f. 34raggressus,23 quos sola24 pusillanimitas facit25 amare delicias et in sola uescendi ciborum et potus saturitate tumescere? Quis26 enim27 sapiens pro certo tenere potest hominum28 consciencias ignorantes futura posse prescire deorum? Non hoc sapientis est credere, cum29 hoc30 ex sola procedat stulticie leuitate. Pergat igitur Helenus, si timore concutitur, in31 templum32 celebrare diuina et sinat alios qui labe uerecundie obducuntur debitas in armorum conflictu exposcere ultiones. Ad quid circa eius uerba tam vana tam friuola, rex inclite, perturbaris? Iube nauigia soluere et exercitum ad iter accingere bellicosum, cum non sit ferendus de cetero tantus pudor nobis a Grecis illatus absque tallione vindicte.”

Et hiis dictis tacuit Troylus. Cuius animositatem et dictum33 astantes ceteri laudauerunt et omnes consilium eius probant, sic quod, mandante rege, consilio ipso soluto, predicti regis filii cum eodem rege paratas mensas appetunt discumbentes. Postquam uero
 [[ Print Edition Page No. 65 ]] 
rex Priamus,His advice is approved. Priamus sends Paris and Deiphebus into Pannonia for knights. He summons a popular assembly to ratify the mission of Paris to Grecia. prandio celebrato, suo sedit in solio in suis propositis estuans et in execucione ipsorum importune totus anhelans filios suos, Paridem et Deyfebum, uocauit ad se et expressim1 mandauit eisdem vt in2 Pannonie prouiuciam se conferant festinanter delaturos secum milites strennuos quos in Greciam cum nauigiis secum ferant.3 Et eodem die idem rex Priamus4 predictos5 Paridem et Deyfebum6 coegit ad iter, qui statim,7 a rege ipso obtenta licencia, recesserunt.8 Sequenti uero die idem rex Priamus vniuersos ciues ciuitatis Troye ad generale colloquium9 conuocauit et conuenientibus illis hiis est eos10 sermonibus allocutus.11 “O fideles et dilecti ciues, satis est notum vobis quantis fuerimus per Grecorum **f. 34vsuperbias iniuriis opprobriosis et dampnis innumerabilibus lacessiti nec vos latet passos iniuriam, cum etiam alienis fabula facti sumus. Nec mee sororis Exione permittit seruitus manifesta quiescere uota mea, cum in eius memoria dolore constringar, quem continuata recordia nullatenus abolere permittunt.12 Scitis enim13 me14 pro recuperatione ipsius15 in Greciam discretum Anthenorem destinasse, qui, cum non fuerit exauditus a Grecis, doloris mei materias duplicauit. Sed quia ferro16 curanda17 sunt uulnera que beneficia non senciunt medicine, proposui Paridem in armata manu et marino18 exercitu, multo completo milicie,19 in Greciam destinare vt hostes nostros potenter invadat, dampnis afficiat20 quibus potest,21 forte de eis aliquam nobilem mulierem hostiliter interceptam ad ciuitatem nostram adducat, per quam commutationem22 sororis mee diis fauentibus valeam promereri.23 Quod quia exequi non decreui absque uestri approbacione consilii, proposui hoc uestre propalare noticie, vt, si vobis uidetur esse salubre, perseueretur instancius in24 incepto. Licet enim hec omnia satis intime tangant me, tangunt communiter et vos omnes. Et quod omnes tangit, sapiente dicente,25 debet ab omnibus comprobari.”26

Pertheus, son of the sage Euforbius, informs Priamus that his father prophesied the destruction of Troia if Paris went to Grecia.Regis igitur eloquio fine facto,27 dum lata paterent vndecunque28 silencia, quidam miles de circumstantibus Pertheus29 nomine, filius quondam Euforbii,30 magni philosophi, in quem31 narrat Ouidius animam magni32 Pictagore33 fuisse transfusam, surgens in hec uerba
 [[ Print Edition Page No. 66 ]] 
prorupit:1 “O2 nobilissime rex, cum sim totus erga maiestatem vestram zelo fidelitatis accensus, que memorie vestre reducere non omitto maiestas vestra benigne recipiat,3 tamquam prolata ab intencione fideli. Nouit4 enim vestra serenitas me patrem Euforbium5 habuisse, qui plus6 quam centum octuaginta7 annos uitali potitus est aura, qui cum omnis philosophye fuerit imbutus scientiis, plenam prescientiam8 habuit futurorum. **f. 35rHic multociens dixit michi et pro certo firmauit9 quod si filius vester Paris sit iturus in Greciam ut ex Argiuis10 more predonio ducat uxorem, quod hec uestra nobilis ciuitas magna Troya in cinerem11 sit reuersura12 per Grecos, vobis et omnibus vestris crudeliter et13 nequiter interfectis. Quare, sapientissime rex, non horreat vestra nobilitas acquiescere uerbis meis, cum non sit tutum uerba sapientum contempnere et in14 hiis precipue in15 quorum abstinencia dignitas vestra non leditur et in eorum perseuerancia potest inesse causa — quod absit! — perpetue vestre ruine. Cur appetitis insidias apponere uestre quieti et tranquillitatem vestram submittere casibus qui omnium periculorum genera in se habent? Abstineatis ergo, si placet, ut16 dies vestros felices absque vexacionis molestia feliciter protrahatis, vt17 filius vester Paris Grecie terminos non attingat vel saltem alius quam ipse in Greciam dirigatur.”

The people approve the mission of Paris. Cassandra foretells the ruin of the city.Ad Perthei18 uerba talia proferentis rumor fit maximus inter astantes, cum et eius paterna uaticinia reprobent et Perthei19 suasiones uiolenter impugnent. Quibus O utinam annuissent, nam que postea sequta sunt scandala futura forsitan non fuissent! Sed quia futura discrimina ineuitabilia fata constituunt, placuit communiter omnibus Paridem in Greciam cum nauali exercitu se conferre. Et sic,20 colloquio fine facto,21 vnusquisque recessit. Quod postquam peruenit ad Cassandre22 noticiam, regis filie,23 consilium fuisse pro certo firmatum Paridem debere24 in Greciam se conferre, velut infatuata, prorupit in maximos ullulatus et uocibus25 altis exclamans prosiliit26 in hec uerba:27 “Ha nobilissima Troye ciuitas, vnde tam dira et tam dura fata28 te detrahunt vt grauibus29 in breui sis subuertenda30 periculis et tuarum turrium alta cacumina dissoluantur et dentur precipitem in ruinam? Ha infelix rex Priame, quod crimen
 [[ Print Edition Page No. 67 ]] 
diceris commisisse ut tui et tuorum mortem1 defleas hominum et perpetuas seruitutes? Et tu, regina Heccuba, cuius sceleris es inuoluta contagio ut omnes uideas partus tuos crudeli nece2 succumbere? Cur non prohibes Paridem **f. 35vadire Greciam, qui tante pestis futurus est causa?” Et suis clamoribus fine facto, surgens ad regem patrem se contulit et ymbribus lacrimarum flebiliter regem patrem amonuit ut desisteret ab inceptis, tanquam illa que in sue scientie celebribus documentis futura mala3 preuiderat4 et preuisa uocibus flebilibus diuulgabat. Sed fortune aduersitas,5 que iam dederat suo cursui6 uoluntarios instinctus et motus infelices, accelerabat ad exitus, processus exinde auidos ordinando. Sane si dissuasiones Hectoris, Cassandre7 monitus, suasiones Heleni,8 subiecciones Perthei9 fuissent efficaciter exaudite, perpetuis duratura temporibus, O nobilis et sublimis Troya, uigeres. Sed inexorabilia fata malorum postquam infelicia prouentura decernunt,10 contraria et aduersa hominum mentibus representant et insinuant pro acceptis.

[Incipit liber vii<us> de Paride se conferente in Greciam et de raptu Helene.] 11 12 13 14 15

Paris and Deiphebus return from Pannonia with three thousand soldiers. Twenty-three ships are prepared for the expedition, with Paris and Deiphebus in charge.Tempus erat quod iam sol inter Iades16 et Pleiades17 perfecerat cursum suum, qui dum esset in signo Thauri,18 mensis ille Maius19 diuersis floribus planicies aruorum ornauerat et nouis virentes20 frondibus arbores in fecunditate florum fructus proximos promittebant,21 cum Paris et Deyfebus a Pannonie partibus redeuntes tria milia militum secum adduxerunt, qui in armorum exercitio multa strennuitate uigebant. Et paratis nauibus xxiiibus numero magnis et omni plenitudine necessariorum honustis, rex Priamus Anthenori et Henee, de quibus supra relatum est, necnon et Polidamas,22 ipsius Anthenoris filio, mandat23 et precipit24 ut cum Paride in Greciam cum ipso naual<i> exercitu se accingant. Quibus deuote annuentibus, idem rex Priamus, omnibus conuocatis in vnum qui deputati fuerunt per eum in predictum nauigium proficisci, sic allocutus25 est illos26 dicens:27 “Non est opus ammodo uobis super suscepto28 negocio multos replicare **f. 36rsermones, cum uobis plene sit cognita que urgens
 [[ Print Edition Page No. 68 ]] 
causa meum anxiat animum, quare in Greciam decreuerim1 uos conferre. Etsi illa ratio debuit esse potissima, illatarum scilicet2 iniuriarum uobis et michi uindictam appetere, tamen preponderans causa magis est illa vt meam possim exinde recuperare sororem, que sub multo dedecore et anxiosa infelicitate uilescit. Ad quam obtinendam omni debetis animositate consurgere, cum pro ea recuperanda iuste3 uideamur arma mouere4 contra detentores5 ipsius. Scitis enim et uos iniuste Danaos nos offendisse6 et per iniustas offensas nos7 arma iuste8 capescere,9 cum ei10 sit secundum iusticiam ignoscendum11 qui prouocatus appetit se ulcisci. Moneo igitur ut quantumcunque12 potestis detis operam uirtuose in ipsa mea recuperanda sorore. Nam nunc est tempus13 acceptum vt per hostes uestros14 uestra probitas diuulgetur et strennuitas vestra patenter15 appareat, que uirtuose uiget16 in vobis. Me igitur scitote paratum,17 si casus se ingerat ad obtinenda diis fauentibus uota nostra, ad requisitionem vestram me in multo uobis ministrando18 subsidio prodigaliter processurum, vt19 vniuersos Danaos potentia nostra perterreat et grauia eorum dispendia in forti uirtutis nostre brachio deflere20 cogantur. Super huiusmodi21 igitur22 execucione negocii Paridem habebitis in principem et ductorem et Deyfebum secundum a Paride in consilio sapientum Anthenoris et Henee, qui vobiscum sunt in presenci negocio profecturi.”

The Troiani set sail and pass the ship in which Menelaus is sailing to Pilon but without recognition on either side. They land in Cytharea.Et finito colloquio23 vniuersus exercitus naues asscendit et24 Paris et Deyfebus in lacrimis a rege obtenta licencia naues intrant. Solutis itaque funibus, subductis anchoris, et uelis eleuatis, in altum naues ipse in nomine deorum Iouis et Veneris in altum pelagus se impingunt, et eis felici nauigacione potitis, ad sparsas25 Ciclades26 applicunt, insulas videlicet Romanie. Quas dum **f. 36vuelut ignotas robusto remige transire contendunt, nauigantes in ipsis circa Grecie finitima littora striccius inherendo, casus eis obuiam obtulit quandam nauim. In hac igitur naui rex quidam de maioribus Grecie, Menelaus nomine, nauigabat, qui a duce Nestore tunc temporis euocatus apud Piram27 ciuitatem se cum ipso nauigio dirigebat. Erat autem28 iste Menelaus Agamenonis29 regis frater, habens Helenam in uxorem. Hec enim
 [[ Print Edition Page No. 69 ]] 
Helena diebus illis mirabili speciositate uigebat, soror Castoris et Pollucis regum, qui tunc in Cunestar1 ciuitate2 de eorum regno insimul morabantur, educentes cum eis eorum neptem3 Hermionam,4 natam ex Helena supradicta. Troiani5 uero6 dum nauim ipsam inspicerent, uiderunt eam ab eorum obuiacione flexo remige declinare et ideo nec illi illos nec illi eos agnoscere potuerunt. Quare Troyani naues, secundis uentis affla<n>tibus, salubri cursu diuertunt et ueniunt in quandam insulam nomine7 Cythaream8 de9 districtu Grecorum, que insula Citrius10 hodie a nauigantibus appellatur.11 In hanc igitur insulam Cythaream12 nauibus Troyanis applicatis,13 Troes14 eius desiderabiliter portum intrant, et anchoris in profundum maris iniectis, duris funibus religant naues ipsas, et eis tuta statione locatis, in scaphis15 eorum securis accessibus descendunt in terram.

Paris attends a festival of Venus in the temple at Cytharea.Erat autem in hec insula Cytharea quoddam templum in honorem Veneris ex antiquo constructum, mire pulchritudinis et diuiciis multum plenum, cum habitatores prouinciarum circunadiacencium gentili ritu in dictam16 Venerem, que tunc principaliter colebatur17 in ipso,18 maximam fiduciam gererent et haberent et in veneracione maxima annualia19 colerent eius festa, cum ibidem a dea ipsa sepius responsa reciperent de petitis ab ea. Celebrabatur20 itaque diebus illis in templo ipso tunc21 festum ipsius Veneris principale, propter quod infiniti de finitimis22 partibus in illam insulam se contulerant mulieres et viri ob eorum uota in templo **f. 37ripso cum gaudio multo soluenda. Quod postquam innotuit Paridi, in comitiua multorum decenter ornatus accessit ad templum, et more Dardanico in templo ipso simplici uulto in presentia populi tunc astantis ibidem deuotis orationibus oblaciones suas in multa23 auri et argenti copia24 inmensa prodigalitate profudit. Fuerat enim Paris pulchritudine multa decorus, omnes suos et etiam alios in25 forma precellens. Quem ut aspexerunt astantes in templo, de eius pulchritudine mirati sunt valde et de regiis apparatibus quibus ipse inclitus apparebat. Quare sciscitandi26 feruore ipsum agnoscere gestiunt omnes astantes — qui sint eius comites, vnde sint, et specialiter quis sit Paris. Tandem
 [[ Print Edition Page No. 70 ]] 
sciscitantibus illis non eis occultata est materia per Troyanos. Dicunt enim eis1 Paridem esse filium regis Troye et venisse in2 Greciam in3 comitiua multorum4 suorum nobilium iussu patris ut a regibus Grecie repetat quandam sui patris sororem, Exionam nomine, quam dicti reges regi Thelamoni5 tradiderunt, qui sub Laumedonte6 rege Troyanam depopulati sunt urbem. Varia igitur de auditis7 dicta sunt inter eos.

Helena hears of the arrival of Paris in the temple and hastens to see him.Sed loquax fama, que multas uires aquirit eundo, vicinas iam dispersa per partes ad aures Helene de pulcritudine Paridis ad templum Veneris accedentis multa relacione peruenit. Quod postquam eidem innotuit Helene, uarie8 uoluntatis9 desiderabilis appetitus, qui mulierum animum consueuit subita leuitate corripere,10 Helene animum inconsulta flagrancia concitauit vt optaret ad ipsius festiuitatis11 sollempnia se conferre gaudia12 uisura festiua et inspectura ducem Frigie nacionis. Sed O quam13 multas impudicissimas mulieres ad impudicos subito traxere collapsus ludorum spectacula et iocorum14 huiusmodi15 uisiones, vbi iuuenes confluentes suas exercent illecebras et raptos animos mulierum ex16 dissolucionibus gaudiorum ad sui pudoris crimen subita rapacitate17 seducunt, cum habentes iuuenes18 habilitatem commodam19 uidendi puellas et **f. 37vmulto forcius alias ad mundana deliramenta promotas, nunc oculis, nunc tacitis blandiciarum sermonibus, nunc tactu manuum, nunc signorum instinctu mulierum animos se de facile mouentes cecis sophismatibus et dulcium fallaciarum argumentacione concludunt. Pereat ille qui primus20 inuenit inter mulieres iuuenes et adolescentes ignotos instituisse coreas, que manifesta sunt causa multi perpetrati pudoris. Propter quas multe eciam iam pudice ad proditorias infestaciones hominum enormiter corruerunt, vnde multociens orta sunt scandala et multorum necis causa sequta. Cateruatim ergo adire templa deorum et eorum celebrare festiua quamquam21 sit fas, nefas22 tamen euidenter apparet cum23 sit in dissolucionibus animorum, qui moti ad instrumentorum sonitus et ad diuersas modulaminis cantilenas facilius corruunt in seipsis. Sed tu Helena, speciosissima mulierum, quis te24 rapuit spiritus25 ut in absencia uiri tui tua desereres tam leui relacione palacia, exires26 eius claustra ignotum uisura hominem, que te compescere habena freni facili potuisti ut
 [[ Print Edition Page No. 71 ]] 
seruares pudica ieiunia intra regia sceptri tui? O quam multas adduxit ad labem iter et reditus et facilis ad uulgaria loca discursus! O quam grati feminis esse debent earum domorum termini et honestatis earum fines et limites conseruare! Nunquam enim nauis sentiret dissuta naufragium si continuo suo staret in portu, in partes non nauigans alienas. Optasti ergo tu, Helena, tuam exire regiam et uisere Cythaream ut sub pretextu uoti soluendi virum posses uidere barbaricum et ut pretextu liciti ad illicita declinares. Nam eius uiri visio virus fuit quo infecta per te Grecia tota fuit, propter quod tot demum1 occubuere2 Danay et duris morsibus tot Frigii venenati. Quid ultra?3 Ad consummacionem sui desiderii **f. 38riam concepti Helena, quibusdam suis familiaribus conuocatis, iubet eis parare necessaria, equos, et comites, cum apud Cithaream ad templum Veneris appetat se conferre, ubi eius festum colitur tam sollempne et4 ubi soluere quedam desiderat vota sua. Non enim a Menelay5 regno extiterat Cytharea remota, cum uelut in eius opposito constituta ab ipsius finibus modico freto distaret. Nec mora, equi parantur et comites et Helena cum suis comitibus in regio apparatu equos ascendens peruenit ad litus et a litore in insulam6 Cythaream7 breui remige nauigauit, vbi tam ab incolis quam ab aliis uelud regina ipsius insule fuit in multo honore recepta. Ipsa8 demum causa sui soluendi uoti Veneris templum adiuit ibique suas oblaciones dee Veneri in multis et preciosis muneribus presentauit.9

Paris gazes in admiration at the many charms of Helena.Quod postquam Paridi notum factum est reginam videlicet Helenam,10 Menelay regis uxorem, ad templum ipsum Veneris accessisse in multa comitiua suorum apparatu mirabili, Paris excellenter ornatus peruenit ad templum. Audiuerat enim, fama predicante iam diu, Helenam, Castoris et Pollucis regum sororem, incredibili speciositate uigere. Quam ut uidit, inuidit, dum de facili facibus accensus11 Veneris in Veneris templo desiderio fluctuat anxioso. Et diligenter in Helenam figens intuitum siggilatim eius membra tanto decore respersa subtiliter contemplatur. Miratur enim tam in ea rutilanti fulgore flauescere12 crines multos, quos niuei candoris protractus in medio crine13 dyametris equalibus diuidebat et aurea fila hinc inde serpencia14 sub certi lege federis co<e>gerant inuolutos. Sub quibus subsidebat15 frontis lactea et niuosa planicies16 ad eius fulgencia tempora usque distensa ubi17 crinium aureorum cumulus
 [[ Print Edition Page No. 72 ]] 
prolucida uisione turgebat. Cuius frontis detestabilis nulla rugositas **f. 38vplaniciem sulcauerat adequatam. Miratur etenim in1 tam nitide frontis extremis conuallibus gemina supercilia, que manufacta sic decenter eleuata flauescere ut geminos exemplata uelud in arcus non in multa nube pilorum tenebrositatis horrende nigrescerent, sed ducta2 moderato libramine geminas distinguebant3 in maiori fulgore circumferencias oculorum. Miratur eciam oculos duorum syderum radios describentes, quorum orbes, quasi gemmarum iuncturis artificiose compositi, uaga uolubilitate non prodige aspectibus frenati4 modestis stabilem animi constanciam promittebant.5 Quos6 pilorum eciam in proceritate modesta frenabant palpebrarum habene. Miratur eciam in illa mire pulchritudinis nasi sui lineam regularem, qui7 maxillas diuidens in geminas partes equales nec8 multa longitudine uergebat ad ymum nec nimia breuitate correptus superioris labii sedem indecenter suspendebat in altum. Sic nec nimia grossicie tumefactus se in multa latitudine diffundebat, dum compositarum narium termini non multa uaccacione se iungerent nec se in multe9 aperture patefactione uulgarent. Miratur eciam tantam pulchritudinem faciei tanti nitoris,10 lacteo candore perfusam, cuius genas rose uestiuerant11 mixte rosis, cum nulla temporis uarietate roseus color in illis exhausto uigore languescere videretur. Sic intermixto colore niueo linearum inter genas et labia, rursus figurare labia12 uidebantur roseam13 surgentem auroram,14 que nec multa tenuitate15 uideri16 poterant dulcia basea refutare sed eorum dura decenter17 eleuacione tumentes intuentes ad oscula auidis affectibus18 inuitabant.19 Sic miratur dentes eburneos pusillos et in ordine positos, alterum20 nullatenus alterum21 excedentem, quorum ordine gingiue rosee linealiter amplectentes22 uere describere23 uidebantur lylia mixta24 rosis. Sicque totus ambitus faciei mentum, modica in medio concauitate sulcatum,25 forma sperica26 concludebat, dum thorus sub menti ualle modice duplicatus27 **f. 39rfulgorem uidebatur effundere cristallinum. Sic miratur eciam in ipsa colli columpnula<m> niueum presentare nitorem, quem niuei splendoris candor tenui massa pinguedinis eleuatum prodigalitate lactea dealbabat,
 [[ Print Edition Page No. 73 ]] 
dum candentem gulam ipsius linealis1 ordo depingeret murenarum.2 Sic miratur in illa equales3 scapulas4 humili planicie subsidentes terga plana5 promittere, a quibus sulcus decliuus in medio utrunque latus gracili iocunditate iungebat.6 Sic miratur in illa brachia decenti proceritate distensa amplexus suadere dulcissimos, dum eius manus modica eleuacione pinguescerent et digitorum extrema tenui producta libramine ungues eburneos presentarent, que brachia, manus, et digiti sereni candoris lacteo fulgore nitebant. Sic miratur in illa lati pectoris equalitatem extensam, in cuius planicie duo urbera ueluti duo poma surgencia aeris7 natura quasi geminas cacuminauit in pilas. Et demum staturam eius8 eque proceritatis attendens prestanciori forma putat et concipit esse membra latencia, dum uere putet et patenter inspiciat in eius composicione persone naturam in aliquo nullatenus delirasse.

Paris approaches Helena and they secretly interchange signs of their mutual infatuation.Summo igitur studio Paris iuxta Helenam, modestie finibus non omissis, fit9 proprior et dum in eius lumina figit intuitum, Helena intuentis aspectus ex10 suorum aspectibus mutua relacione repensat. Placuit enim11 Helene forma Paridis plus quam de eo perambula predixere preconia, cum de eius forma sibi sit ipsa iudex et testis, asserens in corde suo nusquam uidisse hominem similis speciei nec qui tantum suo affectui conueniret. Nunquid12 ergo Helena ad festiua solacia que fiebant in templo flectit intuitus aut ad aliena colloquia uertit caput. Sane inspiciendi Paridem13 auiditate **f. 39vcorrepta curis tota deprimitur, ad aliud inspectura sua lumina non retorquens. Quam dum Paris percipit sibi14 suis luminibus blandientem, gaudet suos radios uisuales uisualibus Helene radiis commisceri, et sic per mutuas et placidas uisiones sibi inuicem consonantes communis15 amoris uehementiam manifestant, et dum ambo cogitant in seipsis qualiter eorum vnusquisque alteri sue intencionis archana reuelet, ausus est Paris per intersigna uocis uicaria primicias exsoluere uoti sui. Sed Helena, tamquam ardore tunc excussa16 consimili, sentit Paridis appetitum et signa similia rependit eidem. Monet eciam nutu eum ut inter tumultus ludencium fiat sibi magis propinqus. Ad quod Paris, omni17 pudoris omissa caligine, sessioni Helene uicinius appropinquat, et quod signis latenter commiserat18 latenti tamen et submissa uoce uulgauit. Et sic uacantibus aliis ad ea que iocose
 [[ Print Edition Page No. 74 ]] 
fiebant in templo nec aduertentibus1 illorum insidias amatorum, vnus alteri quicquid2 gestierat3 in animo resolutis in suspiria uocibus propalauit, et quicquid de optatis eorum fieri deberet inter se breui perstrinxere sermone. Quo facto, Paris, ab Helena humili4 obtenta licencia, in comitiua suorum templum exiuit, quem exeuntem Helena, dum potuit eundem uidere, dulcibus est aspectibus insequta.5

Paris urges upon his followers the capture of Helena.Procedente ergo Paride, letus sed amore uexatus, suas peruenit ad naues, vbi confestim omnes sui maiores exercitus ad se vocari6 mandauit, et ipsis cohactis in vnum, sic est eos animosis uocibus alloqutus:7 “O viri fortissimi, omnibus est notum uobis qua de causa Priamo regi nostro placuerit nos in Greciam transmisisse. Fuit enim totalis eius intentio ut Exionam sororem suam nostro stu**f. 40rdio rehaberet.8 Cuius obtentus si vobis impossibilis uideretur, saltem damnificare Grecos quocunque modo possemus deberemus studium adhibere. Ecce enim9 nobis10 Exione recuperacio impossibilis11 facta est, cum sciamus eam a rege Thelamone detineri, viro utique fortiori, qui nobis eam restituere non sine grauis12 belli conflictu concederet, eius amore bachatus. Nec nos sumus in tanta quantitate potentes vt ipsi regi Thelamoni preualere possemus13 in viribus. Nec in nobis est tanta potencia ut ciuitatem aliquam in Grecia nobis subiugare possemus, tanta est in istis partibus gentis Danae14 plenitudo. Superest ergo ut laudabile donum quod, sicut puto, nobis dii offerunt15 in hoc loco non pretermittamus ingrati.16 Videmusenim in hac17 insula, in quam18 nos fata diis fauentibus appulere,19 de maioribus Grecie ciuibus, festo suadente Ueneris,20 et21 de melioribus mulieribus prouincie adiacentis22 templum Ueneris esse repletum, cum inter alias sit istius regni regina, uxor regis23 videlicet Menelay. Templum eciam est multis diuiciis opulentum. Si irruerimus in illud et illos qui morantur in illo, si24 eos poterimus captiuos educere,25 maximus erit nobis et ditissimus prede questus, non solum personarum ex preda captarum26 verum eciam rerum, cum in templo ipso multa sint uasa aurea, magna sit argenti copia, et pannorum deauratorum multa protendatur27 ubertas. Quid alibi potius disponimus
 [[ Print Edition Page No. 75 ]] 
querere1 quod magis se prebeat nobis acceptum? Dico quod, si laudabile2 uobis apparet, veniente noctis umbraculo, omnes in arma furtiue surgamus et irruamus in templum ad depopulacionem ipsius, viros et eciam mulieres existentes in illo captos nostras deducamus ad naues et precipue Helenam, quam si captam deducere poterimus apud Troyam, ex eius3 capcione spes certa resultat4 quod ob commutacionem ipsius de facili poterit rex Priamus suam recuperare sororem. **f. 40vVideat ergo vnusquisque vestrum quid de hoc facturi simus5 antequam eius quod faciendum putamus nobis habilitas subtrahatur.”

The Troiani bear off Helena and much booty from the temple.Et demum6 suo colloquio fine facto, multi de astantibus faciendum improbant et nichilominus plures7 probant. Sed postremo, multo examinato consilio, ad id communiter est deuentum ut, adueniente nocte et luna sue lucis8 radios occultante, armata manu in templum irruant et exponant prede que poterunt vniuersa. Factum est autem quod, nocte sidera publicante et ad occasum luna uergente, Troyani sub ipsius noctis silencio arma capiunt, et armati, relictis nauibus in tuta custodia armatorum, subito templum intrant, et irruentes in illos quos inuenerunt in illo, ab hostili suspicione securos, in ore gladii inermes capiunt et captos adducunt9 ad naues,10 bona eorum queque diripiunt, templum spoliant, et11 vniuersa predantur.12 Reginam Helenam et omnes eius comites Paris propria manu cepit, in qua nullius resistencie contradiccionem inuenit, dum animasset eam consensus pocius quam dissensus. Ducitur ergo per Paridem cum omnibus suis ad naues, et in13 eis ipsa dimissa sub fida custodia, Paris iterum rediit ad predam. Clamor itaque maximus ex captorum uociferacione rupit noctis silencia et horum precipue qui malunt neci tradi quam duci captiui. Ex multo igitur tumultu clamoris inpelluntur incolarum aures, qui in quodam castro in eminenciori loco supra templum ipsum14 firmato degebant, et, expergefacti in vocibus occisorum et aliorum qui fuge subsidio in castrum se recipere sunt conati, stupefacti surgunt a stratis, arma capiunt, et armati rapido cursu descendentes a15 castro irruunt in Troyanos. Erat enim in castro ipso multorum quedam belicosa iuuentus, qui armorum magisterio uelut edocti acriter insultant in Troyanos et dura resistencia ipsos impellunt, putantes eos neci tradere et captas posse16 recuperare17 personas. Conflictus ergo fit maximus, ex quo sequitur magna
 [[ Print Edition Page No. 76 ]] 
cedes.1 Sed Troyani demum, qui eos2 multo pocius quam3 in **f. 41rquadruplo excedebant pre4 multorum5 armatorum copia,6 facto in ipsos7 impetu, ipsos uertunt in fugam et eos usque ad radices montis castri predicti in ore gladii persequuntur. Fit igitur8 finis bello et Troyani, obtenta uictoria, gaudentes reuertuntur ad naues, nichil preciosum relinquentes in templo, ex cuius preda9 multas et innumerabiles diuicias quesierunt.10

The Troiani set sail and on the seventh day reach Thenedon.Ascendunt ergo naues predictis11 plenas diuiciis et12 multitudine captiuorum, et13 uelis ad14 uentorum afflatus15 erectis, nauigacione prospera potiuntur16 ita quod, per dies aliquos secundo remige nauigantes, die septimo ad oras Troyani regni perueniunt, et cuiusdam castri per vi miliaria a Troya distantis, quod Thenedon17 ab incolis dicebatur, feliciter portum intrant. Vbi iniectis anchoris et nauibus ipsis securis18 funibus religatis, gaudentes descendunt in terram, in19 qua ab habitatoribus ipsis, tamquam a suis, in honore maximo sunt recepti. Paris itaque illico postquam descendit in terram, suum20 ad regem Priamum nuncium destinauit, qui statim postquam peruenit ad regem, refert illi Paridem incolumem cum suis apud Thenedon salubriter aduenisse et ei singula que per Paridem gesta sunt, tamquam ille qui predictis interfuit, recitat seriatim. Ad horum igitur relacionem rex Priamus magno pre gaudio exultauit, et patefactis singulis aliis Troye maioribus et vniuerse plebi, sollempne festum instruunt vniuersi.21

Paris chides Helena for her abundant tears over the loss of her kinsfolk.Existente uero Paride apud Thenedon, prout ibi felix applicuit, regina Helena inter captiuos alios luctuosos multa, ut uidebatur astantibus, torquetur angustia, dum pectus et faciem continuis luctualibus lacrimis irrigaret et singultuosis uocibus regem virum regesque fratres, filiam, et patriam natosque defleret, que crebris ululatibus inquieta nullo cibo aut potu potitur. Quod Paris pro molesto gerens22 et graui solari Helenam humilibus et piis uerbis accedit. Et quia dolores eximios Helena producebat nec eam ad consolationis23 spiritum Paris reducere poterat aut solamen, uelut iracundia motus, aduersus Helenam prosiliit in hec uerba:24 **f. 41v“Quid est hoc, domina, quod tam cotidiano dolore concuteris nec quiescis? Quis
 [[ Print Edition Page No. 77 ]] 
est ille qui tot dolorosas uoces audire per tolleranciam diu posset, cum die nocteque lamentis uaces et lacrimis? An putas1 quod tibi ipsi non obsit et2 tue persone non inferat detrimentum? Sane saturata esse debes3 tantis ex lacrimis; si tot gustasses continuos4 potus aque quot lacrimas diceris sorbuisse, uelud superuacue5 pleno de pectore iam manarent.6 Lacrimis ergo tuis, si placet, finem impone et confortacionis amodo resume quietem, cum in regno patris mei nullus7 te possit8 occupare defectus nec eciam eos captiuos quos tu mandaueris habundare. Tu enim in tua magnitudine honoraberis uelut maior, omnibus suffulta deliciis et in sublimacione maxima ueneranda, et captiui tui, quos mandaueris a vinculis liberari, in patris mei regno secure viuere poterunt, uelud in propriis laribus habundanter.” Ad hec Helena, detersis9 lacrimis, Paridi sic10 respondit:11 “Scio, domine, velim nolim, habere necesse tuas exequi uoluntates, cum femina12 non possit potencie13 preualere uirili et precipue in captiuitate detenta. Si quid ergo michi captiue et aliis captiuis mecum boni conferetur14 a quoquam, sperare poterit talia conferens a diis gratiam, cum afflictis compati humanitas suggerat et diis placeant pietates humane.” Cui Paris: “Nobilissima domina, quecunque mandaueris, infallibiliter implebuntur.” Et15 ea statim per manum accepta, modica uiolencia intermixta, a propria sessione leuauit ipsam, secum ad locum adducens ubi in maximo apparatu multa ordinata fuere ut ibi secrecius inter se de singulis conferre liceret. Cui statim Paris sic dixit:16 “Putasne, domina, si te dii a tuis17 et18 fata traxerunt **f. 42ret te voluerunt in meam peruenisse prouinciam, quod talis tibi commutacio19 sit dampnosa ut maioribus diuiciis et20 carioribus deliciis non habundes? An putas Troyanam prouinciam Achaye21 non excedere ubertates, que sola est omnibus preciosissimis opulenta? Putasne22 me, regina, dignitatem tuam libidinoso cultu velle23 fedare? Sane maioribus diuiciis afflues et honorabilioribus24 deliciis uitam duces, et me, quem dedignari non debes equalis dignitatis uel pocioris eciam viro25 tuo, matrimonialis thori habebis26 consortem. In caram27 enim uxorem te michi copulare propono et tecum perpetuo viuere in sacrarum federe nuptiarum,
 [[ Print Edition Page No. 78 ]] 
nec putare tibi debes horrendum si pusillum regnum in quo fuisti hactenus in ampla regna commutes, cum Troyano regno multa sint Asye regna subiecta, que tibi cum omnis subiectionis deuocione parebunt. Nec amissi1 tui viri te debet iactura2 compungere, cum michi non sit in nobilitate similis, in strennuitate par, nec in diligenti feruore3 prorsus equalis. Ex amoris enim tui flamma totis affectibus incalesco, et ab eo qui te plus diligit sperare debes firmiter plus honoris. Cessa igitur4 ammodo plus dolere, lacrimis5 tempera et murmuri6 querelarum, et in hiis rogo ut exaudias humiles preces meas.” At illa respondit:7 “A lacrimis abstinere quis potest qui tanti8 doloris aculeis angitur9 sicut ego? Mallem deos de meis successibus aliter statuisse. Sed ex quo aliud esse non potest, inuita tuas preces admittam, cum tue resistere uoluntati nulla sit potencia penes me.” Et statim subitas prorupit in lacrimas et singultus, quos10 iterum sedare sermonibus nisus11 est Paris. Et ea tandem a lacrimis desistente, Paris ab ipsa poscit in humili voce licenciam. Et adueniente sero Paris eidem studuit deseruire non minus blandiciis quam preciosis cibariis habundanter.12

Paris enters Troia in triumph with Helena and weds her amid universal rejoicing.**f. 42vDecurso igitur noctis silencio et adueniente diluculo,13 Paris Helenam, regiis uestibus a rege Priamo sibi traditis exornatam, equum mire pulchritudinis, in aurea sella et aureo freno decorum,14 fecit ascendere, ordinatisque captiuis aliis in equorum multitudine iuxta gradus eorum, iubet eos precedere in multa militum comitiua. Et demum ipse Paris et Deyfebus, Anthenor, Heneas, et Pollidamas15 necnon et16 quam plures alii nobiles equos strennuos ascendentes reginam Helenam in apparatu et honore maximo comearunt. Et recedentes a Thenedon lentis passibus se dirigunt uersus Troyam, et eis venientibus iuxta ciuitatem eandem, rex Priamus in multorum nobilium comitiua exiuit obuiam17 illis, et salutatis suis et ylari uultu receptis, accedit ad Helenam, quam deuotis affectibus et leta fronte suscipiens ipsi in uerbis placidis humiliter se submisit. Peruenientibus ergo eis ad ciuitatis portam ubi multitudo populi infinita confluxerat gaudia celebrans et inmensa tripudia in omni genere musicorum, rex Priamus primo descendit ab equo et reginam Helenam pedes habenis aureis equi sui in multitudine maiorum Troye et multa ueneracione deducit quousque ipsam18 in suam regiam excelsam introduxit.
 [[ Print Edition Page No. 79 ]] 
Quid ultra? Magna sunt gaudia que ducuntur ab [h]omnibus de ciuitate Troyana. Magna sunt festa1 que ob aduentum Paridis et suorum sunt2 gesta qui cum eo incolumes redierunt. Illucescente uero die sequenti, rege Priamo acceptante gratanter, Paris Helenam in templo Palladis duxit uxorem. Ob cuius rei causam vniuersi Troyani implicant festa festis, gaudia gaudiis aggregant, et per dies viii continuos ludis et exilaracionibus uacauerunt.

Cassandra upbraids the Troiani for their rejoicings, since from this union dire calamities will ensue.Quod postquam Cassandre, filie regis Priami, innotuit Paridem Helenam sibi matrimonio nexuisse, duras3 prorupit in uoces et querulos ullulatus, potenter exclamans et dicens:4 **f. 43r“Ad quid, infelices Troyani, gaudia ducitis de nupciis Paridis, ex quibus uobis tanta futura sunt mala, et per quas necem vestram et vestrorum deflebitis filiorum, quos in conspectu patrum videbitis trucidatos, et maritorum5 crudelia funera uiduate intuebuntur uxores? Ha sublimis Troya, diris precipitatura6 ruinis, quam impie subuersa peribis! Ha misere matres, quanto dolore vestrorum cordium claustra serabitis, cum de partubus vestris uiscera auelli uidebitis et membratim membra disiungi! Ha misera Heccuba, vnde tot poteris educere lacrimas in natorum tuorum excidio, quos secabit et incidet cruentatus gladius impiorum? Ha gens ceca et dire mortis ignara, cur in uiolenta manu ab iniusto viro non euellitis Helenam, et eam non acceleratis restitui iusto viro antequam durus ensis acceleret et gladius acutus vestro deferueat in cruore? Putatisne furtum7 Paridis sine graui pena et acerba uindicta posse transire, per quam uobis est finale excidium prouenturum? Ha infelix Helena, ymo dira lena,8 quot nobis es paritura dolores! Pellite igitur, ciues miseri, impium funus a laribus et, dum licet, mortem pro uita uitate.”9 Dum hec igitur et alia duriora continuis querelis10 predicta Cassandra diffunderet et ad regis Priami monitus nullo modo desisteret inquieta, rex Priamus ipsam capi mandauit et in compedibus ferreis in claustro firmari. In quo dicitur Cassandram ipsam per multos dies fuisse detentam, cuius querimoniarum lamenta si fuissent Troyanis animis exaudibiliter inculcata, Troya forte minime defleuisset perpetuos casus suos, qui usque nunc hominum11 flebiliter demulcent auditus, nullo futuro tempore per obliuionis silencia deleturi.12


 [[ Print Edition Page No. 80 ]] 

[Incipit liber viiius de Grecis inchoantibus inire consilium, ad quos de raptu Helene fama peruenit, quid sint inde facturi.] 1 2 3

Menelaus hears at Pilon of the abduction of Helena and is overwhelmed with grief.Cum hec itaque in vrbe Troyana feliciter (ymo cecis insidiis infeliciter) gererentur, nondum Troyanis **f. 43vapplicantibus in insulam Thenedon, fama loquax et euolans4 tumultuosis relatibus Menelay regis in multa stupefactione aure sinuadit, qui nondum5 a6 Pyra7 discesserat nec a ducis Nestoris comitiua. Cui postquam patefacta sunt singula de disrobacione8 templi videlicet in insula Cytharea,9 dominio suo subiecta,10 de nece suorum interfectorum ibi11 nequiter a Troianis, de captiuitate12 mulierum et aliorum deductorum in Troiam, et13 demum de raptu sue Helene, quam plus quam seipsum amore tenerrimo diligebat, tantorum dolorum aculeis factus est anxius. Qui14 pronus cadens in terram, debilitatus est spiritum et factus est deficiens in loquela. Sed dum post longam horam uires resumpsit, in multa doloris anxietate corporea suorum deflet excidium, captiuorum abduccionem,15 et16 Helene sue absenciam sub tanti uituperii siggilatione17 transducte.18 Deflet eius pulchritudinem alienis manibus contractandam. Deflet eius delicias quas habituram19 non estimat in nacionibus barbarorum. Nullus est finis lamentis eius et lacrimis. Et demum hoc20 Nestori nunciato, Nestor ad ipsum ueniens, quem sibi21 carum astrinxerat in amicum, factus22 suarum lacrimarum particeps, blandis sermonibus et piis affatibus23 solari mestum intendit. Qui dum nullis monitis, lacrimis, et fletibus finem daret, celer se accingit ad reditum regni sui. Quem Nestor non deserens ipsum in comitiua multorum militum flebiliter commeauit.

Menelaus returns home and is urged by Agamenon to desist from tears and seek revenge.Qui suum postquam peruenit in24 regnum, pro rege Agamenone,25 fratre suo, ut ad ipsum accederet, fideli nuncio demandauit, sic regibus Castori et Polluci similiter, qui, eius audito nuncio, statim ad eum omnes predicti tres26 reges cursu celeri peruenerunt. Agamenon autem, ut vidit27 Menelaum28 fratrem suum tanto dolore torqueri, ipsum est hiis uerbis consolatoriis allocutus:29 “Ad quid, frater, tanto dolore deprimeris? Etsi te iusta causa dolendi moueat,
 [[ Print Edition Page No. 81 ]] 
non tamen est prudentis uiri animi sui motum extrinseca demonstratione uulgare. Dolor enim patefactus extrinsecus in1 aduersis ad dolendum amicos plus prouocat et **f. 44rmaiora gaudia generat inimicis. Finge ergo propalare leticiam, cum dolor habundat, et finge te non curare de2 hiis in quibus te debet rationabilis cura mordere. Curis anxiis aut fluuiis lacrimarum honor non queritur nec uindicta. Ense igitur petenda est ulcio, non murmure querelarum. Nam3 sapientis probitas tunc apparet cum casibus examinata contrariis aduersa nouit sustinere certamina et malorum ponderibus animum non submittit.4 Excita ergo5 tue strennuitatis animum ad hec mala, ut ubi iustus dolor te prouocat rigidum assumas animum ulciscendi, vt iniuria tibi et nobis illata dura non transeat sine pena, que non lacrimis est querenda sed in magna offendendi uirtute. Nosti enim nos habundare uiribus et in hac ulciscendi cura nos multos habere consortes, cum in hoc tocius Grecie6 assurgat imperium et a nobis moniti7 reges singuli arma8 Troyanis ingerere non negabunt. In brachio9 fortissimo et multa classe apud Troyam nos vnanimiter conferemus, in cuius litus si nostra figere tentoria nos contingat, durum erit et impossibile Frigiis nos a litore posse deicere. Ante erunt maiores eorum neci traditi et seruituti durissime populares eorum, cum Troyana urbs in nostra potencia funditus euertetur, et ille Paris, tot malorum actor, si contingat intercipi, uelud nequam latro furca suspensus amarissimas10 penas luet. Cessandum est ergo ab omni dolendi tristicia et ad omnes reges Grecie, duces et comites, maiores et nobiles, nostra scripta mittemus vt in huius ulciscendi causa dedecoris nobis potenter assistant.”

The Greci assemble and choose Agamenon leader.Sicque uerbis et sermonibus fine facto, acquieuit humiliter Menelaus, et sic incontinenti per vniuersos Grecie principes litteris destinatis, inter alios accesserunt primi illi viri nobiles, Achilles strennuus et Patroclus necnon et fortissimus Dyomedes. Statimque eis tocius negocii materia declarata, omnes disponunt **f. 44vvnanimes in maximo exercitu et in multo nauigio cumulari ut11 pro recuperanda Helena et12 illicite13 iniurie obtinenda uindicta se potenter conferant apud Troyam.14 Pro huiusmodi autem executione negocii ante omnia statuerunt eligere aliquem in ducem et15 principem, cui totus exercitus pareat16 et sub cuius ductu17 regali18 exercitus ipse salubriter gubernetur.1
 [[ Print Edition Page No. 82 ]] 
Et sic2 de communi assensu omnium presencium tunc ibidem Agamenonem regem, multe strennuitatis uirum, omnis sani consilii discretione uigentem, in3 imperatorem eorum4 assumpserunt et ducem.

Castor and Pollux, hoping to overtake the returning Troiani, set sail at once but are caught in a storm and never heard of afterwards.Et data ei omnis5 plenitudinis potestate, dicti fratres Castor et Pollux, putantes Troyanos nondum in Frigiam peruenisse, cum quibusdam eorum nauibus se inmittunt in mare, si forte predictam Helenam recuperare possent antequam Troyam contingeret applicare. Nonnulli uero dixerunt quod dicti fratres, uocacione Menelay nullatenus expectata, statim6 postquam de raptu Helene ad eos fama peruenit, se in mare cum multo nauigio inmiserunt. Sed quicquid7 de hoc contigerit,8 fratribus ipsis mare intrantibus Troyanos uolentibus persequi, nondum per duos dies feliciter nauigauerant9 cum subito celum obductum nubibus obscuras induxit tenebras circumquaque, et uariis coruscacionibus tumida et10 interpollata luce micantibus,11 ruptis nubibus, mugiunt clamosa tonitrua, mentes nauigancium excitancia pre timore. In pluuiam igitur coacte nubes aquosos12 imbres effundunt,13 et14 inualescente uentorum rabie procellosa, tumet pelagus in fluctus maximos15 eleuatum. Cuius area aeris obscuritate facta nimium tenebrosa, exasperantibus nimbis16 aduersis, uaria cacumina fluctuum extolluntur, spumas eructancia crebras hinc inde, ex quibus nigrum pelagus, uelud ebulliens, conuertebatur in album. Nec mora, franguntur arbores, lacerantur uela, rumpuntur funes, sternuntur antenne, et omnia17 nauium earundem depereunt armamenta, disperguntur naues multa uentorum exacerbacione, una ab alia separata. Nauis autem illa in qua predicti fratres insimul **f. 45rnauigabant in potentia tempestatis aduerse fractis themonibus et eius arboribus multo stridore collisis proprio remige destituta fertur per pelagus incerto itinere nunc huc et18 aduersis fluctibus nunc illuc, que dum multa fatigacione nunc recta nunc obliqua per mare discurreret, demum exhausta maris hiatibus,19 propriis dissuta carinis, auulsis tabulis, nullo alio uidente, demergitur20 inter fluctus, inter quos predicti duo21 fratres et ceteri nauigantes in ipsa, prout uere putatur, periere submersi. Sic et alie naues sequaces ipsius, simili tempestate22 correpte,23 in diuersis locis
 [[ Print Edition Page No. 83 ]] 
pelagi perierunt. Horum autem fratrum mors dum gentibus esset incognita et de eorum morte nullus esset qui causam certitudinis perhiberet, quidam credere uoluerunt eos diuino munere factos deos et viuos, vt1 uoluit antiqua gentilitas, translatos in celum. Hinc est2 quod poete dixerunt eos in celum assumptos constituisse signum in zodiaci circulo quod usque in hodiernum diem signum dicitur geminorum quia ex hiis geminis fratribus constitutum, licet antiqui philosophi dixerunt ideo geminorum signum appellari quia geminis3 diebus plus quam in4 aliis signis sol sub5 zodiaco decurrens6 moratur in illo. Et sic quicquid dictum sit, duo fratres predicti pro eorum Helene recuperatione sororis necis eorum tales primicias exsoluerunt.7

Dares describes the chief Greek leaders.Et quia Frigius Dares uoluit in hoc loco quorundam Grecorum et Troyanorum colores et formas describere,8 qui, etsi9 non omnium, saltem describere uoluit famosiorum.10 Asseruit enim in codice sui operis, Greca lingua composito, omnes illos suis oculis inspexisse. Nam sepius inter treugas factas11 inter exercitus ipse se ad Grecorum tentoria conferebat, vniuscuiusque maioris formam inspiciens et contemplans ut ipsorum in suo opere sciret describere qualitates. Dixit enim primo Helenam speciositate nimia refulsisse, de cuius statura12 et forma satis aperte supra retulimus,13 hoc addito quod ipse dixit Helenam ipsam inter duo supercilia quandam habuisse modicam et tenuem cicatricem, que miro modo decebat eandem. Agamenon autem, rex multa proceritate, submissus, lacteo candore fulgebat. Fortis erat in viribus, **f. 45vdum membris esset fortibus conformatus. Laboris erat amicus, dum esset quietis impatiens, discretus, audax, et multo loquendi lepore facundus. Menelaus autem, frater eius, non erat tanta proceritate distensus, sed eius forma inter longitudinem et terminos breuitatis medium decenti statura seruabat. In armis erat strennuus et in bellandi desiderio nimium animosus. Achilles uero mira pulchritudine fuit decorus, flauis crinibus sed crispatis, oculis glaucis14 et15 grossis sed16 amorosi aspectus, amplum habuit pectus et scapulas, brachia grossa, renes largos, et in statura longitudinis competentis. Hic17 in fortitudine multa preualuit. Nullus Grecorum tunc fortior ipso18 fuit, bellandi cupidus, largus in donis, et prodigus in expensis. Tantalus19 uero corpore
 [[ Print Edition Page No. 84 ]] 
grandis fuit, fortis multum, uariis oculis, candidus rubore1 permixto,2 veridicus, humilis, lites fugiens sed prelia iusta peroptans. Ayax Oileus3 corpore grossus fuit, amplis4 scapulis, grossis5 brachiis, longus multum, et semper uestibus caris comptus.6 Multum uero fuit pusillanimis et facilis ad loquendum. Thelamonius7 Ayax multa pulchritudine fuit decorus, nigris tamen8 crinibus sed circulatis. Delectabatur in9 cantu, dum uocem commodam10 haberet, cantionum11 et sonorum12 in multa copiositate repertor.13 Hic fuit multe strennuitatis vir, bellicosus multum, et14 qui pompas in suis uirtutibus non dilexit. Vllixes15 uero omnes alios Grecos speciositate precessit, strennuus quidem fuit sed omni astucia16 et dolositate plenus, mendaciorum maximus comentator,17 multa diffundens uerba iocosa sed leporis tanta disertus facundia quod neminem sibi parem habuit in composicione sermonum. Dyomedes multa fuit proceritate distensus, amplo pectore, robustus18 scapulis, aspectu ferox, in promissis19 fallax, in armis strennuus, victorie cupidus, timendus20 a multis, cum multum21 esset iniuriosus,22 seruiencium **f. 46rsibi nimis23 impaciens, cum molestus seruientibus nimis esset, libidinosus quidem multum, et qui multas24 traxit angustias ob feruorem25 amoris. Dux Nestor longe stature fuit, latis membris, brachiis grossis, facundus nimium in loquela, discretus ac26 utilis et27 fidelia consilia semper prebens, ad irascendum28 facilis29 et prouocatus ad iram nulla poterat frenari temperie, licet esset in eo brevi spacio duratura. Huic nullus equari potuit in tanta sinceritate30 fidelitatis amicus. Prothesilaus31 pulcher fuit et decenti statura decorus, strennuus quidem multum, nullus eo celerior, et32 in armis nimium animosus. Neptholomus33 statura grandis fuit, nigris crinibus, grossis oculis sed rotundis, latus pectore, largus34 scapulis, superciliis iunctis, in loquela balbutiens. Sed doctus erat in legibus et35 exercicio multo causarum. Palamides36 autem, filius regis Nauli,37 forma pulcherrimus, longus et gracilis sed moderata fuit proceritate distensus, animosus ad prelia, affabilis, tractabilis, urbanus, et multa dona diffundens. Pollidarius38 multa erat plenus grossicie et tanta
 [[ Print Edition Page No. 85 ]] 
pinguedine tumefactus quod uix seipsum ducere poterat aut stare multum1 erectus, animosus multum sed multa superbia ceruicosus, letari non nouit, et semper erat ex nimiis cogitacionibus curiosus. Machaon uero fuit equali forma compositus, dum non esset multum longus nec multa breuitate correptus, superbus tamen, animosus multum, nudatus fronte caluicie,2 et3 qui nunquam de die dormiuit. Briseyda4 autem, filia Calcas,5 multa fuit speciositate decora, nec longa nec breuis nec nimium macillenta, lacteo perfusa candore, genis roseis, flauis crinibus, sed superciliis iunctis, quorum iunctura, dum6 multa pilositate tumesceret, modicam inconuenienciam presentabat. Multa fulgebat loquele facundia; multa fuit pietate tractabilis. Multos traxit propter suas illecebras amatores multosque dilexit, **f. 46vdum suis amatoribus animi constantiam non seruasset. Preter hos et alios maiores scripsit idem Dares in Grecorum auxilium Persarum regem in multa uenisse militum comitiua, cuius colorem et formam inter ceteros non omisit. Scripsit enim eum fuisse magne stature, vultum7 habuisse pinguissimum, faciem lentigi<n>osam, capillos et barbam uelud igneam rubicundam.8

Dares describes the chief Trojan leaders.De illis autem qui fuerunt in Troia idem Dares formas suo stilo descripsit. Scripsit9 enim regem Priamum longe fuisse stature, gracilem et decorum, uocem habuisse depressam, hominem strennuitatis multe et10 cibos ualde diluculo affectantem, virum intrepidum et absque timore et blandicias hominum habentem exosas. Fuit enim in suis sermonibus omnino veridicus; iusticiam coluit. Sonos musicos et canciones amoris libenter audiuit. Nec fuit rex alius qui maiori honore suos commilitones amasset et maiorum donorum affluencia ditasset eosdem. De filiis itaque regis Priami nullus fuit qui tanta animositate11 vigeret sicut primogenitus eius Hector. Hic fuit ille qui suo tempore omnes alios in uirtutis potencia superauit. Parum uero erat balbuciens in loquela. Habuit membra durissima, sustinencia pondera magna laborum. Magnus erat in12 forma. Nunquam tanti uigoris uirum Troya produxit neque13 magnanimum, multa repletum14 nube pilorum. Nunquam uerbum iniuriosum aut indecens ab ore eius exiuit. Nunquam sibi extitit tediosum laboribus incumbere preliorum. Nullis enim15 sudoribus bellicis lassabatur.16 Nunquam legitur17 aliquis18 in aliquo
 [[ Print Edition Page No. 86 ]] 
regno fuisse qui tantum a suis regnicolis amaretur. Deyfebus,1 secundus2 filius regis Priami, et, sequens, Helenus, eius frater, ita3 fuerunt vnius forme et similitudinis4 coequales5 quod6 nulla discrepancia erat in illis. Vix enim vnus ab alio7 dignosci8 poterat, siquis eos subito inspexisset. Eorum enim9 forma proprie10 talis erat qualis erat11 eorum regis Priami genitoris. Illa enim sola eos tres dissimilitudo distinxit quod rex Priamus erat etate prouectus et illi duo iuuentutis gloria pubescebant. Item illorum duorum alter, videlicet Deyfebus, in armorum multa strennui **f. 47rtate vigebat, et alius, scilicet Helenus, multis erat edoctus liberalium arcium disciplinis. Troylus uero, licet fuerit corpore magnus, magis fuit tamen corde magnanimus, animosus multum sed multam habuit in sua animositate temperiem, dilectus plurimum a puellis, cum ipse aliqualem seruando modestiam delectaretur in illis. In viribus uero et strennuitate bellandi uel fuit alius Hector uel secundus ab ipso. In toto eciam regno Troye iuuenis nullus fuit tantis uiribus nec tanta audacia gloriosus. Paris uero fuit pulchritudine multa12 venustus, flauus coma ita quod tota eius cesaries13 nitorem aureum presentaret, arcus magisterio excellenter edoctus et in uirtute14 venandi, multa fuit in armorum strennuitate securus et15 rigidus miles in bellis. Heneas autem16 fuit grossus pectore, paruus uero corpore, mirabiliter discretus in factis et temperatus in dictis. Eloquentia multa refulsit, sanis consiliis satis plenus, mirabiliter sapiens, et multa litteratura peritus.17 Vultum habuit multa alacritate iocundum, dum eius oculi essent uarii et multa speciositate fulgentes. Inter alios Troye maiores nullus extitit qui tantarum rerum immobilium possessionibus habundaret, locuples18 in castris et diues in uillis. Anthenor19 autem fuit longus et gracilis, multis habundans sermonibus sed discretus. Vir fuit industrie maxime, circumspectus multum, a rege Priamo20 affectuose21 dilectus, et cum se prestabat occasio, iocose multum suos socios deridebat. Absolute tamen erat omni grauitate maturus. Pollidamas uero, ipsius Anthenoris22 filius, iuuenis speciosus, multa fuit strennuitate conspicuus, laudandus moribus,23 corpore longus et gracilis, sicut pater, sed parum fusco colore respersus. Multum fuit hic fortis in uiribus et ualde potens in armis; ad irascendum tamen24 velox25 sed moderamine multo26
 [[ Print Edition Page No. 87 ]] 
frenatus. Rex uero Menon1 pulcher in forma sed grandis, latis scapulis, grossis brachiis, pectore durus, crinibus autem crispatis et2 flauis. Oculorum uero eius orbes nigro **f. 47vfuerunt colore perlucidi. Mire strennuitatis miles et qui in Troyano bello multa uirtuosa3 et laudanda peregit. Regina uero Heccuba4 corporea proceritate distensa, magis declinauit ad uirilem formam quam ad speciem muliebrem.5 Mulier fuit mirabilis sagacitatis, illustris, multis erudita doctrinis, pia nimis, honesta multum et opera diligens caritatis. Andromacha6 uero, uxor Hectoris, nimia fuit speciositate decora, longa corpore, lacteo candore refulgens. Oculos habuit multo7 fulgore lucifluos,8 rubicunda maxillis, roseis labiis, et cesarie deaurata. Inter omnes mulieres honestissima uere fuit,9 in omnibus suis actibus moderata. Cassandra autem fuit stature decentis, candida multum, lentiginosa facie, oculis uariis, virginitatem appetens et omnes quasi actus fugiens muliebres. Multa nouit predicere de futuris, cum in astrorum scientia et aliis liberalibus disciplinis esset potenter et patenter edocta. Pollixena uero, regis Priami filia, virgo tenerrima, multa fuit speciositate decora. Hec fuit uere uerus pulchritudinis radius, quam natura studio multo depinxit et in qua natura rerum nichil errauerat nisi quod mortalem eam statuerat. Cuius speciem particularibus explicare sermonibus labor esset inutilis, cum eius forma quasi omnium aliarum procelleret speciem mulierum. Intelligitur ergo omnem in ea10 membrorum pulchritudinem habundasse11 et ea12 floruisse uirtute13 quod14 omnis generis exosas habuit uanitates.

There are many other leaders in both armies whom Dares does not describe.De hiis tantum15 Dares Frigius uoluit formas et colores describere tam Grecorum quam eciam Troyanorum, cum in utroque exercitu multi fuerunt multa uirtute conspicui, quorum nomina et virtutes, hinc inde pu[a]gnancium, seriatim per sequencia16 narrabuntur. Superest ergo quod ad ipsius hystorie seriem explicandam per suos actus continuos successiue stilus noster deinceps veridicus17 acuatur.

[Incipit liber viiiius de numero nauium quas Greci duxerunt ad Troiam.] 18 19 20 21

**f. 48rTempus erat quod, iam bruma suis exuta pruinis22 et gelu suo
 [[ Print Edition Page No. 88 ]] 
tempore soluto,1 glacies iam liquerat,2 cum iam, niuibus liquefactis, varii fluuii per uallium concaua uarios iam tumescerent in decursus, The catalogue of Greek leaders and their ships.et pigra hyems, ignei mendica3 caloris, ultima4 terga5 daret ob uicinum primi veris aduentum, sole6 sub extremo signo Piscium decurrente, dum extremi dies et ultimi Februarii mensis instarent, et mensis ille Marcius succederet iam uicinus, cum vniuersus Grecorum exercitus, in multa7 classe fecundus, in Athenarum ciuitatis portum totus insimul conuenisset. Sciant igitur presentis hystorie lectores ab ipsa mundi institucione nunquam tot nauigia insimul confluxisse, tanto plena milite nec tantorum cumulo pugnatorum, que, ut descriptibili8 sermone patefacta,9 legentur. Sciendum est Agamenonem, regem et Dana[th]orum ductorem10 exercitus, ex ciuitate sua, scilicet Mecenarum,11 c naues militibus onustas pugna<n>tibus adduxisse; Menelaum autem, uirum Helene et ipsius Agamenonis fratrem, ex regno suo quod est dictum Spartem12 lx naues plenas militibus adduxisse. De regno uero Boecie Archelaus13 et Prothenor,14 ipsius regni domini, naues l duxere. Ascalafus15 uero dux et comes Helimus16 de prouincia Cythomenie17 naues duxere xxx. Rex uero Epistrophus18 et rex Tedius19 de regno Forcidis20 l naues adduxerunt in multa militum comitiua. Thelamonius21 autem Ayax22 de regno suo et de sua ciuitate nobili Salemina23 l naues adduxit. In cuius comitiua fuerunt multi24 duces et comites et25 sunt hii:26 dux Teucer,27 dux Amphiacus,28 comes Dorion29 et comes Theseus.30 Senex autem dux Nestor cum l nauibus ex Pilon aduenit. Rex uero Thoas31 de regno suo Tholie32 l naues adduxit. Rex autem Deximais33 de regno suo naues secum34 detulit l. De regno autem suo, quod Demenium35
 [[ Print Edition Page No. 89 ]] 
dicebatur, Ayax1 Oyleus xxxvi2 naues adduxit. Polibetes3 uero et Am **f. 48vphymacus,4 de prouincia Calcidonie5 domini, naues adduxere xxx. Rex autem Ydumeneus6 et rex Merion7 de Creta8 naues lxxx9 duxerunt.10 De regno autem Tracie11 ille facundissimus rex Vlixes l naues adduxit. Dux12 uero Melius13 de ciuitate sua dicta Pigris14 detulit naues x. Prothotacus15 autem et Prothesilaus,16 duces prouincie que Phylarca17 communiter dicebatur, duxerunt naues numero l. De regno uero Tricionico18 rex Machaon19 et rex Polidus20 fratres,21 filii quondam regis Colephis,22 adduxerunt naues xxii.23 De nobili uero ciuitate sua que dicebatur Phites24 l naues adduxit Achilles. Rex autem Thelephalus25 de insula regni sui que dicta est Rodon26 xxii27 naues adduxit.28 Euripilus29 uero rex de regno suo quod dicitur Ortomenie30 l naues adduxit. Dux autem Anthipus31 et dux Amphimacus,32 domini cuiusdam rusticane33 prouincie que dicta est Hesida,34 naues xi adduxerunt. Rex uero Polipetes35 de regno suo quod dicebatur Richa36 et dux Losius,37 sobrinus eius, adduci fecerunt nauigia lx. Strennuus uero Dyomedes et in38 eius comitiua Thelenus39 et Eurialus40 de terra sua Argis41 naues
 [[ Print Edition Page No. 90 ]] 
detulit lxxx. Rex uero Poliphebus1 de regno suo,2 quod nondum3 multa fama4 pollebat, detulit naues vii. Rex Fineus5 de regno suo, quod6 tenebat a Grecis, xi naues adduxit. Rex autem Prothoylus7 de regno suo quod dictum est Demenesa8 naues detulit l. Et totidem rex Capenor9 de sua prouincia Capadie.10 Treorius11 vero rex de regno suo quod Beisa12 dicebatur13 xxii14 naues secum adduxit.

Palamides excepted, the leaders total sixty-nine and their ships one thousand, two hundred, and twenty-two.Et sic facta15 summa16 de predictis regibus et ducibus fuerunt17 numero lxviiii. Naues uero Grecorum illorum mccxxii,18 preter Palamidem,19 filium regis Nauli,20 qui ultimus cum suis nauibus, ut infra21 proximo22 refertur,23 aduenit. Homerus uero dixit in temporibus suis fuisse naues mclxxxvi,24 sed forte pre tedio numerum integrum non descripsit.

[Incipit liber xus de Grecis mittentibus apud Delphon pro obtinendo responso de eo quod facturi erant de processibus eorum.] 25 26 27 28 29 30

Agamenon proposes that messengers consult the oracle at Delphos as to what should be done to forward the expedition.Et factum est,31 postquam predicti reges, duces, et principes Grecorum in portum Athenarum cum eorum nauibus conuenerunt,32 **f. 49rAgamenon, vir ille tam33 strennuus, qui, ductor ac princeps, tocius Grecorum exercitus curam gerebat uigilem curiosus, attente deliberans quid deinceps esset34 super predicto negocio feliciter aggressurus, in quadam planicie extra menia ciuitatis ipsius, paratis sedilibus, predictos reges Grecorum, duces, et principes ad se ibidem mandauit uenire. Et eis omnibus illico uenientibus coram ipso et consedentibus35 seriatim, indicto manu ab Agamenone predicto silencio, omni tumultuose uocis murmure circumscripto, Agamenon ipse inter eos talia uerba profudit:36 “O viri nobiles qui in vestrarum uirtutum
 [[ Print Edition Page No. 91 ]] 
viribus in hoc ordine iuncti estis, aperte cognoscitis et uidetis quanta sit ipsarum uirium uestrarum1 potentia, quanta sit virorum in uestra2 confluencium comitiua pugnancium multitudo. Quis vmquam vidit temporibus retroactis tot reges, duces, et principes insimul in vnam3 voluntatis consonanciam aggregatos, tot iuuenes armorum bellicositate conspicuos coniunctos in vnum ad bellicosa arma ingerenda uiriliter contra hostes? Nonne manifesta dementia ducitur4 et spiritu cecitatis obducitur qui contra nos5 presumit eleuare calcaneum et vires nostras6 ad prelia irritare?7 Sane de nobis omnibus qui sumus in hoc exercitu cumulati tales centum potenciores agnosco, quorum vnus dumtaxat reuera8 sufficeret ad exequendum illud et feliciter terminandum ad quod nos omnes insimul anhelamus. Nemini enim nostrum venit9 in dubium quanto simus ad presens pulsati dedecore, quantis10 pro dampnis nobis illatis11 et12 nostris nuper prouocati simus contra Troianos arma iusta13 capescere et duros14 contra eos inire conflictus. Vt autem ardentibus animis ad nostras consequendas omnino vindictas vnanimes insurgamus,15 et16 hoc rationabilis necessitas ingerit et nos ad hoc iustus dolor inpellit vt primo obloquentium17 ora frenemus et nostrorum vituperia **f. 49vdetergamus sic vt Troyani de cetero ad committendum similia non insultent. Et de commissis contra nos18 eorum excessibus, si19 penis debitis non uexentur, ad duriora (quod absit!) procedere postmodum non timebunt. Neque enim maiores nostri assueci fuerunt aliquid dedecoris sub silentio pertransire quod per obloquencium diffamacionem eis opprobriose posset asscribi, nec nos ergo, simili modo, conniuentibus oculis dissimulare debemus quod opprobriose nobis et nostris possit successoribus exprobrari, maxime cum tot simus in vnius20 uoluntatis desiderio concurrentes et in21 tanta22 simus potencie latitudine constituti. Quis enim est hodie qui nostras metiretur potentias? Et de facto nullus23 uidetur24 qui25 ad26 offensionem nostram intrepidus auderet insurgere, excepta gente fatua Troyanorum, qui, ceco et stollido ducti consilio, se in offensionem27 nostram indiscussis et fatuis propositis iniecerunt. Nonne hoc nouit mundi pars maxima qualiter quidam ex nostris in Laumedontem regem, patrem huius regis Priami, armis bellicis
 [[ Print Edition Page No. 92 ]] 
irruerunt et tradiderunt eum neci et infinitos ex suis, vrbem suam Troye, ab ipso Laumedonte rege possessam, funditus euertentes? Nonne apud nos1 adhuc2 hodie sunt plures ex illis in Grecia qui, in prouinciis nostris a3 nostris adducti violento4 iure predonio,5 deflent perpetuas seruitutes? Sane non est6 inpossibile neque dissimile7 mille potentioribus8 facere quod quatuor minus potentes fecerunt aut quinque. Scio quidem eos scire nos esse aduersus ipsos accinctos et ideo multa sibi mendicasse9 suffragia et multa subsidia quesiuisse vt aduersus nos potenter obsistant10 et se contra11 nos12 uiriliter tueantur. Quare mihi uidetur acceptum, si hoc vobis cedat ad gratum, vt antequam ab hoc portu salubriter dissolutis anchoris discedamus, apud Delphos insulam ad deum Appollinem speciales13 deuotos nostros nuncios dirigamus recepturos a deo ipso et ab14 aliis deis15 nostris certa responsa quid nos de16 cetero facere deceat17 et liceat de hiis que sumus eis fauentibus aggressuri.”

Achilles and Patroclus are chosen as messengers.Et sic Agamenon rex sermoni suo finem fecit. Et18 hiis dictis, vniuersi **f. 50ritaque predicti19 reges, duces, et principes, Agamenonis regis20 audito colloquio, laudant illud et21 sic faciendum esse ut ipse22 decreuit vnanimiter omnes probant. Quare super huius23 execucione negocii omnes in vna vocis consonancia Achillem eligunt et Patroclum vt ipsi pro tam communi bono, quod seipsos et alios communiter et principaliter omnes tangit, apud Delphos insulam se conferant responsum a deo Appolline24 humiliter petituros. Nec mora, predictus Achilles et Patroclus pro predictis fideliter25 exequendis securo remige portum intrant,26 et diis fauentibus, cursu celerrimo, felici nauigacione potiti in insulam Delphos salubriter27 peruenerunt.

Erat autem predicta insula Delphos28 mari vndique circumfusa, que pro certo creditur29 quod fuerit30 insula Delos, que scriptorum forte uicio fuit adiuncta. Que insula in medio insularum Cicladum31 sita est, in mari scilicet Elespontico32 constituta. Quare33 de predictis insulis in medio Cicladum principalis est vna. In hac enim insula, ut narrat Ysidorus,34 Latona35 enixa est Appollinem et Dyanam36 et ideo in ea, hedificato templo in mirabilem murorum congeriem, colebatur37 Appollo. Et dicta est Delos pro eo quod sedato diluuio
 [[ Print Edition Page No. 93 ]] 
luuio ante omnes terras radiis solis primum illuminata est et1 luna2 uisa.Delphos is thought to be identical with Delos, an island reputed to be the birthplace of Appollo and Dyana, and so named because after the flood the sun and moon were here first seen. Here was a temple to Appollo, in which was a golden image of the god. Dicitur enim Delos quasi manifestacio, nam Delon grece manifestum latine3 dicitur. Et4 quia ab5 insula6 primo fuerunt inspecti sol et luna,7 ideo gentiles dicere uoluerunt hanc insulam fuisse patriam solis et lune et ideo eos in8 ea fuisse natos, cum Appollo dicatur9 sol et Dyana10 luna.11 Ipsa etiam12 dicta est13 Ortigia eo quod ibi primum14 nate sunt coturnices, quas Greci ortigias uocant. Hunc gentiles Appollinem deum esse dixerunt. Dixerunt15 eum esse16 solem, ipsumque17 Tytan,18 quasi19 vnum ex Tytanis20 qui aduersus Iouem non fecit, eundemque Febum,21 quasi22 Effebum,23 hoc est adolescentem, eo quod sol cotidie oritur. Item eundem Appollinem Phytum24 vocauerunt a Phytona25 serpente ab eo interfecto. Inde phytonisse **f. 50vdicte sunt quedam mulieres scientes predicere de futuris, ut idem Appollo petentibus predicebat. De hac fitonissa quidem26 scriptum est in Ueteri Testamento, in27 primo libro Regum, que fecit excitare dudum mortuum Samuelem28 ad petitionem regis29 Saul.30 In hoc igitur templo erat maxima ymago tota ex auro composita in honore31 predicti dei Appollinis. Que licet fuisset ex auro composita et in ueritate fuisset surda et muta, tamen secundum32 gentilium errores33 colencium ydolatriam (que34 principaliter apud ipsos inualuit, cum omisissent uerum cultum Dei ueri,35 qui in sapientia, id est in filio Dei, domino nostro Ihesu Christo, ex nichilo cuncta creauit) adheserunt diis surdis et mutis, qui pro certo homines mortales fuerunt, credentes et putantes eos esse deos, quorum potencia nulla erat. Sed responsa que dabantur36 ab eis non ipsi sed qui ingrediebantur in eorum37 ymagines dabant,38 qui spiritus immundi pro certo erant, ut per eorum responsa homines in perpetuis errorum cecitatibus conseruarent.

The author explains the origin of idolatry.Qualiter autem ydolatria creuerit et inicium iniquum39 habuerit, et qualiter per spiritus immundos responsa dabantur, cum sit locus, prouidimus40 hic compendiose describere et qualiter41 predicte ydolatrie finis fuit, cum per gloriosum aduentum domini nostri Ihesu Christi ubique terrarum42 ydolatria tota43 cessauerit et suo penitus euanuerit exhausto uigore.44 Certum est enim in scripturis ecclesiasticis,
 [[ Print Edition Page No. 94 ]] 
secundum1 sancti evangelii ueritatem, in quo lux sinceritatis2 assistit,3 quod cum Herodes rex illusus esset a Magis et ideo quereret perdere puerum, videlicet4 dominum5 nostrum Ihesum Christum, saluatorem mundi, angelus apparuit in sompnis Ioseph6 ut educeret matrem et filium in Egyptum.7 Quo8 perueniente puero cum matre, omnia ydola Egypti insimul corruerunt, nec inuentum est ydolum in omni Egypto quod non esset minutatim abcisum. Iuxta illud Ysaie:9 “Ascendit10 dominus nubem leuem et ingredietur Egyptum et mouebuntur simulachra Egypti” ad demonstrandum quod per11 aduentum domini nostri Ihesu Christi, saluatoris,12 omnis ydolatria funditus euerti et cessare debet.13 Vnde Iudei14 dicunt quod Ismael15 primo simulachrum luto16 confinxit; gentiles autem primum Prometheum17 simulachrum **f. 51rde luto fecisse dogmatizauerunt atque ab eo ars simulachra et statuas fingendi processit. Dicuntur autem gentiles quia semper sine lege fuerunt, et18 ita semper fuerunt, ut geniti fuisse perhibentur, ydolis principaliter seruientes. Ydolatr<i>e uero principium a Bello,19 Assyriorum20 rege, primo dicitur processisse. Nam iste Bellus21 rex fuit pater Nini regis, qui morte preoccupatus per Ninum22 filium eius preciose est traditus sepulture. In cuius memoriam Ninus, filius eius, mirabiliter23 simulachrum quasi simile patri suo confingere24 mandauit ex auro vt in consolacionem suam et memoriam patris sui uiso simulachro uidere fingeret patrem suum. Hoc ergo simulachrum rex Ninus coluit tamquam deum et coli mandauit a suis et in celum25 esse deificatum omnibus Assiriis tradidit esse credendum. Et sic, non multo postmodum tempore procedente, spiritus immundus in hoc ydolum Belli regis ingressus responsa petentibus exhibebat. Vnde apud Assyrios illud ydolum dictum est Bellus. Alii dixerunt26 Bel,27 alii Beel,28 alii Baal,29 alii Belphegor,30 alii31 Belzabuch,32 alii33 Beelzebub.34 Et huius ydoli exemplo
 [[ Print Edition Page No. 95 ]] 
gentiles processerunt ad ydolorum cultum, fingentes homines mortuos esse deos et pro diis adorabant eos. Vnde dixerunt primum deum1 fuisse Saturnum. Qui Saturnus fuit rex Crete, nato nomine ab illo planeta qui dicitur Saturnus. Quo mortuo deum esse dixerunt, non habentem neque2 patrem neque matrem. De eo fabulose dictum est quod cum ipse esset3 sapientissimus in arte4 mathematica, preuidit quod debebat de eo filius nasci, de quo erat grauida eius uxor, qui debebat eum a suo5 regno deicere6 et cogere miserabiliter exulare. Vnde precepit uxori sue ut filium quem ipsa pareret daret ei ad deuorandum. Quo filio edito,7 occultans illum8 patri quendam lapillum ostendit, dicens lapillum illum et nichil aliud peperisse. Quem pater illico deglutiuit. Ex quo dicitur tres filios genuisse et vnam filiam, scilicet Iouem, Neptunum, et Plutonem, et Iunonem filiam. Hos omnes gentiles deos esse dixerunt. Vnde Iupiter seu9 Iouis adeptus est nomen planete **f. 51vIouis et illum gentiles coluerunt pro nomine summi dei. Deinde10 Martem11 summum deum belli esse perhibuerunt. Deinde solem, quem Appollinem uocauerunt, qui in predicta, ut dictum est, Delos12 insula principaliter colebatur.13 Deinde Venerem, a Veneris14 planeta nuncupatam.15 Deinde Mercurium, dictum16 ab ipso planeta Mercurii, quem ipsius Iouis filium asserere uoluerunt. Deinde Lunam, que et Dyana dicta est, ut est supra relatum, Latone17 filiam. Sicque18 per19 diuersas hominum naciones gentiles20 diuersa ydola coluerunt. Vnde apud Egyptum Ysim,21 apud Cretam Iouem,22 apud23 Mauros Iubam,24 apud Latinos Faunum, apud Romanos Querinum,25 apud Athenas Mineruam, apud Pafon26 Venerem, apud Lemnos27 Vulcanum,28 apud Naxos29 Bacum,30 apud Delos31 sev Delphos32 Apollinem, ut dictum est. Constiterunt eciam sibi multa aliorum ydolorum nomina, in33 que34 vnusquisque suos gerebat affectus. Sed iam constat secundum sacrosancte Romane35 ecclesie tradicionem quod quam primum creator mundi36 in empyreo celo creauit angelos, quod ille angelus qui37 omnibus aliis38 fuit prelatus,39 de quo propheta dixit:
 [[ Print Edition Page No. 96 ]] 
“Cedri non fuerunt alciores illo in paradiso; abietes non adequauerunt summitatem1 eius; platani non fuerunt equales frondibus illius; omne lignum paradisi preciosum non est assimilatum pulchritudini eius.” Ideo speciosum fecit eum Deus et prefecit2 multorum legionibus angelorum. Hic elatus superbie pondere cum dixit “Ponam sedem meam ab Aquilone et ero similis altissimo,” statim ab eterna benediccione cecidit cum legionibus suis et dyabolus et dyaboli facti sunt. Vnde dyabolus, id est deorsum fluens. De hoc dictum est, “Quomodo cecedisti, stella matutina, de medio lapidum ignitorum?” Et cecidit Lucifer, qui in paradyso deliciarum nutritus est, et vulneratus a3 Morte ad inferiora descendit. Vnde et4 Christus in euangelio5 sancto suo, “Vidi,”6 inquit, “Sathanam7 quasi fulgur de celo cadentem.” Hic fuit8 ille Leuiathan.9 Et10 quia11 plerisque materia non est nota, ideo sub compendio de eo dicere decreuimus **f. 52rin hoc loco. Scripsit enim Ysidorus12 Ethimologiarum quod Hebrei13 Hebrea uoce uocant illum Bemoth,14 quod Latina lingua sonat animal brutum. Est enim spiritus malus immundicie et spurcicie plenus, et ideo Deus ab ipso principio deieccionis eius conuertit ipsum15 in animal brutum, id16 est in serpentem tortuosum, et17 cum sit immense magnitudinis dictus est draco. Et de hoc sentit Dauid, “Hoc mare magnum et spaciosum” et cetera; deinde subiunxit,18 “Draco iste quem formasti ad illudendum ei”19 et20 cetera. Dictus21 est autem22 Leuiathan secundum23 Ysidorum24 serpens de aquis. Vnde legitur in Apographia25 beati Brandani,26 dum nauigaret per occeanum, idem27 sanctus28 uidisse eum mire longitudinis, et spaciositatis in profundum occeani deiectum29 et inclusum in eo usque ad diem iudicii iussu Dei. Ideo enim dicitur tortuosus et esse in hoc mari quia in huius seculi mari dyabolus uolubili uersatur astucia ad decipiendum animas miserorum. Hic est ille Leuiathan qui factus serpens, a sue deieccionis principio inuidens glorie primorum parentum nostrorum, ausus est uoluptatis paradisum intrare, et erectus gradiens30 sicut31 homo primos32 parentes nostros cecis temptacionibus, uicio preuaricacionis, affecit, vt facti mandati Dei intrepidi33 transgressores
 [[ Print Edition Page No. 97 ]] 
deici meruerunt ab ipsius gloria paradisi sicut ille deici meruit a celesti gloria culpa sui. Licet illud quod legitur in principio Genesis1 secundum Mosaycam tradicionem, vbi dicitur: “Sed serpens erat2 calidior omnibus animantibus que fecerat Deus, qui dixit ad mulierem, ‘cur precepit uobis Deus?’ ” et cetera, secundum tamen traditionem sacrarum scripturarum catholice vniuersalis ecclesie ratum est, ut scripsit Beda, quod dyabolus elegit quendam serpentem tunc de quodam genere serpencium uirgineum habencem3 uultum et mouit4 ad loquendum linguam eius quid loqueretur nescientis,5 sicut et cotidie adhuc loquitur dyabolus per fanaticos6 et energuminos nescientes, id est, per homines quorum corpora ab ipsis7 demonibus sunt obsessa, vt de hoc scriptum est in libro Hystoriarum Scolasticarum, circa principium, ubi prosequitur auctor **f. 52vhystoriam et exposicionem libri Genesis. Vnde quicquid nobis8 catholicis per has sacras scripturas notum est, certum est quod ille Leuiathan, id est, dyabolorum princeps, a culmine celesti deiectus, uel per seipsum corporaliter factus serpens uel per serpentem animal,9 ingressus in10 ipsum, callidis temptacionibus suis11 miseros parentes nostros et successores eorum perpetuam deiecerat12 in ruinam. Et hec de ydolatria et de13 noticia Leuiathan dixisse sufficiant.14

Responses were delivered from the image of Appollo by demons who entered into the image.Nunc15 ad prosequendum nostre16 intencionis propositum stilum nostrum ad narracionem presentis hystorie conuertamus. Per demonum igitur ingressum in17 ydola surda et muta eliciebantur ab eis18 petita responsa que tunc gentilitas excolebat. Vnde Dauid: “Quoniam omnes dii gencium demonia; dominus autem celos fecit.” Et per hanc dyabolice decepcionis astuciam deus Appollo responsa sua in dicta insula Delos19 petentibus exhibebat.

Ad quam postquam Achilles et Patroclus, Grecorum nuncii, peruenerunt, de intrando in20 templum Appollinis congrua hora captata21 cum consilio sacerdotum in ipso templo seruiencium ipsi deo qui colebatur in ipso, templum ipsum deuoto corde humiliter intrauerunt. Et factis eorum oblacionibus in multorum donorum prodiga quantitate, petentibus ab eo22 de Grecorum negociis habere responsum, sic eis predictus Appollo submissa voce respondit:23
 [[ Print Edition Page No. 98 ]] 
“Achilles, Achilles, reuertere ad Grecos tuos a quibus missus es, et dic eis quod pro certo futurum se salubriter ad Troyam ituros ibique prelia multa committere,Appollo assures Achilles and Patroclus that the Greci will be victorious in the tenth year. He orders the Trojan bishop Calcas, sent to consult him by Priamus, not to return home but to join the Greci. sed infallibiliter erunt decimo anno uictores, Troyanam urbem dabunt funditus in ruinam, regem Priamum, eius consortem, eiusque filios morti tradent et omnes maiores eorum, illos tantum viuere permittendo quos elegerit ipsorum Grecorum sola uoluntas.” Quo ab Achille percepto et facto exinde ualde leto, adhuc eo1 in ipso2 templo morante, mirabilis casus emersit. Nam quidam Troianus **f. 53rantistes nomine Calcas, Testoris3 filius, multa peritus scientia, de mandato Priami regis, utpote nuncius eius, templum ipsum intrauit ut a deo Appolline similiter responsum eliceret quid de bello Grecorum Troyanis esset reuera futurum. Cui,4 post oblaciones ab eo factas multimode ipsi deo, deus ille5 respondit:6 “Calcas, Calcas, caueas7 ne ad tuos redire presumas sed statim ad Grecorum classem, que nunc est in hac insula cum Achille, securus accedas, cum qua Grecorum exercitum festinus adeas, nunquam discessurus a Grecis. Futurum est enim Grecos obtinere uictoriam contra Troyanos voluntate deorum. Eris enim et8 tu valde necessarius Grecis ipsis in tuis consiliis et doctrina donec ipsi predicta uictoria potiantur.” Calcas uero dum sciscitando cognosceret quod ille erat Achilles qui erat in templo, confestim ad ipsum9 accelerat, et conuenientibus ipsis in vnum, sese in amicicie fedus10 accipiunt, patefacta inter se de predictis omnibus ueritate. Quare idem Achilles predictum Calcas11 antist<it>em multis commoditatibus le[n]ta fronte honorare curauit.

Achilles presents Calcas to Agamenon.Sicque anchoris extractis12 a mari et eis cum eorum nauibus in pelagus se immissis, incolumes salubriter peruenerunt Athenas. Descendentibus13 eis igitur14 a nauibus ipsis, Achilles predictum Calcas15 antist<it>em Agamenoni regi et aliis regibus Grecorum, ducibus, et principibus presentauit. Et ab Achille narrato responso deorum de futura eorum16 uictoria contra17 Troianos, et qualiter idem Calcas, nuncius regis Priami, in contrarium responsum obtinuit, et de mandato sibi18 ut ad Troyanos non rediret19 et cum Grecis durante preliorum turbine moraretur, vniuersi Greci facti sunt hylares et pre20 multo gaudio celebrant diem festum, predictum Calcas21 antist<it>em in eorum fidelem accipiunt et recipiunt in sinceritatis
 [[ Print Edition Page No. 99 ]] 
amore, promittentes ei in omnibus **f. 53vplacide prosequi1 uota sua. Et sic illi diei festo finis feliciter factus est.2

[Incipit liber xius de exercitu Grecorum recedente ab Athenis.] 3 4 5 6 7

Calcas urges the Greci to hasten against Troia.Greci,8 responsis acceptis9 a diis10 propositis,11 iam exsoluerunt dies festos.12 Sequenti13 die, post predicta festa deposita, Calcas, ille Troyanus antistes, in comitiua Achillis et Patrocli ad tentorium Agamenonis regis se contulit mane facto, ubi iam multi reges Grecorum, duces, et principes ante conuenerant, qui coram rege Agamenone residebant. Quibus per Achillem, Patroclum, et Calcas14 salutis oraculo resoluto ac eis ab eis debite15 relacionis obtento responso, se inter alios comodis sessionibus collocarunt.16 Et statim ab eodem Calcas impetrato silencio, in communi audiencia predictorum dixit hec uerba:17 “O nobilissimi reges, duces,18 et principes qui in presentis19 congregacionis ordine iuncti estis, nonne vestra fuit principalis intencio contra Troyanos, publicos hostes vestros, arma capescere, qui sub tanto facinore ab eis commisso contra se uestrarum uirtutum potencias excitarunt? Cur ergo ceptis moras annectitis, cum semper20 nocuerit differre paratis? Nonne creditis aut putatis regem Priamum inter vos exploratores suos habere furtiue, qui per eorum uicarios singula de uestra desidia illi mittunt? Nichil enim aliud est ita peragere quam ei competencia21 indulgere spacia libertatis vt per eum quesita presidia cumulet et sibi cotidie22 multa subsidia coaceruet, cum tanti temporis sint iam exacta curricula quod in potenti manu debueritis23 iam inuadere regnum eius. Nonne presentis estatis plures iam euoluti sunt menses in quibus nauigacionis tempus se uobis dedit acceptum, cum omnino placata sint maria, que nauigare uolentibus blandiuntur et dulci sibilo zephiri aspirantes per equoreas planicies nauigare uo**f. 54rlentes in dulcedine temporis et serenitatis inuitant?24 Cur25 iam in estatis estu uester non estuat animus per maria dissilire vt dulci26 nauigacionis aura potiti felici remige uestrorum hostium perueniatis ad oras, vt eorum aures fama
 [[ Print Edition Page No. 100 ]] 
perterreat, de uestra sollicitudine curiosa, non ut de uestra morosa desidia gaudeant, per quam in tantum uestra desideria procelantur?1 Nunquid in vobis frustratoria creditis promissa deorum, qui2 forte propter3 uicium ingratitudinis possunt4 in contrarium commutari? Rumpite igitur moras vestras, soluite naues, et uela5 earum6 eleuetis7 in altum, vt festinanter contra hostes uestros iter vestrum diis fauentibus maturetis, vt8 ad promissa deorum velociter et feliciter pertingatis.” Et sic uerbis suis idem Calcas tacitus finem fecit.

The Greci have not sailed far when a storm arises, which Calcas ascribes to the wrath of Dyana because no sacrifices have been paid her. He persuades Agamenon to return to Aulis and there make amends.Verbis igitur Calcas ab omnibus intellectis, dum omnes communiter probant illa, Agamenon9 statim mandauit vt vniuersi10 de exercitu per tubete11 sonitum moueantur quod12 illico naues ascendant,13 ab14 Athenarum portu feliciter discessuri. Nec mora, ad15 tubete16 sonitum vniversi naues ascendunt, nodatos17 funes exsoluunt quibus erant naues ipse firmiter colligate,18 et a mari subductis19 anchoris et receptis in naues, uela erigunt, que dum uentorum spiramina imbuunt et extendunt, alto pelago se committunt. Nondum20 enim se21 per maris spacia nauigando per xv stadia elongauerant22 a partibus Athenarum, cum subito serenus aer qui nauigantibus arridebat cecis obducitur nubibus, noctem ficticiam inducendo. Quare mugit aer tonitruorum crebrorum23 in querelis, et crebre coruscaciones noctem ficticiam repentinis suis fulgoribus conuertunt in diem, et excolatis nubibus, immense pluuie diffunduntur. Cuius rei causa exasperati uenti tumefacta maria montuosas24 erigunt in procellas. Quare nauigantes ipsos maximus timor et tremor inuadit, dum se videant25 in mortis discrimine constitutos. Sed ille Calcas Troyanus antistes, factis suis exorcizationibus26 vt erat27 peritus in eis, dixit se causam percipere **f. 54vtante cladis. Dixit enim Dyanam deam iracundia multa commotam “pro eo quod de recessu uestro ab Athenarum portu sibi sacrificium oblatum non extiterat28 a uolentibus proficisci.” Suasit ergo Agamenoni regi ut omnes29 naues in Aulidem30 siluam31 flexis uelis incontinenti diuertant, vbi32 in templo quo colitur predicta33 Dyana ipse Agamenon sacrificium ipsi34 dee
 [[ Print Edition Page No. 101 ]] 
offerat manu sua. “Nam sedata Dyana inminentem tempestatem euanescere faciet et tempus nauigacionis uobis prestabit acceptum.”

Agamenon sacrifices to Dyana and the storm subsides.Nec mora, iuxta consilium predicti Calcas, Agamenone mandante, naues omnes, mutatis uelis et temonibus coaptatis, in Aulidem siluam1 salue perueniunt, que non multum remota erat ab ipsis. Agamenon itaque rex festinus descendit in terram; Dyane templum adiuit. Cui2 deuoto corde propriis manibus quedam oblata per eum in sacrificium dedicauit. Confestim igitur marina tempestas euanuit et aer vndique serenatus uestes exuit et deposuit nubilosas.3 Quiescunt maria et nauigare uolentibus in dulci eorum planicie blandiuntur. Ex hoc loco quidam sapientes dicere uoluerunt, qui in astronomie operositate laborant, quod Dyana, que et ipsa est luna, sit domina itinerum et uiarum. Circulo constituunt fortunatam4 vt sit5 in domo x uel xi confortata a6 bonis aspectibus aliorum felicium planetarum. Et hac ratione utuntur astronomi usque in hodiernam diem.

The Greci destroy a fortress near Troia named Sarronabo. Thence they sail to Thenedon.Maris itaque tempestate sedata post sacrificium ab Agamenone Dyane oblatum,7 statim vniuersus Grecorum exercitus, sonitu tubete8 dictante, naues ascendit, et felici nauigacione potitus ad Troianas9 pertinencias cum incolumitate perueniens cuiusdam castri portum felicitur intrauit, ubi, nauibus eorum secure receptis, cum portus ille fuisset capax ipsarum,10 Greci naues ipsas in eo tuta statione consignant. Huius autem castri nomen et portus Frigius Dares in suo codice omisit, forte pro eo quod Grecorum exercitus fuit paucis diebus moratus in illo. Sed hoc est ratum, vt11 in aliis codicibus inuenitur, quod Sarronabo12 ab incolis uocabatur. Huius uero13 castri incole et habita**f. 55rtores in armata manu cursu precipiti venerunt ad litus, putantes Grecos arcere ne in terram descenderent, fatuis14 in eos et inconsultis propositis conspirantes. Cuius rei causa fatue in Grecos irruunt, qui iam in terram descenderant, maris fatigacione lassati; bellum fatuum constituunt15 contra eos. Sed Greci, innumerabili quantitate armati, descendentes in terram eis sue fatuitatis penas exsoluunt. Nam et eos in ore gladii persequuntur, qui pre multitudine Grecos sustinere aliquatenus16 non ualentes fuge subsidio se committunt. Propter quod ad ipsius castri cacumina festinanter anhelant, se ante Grecorum faciem17 dispergentes. Greci
 [[ Print Edition Page No. 102 ]] 
uero, insequentes miseros qui1 fuga precipiti ante eos se eripere minime ualuerunt, eos captos morti emancipant,2 singulos quos3 intercipiunt morti tradunt, uiolenter castrum ascendunt, quod apertis ianuis ob receptionem4 fugiencium incolarum inueniunt, intrant in5 illud, et in miseros ibi repertos, qui iam defecerant uiribus dissolutis, crudeliter irruunt, ferro interimunt, castrum capiunt et predantur6 et, facta preda, muros castri ipsius et queque7 forcia subitam excuciunt8 in9 ruinam. Nec mora, direptis omnibus inuentis10 ibidem et singulis ruina deiectis, Greci uictores eorum redeunt ad naues et ascendunt in ipsas,11 illico intrant maria, et recto12 remige apud portum Thenedon13 ueniunt, ibique eis salubriter applicantibus, iniectis anchoris eorum14 nauium15 in profundo uelisque16 depositis, intrant ylariter portum ipsum.

They destroy the Trojan fortress at Thenedon.Erat autem apud predictum17 Thenedon castrum quoddam in fortitudine magna firmatum, habitatoribus18 multis circumcirca repletum, multis diuiciis opulentum, cum locus ille19 satis esset amenus deliciis terrestribus et marinis, quod per vi miliaria tantum, ut supra relatum est, distabat a Troya. Habitatores uero castri ipsius, timentes excidium de seipsis, statim ad arma prosiliunt, castrum ipsum muniunt bellicosis uiris et armis, et se defensioni opponere contra Grecos potenter20 instituunt21 animosi. Greci autem,22 eorum nauibus comode colligatis in portu et eis ibi stacione tuta receptis, armati descendunt in terram23 in24 glomerosa multitudine pugnatorum, quecumque inueniunt rapaci prede25 violenter exponunt, et26 in eos qui se contra eos totis uiribus27 sathagebant **f. 55vinfestis conatibus duras aggressiones28 exercent. Et ideo inter eos et Troyanos castri ipsius crudeliter29 bellum feruet et durum prelium estuat inter eos. Cuius rei causa multi cadunt ex Troyanis, gladiis interfecti, sed plures ex Grecis. Ad quorum excidium30 et31 uindictam Greci, arcius anhelantes morti et uulneribus animosius se presentant. Multi ex Grecis intereunt inter ista necnon et de Troyanis quam plures. Sed demum Troyani, sustinere Grecorum multitudinem innumerabilem non ualentes, fuge subsidio se committunt, et quibus fugere licuit non fuit alia causa suffragii quam lapsu fuge ad Troye alta menia peruenire. Illi uero quibus fuga non profuit ferro intereunt et acerba
 [[ Print Edition Page No. 103 ]] 
morte crudeliter uitam soluunt. Sicque a Grecis ipsis1 castri ipsius toto ambitu intercepto, in predictum castrum irruunt, ipsum in magna potencia debellantes. Troyani uero, ordinatis bellis eorum in summitate murorum, aduersus Grecos duram et2 diram defensionem opponunt, nunc eos iactis lapidibus obruunt, nunc eos interimunt in uibramine lancearum, nunc ipsos iaculis acutis afficiunt, nunc balistarum crebris emissis sagittis ipsos letaliter uulnerant et extreme morti tradunt. Greci uero, diuersorum3 generum machinis ordinatis ac4 diuersis arietibus5 institutis in diuersis6 locis, quam7 pluribus bellicis scalis appositis, letaliter impetunt dura8 debellacione Troyanos. In quorum debellacione multi ex Grecis sternuntur a9 scalis, et uolubiliter ruinosi peruenientes in terram, fractis ceruicibus,10 uitam exalant. Greci uero passim intereunt. Sed demum Troyani, multo labore lassati,11 se quasi languida et effeminata12 defensione tuentur. Ad quod Greci intollerabili copia pugnatorum glomerose insistencium contra Troyanos per scalas ipsas castrum ascendunt, alii per fenestras, alii per murorum liberas summitates et eorum per muros uexillis appositis, in recompensacione suorum interfectorum ab eis, quotquot13 ex ipsis inueniunt aut **f. 56rgladio perimunt aut ruina. Nemini parcunt et, etatis discrecione non habita, vniuersos mucrone truncatos occidunt. Et dum nullus Troyanorum viueret inter eos, Greci latibula castri scrutantur, quicquid inueniunt utile rapaci preda subripiunt et asportant, et omnibus locis de rerum ablatione14 penitus uacuatis, demum castrum ipsum euertere decreuerunt. Prostratisque meniis altis ipsius, totum scinditur ex ruina, murisque solutis et in facie15 terre deiectis tam deiciencium studio quam ignium flammis uoracibus submissorum, altum Thenedon ymum tenet. Et sic, uastatis omnibus et arreptis,16 Greci uictores cum preda maxima eorum17 reuertuntur ad naues.

[Incipit liber xiius de Grecis mittentibus ad Priamum pro restitutione Helene et dampnorum factorum per Paridem.] 18 19 20 21 22

Agamenon orders an equitable distribution of the booty won from the two fortresses.Greci itaque, de predictis duobus castris et eorum incolis absoluta obtenta uictoria, dum in portu Thenedon23 et eius planicie uitam ducerent
 [[ Print Edition Page No. 104 ]] 
laxiorem, Agamenon rex circa sui1 regiminis curam diligentiam2 studiosam exercens vniuersos Grecos ad quos preda capta peruenerat de rebus et spoliis Troyanorum ex duobus castris ipsis ad se uenire mandauit et ut omnia que ceperant ex predicta preda secum afferrent. Qui statim, audito ducis eorum precepto, omnem obedienciam obseruantes cum omnibus rebus captis ab eis coram ipso [s]celeriter accesserunt, secum ex predicta preda vniuersa capta fideliter in presencia dicti3 regis Agamenonis deferentes. De quibus per eundem regem distributionibus factis equis, ea vnicuique distribuit secundum merita et qualitates eorum qui ad obtinendam uictoriam castrorum ipsorum4 mortem et uulnera non uitarunt. Peractis igitur predictis equis portionibus, ut dictum est, inter homines bellicosos, idem rex uoce preconia iussit mandari vt vniuersi reges, duces Grecorum, **f. 56vet principes, sequentis diei aurora surgente, cum aliis maioribus exercitus ipsorum in eadem planicie conuenirent, vbi5 idem rex celebrare generale6 colloquium intendebat.

Agamenon warns the leaders against the evils of pride. He proposes to send ambassadors to Priamus to say that the Greci will return provided he restore Helena.Diei sequentis igitur mane facto, omnes reges Grecorum, principes, duces, et maiores exercitus eorundem in predicta planicie satis ylariter7 conuenerunt et, eis commodis sessionibus collocatis, Agamenon predictus8 rex,9 sua dextra et oris iussu taciturnitatis dictato silencio, inter eos talis10 prorupit in11 uerba sermonis:12 “Amici reges, duces, et principes, et quicunque maiores qui in presentis congregacionis circulo conuenimus necessaria causa dictante, satis est per longas et vniuersas mundi partes potencie nostre fortitudo13 precognita, cum magnitudinem uirium nostrarum mundus passim predicet vniuersus. Grata tamen et accepta est diis nostris illa potencia que superbia caret et ceruicose elacionis uicia non cognouit. Notum est enim omnibus quanta mala ex superbie elatione perueniunt et ipsi dii mirabili resistunt oppositione superbis. Superbi enim amicos non habent et vndecunque sibi aggregant inimicos. Nam et si superbo quis efficiatur amicus, multis oportet quod inimicus existat. Superbie igitur uicium in nostris negociis et specialiter in presenti, quantuncunque possumus, execremur,14 ut sola rectitudinis et15 iusticie linea facta nostra perfulgeant et contra nos aliquis16 de superbie uicio non inpingat.17 Nostis enim nos in magna parte nostre potencie ad obtinendam uindictam de iniuriis nobis illatis
 [[ Print Edition Page No. 105 ]] 
per Priamum regem hucusque uenisse, et regni sui terminos in potenti brachio inuasisse, et1 tanta sibi nos iam intulisse detrimenta dampnorum quod, si primo Troyani nobis extiterant2 inimici, nunc nobis3 facti sunt duriores. Scimus enim eos iam multa premunitos in potencia, et ipsi patenter agnoscunt nos esse sibi uicinos,4 et, si ipsi possent, de dampnis factis eis recenter a nobis recentem5 assumerent crudeliter ulcionem. Ciuitatem itaque potentem habent **f. 57ret potenter vndecumque muratam et ideo vires eorum aduersus6 nos credimus duplicasse, item,7 quia magna prerogatiua dicitur preualere qui in8 sui9 hospicio inter suos cognitos et amicos uel in sua prouincia se defendit. Nonne cornix10 suo quiescens in nido, licet sit uiribus ipso debilior, duros conflictus ingerit in falconem antequam capiatur ab ipso, et ab ipsa11 recedit sepius uulneratus? Sane ego12 inter vos hec uerba profundo non ut dubitabile nobis sit Troyanos nos non posse confundere, urbem eorum, quantuncunque sit fortis, non posse destruere, et omnes Troyanos finali excidio posse consumere, sed quia laude multa merebimur commendari si omnia que sumus de isto negocio nostro facturi discretione ductrice, uitata superbia, moliamur. Multos enim consueuit in profundum necis inmergere inconsulta facilitas et13 illius14 aggressura negocii que multo examine consilii non15 decocta16 per superbie impetum ad actus subito deducitur17 repentinos. Scimus preterea non esse diu Priamum regem qui18 nos19 per suos nuncios speciales requisiuit20 vt Exionam, sororem suam, sibi restituere deberemus. Sed nos21 multa22 superbie elacione tumentes requisitionem eius audire improuida responsione negauimus, que si a23 nobis exaudita fuisset, dampna grauia in Cytharea24 nobis illata sic enormiter non fuissent, et regina Helena, que de melioribus Grecie sua et suorum uirtute censetur, a patrie sue magnifica stacione non fuisset abducta. Nec25 nos qui pro recuperacione ipsius26 et illatis nobis iniuriis appetimus ulcionem27 essemus in tantis laboribus et expensis, in tantum a nostre patrie laribus28 elongati, quid sit proinde nobis pro29 certo futurum prosperum uel aduersum penitus ignorantes. Et ideo si de beneplacitis vestris et pro30 sano consilio31 videretur32 acceptum ut labores laboribus addere
 [[ Print Edition Page No. 106 ]] 
deuitemus et quod in honoris nostri1 gloria redire ad propria mereamur, ad eundem regem Priamum nostros speciales nuncios destinemus ut nobis uoluntarie Helenam raptam restituat et nobis satisfaciat de hiis qui contra nos per Paridem sunt commissa. Quod si rex Priamus, uelut sapiens, hoc2 duxerit acceptandum, honorabilis3 erit reditus noster ad propria, nec a Troyanis amplius de iure4 exigere debemus. Si uero **f. 57vduxerit recusandum, duo laudabilia pro nostro iure pugnabunt, iusticia scilicet et nostra potencia excusata. Et cum5 per mundi partes hoc a nobis processisse uulgabitur, increpabitur6 ab audientibus demencia Troyanorum, et noster commendabitur ubique processus ab omni superbie uicio excusatus. Nam et si postmodum in vindictam nostram in Troyanos penas durissimas infligamus,7 eos passim in ore gladii perimendo,8 euertendo funditus terram eorum, mulieres eorum perhenni uituperio et seruituti perpetue contradendo,9 nullus erit qui nos exinde possit rationabiliter increpare. Attendatur10 ergo, si placet, si iuxta uerborum meorum monitus hoc sit a uobis efficaciter exequendum.”

Diomedes and Ulixes go as ambassadors to Troia. They gaze in admiration at a huge tree with gold and silver foliage in the court of Priamus’ palace.Hiis igitur dictis, ex circumstantibus multi fuerunt qui premissa11 uerba dixerunt exequenda non esse; alii laudauerunt expedire sic fieri ut rex ipse decreuit. Et dum ad hoc12 omnes postremo13 vnanimiter conuenissent,14 Dyomedem et Vllixem in eorum nuncios elegerunt. Qui statim se accingentes ad iter, sole celi tenente iam medium, ad Troyane urbis menia peruenerunt, et intrantes in ipsam, ad magnam15 regis Priami se regiam conferentes, descendentes ab equis marmoreos gradus scandunt.16 Cumque peruenissent17 ad atrii spaciosi uestibulum, mirati sunt ipsius pallacii hedificia tam miro18 artificii opere circumfulta, sed pocius sunt mirati dum in medio ipsius atrii inspexerunt quandam arborem manufactam mathematice artis subtili ingenio constitutam, dum eius stipes esset ex auro et gracilior lancea in xii altitudine19 cubitorum, in cuius stipitis summitate arbor ipsa mirabilis latitudinis se diffundebat in ramos qui totum ipsum atrium longa circumfusione20 tegebant.21 Erant enim rami ipsi partim ex auro et partim ex argento compositi, sic eorum folia, sic flores eorum, dum in multa diuersitate gemmarum eorum fructus editi radiarent.22


 [[ Print Edition Page No. 107 ]] 

Ulixes delivers to Priamus the proposal of Agamenon.Longa igitur ipsi duces eius inspeccione contenti, ductu multorum, portas camerarum ascendunt et peruenientes in locum ubi rex ipse Priamus in multa suorum nobilium comitiua sedebat, non sunt regem ipsum alicuius salutacionis oraculo uenerati. Sed eis uelut in eius opposito1 consedentibus, sic illi est affatus Vlixes:2 **f. 58r“Rex Priame, si te primo salutacionis uerbis non exquisiuimus, non mireris, cum te capitalem habeamus in hostem et hostis sui hostis non debet orare3 salutem. Agamenon rex, cuius nos ad te legati sumus, per nos mittit4 tibi ut reginam Helenam, de sui regni terminis uiolenter ablatam, restitui facias regi suo, et dampna grauia Grecis illata per Paridem, natum tuum, iuxta uoluntatem eorum ad presens studeas resarcire. Quod si feceris, salute sani consilii pocieris. Si autem implere hoc forte contempnes, ipse respice quanta mala tibi et tuis sint finaliter prouentura. Nam tu infelici morte succumbes, vniuersi tui crudeli nece peribunt et hec tua nobilis ciuitas tota cassabitur5 ex ruina.”

Priamus indignantly refuses satisfaction to the Greci, since they rather owe it to him. He tells the ambassadors to return, for he cannot look upon them without anger.Rex itaque Priamus, intellectis6 uerbis Vlixis, nullius expectata deliberacione consilii, sic respondit Vlixi:7 “De narracione uerborum vestrorum admiracione multa commoueor, cum a me talia requiratis8 que regem uictum et hostem in exterminio positum uix decerent. Nec puto Grecos uestros aduersus9 me tantis viribus preualere quod ad faciendum que dicitis cogi deberem. Ipsi enim petunt a me sibi satisfieri,10 cum et11 ipsi sint12 causa, etsi forte fuit13 aliqua14 per quam immerenter interfecerunt15 michi patrem et fratres et quoscumque coniunctos,16 urbem17 meam18 funditus19 euerterunt, ciues meos morti et exilio tradiderunt, et20 abduxerunt21 sororem meam Exionam (que utinam more regio tractaretur! sed uili more meretricio deturpatur) et petunt me sibi ad satisfaccionem urgeri. Ego autem nichilominus uolui sub silencio tanti mali uitam educere nec anxiari strepitu preliorum, et ideo misi ad eos legatum meum Anthenorem ut ipsi saltem sororem meam restituere22 dignarentur, nichil aliud de commissis iniuriis postulando. Quanto uero dedecore, quantis minis legatum meum affecerint satis patet23 uobis et michi. Non24 est ergo locus vt verba vestre legationis exaudiam; certe perire
 [[ Print Edition Page No. 108 ]] 
turpius1 prius vellem. Quare Agamenon rex per omnia sit securus nunquam me cum Grecis pacem **f. 58vappetere, qui me tantis doloribus afflixerunt et vos eciam qui sermonibus talibus usi fuistis,2 nisi esset quod legacionis officium uos defendit,3 morte uilissima vos facerem interire. Redeatis ergo ad uestros, quia donec vos uideo absque magne ire fluctuacione esse non possum.”

Diomedes derisively replies that he will then have to spend the rest of his days in anger, since he is destined to behold Greci for a long time to come.Ad quod statim Dyomedes, prorumpens in risum,4 sic dixit:5 “O rex, si solis nobis inspectis sine ira non estis, toto ergo tempore uite vestre non eritis absque ira, cum Greci in tanta potencia vicini vobis6 existant. Et non est tempus ulterius differendi quin uideas nos et7 eos coram8 ciuitate tua aduersus te et tuos in armis continuis insultantes. Et si de solis nobis inermibus tanto dolore conpungeris, quanto pocius condolebis cum plus quam centum milia Grecorum9 contra10 te inspicies11 armatorum, aduersus12 quos nulla te poterunt conseruare tutamina quin tu et tui crudelis mortis13 sencias14 interitus infelices. Et antequam tibi hec mala succedant, secura libertate uerba potes effundere uelut15 vana.”

Priamus restrains his followers from laying violent hands upon Diomedes, explaining that it is not the part of a wise man to answer a fool according to his folly.Multi ergo de astantibus ad Dyomedis uerba commoti in ipsum irruere subito16 uoluerunt et ei iniurias graues inferre, aduersus ipsum eciam nudatis ensibus insurgentes. Sed rex Priamus suo eleuatus a solio aduersus illos potenter exclamat ne iniuriam aliquam illi inferre presumant, cum non sit sapientis stulto secundum suam stulticiam respondere. “Et proprium stulti sit suas stulticias demonstrare et sapientis in sua sapiencia tolerare stultorum errores. Sicut enim stulto liberum est stulta uerba diffundere,17 sic sapientis18 cedit ad laudem auscultare que dixerit et auscultata ridere. In uerbis igitur stultis19 cognoscitur stulticia proferentis. Et ego prius mallem20 in persona pati quam legatus aliquis in curia mea aliquam iniuriam pateretur. Pro modico enim et uili excessu potest se aliquis uituperare de21 leui. Sedete igitur, vniuersi, nec presumat amodo aliquis uestrum amplius inhonesta uerba proferre.”

Eneas declares that a fool should be answered not according to his folly but by death.Et sic cessantibus eis, Eneas, qui tunc iuxta regem Priamum, nullo alio mediante, sedebat, uerbis22 obtemperare non ualens sic dixit:23 **f. 59r“O domine rex, non est iustum ut stulto debeat quis secundum suam stulticiam respondere. Nam qui stulta profundit, ius est ut de sua
 [[ Print Edition Page No. 109 ]] 
stulticia condignam accipiat disciplinam. Ego enim in conspectu uestro tanta et talia possem dicere inhonesta quod me occidi1 de iure mandare2 possetis.3 Et nisi esset vestra presencia, ille qui tamquam fatuus est locutus iam ut mortem incurreret non esset indignum, qui tam audacter ampullosis et mordacibus uerbis uestram lacerare non horruit4 maiestatem et vos uerbis eisdem turpiter exagitare presumpsit. Moneo ergo eum ut ab hoc loco discedat si presumptuosam nolit stulticiam in sapienciam commutare.”

Diomedes ironically compliments the king on having a councilor so skilled in giving him bad advice.Dyomedes uero ad predicta nullatenus stupefactus sic ad Henee uerba respondit:5 “O tu,6 quisquis es, in sermonibus tuis bene cognosco te rectum non7 esse iudicem sed oblocutorem8 acutum. Valde desidero ut te possem apto inuenire in loco in quo tibi grates condignas quas meruisti redderem de uerbis que tam grato protulisti sermone. Bene uideo quod beatus est ille rex qui te in consiliarium suum tenet, qui tam bene nosti consulere regi tuo vt tuus rex iniuriarum actor9 existat et sic de facili labilis ad pudorem.”

Diomedes and Ulixes return to Agamenon and report what Priamus has said.Ulixes autem Dyomedis uerba sagaciter interrumpens monet eum ne10 uerbis pluribus11 utatur. Et illico idem Vlixes regi Priamo sic dixit:12 “O rex, intelleximus plene singula que dixisti. Amodo recedemus a te et regi Agamenoni que per te dicta sunt singula fideliter referemus.” Et sic statim ambo a p<a>llacio descendentes equos ascendunt et in [s]celeribus gressibus ad eorum exercitum peruenerunt. Qui continuo descendentes ab equis Agamenonis tentorium simul intrant ubi maiores exercitus cum Agamenone morabantur. Et referentibus eis13 illis cuncta que didicerant a Priamo rege predicto, de ipsius Priami responsione ualde mirati sunt Greci et qualiter sit amodo contra Troyanos in talibus procedendum14 orditi sunt consilii multas uias de quibus infra15 proxime seriatim suo ordine referemus. Verum tamen **f. 59vantequam ad narracionis seriem accedamus de predicto Henea aliqua sunt dicenda.

Eneas afterwards became head of the Roman republic; about him Virgilius wrote his Eneydes.Hic est enim16 ille Heneas qui, conceptus et natus ex dea Venere et Anchise, post Troyane vrbis excidium profugus17 cum reliquis Troyanorum per mare, cum quibusdam suis nauibus18 Tirenum19 nauigando per pelagus, post multos successus Romane20 urbis et Romanorum rei publice factus est princeps, de cuius stirpe inclitus ille magnus21
 [[ Print Edition Page No. 110 ]] 
Cesar Augustus in magna felicitate processit. Hic est eciam ille de quo Imperator Iustinianus in libris legum suarum, videlicet1 in libro Autenticorum in rubrica, vt preponatur nomen imperatoris legitimis documentis, fecit inclitam mencionem, dicendo quod si a magno Cesare Augusto imperatores ceteri dicendi sunt Cesares, multo forcius secundum primeua tempora omnes imperatores ab Henea Heneades2 sunt dicendi, qui primus rem publicam Romanorum imperiali quasi sceptro imperialiter gubernauit. Huius autem Henee successus continuos et processus necnon et pro maiori parte gesta3 Virgilius in suo opere Eneydorum4 dum uixit multa descripsit, licet morte preuentus complere non potuisset integraliter opus suum.

[Incipit liber xiiius de Grecis mittentibus Achillem et Thelephum pro victualibus Grecorum exercitui obtinendis.] 5 6 7 8 9 10 11

At Agamenon’s suggestion Achilles and Thelephus are sent to Messa to secure a continuous supply of food for the Greek army.Cum hec itaque gererentur, prout superius sunt relata, Agamenon rex vniuersos reges, duces, et principes ad generale consilium in planicie Thenedon uoce preconia12 uenire mandauit. Quibus statim13 conuenientibus in loco predicto, idem Agamenon intencionis sue propositum in hec sub compendio uerba resoluit: “Inter alia necessaria que exercitui nostro potenter incumbunt est illud precipuum ut curam sollicitam habeamus qualiter exercitus noster, dum est in conflictu bellorum, debeat uictualibus habundare, nam14 sine multo victualium presidio exercitus noster vix posset proficere.15 Quare, si vobis uidetur16 acceptum, apud Messam17 pro uictualibus continue rehabendis,18 in qua19 maxima **f. 60rfertilitas uiget eorum,20 speciales nostros nuncios, viros strennuos21 et fideles, absque mora mittamus, ut taliter predicti nostri nuncii predicta statuant22 et salubriter ordinent quod indeficienter predicta uictualia continuis succursibus exercitum23 nostrum in multa excrescenti copia faciant habundare.” Agamenone24 uero predicto suo colloquio finem25 faciente, omnes astantes consilium suum probant, et incontinenti strennuum
 [[ Print Edition Page No. 111 ]] 
Achillem et Thelefum,1 filium quondam Herculis, super execucione predicti negocii communiter elegerunt, vt ad exequendum predicta in multa comitiua militum pugnatorum apud Messam dirigere se deberent.

Some have wished to identify Messa with Sicilia, which, they maintain, was so called from its city Messana.In hac igitur2 prouincia regnabat rex quidam, nomine Theutran,3 qui regnum ipsum longa pace tenuerat, dum in ipso multorum militum copia et uirorum pugnancium iuuentus bellicosa uigeret. Plerique4 enim dicere voluerunt hanc fuisse Siciliam,5 que in multorum uictualium fertilitate fuit semper habundans, dicta Messa a ciuitate Messana6 existente in ipsa, que, sita7 in introitu ipsius insule ex parte litorum regnorum,8 mirabilis9 salutis portu10 potitur,11 in quo naues in multa classium quantitate omni tempore tuta stacione tuentur. Et proinde quidem dicere uoluerunt quod predicta ciuitas Messana ideo dicta est quia ratione portus ipsius messes edite, in adiacencium locorum terminis coacte, deferuntur in ipsam, que per nauigantes postmodum per diuersas mundi partes delate12 questus gratia deuehuntur, licet nonnulli dixerint ciuitatem ipsam Messe13 a cuiusdam regis dicti Messani14 titulis15 insignitam, qui, dum regnaret16 in insula, ciuitatem illam ex17 suo nomine18 uoluit appellari. Sed Frigius Dares nichil de hiis in opere suo descripsit, simpliciter ponens Achillem et Thelefum19 apud Messam20 gratia querendorum victualium aduenisse. Que, cum forte sit alia a21 Sicilia, potuit esse Grecis magis propinqua quam insula Sicilie,22 que erat eis ualde remota, licet23 hoc ratum sit quod Sicilia24 subiecta fuerit dicioni Grecorum.

In hanc25 igitur **f. 60vprouinciam26 Messe Achilles et Thelefus in copia trium milium militum strennuorum cum multo nauigio peruenerunt. At the intercession of Thelephus Achilles spares Theutran, King of Messa, whom he has mortally wounded in battle at the landing.Quibus cum eorum nauibus applicantibus ad litora terre predicte et eis in terram descendentibus, rex Theutran27 cum multis militibus et multis cateruis peditum constipatis28 peruenit ad litus, vbi Achilles et Thelefus descenderant in comitiua suorum. Qui statim insurgentes ad arma, dum regem et suos contra se uenire sunt infallibiliter suspicati nec pati uelle eos in sua terra aliquo modo esse, animosis uirtutibus29 contra eos prelio se presentant. Quid ultra?
 [[ Print Edition Page No. 112 ]] 
Bellum feruet asperrimum inter utrosque; hinc inde cadauera cadunt gladio trucidata. Multi cadunt ex Grecis sed plures ex inimicis eorum. Licet enim Greci multa uirtute uigerent, tamen resistere aduersariorum numero triplo maiori uix poterant. Et reuera omnes Greci ibi fuissent nequiter interfecti nisi fuisset ille mirabilis in operibus armorum Achilles, qui, multo studio contemplatus quantitatem pugnancium et qualitatem ipsorum, percepit et uidit regem Theutran1 in medio conflictu bellancium contra hostes suos dampna mirabilia2 infligentem. Quare idem Achilles impetuose dissiluit in conflictum, frangit et disrumpit acies, vniuersos interficit qui eius conspectui se opponunt et qui ad sui transitum non aperiunt sibi uiam. Ad regem ergo Theutran uelut leo rugiens applicat, ipsum impetit ense nudo, crebis uexat ictibus, vulneribus sauciat, et eius galee laqueis uiriliter extirpatis, arreptum regem per uiolentiam prostrauit in terram, eleuatoque mucrone ipsum interficere furibundus intendit. Sed Thelefus,3 qui secundus ab Achille pugnabat, ut sentit Achillem sic in regem Theutran crudeliter inseuire et eleuata dextera uelle ab eo eximere caput eius,4 in medio5 utriusque se ingerens descendentem ictum excipit6 scuto suo et pia uoce humiliter deprecatur Achillem ut regi Theutran, letaliter vulnerato quasi mortuo et deuicto, mortem ultimam pro sua benignitate remittat et uite spacium uicto victor indulgeat, qui7 se sibi8 quasi uictum **f. 61ruinctis manibus offerebat.9 Ad Thelefum igitur illico respondens dixit Achilles:10 “Que nam causa te mouet contra publicum hostem nostrum exercere gratiam pietatis, qui tam crudeli requisicione in sua sola armorum confidencia nos primo uexauit? Iustum est ut cadat ipse11 in foueam quam parabat.” Cui Thelefus:12 “Domine, iste rex fuit quondam patri meo multa familiaritate coniunctus. Et ego dum quadam uice in hanc terram suam casualiter diuertissem,13 infiniti honoris michi aperuit gratiam et vtilium seruiciorum copiam in me in maxima quantitate profudit, propter quod eius uite dispendium totus abhominor et abhorr<e>o mortem eius.” Cui Achilles: “Ecce eum tibi recipe et de eo consequaris finaliter uelle tuum.”

Rege itaque Theutran sic a manibus Achillis auulso14 et ab eo instantis necis exicio liberato, bello15 est finis impositus. Secedunt
 [[ Print Edition Page No. 113 ]] 
turme; Greci redeunt uictores ad naues. Rex autem Theutran ad suam regiam deducitur semiuiuus.On his deathbed Theutran bequeaths his kingdom to Thelephus in return for favors received from the latter’s father Hercules. Ad cuius preces cum multa humilitatis deuocione porrectas Thelefus1 et Achilles incedunt cum ipso,2 in cuius regia recipiuntur3 hospites in honore maximo et rerum affluencium ubertate.4 Non post multos uero dies rex Theutran, letalibus uulneribus sibi ab Achille potenter inflictis att[e]ritus, pre multa eorum ualitudine factus exanimis, uidens uite sue extrema sibi accelerare dispendia, Achillem et Thelefum ad se venire mandauit. Quibus ad eum uenientibus et inuenientibus ipsum in regio strato iacere,5 idem6 rex Theutra sic locutus est illis:7 “Incliti duces, salus longa sit vobis. Dico tamen uobis, Thelefo8 karissimo meo, quod9 iam uite mee ad extrema deueni, mortis interitum amplius deuitare10 non ualens. Cum igitur heredem michi legitimum ex me progenitum fata prestare noluerint, ne presens regnum meum remaneat in caduco, quod multo labore quesiui **f. 61vet labore nimio manutenui usque11 nunc inconcusse, quod iam quesitum infallibiliter amisissem nisi ille uir strennuus, qui omnibus aliis uiris strennuis suis uirtutibus fuit prelatus, uictoriosissimus Hercules, pater tuus, in adiutorium meum ad preces meas festinancius occurrisset, dum in magna multitudine hostium meorum regnum istud iam preoccupatum existeret et12 recuperandi aditum iam michi spes certa defecerat, et ipse solus in sola sue uirtutis potencia vniuersos hostes meos in duricia belli confregit, ex eis innumerabilibus interemptis, propter quod regnum istud ab omni hostili congressu tunc et postmodum liberauit et michi illud in quietis pace restituit liberatum. Vnde non meis meritis nec mee uirtutis potencia usque nunc sum huius regni sceptro in pace potitus sed sola tui benigni patris affectuosa uirtute.” (Ex hoc itaque loco illi qui putauerunt prouinciam Messe esse Siciliam oppinionem eorum multa firmitate corroborant, asserentes Herculem in Siciliam venisse. Vnde dictum est in vna parte Sicilie, ex parte barbarorum, Herculem ex causa memorie suas fixisse13 columpnas. Qui locus adhuc dicitur Columpnarum et terra dudum existens in ea Herculea14 uocabatur, licet quidam uoluerunt, corrupto nomine Herculis, Heracliam15 nominari. Sed hec rata non sunt. In hac igitur terra, dudum a barbaris exarata et data penitus in ruinam, adhuc supersunt quedam columpne, que vulgo columpne
 [[ Print Edition Page No. 114 ]] 
Herculis nuncupantur, et in ea quondam Fredericus Secundus, princeps rei publice Romanorum et1 rex Sicilie, fecit construi quandam terram, considerans locum ipsum habitantibus utilem propter situm, quamuis in facie pelagi situs sit, carens2 omni stacione salubri. Que tamen terra, propter situs bonitatem plena3 populo, usque in hodiernum4 diem dicitur Terra Noua.) Rex autem Theutran, sua trahens extrema dispendii, intercepto5 sermone suo, uersus Thelefum continuauit hec verba:6 **f. 62r“Cum igitur, fili Thelefe, ille uictoriosissimus7 pater tuus regnum istud sibi8 sua uirtute quesierit (et ego michi ab eo illud non reputauerim restitutum sed michi pocius ab ipso9 commissum), quod sibi fata uiuenti concedere noluerunt, ut proprium habituro tibi, loco eius cuius es heres et filius, fata tibi10 rationabiliter concesserunt. Quare te, animo testandi, in hoc me<o> presenti elogio11 heredem instituo tam in regno isto quam in omnibus12 aliis13 bonis meis, ut huius regni sceptro et dyademate pociaris et14 gubernes. Me autem honore regio regie tradere sepulture curabis,15 celebratis meis obsequiis more regali.” Et hiis dictis et scriptis, rex Theutran continuo uitam morte superueniente finiuit. Quo mortuo, Thelefus, de sua morte tristatus, cum regni sui proceribus corpus eius honorabili tradidit sepulture, et lapide marmoreo nimium precioso est tumba constructa16 eius, in qua statuit condi cadauer. In cuius tumbe superficie hoc epitaffium sculptum17 iussit apponi:

Rex Theutran iacet hic, quem morte peremit Achilles,

Qui Thelefo regni sceptra tenere dedit.

Achilles returns with well-victualed ships to Thenedon, leaving Thelephus in his new kingdom.Hoc igitur facto, vniuersi maiores regni et per suas urbes singuli populares Thelefo, qui dudum ducis nomine iure suo in paternis fuerat titulis insignitus, nouo facto rege,18 tamquam eorum regi et domino, sacramenta19 fidelitatis et homagii prestiterunt. Et deinceps rex ipse Thelefus regni ipsius gubernacula moderaturus assumpsit.20 Achilles autem, omni21 uictualium copia nauibus oneratis et aliis necessariis ad uite regimina deputatis, Thelefum regem,22 uolentem cum eo in23 Grecorum exercitum proficisci et profecto redire, in regno ipso in quo ipse rex erat24 assumptus quasi inuitum residere et remanere mandauit, monens illum et monitis precepta subiungens
 [[ Print Edition Page No. 115 ]] 
gens vt cir<c>a continuos succursus uictualium et aliarum rerum edibilium in Grecorum exercitum mittendarum curam debeat incessantem et uigilem adhibere. Qui omni deuocione et affeccione subiecta se predicta perpetim obtulit impleturum. Et sic1 Achilles a rege Thelefo disce**f. 62vdente2 cum suis nauibus alta petit maria, et recto3 remige nauigante4 sospes et incolumis peruenit in Thenedon, ubi adhuc Grecorum exercitus morabatur. Qui statim descendens in terram in comitiua multorum ad tentorium Agamenonis regis5 se contulit, ubi confestim reges, duces, et ipsius maiores exercitus confluxerunt. Et6 Achillem in magna leticia suscipientes in gaudio maximo7 fouent amplexibus, et amicis osculis blandiuntur tamquam eum quem pre ceteris carum8 habebant et9 in omnibus pociorem. Narratis itaque per eum singulis que gesta sunt in Messe10 prouincia, et de Thelefo facto rege et de nauibus inde adductis11 onustis et12 de13 indeficienti uictualium quantitate per tempora eciam successiue a Thelefo rege promissa, propter quod certum erat amodo Grecorum exercitum nullam posse penuriam uictualium trepidare, omnes excrescenti gaudio letati14 sunt ualde, et Achillis processus probabili ratione laudabiles15 undecumque commendant. Et sic, uerbis omnibus fine facto, Achilles ad tentorium suum rediit, vbi cum multo gaudio a suis Mirmidonibus leta mente recipitur, gratificantibus sibi multum.16

The catalogue of Trojan allies.Verum quoniam in hoc loco Frigius Dares dicendi materiam fuit digressus, antequam de Grecorum processibus successiue sequentibus17 aliquid enarraret seriatim, et nominatim decreuit describere in hoc loco qui reges et quot, qui duces et principes in defensionem Troyane urbis aduenerunt, sicut supra de regibus,18 ducibus, et aliis uenientibus in Grecorum exercitum19 descripsimus, dignum est enim ut et nos in hac parte de eis faciamus, etsi non omnium,20 saltem de maioribus,21 mencionem. Sciendum est ergo quod, de regnis eorum licet Dares Frigius nichil dixerit, venere22 tres reges cum plus quam tribus milibus militum armatorum, rex videlicit Pandarus,23 rex Thabor,24 et25 rex Andastrus.26 Item de quadam prouincia que dicitur
 [[ Print Edition Page No. 116 ]] 
Colofon,1 quam quidam dixerunt esse insulam multe2 speciositatis3 et plenitudine urbium circumfultam, venerunt quatuor reges in comitiua v milium militum, quorum vnus uocabatur rex Caras,4 alius rex Ymasius,5 tercius6 Nestor7 fortis,8 et quartus rex Amphimacus.9 Item de regno Licie cum tribus milibus militum **f. 62 bisrvenit rex Glaucon10 cum eius fortissimo filio Sarpedone,11 qui regi Priamo fuerat uinculo necessitatis astrictus. Item de regno Lycaonie12 uenit rex Euphemus13 cum mille militibus expertis in bello. Item de regno quod dicitur14 Larisse15 venerunt duo reges cum militibus mille quingentis, scilicet Hupon16 grandis et rex Eupedus.17 Item de regno quod dicitur Thabaria18 uenit rex Remus19 cum tribus milibus militum, et in eius comitiua venerunt comites vii et20 duces quattuor, qui regi Remo21 fideles erant de iure vasalli. Hii autem omnes portabant arma coloris hyalini22 siue flaui absque aliquo intersigno, ut inter bellorum acies rex Remus23 et sui de facili possent agnosci, licet essent alii qui eadem arma gestassent. Item de regno quod Tracia24 dicitur25 (illa26 Tracia videlicet que27 in orientali plaga sita28 est) venit rex Pilex29 et Alchamus30 dux, secum31 mille et centum milites32 adducentes. Item de regno Pannonie33 uenit rex Pretemessus34 et quidam consobrinus eius, dux Stupex,35 cum mille militibus tantum, quoniam huius36 regni prouincia tota constitit in montibus obscuris, nemoribus, et siluis vmbrosis. Rare enim sunt37 in ea uille et quasi nulle planicies. Et ideo dicitur in ea multos
 [[ Print Edition Page No. 117 ]] 
satyros1 faunosque bicornes quam plurimum habundare et ideo eciam multa in ea miraculosa visa2 fuisse. Nam et3 in illa4 terra sunt diuersa genera uolucrum et ferarum et eius milicia pre ceteris est experta in uirtutibus lancearum,5 arcuum, et eciam sagittarum. Item de prouincia Boecie6 venerunt tres duces cum militibus mcc, dux7 videlicet Ausimus,8 dux Fortinus,9 et dux Sanius.10 Item de regno Beotino,11 quod est ualde suppositum orientali plage, plenum omni genere aromatum, venerunt duo fratres12 reges cum mille militibus, rex videlicet Boetes13 et rex Epystrus.14 Item de regno Paffagonie,15 quod est nimis16 propinquum uersus orientem solem, quasi regnum inuisibile17 propter multam18 remocionem ipsius, venit ille ditissimus auro et gemmis, que in flumine Tigris19 et Eufraten20 crebrius inueniuntur, in cuius21 ripis regnum ipsum Paffagonium22 situm est, rex scilicet Philimenis23 cum duobus milibus militum habentium24 scuta quorum materia non erat ex ligno constructa sed tantum ex coriis decoctis, multo **f. 62 bisvtamen auro fulgencia et diuersis gemmis ornata. Hic rex Philimenis25 erat statura26 ualde grandis, non minor statura gigantis. Item de regno Ethyopie27 venit rex Perses28 et in eius comitiua strennuus rex Menon29 cum militibus, ducibus, et comitibus sibi subyectis et cum iii milibus militum et in eorum comitiua venit Sigamon,30 frater regis Menonis31 supradicti. Item de regno Thereo32 uenit rex Theseus33 et Archilogus34 filius eius cum mille militibus, cum ipse rex Theseus esset ipsi regi Priamo stricta consanguinitate coniunctus. Item de insula que dicitur Agresta35
 [[ Print Edition Page No. 118 ]] 
venerunt duo reges cum militibus mille cc, quorum nomina hic expressa non sunt. Item de regno Delissinie,1 quod est ultra regnum Amazonum, uenit quidam rex senex multum sed multa discrecione conspicuus, nomine rex Epistropus,2 septem liberalibus artibus eruditus. Hic duxit secum mille milites et quendam sagittarium uisu mirabilem, cuius vna3 medietas ab umbilico superius4 erat homo et ab vmbilico deorsum erat equus et illa medietas que erat humana tota erat corio cooperta piloso, sicut corium equi. Oculos tamen habebat flammeos uelut igne rubentes, doctus in arcu, timorosi tamen erat aspectus, qui aduersus Grecos pugnantes5 multos timores incussit et dampna quam plurima dedit eis, dum multos ex Grecis letiferis uulneribus peremisset. Fuerunt autem milites qui cum hiis regibus aduenerunt preter milites ipsius regis Priami et Minoris Indie regis6 numero xxxii milia. Numquam enim ab ipsius mundi constitucione legitur tot milites tot iuuenes bellicosos coactos in vnum, ubi tocius mundi milicie flos tam ex parte Troyanorum quam ex parte Grecorum conuenit in vnum. Attendant ergo7 lectores presentis hystorie quam leui causa et quam debili ratione tot fortium et tot maiorum processit interitus. Sane abhominanda sunt scandala quantumcumque debili sint ratione subnixa.

[Incipit liber xiiiius de Grecis recedentibus ab insula Thenedon et se in obsidione transferentibus vrbis Troie.] 8 9 10 11 12 13

Palamides joins the Greci at Thenedon.Nondum enim Greci a Thenedon loco discesserant, cum inclitus ille Palamides,14 filius regis Nauli,15 cum xxx nauibus militibus onustis ibidem applicuit. De cuius aduentu Greci letati sunt ualde, quamuis de mora ipsius multum impingerent contra eum **f. 63rquare maturius non uenisset et precipue apud Athenas. Qui asserens fuisse se morbo graui detentum suam absenciam rationabiliter excusauit. Hic autem Palamides16 inter Grecos in honore maximo gerebatur, cum apud maiores Grecorum primus existeret uel secundus, potens scilicet in17 uirtute bellandi, discretus in omni consilio et specialiter preliorum, diuitiis plenus, et militibus opulentus. Rogant ergo18 eum Greci ut vnus de consiliariis statuatur. Quod Palamides gratanter annuit ad postulacionem ipsorum.


 [[ Print Edition Page No. 119 ]] 

Diomedes advises the Greci no longer to aid the enemy by their delay but at once to lay siege to Troia.Multis ergo diebus ac1 noctibus Greci conuenerunt in vnum et precipue maiores eorum ut certa consilia scrutarentur per que ad obsidendam Troyanam2 urbem possent utilius et commodius3 peruenire. Prouiderunt4 enim5 primo ut sub noctis tenebris exequerentur predictum6 opus eorum. Sed timore ducti de recessu nauium a loco ubi tunc erant et accessu ad litora urbis Troye ne noctis obscuritas et precipue locorum incognita uera noticia nauibus et nauigantibus posset inferre discrimen, propter7 quod ab huius proposito destiterunt, et adhuc ex integro eis refricantibus8 multa consilia, solius9 Dyomedis consilium ratum fuit, qui inter Grecorum consiliarios tunc hec verba profudit:10 “Audite,11 vniuersi reges et principes qui nunc presentes potestis aduertere uerba mea, et attendite sensum eorum. Multum enim12 vereri debemus et multi dedecoris pudore confundi quia iam est annus vnus elapsus et plus quod in hanc terram venimus nec ab ea recedere nos aliqua audacia potuit animare vt Troyam adire uel uidere possemus. Quid13 interim peregimus? Nichil aliud reuera quam inimicis nostris habilitatem prestitimus, ingenium et sensum acuimus in nos adinueniendi14 materiam ut facilius et potencius ualeant nos deducere in ruinam. Ecce enim iam postquam huc uenimus nec inde discessimus,15 pro certo notissimum est nobis Troyanis esse superaddita multa subsidia, urbem eorum in defensionem ipsorum16 nouis muris, uallis, et cauis parauisse in multa compositione pal[l]orum. Facilem enim habilitatem interim habuerunt predicta omnia faciendi et causas et materias eorum uictorie procurandi cum ipsi iam17 conceperint18 et pro certo teneant nos aduersus eos procedendi audaciam non habere. Et ideo quanto magis negocium hoc differtur tanto magis nobis dampna et dede<c>ora **f. 63vprocuramus. Puto enim quod, si tanta olim potuissemus animositate feruere quod recta uia, continuato remige Troyane urbis perue<n>issemus ad litora et repente19 precipue, quod20 facilior nobis21 prestasset22 in terram23 descensus, cum Troyanis improuisis descendissemus in24 ipsis,25 et nunc nos descendere sit necesse illis prouidis et munitis. Moneo ergo, si placet, ut statim, nauibus preparatis, mane diluculo26 nos accingamus ad iter, et apparatibus bellicis institutis, cursu celeri nos ad Troye
 [[ Print Edition Page No. 120 ]] 
litora conferamus, et in potenti uirtute bellandi descendamus in terram, obsidionem optatam1 contra vrbem ipsam omni celeritate firmantes. Scire2 enim debemus3 quod, Troyanis uolentibus, numquam poterit a4 nobis hoc fieri nisi per bellorum discrimina et per magnam uirium nostrarum congeriem appositam vndecumque. Rumpamus ergo5 moras, omni alia deliberacione postposita,6 et quicquid in contrarium posset dici (quicquid sit nobis futurum7 prosperum uel aduersum) post terga laxemus, cum ita fieri sit reuera necesse et per aliam viam8 venire ad effectus propositorum nostrorum commodius non possimus.”

The Greci draw up their fleet in three squadrons. As they approach land, they are alarmed to behold armed Troiani on the shore ready to oppose them.Placuit igitur9 omnibus absolute datum a Dyomede consilium. Quare sequentis diei aurora surgente, cum multa discrecione, solutis nauibus, portum exeunt, et lato spaciantur in mari, ibique, pleno sumpto consilio que naues debeant10 primo precedere et que postea sint11 sequaces,12 alto pelago se committunt. Primo igitur statuerunt precedere naues c, extensis uelis, signis uentilantibus et uexillis bellicis, eciam in eis castellis erectis, et multo armorum tumultu13 munitas. Subsequenter uero faciunt insequi alias naues c. Deinde relique per pelagus insequentes et per ordinem procedentes recto14 cursu nauigant uersus Troyam. Nec mora, nauigantes in eis Troyana15 litora vicina16 conspiciunt et suburbanas vndique staciones, mox inspiciunt ipsam Troyam. Quare flexa gubernacione themonum,17 ipsius Troyane urbis litoribus appropinquant,18 in terram descendere sathagentes. Troyani uero uidentes naues ipsas iam19 eorum litus et litora in tanta multitudine attigisse, subito in20 arma prosiliunt, armati armatos equos ascendunt, et, non expectata ducis seu regis eorum licencia, inordinato cursu festinant ad litus. Greci uero uidentes tantam militum copiam armatorum ad defensionem litoris aduenisse eorum multitudinem sunt admirati. Pociori tamen admiracione sunt moti uidentes21 illos22 tam strennue tam docte se gerere **f. 64rsub tegumentis armorum. Nullus enim fuit inter eos tam audax tam animosus tam fortis qui ad inspeccionem multitudinis Troyanorum uacillantem animum et trepidum non sumpsisset.

Sed quia Greci aliter in terram habere non poterant descensum quam per ictus ensium nudatorum et letalis belli conflictum, vniuersi arma capiunt, multa animositate resumpta. Quare Prothesilaus,23
 [[ Print Edition Page No. 121 ]] 
Phylardorum1 rex, qui primus extiterat in ordine nauium ueniencium,Many of the first hundred ships are dashed to pieces by a tempest. Prothesilaus is slain by Hector. cum primis centum nauibus primus, in multa animositate securus2 terram attingere viriliter3 est conatus. Sed multe ex nauibus ipsis, uentorum multa rabie inpellente, uelis extensis, in terram veniunt. Quare4 multe franguntur ex illis, propter quod multos ex5 nauigantibus6 in7 illis mare viuos absorbuit. Et qui viui ex eis peruenire8 potuerunt9 in terram a Tro<y>anis in multo martyrio perimuntur, multorum flagellorum10 acerbitate concussi.11 Tinnit12 ether in ferientium ictibus, densantur nubes in aere ex emissione13 continua sagittarum, vicine aque litoris interfectorum cruore rubescunt, ex quorum nece14 patenter datur intelligi quantus fuerit letalis descensus Grecorum in terram. Numquam legitur exercitum aliquem tanta infelicitate, tanto discrimine in terram hostium descendisse. Sed post predictas centum naues alie centum insequentes easdem in eundem locum adueniunt.15 Non tamen repente in terram feriunt16 sicut prime, sed uelis earum multa commoditate depositis, terram preuia17 discrecione attingere sunt conate. Quare nauigantes in illis in terram descendere iam anhelant. Quos Troyani in18 armata manu recipiunt uiriliter, prohibentes eorum accessum in terram. Greci uero in predictis nauibus existentes, paratis balistis innumerabili quantitate, in crebris ictibus sagittarum Troyanos arcent a litore. Ex quarum letiferis ictibus mortui multi cadunt. Secedentibus ergo parum pre balistarum timore Troyanis, Greci prosilientes a nauibus in terram ueniunt, et nauigantibus in primis nauibus, si qui sunt, succurrere moliuntur. Vnde19 dirum et letale bellum contra Troyanos instituerunt. Illic20 Prothesilaus21 rex, qui iam in terram descenderat, mirabilia contra hostes de sue strennuitate persone commisit. Infinitos ergo ex Troyanis suo ense peremit et mirabilis adiutorii subsidia tunc prestitit Grecis suis. Nisi enim solus ipse fuisset, omnes Greci qui terram attigerant22 et descenderant in ipsam23 sine dubio mortis exicia24 finaliter incurrissent. Sed quid profuit Prothesilai25 animosa defensio, cum forte tantum vii milia Grecorum pugnam foueant aduersus c milia Troyanorum? Committitur ergo mortale prelium inter eos. Sed uidentes Greci nullum eis posse26 ad naues fauere fuge subsidium, cum illis
 [[ Print Edition Page No. 122 ]] 
naues ascendere non sit **f. 64vtutum et commendare se fluctibus et1 profundi maris hyatibus sibi non videant esse salubre, malunt in terra2 eorum uitas3 extinguere quam in fluctuum ceca profunditate demergi. Instaurant ergo bellum in ea animositate qua possunt. Multi tamen ex eis4 ferro trucidante depereunt5 et harene bibule ex ferro cadencium sanguinis6 riuos7 absorbant,8 Troyanis pre eorum multitudine seuientibus crudeliter contra eos.9 Igitur10 Greci in11 angustia se defendunt et in multo interitu personarum usque ad extrema litoris retrocedere12 sunt coacti. Qui omnes amara nece subito periissent, nisi Archelaus13 et Prothenor statim14 terram cum eorum nauibus attigissent. Qui in multa uirtute bellandi, uelint nolint hostes eorum, descendunt a nauibus et15 in multa potencia preliancium succurrunt16 suis, occurrunt17 etiam hostibus, et maxima uiolencia se defendunt. Instauratoque18 bello cum ceteris, qui, animositate resumpta, in bello durius se presentant, acriter bellum fouent, et in multo sine dubio eorum19 personarum discrimine preliantur. Tunc superuenit dux Nestor, qui cum suis nauibus terram applicuit, et sitienti animo succurrendi20 suis21 salui22 descendunt in terram, prelio subito se inmiscent. Franguntur lancee, sibilant per aera multe sagitte uolantes, tinniunt enses, cadunt occisi, et aer clamore multo confunditur deficiencium23 ad ruinas, Archelao24 et Prothenore, uiris strennuis, multos25 interficientibus ex26 Troyanis. Tunc rex Ascalus27 et rex Alacus28 cum eorum nauibus ad litus applicant et cum eorum viris pugnantibus descendunt in terram, in bellum prosiliunt animosi, et in Troyanos uiriliter irruunt sic dure sic acriter quod eos retrocedere co<e>gerunt. Sed Troyanorum innumerabilis29 multitudo que nondum30 bellum attigerat31 in Grecos impetuose se dirigit, et exasperato bello in maiori feruore, Greci retrocedere sunt coacti, qui, iam ulterius resistere non ualentes, retrocedendo extremum peruenerunt ad litus.32 Tunc Vlixes rex cum suo nauigio in terram applicuit, qui celeri cursu cum multa caterua pugnancium descendit et uenit ad bellum. Committitur
 [[ Print Edition Page No. 123 ]] 
ergo bellum durissimum. Resumunt Greci uires in Vlixis aduentu1 et facientes impetum in Troyanos viriliter ipsos expugnant. Vlixes autem,2 uelut leo rugiens in medio acierum,3 insignis armis et lancea quam gestabat in manu, multos interficit ex Troyanis, nunc alios uulnerat, nunc alios prosternit ab equis. Quem dum Philimenis,4 **f. 65rrex Paffagonie,5 uidit in tanta strennuitate bellantem, tanta damnificantem clade Troyanos, eques irruit in Vlixem, et6 ab equo deiecit,7 et8 Vlixes necesse habuit pedes bellare. Sed Philimenis,9 vibrata10 in11 Vlixem lancea quam gerebat, pulsu12 durissimo percussit Vlixem tam grauiter et tam dure quod, eius scuto confracto, fulgentis lorice peruenit ad squamas. Quibus discissis13 et apertis in ictu, Vllixes inpellentis ictum sustinere non ualens in terram cecidit resupinus. Nec tamen multo14 ex inflicto sibi uulnere stupefactus insurgit celer, et uibrata aduersus Ph<i>limenem15 lancea quam gerebat in multis uiribus lacertorum, ex summitate scuti uersus gulam Philimenis16 uulnere letali percussit. Nam eius confractis armis et lorica disrupta, inpellentis Vlixis acuta et secabilis17 lancea eius gule organicas venas intercidit. Qua18 de causa Philimenis19 letaliter uulneratus ab equo decidit20 semiuiuus. Quem Troyani putantes extinctum in multa uirtute21 bellandi ipsum22 a manibus Grecorum eripiunt, et23 in scuto24 positum, uelut exanimem, transmiserunt in Troyam. De putatiua25 igitur morte Philimenis Troyani turbati sunt ualde, et nisi fuisset ille casus qui tunc intercidit de uulnerato26 Philimene,27 totus Grecorum exercitus qui descenderat et debellabat28 in terra29 deuictus infallibiliter uite sue ultima dispendia defleuisset. Sed ad30 hec Thoas,31 rex Tholie,32 cum suis nauibus et Agamenon rex, totius33 exercitus imperator, cum suis, Menelaus rex34 cum suis, et nobilis Thelamonius Ayax cum suis ad litus applicant,35 subito descendunt36 in37 terram, Troyanis intendentibus circa bellum asperrimum contra Grecos alios qui parum ante descenderant et inuicem cum Troyanis prelium confouebant. Vniuersos ergo equos eorum a nauibus extrahunt, et eis ascendentibus in38 eosdem,39 in multa pugnandi40 uirtute prelio se inmiscent, aduersusque Troyanos
 [[ Print Edition Page No. 124 ]] 
impetum facientes, frangunt lanceas et in ipsarum1 fragore innumerabiles Troyanos prosternunt ab equis, quosdam mortuos et quosdam letaliter uulneratos. Instauratoque bello, multi intereunt de Troyanis. Tunc Prothesilaus,2 rex Phylardorum,3 multo labore lassatus,4 qui tot labores armorum passus extiterat illo die, parum a bello secessit, et ut respiracionis auram assumeret ad litoris extrema peruenit, ubi bellum fuerat5 primitus inchoatum. Ibique percepit quasi omnes suos in bello premortuos, in quorum morte latentes multas produxit lacrimas et multum exinde commotus **f. 65vad iram spiritum reassumpsit6 ut ad bellum iterum se conferret, sperans de suorum nece vindictam consequi in multorum interitu Troyanorum. Sicque suis equis et aliorum suorum extractis a nauibus que a uentorum rabie salue demum euaserant, equum suum potenter ascendit, suorum necem cupidus uindicare. Furens igitur7 ense nudo multos8 ex Troyanis interficit, multos ab equis prosternit, et multos uulnerat ex eisdem. Tunc rex Perses Ethyopie9 cum multa militum comitiua a Troyana urbe ueniens furibundo animo bellum intrat et in aduentu10 Ethiopum11 prelium12 durius instauratur. Tantam igitur Troyani in eorum13 aduentu sumpsere uirtutis audaciam quod, quasi facti recentes in viribus, Grecos impetuose disrumpunt, duris uulneribus eos ledunt, ipsos opprimunt, et oppressos per uiolentiam retrocedere cogunt ad litus. Ibique Greci fuissent reuera deuicti, nisi strennuus Palamides cum suis nauibus applicuisset in terram. Qui statim cum suis militibus, equis abstractis14 a nauibus, in bellandi desiderio et succurrendi suis equum ascendit, irruensque in bellum letale certamen instaurat. In eius15 enim16 aduentu insultant17 Greci, animositate resumpta, et ipse Palamides ad exterminium Troyanorum furibundus intendens18 in Sigamon,19 fratrem regis Mennonis20 et nepotem regis Persei,21 qui tunc in armorum strennuitate de se22 mirabilia faciebat, irruit in uirtute bellandi, et inpacta23 in eum sua24 secabili lancea per medias costas eius, ipsum exenterat et ab equo prosternit extinctum. Eoque dimisso, se dirigit in crebras acies Troyanorum, disrumpit25 turmas, infinitos ex Troyanis interficit, qui eum uelut mortem undique metuentes,26 in eius congressu27
 [[ Print Edition Page No. 125 ]] 
faciunt sibi uiam. Clamor ergo fit maximus in occisorum excidio. Nam et Troyani Palamidis sustinere impetum non ualentes per longum terre spacium retrocedere compelluntur. Erant1 iam per fuge subsidium Troyani dare terga coacti. Tunc ille strenuissimus2 militum fortissimus Hector, quasi ad uoces clamancium excitatus, ab urbe Troyana in comitiua multorum egreditur, bellum ingreditur, flammis furens accensis et micantibus fulgens in armis et3 incisoria lancea, scutum gerebat auri fulgore compositum, depictum ad ymagines trium leonum. Grecos igitur potenter inuadit,4 et diuisis5 aciebus circumquaque per medium,6 irrefragabili7 uirtute bellandi Prothesilao8 regi uenit obuius, qui Troianos in ore sui gladii perimere non cessabat. Sicque **f. 66rin eum irruens ense nudo, cum in Grecos longe ante lanceam confregisset, eleuato brachio, in sue uirtutis potencia Prothesilaum percutit9 sic quod a summo uertice ipsum scindit per medium usque ad iacencias10 umbilici, non obstantibus armis eius. Cadit ergo nobilis et strennuus rex Prothesilaus11 extinctus,12 et Hector, ipso dimisso, ruit in alios et quoscumque sui mucronis ictu contingit13 certum est eos dies ultimos terminare. Non multum iam per turmas discurrerat et tantos iam morte peremerat quod ceteri timore preterriti, quasi mortis interitum,14 uitant illum. Et interrogante vno ab alio quisnam esset in multi doloris excidio, antonomastice noscunt illum esse videlicet Hectorem, omnium forciorem. A facie igitur eius Greci fugiunt, eius ictus tollerare letiferos non ualentes, et sic dum persistit in bello Greci deficiunt. Sed lassatus15 secedit a bello. Campum et vires Greci resumunt — quod occies uel decies contigit illo die.16 Sol17 iam uergebat ad uesperas cum Hector, quodammodo armorum fatigacione lassatus,18 urbem intrauit, relictis ceteris qui prelium acerrimum committebant. Et Troyanis uiriliter aduersus19 Grecos insistentibus, iam Greci quasi deuicti terga dare parabant, cum ille fortissimus Achilles cum suis nauibus et Mirmidonibus terram applicuit. Qui descendens in eam cum suis omnibus bellum intrat, ruit acriter in Troyanos. Resurgunt Greci in Achillis aduentu,20 in cuius comitiua venerunt plus quam tria milia21 pugnatorum. Bellum committitur maximum, multa fit cedes et strages maxima, ruunt hinc inde interfectorum
 [[ Print Edition Page No. 126 ]] 
cadauera et pocius ex Troyanis. Nam ille fortis Achilles in ore gladii ipsos insequitur, qui ex ipsis interficit infinitos, sternit, et uulnerat in multa effusione cruoris. Iam omnes alie naues litus attigerant, iam omnes existentes pugnantes in illis in terram venerant, et se ingesserant in conflictum.1 Quorum Troyani potenciam sustinere pre multitudine non ualentes, Achille ipsos letaliter opprimente, terga sunt dare coacti et fuge subsidio se in Troyanam vrbem recipere moliuntur. Illic magnus clamor exuberat et uociferaciones2 intonant anxiose in3 moriencium casu et4 doloribus percussorum. Illic5 Achilles interfectorum cruore vndique madefactus infinita6 post se cadauera deserit et multa de7 fugientibus addit illis. Iam fugaces8 Troyani ciuitatis eorum portas attigerant,9 ipsas intrare tumultu maximo sathagentes. Illic strages fit maxima. Illic **f. 66vTroyani ab insequentibus intercepti, qui in10 eam intrare non potuerant, morientes cadunt in limine et11 ante ora patrum12 filii trucidati vitam exhalant. Magna et innumerabilis committitur cedes in introitu, et fuisset amplius ualde maior, nisi ille uirtuosus Troylus,13 Paris, et Deyfebus cum multis militibus14 intrare uolentibus ocurrissent. In quorum occursu cessauit cedes, et superueniente noctis umbraculo, prelium est direptum.15 Troyani ergo16 ciuitatis portas duris firmant repagulis et Achilles cum Grecis in multa gloria17 rediit ad litus.

After the first day’s fighting the Greci pitch and fortify their tents and then snatch what sleep they can.Tunc Agamenon rex, explorato loco decenti, mandauit in eo figi tentoria, vniuersos monet commode se locari et, distinctis locis vnicuique maiorum tentoriis et papilionibus18 eleuatis, vniuersi collocauerunt19 se commoda qua20 poterant stacione, et qui tentoria non habebant, tuguriis21 nouis instructis,22 noua23 parant24 hospitia et receptacula mansionum. Equis autem eorum, prout melius possunt, commoda stabula statuunt, et rebus omnibus necessariis eductis a nauibus, ipsisque nauibus in fortibus25 funibus colligatis26 firmiter et tucius institutis in multarum ponderibus anchorarum iniectarum in mari, eadem nocte obsidionem in multa commoditate, decernente Agamenone, firmauerunt, cum in27 multis ignibus et ardentibus facibus noctis tenebras elusissent.28 Et29 non minus in exercitu fulgor fictitius apparet quam si diei claritas radiaret, institutis in eorum
 [[ Print Edition Page No. 127 ]] 
tuitionem1 multis licciis, precedentibus altera alteram tam2 in propinquis eis quam eciam locis spaciis in remotis, Troyanis ipsis nulla eis nocte ipsa3 impedimenta prestantibus, quia4 clausis portis, nullus ex eis nocte illa exiuit ab illis. Post obsidionem uero firmatam, prout melius potuit, nocte illa ille peruigil Agamenon, qui nulla poterat sompni occupari quiete, uigiles ordinauit excubias circumquaque in multo modulamine fistularum et maxima multitudine armatorum, qui totum exercitum a cecis insidiis tuerentur et in eorum uigiliis reliqui fida securitate iacerent. Sicque sub noctis superstitis portione nonnulli qui marina nauigacione fuere lassati5 et qui multo fuerunt prelio depressi ad quietis requiem assumendam absque armorum suorum deposicione se sternunt donec aduenientis diei serena pandatur aurora. Et hoc fuit primum bellum inter Troyanos et Grecos cum6 Greci descenderent7 in terram.8

[Incipit liber xvus de secundo bello, iam obsidione firmata.] 9 10 11 12

**f. 67rExclusis itaque13 tenebris noctis illius, quas mane facto fugauit aurora consurgens, sole suis radiis terre14 faciem illustrante,The second battle. At daybreak Hector organizes nine Trojan battalions. ille strennuus bellicosus15 vir Hector, actor et dux Troyani exercitus, circa ducatum ipsius curiosus existens, facto diluculo vniuersos bellatores suos mandauit armari, et eos in cuiusdam campi planicie16 in medio ciuitatis Troye gremio constituti, ubi templum Dyane dee constructum extiterat, statuit conuenire, et distributis eis bellicosa prouisione per turmas et cuneos et aciebus ex eis sufficientibus ad illius diei prelium ordinatis, vnam de portis ciuitatis Troye que Dardanides17 dicebatur aperiri mandauit. Et conuocatis ad se duobus de consanguineis suis, Glaucone18 scilicet, filio regis Licie,19 et Cycinalor,20 fratre suo naturali, ductum prime aciei concessit et delegauit eisdem.21 In qua prima acie mille milites statuit bellatores, viros utique fortes et bellorum expertos, tam de regno Licie quam de22 Troya.23 Et eis in nomine deorum ab ipso Hectore data licentia, in victorie signo predictam portam Dardanidem24 exeunt, et
 [[ Print Edition Page No. 128 ]] 
eundo1 sagacibus et2 lentis incessibus3 ad Grecorum exercitum appropinquant. Predicte prime igitur aciei predictus4 Hector alios mille milites prudentes adiecit, quos sub ductu Thesei,5 regis Tracie,6 et Archilogi,7 filii regis ipsius, virorum non sine magna strennuitate, commisit, et dedit eis in nomine deorum benigne licentiam ut prime aciei pariter iungerentur. Secundam uero aciem statuit, in qua iii milia militum forcium et pugnancium deputauit, quam sub ductu commisit bellicosi regis Frigie,8 regis Xantipi,9 et regis Alcani,10 virorum magne uirtutis. Et11 ad mandatum Hectoris sub uictorie signo per predictam portam exeunt ciuitatem,12 ad Grecorum exercitum sagaciter procedentes. Terciam autem aciem, ex13 tribus milibus militum constitutam, sub ductu bellicosi Troyli14 Hector ipse commisit, et monens eundem affectuosis15 sermonibus16 in eum17 hec uerba profudit:18 “Carissime frater mi, summa leticia cordis mei, ualde dubitare19 me cogit inmoderata animositas tui cordis ne inconsulte et prodigaliter exerceas te in bello. Rogo te ut serues omni custodia **f. 67vcorpus tuum et a stulticiis declines inmensis, ne totum tue strennuitati te committas inprouide, sed bellis sic sagaciter pociaris, ne inimici nostri, affectantes20 quam plurimum casus nostros, de tua facilitate letentur. Vade igitur feliciter in nomine deorum nobis fauencium et uictor21 incolumis ad ciuitatem tuam redeas, sicut opto”. Cui22 Troylus: “Carissime domine, fauentibus diis uereri aliquatenus non oportet, quoniam a mandatis tuis, tamquam karissimi fratris et domini, numquam infallibiliter declinabo.” Et hiis dictis cum comitiua predictorum trium milium militum per portam feliciter egreditur ciuitatis in signis armigeris. In cuius scuto campus erat totus azureus,23 depictis in eo tribus leonibus deauratis, et ad Grecorum exercitum animosus accessit. Hector uero quartam aciem ordinauit, in qua posuit tria24 milia militum et milites septingentos, quos sub dictu disposuit regis Larisse dicti Hupon. Grandis erat enim iste Hupon, homo fortissimus, bellicosus multum, et prelia multum affectans, adeo quod in toto exercitu Troyanorum nullus preter Hectorem forcior putabatur. In cuius25 comitiua extitit copiosus26 uir, ualde strennuus, Ardeleus27 de predicto regno Larisse.
 [[ Print Edition Page No. 129 ]] 
Qui ad predictum exercitum Grecorum vnanimiter anhelantes, ab Hectore obtenta licencia, per eandem portam exeunt ciuitatis.1 Huic etiam quarte aciei Hector ducem fore constituit, cum predicto rege Larisse, Dinadaron2 naturalem et dilectissimum fratrem sibi, propter strennuitatem ipsius. Quintam autem aciem constituit Hector sub ductu regis3 Cisonie4 cum gente sua de5 Cisonia. Hii autem Cisones6 erant fortissimi et statura grandes ualde nimis ut gigantibus7 similes putarentur. Et huius regis8 arma erant hyalina9 siue flaua sine aliquo intersigno. Et huic aciei Hector ducem constituit Polidamam,10 fratrem suum, qui, ab Hectore obtenta licencia, in comitiua suorum festinat ad hostes. Sextam uero aciem Hector, de gente Poenia,11 stabiliuit sub ductu regis eius12 Pretemessi13 et ducis eius Serepes,14 virorum utique strennuorum. Sed huius gens15 ad bellum procedebat16 inermis,17 lorica non indigens,18 casside, siue scuto. Eius autem gentis studium arcus erat et longas19 pennis cauda20 tenus uestire sagittas dum eorum capitum ex acutis ferris **f. 68rsuperimmissis21 cacumina coronarent, cum quibus letalia uulnera eorum hostibus infligebant, equis fugacibus et fortibus insedentes. Huic eciam aciei Hector Deifebum, naturalem22 et legitimum fratrem suum, prefecit23 in ducem, qui, ab eo obtenta licencia, ad eius hostes in comitiua suorum24 se contulit animosus. Verum huic aciei Hector innumerabilium militum25 multitudinem armatorum adiecit et specialiter illos qui de26 regno dicebantur Agreste,27 sub ductu regis Hesdras28 et regis Phylon.29 Hic autem rex Philon mirabilem currum habebat, totum ex heboris integritate constructum, dum eius rote tantum essent ex hebano, uestite desuper auro puro. Cuius testudo superinposita tota erat gemmis et lapidibus preciosis, auro et argento contexta. Hic30 currus a duobus fortibus et pugnacibus militibus constipatus erat. Hiis autem duobus regibus, scilicet31 Hesdras32 et regi33 Phylon, Hector preposuit
 [[ Print Edition Page No. 130 ]] 
Pithagoram,1 fratrem suum, qui celeriter cum2 eisdem ad hostes se dirigit,3 Hectoris licencia iam obtenta. Hector uero circa sue propositionis intentum uiriliter perseuerans inclitum Heneam, de quo supra4 sepe5 retulimus,6 septime preposuit7 aciei. In cuius comitiua omnes milites et equites de districtu Cunii8 deputauit,9 qui a quodam nobili amirato Eufremio10 nomine regebantur. Qui omnes, ab Hectore obtenta licencia, ciuitatem exeunt, debita festinancia se iungentes supradictis aliis aciebus. Octauam autem aciem Hector esse constituit de11 Xerses,12 rege13 Persarum, et eius gente,14 cui preposuit Paridem, fratrem suum, et ipsum ammonuit quod, quamuis ad alias15 acies festinanter16 accederet, non tamen bello se ingerat, nisi se presente, quem17 proxime18 subsequi intendit festinus. Cui Paris omnibus mandatis eius deuotissime se parere respondit, et sic ab eo affectuosa obtenta licencia, in comitiua gentis sibi deputate ciuitatis Troye feliciter portam exit. Nonam uero aciem ipse Hector moderari statuit ductu19 suo, constituens eam ex oriundis nobilibus20 et fortibus21 equitibus vrbis Troye, ducens in ea secum decem de fratribus suis naturalibus, quos animosiores et in bello pocius expertos agnouit, ordinatis in ea quinque milibus militum pugnatorum, qui in eius comitiua cum eo egrederentur ad22 bellum.23

Hector bids Priamus remain with a reserve near the farthest Greek stockade to give aid, if necessary.Ipse autem Hector, necessariis24 et25 fidelibus armis circumquaque26 munitus, equum suum ascendit nomine Galateam,27 de cuius magnitudine, fortitudine, **f. 68vpulchritudine, et suis28 aliis uirtutibus mirabilia scripsit Dares. Eques uero Hector, in eo armatus ut erat, ad regem Priamum patrem suum loquturus accedit, cui dixit hec uerba:29 “Karissime pater, habeto30 tecum31 mille quingentos milites, quos32 in tua33 deputo34 comitiua, cum quibus et omnibus peditibus pugnancibus huius urbis sitis35 circa licias Grecorum, illas scilicet que plus ab aliis liciis sunt remote, cautus36 existens37 ne quis ultra
 [[ Print Edition Page No. 131 ]] 
predictas1 licias exire presumat,2 nisi tum cum ego mandauero, ut, cum necessitas ingruerit, habeamus uos in tutum refugium firmitatis, subsidium etiam,3 et castellum. Ego4 habebo5 autem mecum certos internuncios,6 qui de me ad te7 uadant et ueniant, ferant et referant continuum statum belli et quid te8 facere oporteat secundum belli successus.9 Tu10 etiam eris cum comitiua tuorum11 in vigili et circumspecta custodia ne aliquo dolo, astucia, siue fraude hostes nostri nobis bellantibus ciuitatem nostram inuadant, intercipiant, aut predentur, et12 tu13 sis eis murus semper oppositus, letaliter ledens14 illos, et nobis sis15 in16 columpna regiminis et securitatis auxilium. Cui rex Priamus:17 “Fient18 omnia, karissime fili, ut disponis. Non enim est michi, post deorum auxilium, spes alia neque fides nisi in tue uirtutis brachio et in tui prouidi sensus gubernacione discreta. Diis humiliter supplico ut te michi seruent incolumem et ab omnibus tueantur aduersis.”

Although Hector was the last to issue from Troia, his battalion became the first.Et sic Hector, a patre licencia postulata, discessit et aciei sue quam sibi parauerat se coniunxit.19 Erat enim Hector in multa uirtute magnanimus, in bellis inuictissimus, et fortissimus preliator et regiminis exercitus sapientissimus dux et princeps. Signa autem eius armigera, que in scuto gestabat, talia pingebantur in armis ipsius. Erat enim eius20 campus totus aureus siue flauus et21 in medio eius vnus22 leo tantum23 rubeo colore depictus.24 Hic in nomine deorum portam egreditur ciuitatis in comitiua suorum,25 uexillis expansis,26 et licet fuerit27 in exeundo28 ultimus, omnes precedentes acies sua uirtute transcendens peruenit ad primam et, preponendo29 se prime, factus est primus.

The Trojan women survey the conflict from the walls.Mulieres autem nobiles que in ciuitate remanserant, omnes ciuitatis muros **f. 69rascendunt ut ex eis uidere ualeant belli conflictus.30 Illic filie regis Priami cum magna Helena coadscendunt, que dum de31 multis in corde suo nimium trepidaret, timor et dubitacio in ea ymaginaciones diuersas et uarias generabant.32

Agamenon organizes the Greci in twenty-six battalions.Licet enim Hector suas acies sic ordinasset, numquid Agamenon negligens extitit uel remissus in ordinacione suarum? Sane de gente sua xxvi acies ordinauit. In quarum prima Patroclum ductorem
 [[ Print Edition Page No. 132 ]] 
constituit, qui secum in ipsa duxit totam gentem suam necnon et totam gentem Achillis, Mirmidones uidelicet bellicosos. Achilles enim eo die non processit1 ad bellum, cum in tentorio suo maneret, faciens de quibusdam suis uulneribus se curare. Erat enim iste Patroclus vir nobilis et dux a suorum progenitorum stirpe productus, clarus moribus et multis diuiciis opulentus, quem Achilles in tanta sibi amicicie confederacione constrinxerat quod amborum2 anima et spiritus vnus erat, et quod erat vnius eorum alterius totum erat. Secunde autem preposuit3 aciei regem Merionem4 et regem Ydumeneum,5 in qua constituit tria milia militum et Menesteum,6 Athenarum ducem, cum vniuersa gente sua bellicosa7 de Athenis. Terciam autem aciem concessit regi Ascalafo8 et eius filio Phylimeno,9 sub qua constituit vniuersam gentem Cumanorum,10 bellorum expertam. Quartem uero aciem statuit sub ductu regis Archelai11 et regis Prothenoris, et cum eis fuit fortissimus Seguridan12 cum tota gente Boecie13 sub hac acie deputata. Quintam autem aciem duxit Menelaus cum14 Spartencium15 gente sua, qui16 sui regni regimini subiacebant.17 Sextam uero aciem rex Epistropus18 et rex Celidis19 cum gente sua20 de prouincia Fodisis21 sub eorum ductu duxerunt. Septimam autem aciem Thelamonius22 Ayax duxit cum gente de sua prouincia Salemina,23 in cuius comitiua fuerunt iiiior comites, Theseus videlicet, Amphimacus,24 Dorius,25 et Polisarius.26 Octauam uero aciem duxit Thoas.27 Nonam autem28 duxit Ayax Oleus.29 Decimam uero duxit rex Philotois.30 Vndecimam31 autem duxerunt rex Ydumeneus32 et rex Merion.33 Duodecimam34 uero duxit dux Nestor. Terciam decimam duxit rex Henes,35 filius Mabentis.36 Xiiiiam duxit Vlixes. Xvam duxit37 rex
 [[ Print Edition Page No. 133 ]] 
Vmelius.1 In xvia fuit gens quondam2 Prothesilai,3 uindicare sui mortem domini sitibunda.4 Xviiam uero duxerunt **f. 69vrex Polidarius et rex Machaon.5 Xviiiam duxit rex Rodi.6 Xviiiiam duxit Euripulus,7 rex Octomeniorum.8 Xxam duxerunt9 Xantipus,10 rex Lidorum,11 et12 rex Amphimacus.13 Xxiam duxit rex Phylotetes,14 dominus15 Larisse.16 Xxiiam Dyomedes et Stelenus17 duxerunt. Xxiiiam duxit Eneus,18 rex Cypri.19 Xxiiiiam duxit rex Prothailus.20 Xxvam duxit rex Capenor21 de Capedia.22 Xxviam et ultimam duxit rex ipse Agamenon, vtpote tocius exercitus imperator.23

Hector slays Patroclus.Aciebus igitur omnibus24 ex utraque parte sic sollempniter institutis, utraque pars in liberum campum egreditur25 causa belli. Sed ille fortissimus Hector, quietis impaciens primus, ante omnes alios potenter equum suum coegit in cursum, contra Grecorum primam aciem quasi furibundus anhelans. Quem ut presentit Patroclus, qui prime aciei Grecorum, ut dictum est, ductor erat, contra Hectorem in equi sui cursu uelociter dyametro recto procedens Hectorem26 acuta lancea sua petit, et cum ea uiriliter ipsum inpellens scutum quod sibi Hector opposuit uiriliter perforauit, sic eciam quod ad arma interiora perueniens aliquid disrupit ex eis, non tamen ad nude carnis intima usque transiuit. Hector vero27 in uiolencia ictus ipsius non trepidans neque nutans, multo ardore furoris accensus, non in28 ictu lancee petiit simili relacione Patroclum, sed nudato ense in ipsum irruit et ex29 ictu ensis crudeliter sic percussit30 in capite quod eius caput per medium duas diuisit in partes. Quare Patroclus se in equo sustinere non ualens, utpote qui31 peruenerat32 ad ultima spiramina uite sue, mortuus in terram decidit33 in medio pugnatorum.


 [[ Print Edition Page No. 134 ]] 

Hector attempts to capture the body of Patroclus but is prevented by Merion, who bears it off to the Greek tents.Sed Hector, qui eum precipitem mortuum uidit ab equo prosterni, arma quibus Patroclus erat armatus intuens et contemplans, raptus desiderio habendi ipsa, a suo equo descendit et per vnam habenam retinens equum suum ad corpus Patrocli peruenit, uolens exspoliare1 ipsum2 fulgentibus3 armis suis. Sed rex Merion4 cum tribus milibus armatorum militum in defensionem cadaueris appropinquat, et ad corpus ipsum cum tota gente sua perueniens Hectori se opposuit in predicta multitudine pugnatorum ne Hector corpus ipsum armis ipsis5 expoliare6 ualeret. Et irato animo contra Hectorem dixit hec uerba: “Lupe rapax et insaturabilis, certe de hoc cibo gustare non poteris. Alibi oportet te querere cibum, quia statim uidebis contra te plus quam quin **f. 70rquaginta milia7 pugnatorum, qui ad8 destruccionem solius tui capitis molientur.” Et sic9 per eundem regem et alios facto vnanimiter impetu contra Hectorem, precipitare ipsum in terram uirtuose contendunt,10 eius equum a suis eripere manibus sathagentes, adeo quod Hector ad instanciam tot insistencium contra eum in terram flectere genua fuit coactus. Sed ipse in11 uirtute sue potencie seipsum12 illico erigens, uelint nolint Greci, equum suum potenter ascendit, et properans contra regem Merionem13 de eo appetit furibundus ulcisci. Sed rex Glaucon14 et Theseus rex cum Archilogo,15 filio suo,16 cum aliis tribus milibus17 armatorum Merioni18 succurrunt,19 se contra Hectorem uiriliter opponentes. Sed Hector illum qui primus Grecorum sibi occurrit appetens ense nudo morti tradidit et peremit; sic eciam20 multos de reliquis qui sibi occurrere non timebant. Interea bellum feruet asperrimum. Et ad corpus Patrocli iterum Hector rediit, adhuc ipsum expoliare21 proponens. Quare descendere ab equo non curans, quod Ydumeneus,22 rex Crete,23 cum duobus milibus pugnatorum contra eum peruenit ad bellum, et dum circa corpus expoliandum Hector insisteret, rex Merion24 iterum in maxima caterua militum in25 Hectorem irruit, sic eum fortiter26 expugnando quod nullo modo27 suum peruenire permisit ad uotum; ymo crebris et multis ictibus ipse et sui percusserunt eundem.28 Qui cum se uideret peditem29 et contra tot equites bellum letale feruere, uires uiribus cumulat, Grecos acriter inpetit ense nudo, equos interficiendo quam
 [[ Print Edition Page No. 135 ]] 
plures, crura,1 brachia, et pedes mutilando multorum, sic quod breui hora xv interfecit ex2 illis qui ipsum intercipere3 conabantur. Merion4 uero rex interim corpus Patrocli, eleuatum a terra coram se, recipit equo suo et asportando illud secum ad Grecorum tentoria duxit illud.

An attendant of Hector slays Carion. Cicinalor relieves Hector. Hector works frightful havoc among the Greci.Greci uero nichilominus insistentes5 uel6 ipsum intercipere uel ab7 eo equum8 eripere9 in multa caterua pugnancium moliuntur, sic10 quod ipsum11 equum suum12 ascendere13 nulla14 facultate permittunt. Inter quos erat quidam miles fortissimus nomine Carion15 de Petra, qui contra Hectorem instancius anhelabat. Sed quidam famulus Hectoris uidens Hectorem in tanto discrimine constitutum, dum duas haberet lanceas rigidas et acuto ferro munitas, contra predictum Carion16 de Petra, qui cum centum militibus aliis contra Hectorem plus aliis insistebat, vnam ex lanceis ipsis in potenti uirtute uibrauit, sic quod ex eo ictu Carion17 letaliter percussus mortuus expirauit. **f. 70vDeinde idem famulus aliam lanceam uibrauit in alium qui Hectorem similiter opprimere conabatur,18 et ex eo ictu19 percussus20 simili modo mortuus decidit21 preceps in terram. Et exclamans idem famulus fortiter aduersus Troyanos22 vt festinanter occurrerent Hectori in tanto discrimine constituto. Cui Cicinalor,23 vnus ex fratribus Hectoris,24 ut vocem clamantis audiuit, primus cum tota acie in qua erat in maxima uirtute bellandi in Grecos irruit, et a Grecis facta per uiolenciam sibi uia, peruenit ad illos c milites qui sic acriter Hectorem infestabant. Quare illico xxx ex eis crudeliter interfecti mortui defecerunt. Propter quod Troyani, animositate resumpta, campum recuperant et Greci retrocedere sunt coacti. Ad quod Hector exhileratus non25 modice equum ascendit, et furibundus se ingerit in certamen, et aduersus Grecos inmoderate se laxans in ictibus nudi ensis, de Patrocli spoliis desperatus, multos ex Grecis26 interficit sibi27 venientibus in occursum, et tot quot veniunt obuiam coram eo aut omnes interficit aut prosternit letaliter uulneratos, cum Greci mortem uitare uolentes a facie eius omnes aufugiunt28 et29 patentem aperiunt sibi uiam, sic quod transcendens multitudinem
 [[ Print Edition Page No. 136 ]] 
acierum, totus in occisorum sanguine cruentatus,1 quinque uix reperit in quem exercere ualeat uires suas.2

Troilus is captured by Menesteus but escapes by aid of Alcanus.Tunc Menesteus,3 dux Athenarum, uenit ad bellum cum tribus milibus4 armatorum, et eundo cum tota gente illa ex parte sinistra peruenit ad aciem illorum de Frigia, in qua erat Troylus,5 qui Grecos mirabiliter opprimebat, et in qua erat rex Anthipus,6 rex Macaon,7 et rex Alcanus,8 qui aciem ipsam cum ipso9 Troylo ducebant. Et facta commixtione10 ipsarum11 acierum, letale bellum potenter committitur inter eos. Tunc Menesteus dux bellantem Troilum12 potenter agreditur cum lancea sua, sic uiriliter ipsum impellens quod, uelit nolit, Troylum ab equo prosternit. Qui in medio tot pugnancium peruenit13 in terram in locum mirabiliter impeditum, cum decidisset14 inter pedes innumerabilium equorum et assessorum ipsorum, qui letale bellum sub mortis dubio tota intencione tractabant. Menesteus15 uero circa capcionem Troyli totus anhelans, vt ipsum16 suum habere ualeat in captiuum, cumulando uires uiribus, cum omnibus suis tantum studii adhibuit et laboris quod Troilum17 a pedibus equorum abstraxit, cepit eum, et captiuum ducere in multa militum phalangia18 festinat. Sed quidam miles, nomine Miseres,19 aduersus illos de Frigia20 potenter exclamat dicens: “O viri fortes, ad quid venistis ad bellum? Nunquid pro honore uel uerecundia **f. 71racquirenda? Nonne percipitis et videtis Troilum, filium regis Priami et fratrem Hectoris, duci captiuum? Sane si permittitis eum duci, perpetui pudoris labe uos et heredes uestros poteritis tenere fedatos. In recuperacionem igitur21 ipsius conuertite vires vestras et hoc facere cum celeritate curetis antequam a potencia vestrarum virium eruatur.” Tunc rex Alcamus22 excandescens totus in iram,23 accepta quadam lancea, contra Grecos, qui Troilum captiuum24 ducere festinabant, festinanter irruit,25 et sic uiriliter percutit cum eadem vnum ex eis quod ipsum subita morte prostrauit. Deinde prosiliens in alium, ipsum letaliter uulnerat.26 Quare factum est cum adiutorio suorum27 occurrencium28 cateruatim29 quod Troilus a
 [[ Print Edition Page No. 137 ]] 
manibus ipsum ducere uolencium extitit liberatus et in maxima1 uirtute bellandi equum2 ascendit, auxilio precipue regis Xantipi,3 qui cum acie sua in deliberacionem ipsius Troili festinus occurrit.

Antipus, Hector, Miseres, Hupon, Eupedus, and Remus battle for the Troiani; Menesteus, Prothenor, Archelaus, and Menelaus for the Greci. Polidamas slays Mereus.Hic rex Xantipus4 Menesteum ducem furibundus inuadit et eum uiriliter ex transuerso percussit, et nisi fuisset armorum tutela fidelium,5 indubitanter interfecisset eundem. Dolens itaque Menesteus ex sui amissione captiui suos acriter ortatur ad bellum, et superuenientibus Grecis in succursum ipsius, in multitudine pugnancium copiosa bellum letale committitur. Quare de interfectis ex utraque parte sequitur magna strages.6 Interea Hector, qui belli labore laxari7 non poterat,8 in furore suo multos Grecos interficit, sternit, et uulnerat. Sed Menesteus,9 qui multo dolore10 deprimitur de eo quod captiuum suum amiserat et partem maximam gentis sue, discurrit per acies ueluti furibundus. Et dum ita discurreret opprimendo Troyanos, ille Miseres11 per quem suum captiuum amiserat obuius uenit ei. Quem Menesteus12 in armorum suorum gestamine recognouit. Quare13 dirigendo se14 uiriliter contra eum in equi sui cursu et in sue lancee forti potenter15 impulsu ipsum ab equo prosternit et deiecit bellancium intra pedes. Quem amplius uexare non ualens deserit et in alium irruit, quem similiter ab equo prosternit. Ad hec ex parte Troyanorum superuenit Hupon et in eius comitiua16 Eripisus17 cum duobus milibus pugnatorum et cum omnibus de regno Larisse. Contra quos rex Prothenor et rex Archelaus18 cum gente sua de regno Boecie exiuerunt. Durum bellum19 committitur inter eos. Sed non longe ex parte Troyanorum superuenit Polidamas, Anthenoris filius, in maxima multitudine pugnatorum, **f. 71vqui videns tot acies Troyanorum in vno loco insimul aggregatas20 statuit ut eius acies cum qua uenerat separaretur ab aliis21 et ex alia parte se dirigeret contra Grecos. Quare factum est quod, predicta acie se contra Grecorum exercitum ex parte alia dirigente, superuenit rex Remus, a Troyana22 ciuitate progressus, cum tribus23 milibus militum armatorum. Contra quem statim irruit Menelaus cum vniuersis Spartensibus24 equitibus gentis sue. Et sic rex Menelaus et rex Remus insimul preliantur, qui ex potentibus lancearum
 [[ Print Edition Page No. 138 ]] 
eorum impulsibus ambo se sternunt ab equis. Polidamas1 uero irruit in Mereum,2 nepotem Helene et ducem xxti tantum annos agentem,3 qui iam in flore sue adolescencie miles strennuus habebatur. Hunc Polidamas4 in graui ictu sue lancee sic impulit uiolenter quod, lesis et disruptis armis quibus se tueri Mereus confidebat, letaliter uulneratus, ab equo5 deicitur et mortuus6 peruenit in terram.

Menelaus wounds Remus. Polidamas kills Cedius.Quem ut uidit Menelaus mortuum decidisse, dolore multo torquetur, quoniam eum tenerrime diligebat. Et contra Troyanos eius mortem cupiens uindicare, regem Remum percuciens ense suo et fracta casside et disruptis armis, durus ictus regis Remi7 peruenit ad carnem et sic illum grauiter lesit in capite quod ab equo decidit semiuiuus. Quem sui putantes extinctum succurrendi sibi curam aliquam non dederunt; ymo proposuerunt a bello discedere,8 quod effectui tradidissent nisi Polidamas9 eos detinuisset inuitos. Qui postmodum in recuperacionem regis eorum vim et studium adhibentes eum10 ab equorum pedibus quasi mortuum extraxerunt, ducentes eum quasi ad eorum presidia semiuiuum. Rex uero Celidis,11 qui diebus suis omnibus aliis in forma pulchritudinis fuit prelatus (de quo scripsit Dares quod eius formam nullus12 describere potuisset, quem regina de Feminea13 tanti amoris ardore precordialiter diligebat quod magis eum carum habebat14 quam seipsam), hic rex Celidis15 irruens in Polidamam nisus est eum in16 ictu sue lancee ab equo deicere. Quem Pollidamas multo dolore17 furoris accensus congreditur18 ense nudo, et in sue uirtutis potencia sic grauiter percussit ipsum in capite quod eum mortuum prostrauit ab equo.19 Interea Hector in subsidio suorum retrocedere Grecos de necessitate coegit, et inter acies se immiscens20 disrupit21 eas, multos ex Grecis letaliter uulnerando, donec peruenit ad aciem in qua gens de Salemina22 uiriliter debellabat **f. 72rsub ductu23 Thesali24 regis sui. Hic rex Thesalus in multa strennuitate conspicuus multos ex Troyanis letaliter uulnerat et multos occidit ex eis, cum25 rex Theucer26 ex parte Grecorum aduenit, qui contra Hectorum irruens cum lancea sua sic uiriliter eum percussit quod ipsum grauiter uulnerauit. Contra quem dum Hector in sui uindictam habenas dirigeret equi sui, ille fuga lapsus
 [[ Print Edition Page No. 139 ]] 
multum est factus ab aspectu Hectoris prolongatus, ita quod ab Hectore eius copia penitus est subtracta. Sed Hector1 iracundiam sui cordis retinere non ualens in quendam amiratum Grecorum, qui primus sibi occurrit, suo irruit in furore et in ensis sui ictu ipsum statim crudeliter interemit. Magna igitur pars acie<r>um Grecorum2 circundat Hectorem3 ut ipsum Greci capiant uel occidant. Inter quos dum esset, Theseus Hectorem est affectuosis sermonibus4 allocutus, humiliter monens eum ut a bello exeat ne inconsulte pereat inter tantos, quod in dampnum quasi5 succederet toti mundo tantum militem deperire. Hector igitur affectuosas ei6 grates exinde reddit.

Polidamas is captured by Menelaus and Thelamonius but rescued by Hector.Ad hec igitur dum bellum ferueret asperrimum, Troyanis insistentibus contra Grecos, et parum longe ab Hectore Pollidamas7 pugnaret uiriliter contra eos, Menelaus et Thelamonius8 in Pollidamam irruunt. Quem Thelamonius, qui eum primus inuasit, cum lancea potenter inpellens deiecit ab equo, et uiribus cumulatis, Menelaus et Thelamonius9 Pollidamam capiunt, qui, fracto ense, pedes erat in bello, et ab10 eis eius cassidis laqueis iam disruptis, caput eius erat11 inerme. Quare captum festinant mittere ad Grecos. Sed Hector, qui non erat multum ab ipsis remotus, partem respexit in illam et uidit eundem12 Pollidamam circundatum13 multis14 Grecis, et ad uoces15 clamancium mox eum audiuit esse prostratum et captum et duci captiuum. Qui statim iratus irruit contra illos qui eum circundederant, et multos ex ipsis16 interfecit, letaliter uulnerat, et prosternit. Quare uia sibi necessario patefacta, quoscumque17 occurrentes letaliter uulnerando dum peruenisset ad illos qui Pollidamam18 captiuum19 ducere intendebant, furibunde sic irruit contra eos, qui triginta interfecit ex eis, aliis Pollidamam dimittentibus20 conuersis21 in fugam, et sic in Hectoris miraculosa uirtute Pollidamas extitit liberatus.22

Deluris deprives Polixenus of his horse and gives it to Hector. Deiphebus wounds Teucer.Tunc rex Epistropus,23 rex Menelaus, et rex Thelamonius cum eorum aciebus omnibus conuenientes in vnum24 contra Troyanos sic potenter insistunt quod eos per uiolentiam conuertunt in fugam, et quasi campum necessario deserere compelluntur, non obstante quod Hector tunc erat inter eos, qui de se mirabilia faciebat,25 cum26 aduersus
 [[ Print Edition Page No. 140 ]] 
tot resistere nequisset. Et1 quia2 equum suum sub eo inter**f. 72vfecerant, pedes ab eis ita uiriliter se3 defendit quod nullus ex Grecis tam audax extitit aut securus qui in eum manus inicere presumpsisset. Naturales quidem fratres sui uidentes Troyanorum exercitum quasi deuictum et Hectorem non uidentes conuenerunt in vnum, querentes eum sollicite inter turmas sic quod ad ipsum uirtuose perueniunt. Thelamonium4 letaliter uulnerant, et Dinadaron,5 vnus ex fratribus ipsis,6 irruit in Polixenon,7 quendam Grecorum nobilem amiratum, qui quendam potentem et fortem dextrarium equitabat, et ipsum potenter inpellens dextrario proiecit ab ipso, et eo per habenas arrepto, ipsum Hectori pugnanti pedes8 obtulit. Quem statim Hector ascendit. Illic omnes predicti fratres Hectoris naturales contra Grecos fecerunt miracula in armorum uirtutibus de seipsis. Tunc superuenit Deyfebus9 cum tota acie sua quam deputauerat sibi Hector cum illis uidelicet de Poenia10 arcus habentibus et sagittas, cum quibus uulnerauerunt multos ex Grecis. Et ipse Deyfebus Teucrum11 regem in facie grauiter uulnerauit. Troyani itaque qui iam fugam arripuerant,12 animositate resumpta, ad pugnam redeunt. Quare bellum durius instauratur.

Quintilienus and Modenius capture Theseus but release him at Hector’s orders. Thoas slays Cassibilans.Theseus predictus dum contra Troyanos multum insisteret, Quintilienus,13 vnus ex filiis naturalibus14 regis Priami, et rex Modernus15 cum eo in Theseum irruunt, ipsum capiunt, et captum interficere moliuntur. Aduersus quos Hector exclamans ne ipsum offendant, dimittunt illum et iussu Hectoris eum16 liberum permiserunt. Qui Hectori humiles grates reddit et liberatus accessit ad Grecos. Tunc ex parte Grecorum uenit ad bellum rex Thoas17 cum illis de18 Calcidonia19 et Philitoas20 cum eo, qui se ingerunt in certamen. Rex autem Thoas irruit in Cassibilans,21 vnum ex filiis naturalibus regis Priami, et uidente Hectore fratre suo, sic grauiter eum percussit quod eum22 mortuum deiecit ab equo. De cuius morte Hector23 nimium exacerbatus et24 dolore commotus in confusionem Grecorum durius aspirauit. Nam multos interfecit25 ex eis, nunc alios uulnerat, nunc alios prosternit ab equis, sic quod in uirtute sue potencie et animositate suorum Greci sunt dare26 terga coacti.


 [[ Print Edition Page No. 141 ]] 

Nestor enters battle on the Greek side; Esdras and Philon on the Trojan. At Ieconias’ request Esdras succors Philon.Interim ex parte Grecorum superuenit Nestor cum quinque milibus pugnatorum. Contra quem uenit obuiam rex Hesdras1 et rex Philon2 in curru suo cum3 illis qui erant **f. 73rde Agresta4 sub ductu Ieconias,5 filii regis gentis illius.6 Bellum ergo commititur inter utrosque, ex quo occisorum sequitur magna strages. Rex uero Philon7 uiriliter preliatur, multos ex Grecis interficit. Demum circundant eum Greci, ipsum interficere festinantes.8 Tunc Ieconias9 dixit regi Hesdras:10 “Nonne11 uides quoniam Philon12 iam est captus a Grecis? Si placet, ei cum festinancia succurramus.” Tunc Troyani facientes impetum contra Grecos, uelint nolint Greci, succurrerunt Troyani regi Philon, ipsum a Grecorum manibus liberantes.

Aiax and Eneas fight.Interea Hector bellum ingreditur cum fratribus suis naturalibus, Deyfebo13 etiam14 et Pollidama,15 qui mirabilia de se facientes in armis cum eorum Troyanis Grecos intendunt ad hoc deducere in uirtutibus et uiribus suis quod Greci campum deserant et deuicti fugiant a facie Troyanorum. Sed Menelaus et Thelamon16 uiriliter sic17 resistunt quod eorum uotis Troyani frustrantur. Tunc superuenit Heneas cum illis de Como18 sub ductu Eufrecii,19 ductoris eorum, cum quibus et aliis Hector contra Grecos sic durius et potenter insistit quod Greci bellantes sunt dare terga coacti. Sed Aiax, qui pro Grecis uiriliter debellabat, uidens suos in fugam uelle conuerti multo dolore deprimitur. Verum aspiciens post se uidit plures acies Grecorum qui nondum fuerant bellum ingresse et uexillis extensis ad prelium festinare, in quibus aciebus omnis flos militum Grecorum sine dubio ueniebat. Ortatur ergo20 Grecos ut a fuga desistant et21 bello insistant, cum vicinus sit eis succursus eorum. Ad hoc22 bellum durius instauratur. Heneas et Ayax simul conueniunt animis [h]odiosis, et in forti cursu equorum eorum vnus impingit in alium sic uiriliter et potenter quod ambo se sternunt ab equis, inter pedes equorum pugnantes.23

Hector wounds Philitoas.Sed ex parte Grecorum Philitoas24 de Calcidonia25 predictus26 cum tribus milibus militum succurrit Aiaci,27 cum usque nunc Troyanis belli pars melior arrideret, qui in uirtute belli sathagebant
 [[ Print Edition Page No. 142 ]] 
Grecos ut a bello discederent fuga lapsi. Sed ille due acies que cum Philitoas1 uenerunt ad bellum Troyanorum uota contendunt2 et preualere **f. 73vnon sinunt. Quare prelio sic feruente, Philitoas3 in Hectorem irruit,4 lanceam suam fregit5 in illum. Sed Hector6 sua lancea illum in sua uirtute percussit sic quod ipsum letaliter uulnerauit et deiecit ab equo, qui semiuiuus preceps peruenit7 inter pedes equorum.8

Paris slays the King of Frisia. Ulixes wounds Paris. Troilus and Ulixes wound each other.Tunc superuenit ex parte Grecorum Huners9 cum acie sua in copiosa multitudine pugnatorum et Vlixes cum10 suis, qui de Turcia bella gerere didicerunt, item et rex Humelinus.11 Qui omnes reges Grecorum secum12 x milia militum ad prelium adduxerunt. Quid potuerunt13 ergo Troyani, cum quasi die illo omnes conuenissent eorum acies in conflictu et qui multo labore lassati14 uix alios offendere et uix se defendere facultatem integram non habebant? Sed Paris interim cum illis de Persia superuenit ex parte dextera, se15 in bellum inmisit, et16 irruens in regem Frisie,17 sobrinum Vlixis,18 ipsum in suis uiribus interemit. De cuius morte ualde tristati19 sunt Greci. Vlixes autem, cupiens sobrini sui mortem ulcisci, in Paridem irruit furibundus, et nitens ipsum20 cum21 lancea sua percutere sic potenter equum Paridis uulnerauit quod mortuus in terram cecidit et per consequens Paris, eius assessor. Verum Troylus, qui insistentem contra Paridem uidit Vlixem, statim irruit in eundem, et nudato ense sic potenter22 percussit eundem23 in24 capite quod, fracta eius casside uiriliter et disrupta, squame25 lorice sue sic in eius fronte grauiter inheserunt quod infixe fronti totam eius faciem sanguineis26 riuulis cruentarunt. Vlixes uero firmus in equo persistit et Troylum, qui iuxta ipsum eum offendere nitebatur, cum ense suo in facie uulnerauit.

Hector encourages his battalion.Tunc fuissent reuera Troyani terga dare coacti nisi ille fortissimus Hector cum fratribus suis, Troilo, Paride,27 Deyfebo, necnon et aliis suis fratribus naturalibus viriliter28 restitissent. Toto enim illo die Hector hinc inde discurrens a propria acie sua quam sibi deputauerat ex Troyanis bellando discesserat,29 aciem ipsam sine ductore relinquens.
 [[ Print Edition Page No. 143 ]] 
Sed deinde uidens Grecos inualescere contra Troyanos ad propriam aciem suam rediit et se coniunxit eidem. Gaudent ergo Troyani qui erant in predicta acie constituti1 suum recuperasse dominum et ductorem. Et sic Hector ipsos sermonibus affectuosis alloquitur, reducens eis ad memoriam preteritas iniurias eis a Grecis **f. 74rillatas, et eorum reducit ad mentem quid Greci eis facerent si eorum (quod absit!) essent forte uictores. Monet ergo eos et ortatur eosdem ut in bello fortiter inualescant et ad uictoriam toto corde prorsus anhelent.2 Tunc omnibus ei in deuota uoluntate fauentibus, Hector ex parte dextera eos per quandam uallem contra Grecos duxit ad bellum. Illic fit cedes maxima, multi ex Grecis intereunt. Nam et Hector eos sine fine confundit.

The duke of Athene wounds Quintilienus, and though struck by an arrow by Paris, rescues Thoas, hard pressed by the natural sons of Priamus.Rex uero Thoas, qui Cassibilans,3 filium regis Priami, occiderat, discurrendo per acies contra Troyanos multa committit dispendia. Quem naturales filii regis Priami certissime cognoscentes in vindictam mortis fratris eorum omnes vnanimiter conuenerunt. Et sic omnes vnanimiter in regem Thoas4 irruunt, ipsum5 ab equo deiciunt. Qui, fracto sibi ense, ab eis non poterat se tueri, et sui6 cassidis ruptis laqueis et eis ab eo uiriliter extirpatis, caput eius inerme sibi intercidere omnes intendunt. Quod de facili potuissent nisi Athenarum dux irruisset acriter7 super eos8 et9 Quintilienum,10 qui regem Thoas durius opprimebat, grauiter uulneratum ab equo deiecit. Deinde dum contra alium11 potenter insisteret, Paris cum quadam sagitta, tenso arcu, percussit ipsum in costis. Sed Athenarum dux de hiis nichil curans sua potencia et uirtute regem Thoas, in locis tamen12 pluribus uulneratum, ab eorum manibus liberauit. Et ipse dux in multorum adiutorio qui sibi uiriliter succurrerunt ab eorum manibus liber euasit.

Huners wounds Hector and is slain by him.Hector autem dum13 in deuiccionem Grecorum cum suis firmiter anhelaret, rex Humerus14 ex parte Grecorum, tenso arcu et emissa sagitta, Hectorem in facie uulnerauit. Contra quem Hector statim irruit, et nudato ense sic grauiter ipsum percussit in capite quod caput eius duas diuisit in partes. Quare mortuus rex Humerus nec amplius15 tendet arcum nec sagittam emittet. Greci uero in sonitu cuiusdam cornu vii milia pugnatorum contra Hectorem faciunt conuenire, qui cum suis mirabiliter se defendit. Interim uero Hector a
 [[ Print Edition Page No. 144 ]] 
bello discedens ad regem patrem properat, monens illum quod ei cum sua gente succurrat. Qui cum iii milibus pugnatorum in eorum uirtute recentium1 accessit2 ad bellum. Illic conflictus fit maximus et ex Grecis potissime3 magna cedes.

Celidomas kills Moles, nephew of Thoas. Madon puts out an eye of Cedius. Thelamon wounds Margariton.Ayax et Hector in bello conueniunt,4 ambo deiciunt **f. 74vse ab equis. Menelaus interfecit5 quendam amiratum Troyanorum. Celidonas6 autem interfecit7 Moles8 de9 Orep,10 nepotem regis Thoas. Madon11 uero de12 Clara irruit in regem Cedium,13 quem tam dire percussit in facie quod oculum eius euulsit.14 Sardellus15 autem quendam alium Grecorum amiratum interfecit.16 Margariton17 uero in Thelamonem irruit sed Thelamon ipsum grauiter uulnerauit. Fanuel18 autem regem Prothenorem deiecit ab equo. Sic et ceteri fratres naturales filii regis Priami contra19 Grecos20 letaliter offendendo uiriliter se gesserunt.

Menesteus contends against the three brothers, Duglas, Demor, and Thoras.Inter hec autem rex Duglas21 irruit in Menesteum,22 Athenarum ducem, et cum23 forti lancea ipsum inpellere uiriliter est conatus. Sed Menesteus,24 dum careret lancea, ipsum inpetit ense nudo, et tam potenter super cassidem25 eius ipsum percussit in facie quod, cassidis nasali disrupto, ipsum uulnerauit in naso. Deamor26 autem uidens fratrem suum sic lesum in facie et in naso irruit in Menesteum, sic potenter ipsum inpellens quod ipsum27 deiecit ab equo. Sed Menesteus28 statim in animi sui uirtute surrexit. Verum alius frater eorum ipsum agrediens, sicut erat pedes, crudeliter uexat29 eum, et sic omnes tres fratres contra Menesteum crudeliter insistentes aut ipsum occidere aut ipsum capere tota intencione festinant. Sed Menesteus a predictis30 tribus fratribus uiriliter se defendit. Verum quia semper plures contra vnum consueuerunt pocius preualere, predicti tres fratres in ictibus ensium disrumpunt eius arma, frangunt eius scutum, et31 cassidem cassant eius, et specialiter Thoras,32 maior frater eorum, qui Menesteum mirabiliter opprimit et infestat.33

Tunc rex Theucer,34 qui uidit Menesteum in tanto discrimine constitum,
 [[ Print Edition Page No. 145 ]] 
in adiutorium eius festinus accelerat. Sed Hector ibi occurrit,Teucer and Aiax enter battle on the Greek side; Hector, the King of the Perse, and Paris on the Trojan. Hector, as Dares wrote, slew a thousand Greci. appetens ducem Menesteum et regem Theucrum1 uiolenter opprimere, et male sine dubio cessisset ambobus nisi ille fortissimus Ayax cum mille militibus in Hectorem irruisset, quos secum in sua duxerat comitiua. Ad hoc2 ex parte Troyanorum superuenit Persarum rex cum v milia militum sub ductu Paridis. **f. 75rEt pulsante Paride quoddam cornu contra Grecos uiriliter se inmittit, superuenientibus etiam aciebus aliis Troyanorum. Quare bellum interim3 feruet asperrimum, et4 Troyani aduersus Grecos nimium preualentes in uirtute Hectoris Grecos dare terga compellunt. Qui5 Hector tunc, ut scripsit Dares, mille milites interfecit ex Grecis.

To avenge the loss of Patroclus’ body, Hector kills Merion but is prevented from despoiling him of his arms by Menesteus, who wounds him. After a respite to stay the bleeding, Hector reënters the conflict and, as Dares testifies, slays more than a thousand Greci.Interea Hector dum per turmas bellando discurreret, Merion6 obuius sibi occurrit coram quodam7 tentorio inter Grecos. Quem ut uidit Hector, dixit8 ei:9 “Nequam proditor, ecce nunc10 uenit hora tua ut condignam mercedem accipias11 de eo quod a me auferre temere Patroclum presumpsisti.” Et facto impetu contra eum, ipsum deiecit ab equo. Et statim Hector descendens12 in ipsum pedes insiluit et nudato ense caput eius ab eo uelociter amputauit. Armis tamen13 eius quibus erat indutus ipsum nichilominus14 spoliare15 festinat. Sed Menesteus, Athenarum dux, qui hoc repente percepit, accepta quadam lancea, in Hectorem irruit ex transuerso, Hectore non aduertente motum illius. Quare ipsum grauiter percussit et uulnerauit eundem. Et16 timens furorem Hectoris statim ab ipso recessit. Hector uero, se sentiens uulneratum, bellum egreditur,17 uulnus sibi factum18 fecit19 sic20 sagaciter21 alligare quod sanguis ab eo emanare22 non posset, et confestim23 iterum redit24 ad bellum. Tunc impetu ire sue plures Grecos interfecit. Nam, ut Daretis liber pro ueritate testatur, post uulnus ipsum eo die plus quam mille milites Grecorum interfecit.

The Troiani pursue the Greci to their tents, which they pillage.Quare Grecorum exercitum in tanta debilitate et pusillanimitate deduxit quod nullus Grecorum habebat25 in26 se animum defendendi, nec Agamenoni facultas libera competebat quod ad bellum accedere potuisset. Quare Troyanorum exercitus in magna uirtute procedens fugientes Grecos usque ad eorum tentoria sunt sequti. Quorum tentoria Troyani quasi uictores inuadunt uiriliter et predantur,27 arreptis28 ab eis armis multis, auri et argenti copia29 magna nimis
 [[ Print Edition Page No. 146 ]] 
quam in scrineis inuenerunt eorum, et omnem1 eorum suppellectilem2 asportantes3 ad eorum presidia detulerunt.4

Hic5 fuit ille dies in **f. 75vquo6 ipsi bello perpetuus potuit esse finis et Troyani tunc7 fuissent in totum absolute uictores.The Troiani might then have won the war had they pursued their advantage. But Hector, at the request of his cousin Thelamonius, orders the Troiani to return to the city. Thus the Troiani lose their only chance of saving themselves. Sed fata, que statuunt aduersa futura contingere, omnia cecis insidiis tollunt de medio, per que aduersa que futura disponunt finaliter compleantur. O quam fuit fragilis et debilis causa que Troyanorum oculos excecauit8 et specialiter Hectoris, qui persone sue cladem et suorum omnium futuros interitus non potuit euitare, cum eo9 die Troyani fuissent in tanta potencia quod omnes Grecos qui uenerant contra eos morti tradere finaliter potuissent et se ab imminentibus et10 futuris periculis liberare. Sane non est illa laudabilis in aliquo sapiente discrecio qui, cum est aliquo grau<i> et mortali periculo prepeditus et fortuna sibi arridet quod11 per subitos et felices euentus se potest ab eo subito liberare, felicem successum quem sibi repente fortuna ministrat grata manu non recipit ut12 ingratus,13 et finaliter non prosequitur, apprehendendo illud quod vna hora sibi exhibet felix euentus. Nam si ea hora14 illud non recipit et admittit sed15 differendo dimittit, nunquam ad illud quod vno puncto potuit obtinere poterit postea peruenire. Nam16 fata, si bonum quod17 ingerunt statim18 non recipitur ab ingrato, tamquam ille qui per ingratitudinis uicium illud amisit, exhibere postea sibi negant. Sic successit infelici Hectori illo die, in quo cum potuisset de suis hostibus in multa gloria obtinere triumphum, dum per acies discurreret persequendo hostes suos, qui, tamquam deuicti, ab eius19 et aliorum Troyanorum facie fugiebant— Ex parte Grecorum obuius sibi uenit Exione filius,20 sobrinus eius, filius Thelamonis, qui Thelamonius Aiax proprio nomine dicebatur et qui in uirtute bellandi ipsum hostiliter21 est aggressus, cum fuerit uir in uiribus multum potens et fortissimus preliator. Committitur ergo durum prelium inter duos tam fortes, sed dum inter se bellando mutuo loquerentur, agnouit Hector illum esse filium amite sue et sibi22 linea sanguinis esse coniunctum. Quare Hector multum exinde factus letus, depositis armis, in multa sibi est affeccione blanditus, placere sibi in omnibus spondet, et monet ipsum et rogat ut ad23 Troyam ueniat inspecturus
 [[ Print Edition Page No. 147 ]] 
amplam sui generis **f. 76rparentelam.1 At ille negans2 et saluacionem suorum Grecorum et sue patrie non obmittens rogat Hectorem ut, si tanta affeccione ducitur erga3 eum, faciat et procuret quod Troyani amplius eo die bellare desistant et quod Grecos fugientes amplius non sequantur sed ut Troyani ad urbem redeant, Grecis eo die in pace dimissis. Annuit infelix Hector. Quare incontinenti, emisso tubete4 sonitu, omnes Troyanos retrocedere et a bello desistere facit5 et6 mandat.7 Iam Troyani in Grecorum naues ignem inmiserant, iam omnes naues finaliter excussissent, sed ad uocem et mandatum ducis eorum omnes totaliter destiterunt et multo dolore commoti ad ciuitatem redeunt et ingrediuntur in ipsam. Et ista fuit tam leuis causa quare Troyani illo8 die ab obtentu eorum uictorie cessauerunt, ad quam postea nunquam potuerunt, fatis contradicentibus, peruenire.

[Incipit liber xvius de iiio bello, vrbis Troie obsidione iam firmata.] 9 10 11 12 13 14 15

The Greci seek a two months’ truce. The Greci bury Patroclus and Prothesilaus. Priamus buries Cassibilans.Portis igitur ciuitatis securis seris16 et repagulis veniente nocte firmatis, parum ante surgentem auroram Troyani uiri pugnantes et qui sani erant arma capiunt, armantur ex eis,17 expectantes diei lucem, ut ad iussum Hectoris ducis eorum ad bellum exeant contra Grecos. Sed die facto Greci ad regem Priamum nuncios transmiserunt, petentes18 mensium duorum inducias, treuga firmata. Quod rex Priamus et Hector ex maiorum eorum19 exercitus consilio concesserunt. Greci uero interim mortuos eorum quos uoluerunt tradiderunt funerarie20 sepulture; ceterorum autem corpora mortuorum statuerunt igne consumi. Achilles uero, qui de morte Patrocli solari21 non poterat, de morte ipsius22 mestis23 et flebilibus uocibus in multo flumine lacrimarum diucius lamentatur. Demum, constructa Patroclo ex insignibus24 marmoreis lapidibus sepultura, Patrocli corpus in ea in25 multo honore fecit Achilles humari et secura firmitate recondi. Sic Grecorum maiores corpus Prothesilai in quodam cenothaphio26 marmoreo in27 opere nimium prec<i>oso statuerunt in honore maximo, ut moris tunc **f. 76verat maiorum nobilium sepeliri.
 [[ Print Edition Page No. 148 ]] 
Interim1 Troyani uero, treuga ipsa durante, eorum uulneratos in bello in2 peritorum consilio medicorum curari3 faciunt et mederi, ita4 quod in fine duorum mensium predictorum5 restituti sunt qui uulner[ar]ati fuerunt integre sanitati. Sed6 rex Priamus, qui de morte Cassibilantis,7 naturalis filii sui, solari8 non poterat,9 pro eo quod eum magis quam capiat paternus affectus tenerrime diligebat, in lacrimis uacauit10 diucius et lamentis. Sed demum ipsum in templo Veneris plurimum prec<i>oso recondidit in sepulcro.

Cassandra implores the Troiani to make peace before their city is destroyed, but is imprisoned by Priamus for doing so.Cassandra autem plorancium audiens gemitus et lamenta furiosas exclamat in voces dicens:11 “O miseri Troyani, quare uestrorum excidia substinetis, que de uobis omnibus similia sunt futura? Cur pacem Grecorum non queritis antequam gladio trucidante omnes nequiter pereatis, et nobilis ciuitas12 Troie detur in preceps et funditus in ruinam, et antequam paruulis matres eorum orbate perpetuas ipse et ipsi defleant seruitutes? Sane13 non fuit Helena tam doloroso tam exicioso precio comparanda vt omnes usque ad vnum sub tanto martirio pereamus.” Quam14 dum Cassandra talibus clamoribus nullum finem inponeret, rex Priamus15 capi mandauit et sub firmi16 claustri custodia tempore multo detrudi.

Palamides objects to the leadership of Agamenon.Interim igitur Palamides multum conqueritur inter Grecos de dominio Agamenonis sic17 prelati. Dicit enim eum indignum tanti dominii potestate super tot reges et duces, et se asserit digniorem nec eum habere in prepositum suum uelle, cum ipse eum sibi non elegerit, nec ab omnibus regibus, qui sunt18 numero plus quam xxx, fuerit electus, sed a tribus tantum, preter conscienciam19 omnium20 aliorum. Sed circa hoc21 tunc non fuit ultra processum.22

The third battle. Agamenon and Hector organize their battalions.Elapsis uero induciis treuge date, Agamenon, in sue potestatis officio peruigil et cura23 debite sollicitudinis incalescens, omnes acies suas24 studio uigili ordinauit qualiter ordinate et composite procedere deberent ad bellum. Primam igitur aciem conmisit Achilli, secundam Dyomedi, **f. 77rterciam Menelao, quartam Menesteo, Athenarum duci, et omnes alias acies subsequentes idem Agamenon satis disposuit circumspecte. Hector autem25 suas acies in multa discrecione
 [[ Print Edition Page No. 149 ]] 
disposuit.1 In prima posuit Troilum et in ceteris2 ductores uiros multa3 strennuitate conspicuos, prout fuit uigili4 sibi cure.5

Achilles and Hector twice engage in single combat.Nec mora, Hector cum6 aciebus omnibus in multa animositate portam ciuitatis exiuit, et Grecorum licias transcendendo cum eis in campum liberum7 se recepit. Hector igitur primus contra Achillem, quem bene cognouit, se ingerit in conflictum, et dum uterque eorum, vnus videlicet8 contra alium, equum suum coegit in cursum, ambo in9 se uiriliter concurrentes,10 dum alter eorum11 impingit12 in alterum, ambo sternuntur13 ab equis. Iuxta illud fortis inpingit14 in fortem et ambo pariter corruerunt. Sed Hector primus insurgit, equum suum uiolenter ascendit, Achillem deserit, et se uelociter ingerit inter turmas. Maiorem partem sibi occurrentium interfecit,15 alios uulnerat, alios crudeliter prosternit ab equis, et16 in uirtute sue potencie omnes Grecorum acies fortiter debellando diuidit et perforat, et ubicunque uult, Grecorum sanguine madefactus, incedit, percuciendo quoscunque crudeliter ense nudo. Achilles uero non post17 magnam horam insurgens equum ascendit, et faciens impetum in Troyanos multos occidit ex eis, et tamdiu per turmas uulnerando discurrit quod18 Hectori uenit obuius in uirtute bellandi. Insiliit19 igitur20 statim alter in alterum in fortitudine lancearum sed Hector Achillem sic potenter21 impulit quod, licet lancea sua plures se confregisset in truncos, Achilles se in equo sustinere non ualens, ab equo sternitur22 et preceps peruenit in terram, Hectore capere intendente equum23 Achillis. Sed cum contradictores multi contra Hectorem insultarent, Achilles equum suum festinus ascendit, Hectorem impetit ense nudo, et sic potenter ipsum percussit in casside24 supra caput quod Hector necessario nutans25 in suorum uiribus lacertorum, uix se tenuit firmum in sella. Hector tamen propterea26 multo doloris27 furore accensus irruit in Achillem et ipsum impetens28 **f. 77vin multa potencia ense29 nudo, ictus ictibus30 cumulando, supra cassidem percussit Achillem sic quod per eius faciem riuuli sanguinis defluxerunt. Mortale igitur certamen insimul ambo fouent ita quod si diucius ambo in eodem simul bello perstitissent,31 uel alter interfecisset32 alterum uel ambo se mutuo forte peremissent. Superuenientibus
 [[ Print Edition Page No. 150 ]] 
ergo notis eorum de aciebus scilicet partis utriusque, uix sunt ambo abinuicem1 separati.

Troilus is captured by Diomedes but rescued.Tunc Dyomedes bellum intrauit cum maxima acie pugnatorum2 et3 ex aduerso Troilus eciam4 cum maiori. Dyomedes et Troilus ambo bellando conueniunt, ab equis se sternunt. Sed Dyomedes primus insurgit, equum ascendit, Troilum stantem pedes5 sic uiolenter percussit in casside quod circulum cassidis eius fregit. Verum Troilus in uirtute virium suarum Dyomedis equum interfecit,6 ita quod ambo pedes7 insimul preliantur. Greci uero Dyomedem et Troyani Troylum ascendere faciunt equos8 suos9 et ambo repetunt certamen ipsorum.10 Sed Dyomedes in multa uiolencia preualente cepit Troilum et captiuum eum ducere ad presidia sua conatur. Troyani uero contra Dyomedem acriter insistentes Troilum a manibus suis eripiunt in multo discrimine personarum.

Hector slays a newly-made knight Boetes and his kinsman Archilogus, who seeks to avenge him. Hector slays Prothenor.Tunc discurrendo per acies superuenit Menelaus;11 ex parte Troyanorum Paris accessit. Bellum durius instauratur. Hector autem in bello quasi furibundus anhelans12 quoscunque sibi occurrentes interficit. Et dum uenisset obuius contra eum, quidam miles nouus nomine Boetes13 in uirtute sua animose Hectorem est aggressus. Sed Hector tam grauiter percussit ipsum in capite quod ipsum a uertice usque ad umbilicum duas diuisit in partes, qui statim mortuus expirauit. Hector autem equum eius accipiens ipsum fecit per quendam suum famulum asportari.14 Rege Archilogo,15 Boetis consanguineo, hoc uidente, qui dum consanguinei sui mortem moliretur16 ulcisci, dure Hectorem est aggressus. Contra quem Hector potenter irruens ipsum17 non obstantibus eius armis per medium ense scindit, qui statim mortuus spiritum inter pugnantes emisit.18 Rex uero Prothenor ausu temerario ductus ex transuerso inuadit Hectorem, et tam potenter ipsum inpulit, Hectore non aduertente eius insidias, quod Hectorem deiecit ab equo. Sed Hector incontinenti consurgens equum ascendit, in Prothenorem irruit, et tam dire19 in suarum uirium predictum20 uirtute percussit quod corpus eius duas21 dimidiauit22 **f. 78rin partes.

Achilles and Archelaus, kinsmen to Prothenor, strive in vain to recover his body.Achilles autem, postquam uidit Prothenorem sic extinctum, qui sibi in linea sanguinis23 attinebat, de morte illius24 grauiter fuit tristatus.1
 [[ Print Edition Page No. 151 ]] 
Sed rex2 Archilogus3 de morte Prothenoris in simili dolore concurrit, cum sibi esset satis propinqua consanguinitate coniunctus. Achilles ergo et Archilogus4 simul cum eo corpus Prothenoris5 recuperare intendunt, quod facere minime potuerunt. Inualescentibus6 enim in multa uirtute Troyanis, Greci necessario sunt dare terga coacti, quos Troyani precipitem coegerunt in fugam. Ipsi eos fugientes usque ad eorum tentoria persequntur, occidendo eos et ipsos letaliter uulnerando. Die tunc ad noctis tenebras iam7 uergente, quare superueniente noctis vmbraculo, prelium est dimissum.8

[Incipit liber xviius de bello iiiio inter Troianos et Grecos.] 9 10 11 12

A conference in Agamenon’s tent decides that Achilles shall be the one to kill Hector.Aspectibus igitur hominum crepusculo succedente, stellis per celi spacium undique patefactis, quas13 nox, que nocet oculis intuentium in aspectibus ceterorum, propter sue tenebras cecitatis aperte uulgauit, omnes reges Grecorum, duces, et principes in ipsius noctis conticinio in regis Agamenonis tentorio conuenerunt, ub<i> tantummodo de morte Hectoris,14 qualiter ipsum15 interficerent,16 multa consilia sunt scrutati. Dixerunt enim nisi Hector ab hac uita deficiat et semper insistat in bellis, Troyani nunquam poterunt sic offendi quod Greci de eis possint ad17 uictoriam peruenire. Ipse enim solus omnium Troianorum est defensor et Grecorum mortalis offensor. Sed demum omnes ipsi se in hoc consilio firmauerunt quod effectum talis negocii Achilles reciperet18 supra se, non tantum19 suis uiribus quam20 suo21 sagaci ingenio terminandum. Quod Achilles suscepit sollicito animo exequendum, cum pocius eius intersit ex eo videlicet quod Hector multum affectat mortem22 Achillis, et nisi Achilles sibi preuideat, de facili poterit per manus Hectoris, fortuna sinistrante, perire. Cuius rei causa eorum de hoc finito consilio, singuli eorum23 ad tentoria sua tendunt24 eius25 nocturne causa quietis.

Adueniente26 uero sequentis27 diei diluculo, mane28 facto, Greci cateruatim ad arma concurrunt. Nam ille fortissimus omnium Hector
 [[ Print Edition Page No. 152 ]] 
quietis impatiens portum iam exiuerat ciuitatis et in **f. 78vcampum peruenerat causa belli cum sua acie,The fourth battle. Agamenon unhorses and wounds Hector, and Achilles shatters his helmet. quam1 sibi instituerat de Troye pugnantibus2 specialiter oriundis. Quem sequtus Heneas cum acie sua post eum properauit uelociter; sic Paris, sic Deyfebus, sic Troilus, sic ceteri cum aciebus eorum dudum per Hectorem ordinatis. Primus igitur ante omnes Hector ingerit se ad bellum cum Troyanorum omnibus3 aciebus, in quibus fuerunt, ut scripsit Dares, ex ipsorum Troyanorum parte cl milia pugnatorum. Inter utramque partem bellum letale committitur. Paris cum illis de Persia pugnantibus cum arcubus et sagittis bellum ingrediens innumerabiles Grecos interfecit4 et letalia uulnera figit5 in illos.6 Interim rex Agamenon bellum ingreditur, quem statim Hector agreditur.7 Ipsum ab equo prosternit grauiter8 uulneratum. Achilles uero tunc inuadit Hectorem, cassidem eius in eius capite in ictuum multorum uirtute confregit. Sed illico Heneas et Troilus irruunt in Achillem in multitudine pugnatorum.

Diomedes reproaches Eneas for counseling Priamus to insult him and unhorses Eneas.Tunc9 ille fortissimus Dyomedes irruit in Heneam, quem grauiter uulnerauit. Qui inproperando dixit Henee: “Aue, bone consiliarie,10 qui regi Priamo dedisti fidele consilium de me in sua presencia offendendo.11 Sed pro certo scias, si huiusmodi prelia sepius frequentabis et in manus meas te contingat incidere, pro certo de meis manibus morieris.” Et tunc12 facto impetu contra eum, ipsum deiecit ab equo.

Hector breaks Achilles’ helmet but is wounded by the son of Thideus. Hector unhorses Diomedes. Troilus dismounts and attacks Diomedes.Ad hec Hecto<r> inuadit Achillem, mirabiliter eum grauat. Iam13 cassidem14 sibi confregerat, capere nitens illum, sed15 filius Thidey,16 qui sic interceptum uidit Achillem, in Hectorem irruit furibundus, et eleuato ense in suorum fortitudine brachiorum percussit illum et ei graue uulnus infixit. Hector autem ad ictum17 uulneris18 nullatenus stupefactus accepto ense in multa furoris rabie in Dyomedem, qui contra eum tam19 uiriliter insistebat, potenter irruit, sic quod ipsum deiecit ab equo. Troilus autem uidens Dyomedem in20 terra21 deiectum proprio descendit ab equo,22 pedes23 contra Diomedem24 se dirigit ense nudo. Contra ipsum25 Troilum Dyomedes uiriliter se defendit. Achilles et Hector mutuo preliantur.

Interim uero Menelaus, Vlixes, Polimites,26 Neptolomus,27 Palamides,
 [[ Print Edition Page No. 153 ]] 
Stellenus,1 Menesteus, dux Nestor, rex Thoas,Agamenon and Pandarus unhorse each other. Menelaus unhorses Paris, who blushes at the disgrace from Helena’s husband. Eurialus,2 **f. 79rPhilitoas,3 et Theseus4 ex parte Grecorum veniunt in conflictum. Sed ex parte Troyanorum ueniunt omnes reges qui in adiutorium uenerant eorum cum multitudine gentis ipsorum necnon et omnes acies dudum per Hectorem ordinate. Mirabile bellum committitur inter utrosque. Rex Agamenon et rex Pandalus5 inter se insimul concurrentes6 ambo se sternunt ab equis. Rex Menelaus uenit obuius Paridi, qui ambo se tunc ueraciter cognouerunt. Et dum7 ambo se offendere conarentur, Menelaus inpulsu sue lancee Paridem uulnerauit. Sed in armorum suorum tutela fidelium Paris non est grauiter lesus. Et nichilominus dum ad ictus potenciam Paris se8 sustinere non posset, deiectus ab equo peruenit in terram. Qui multo pudore confusus erubuit propter Helenam, cum sic ipsum9 dehonestasset enormiter Menelaus.

Ulixes deprives Arastrus of his horse. Polimedes kills Ampon. Phylimenis deprives the duke of Athene of his horse.Inter regem Arastrum10 et Ulixem maxima fit11 bellandi contencio. Vlixes ipsum ab equo deiecit et equum eius captum ab eo ad tentorium suum mandat. Polimedes12 irruit in Ampon13 senem, letaliter ipsum vulnerauit,14 qui15 eo uulnere mortuus expirauit. Neptolomus16 Archilogum regem aggreditur, ambo se sternunt17 ab equis. Polidamas18 irruit in Palamidem,19 ipsum ab equo vulneratum20 prosternit,21 et22 turpibus uerbis debilitatem eius improperauit eidem. Rex Stelenus23 et rex Caras24 inter se certando conueniunt. Sed rex Stelenus25 regem Garas26 uulneratum27 ab equo prosternit.28 Philimenis29 irruit in ducem Athenarum, quem ab equo deiecit, equum ab eo aufert, et ipsum30 adduxit31 ad suos. Philitoas32 irruit in regem Remum,33 ambo sternunt34 se ab equis. Rex Theseus35 et rex Eurialus36 ambo bellando37 conueniunt, mutuo se uulnerant, et se ab equis deiciunt uirtuose.38


 [[ Print Edition Page No. 154 ]] 

Thelamonius and Sarpedon wound and unhorse each other. Thoas and Achilles attack Hector together. The natural brothers of Hector come to his rescue, capture Thoas, and wound Thelamonius.Naturales filii regis Priami fecerunt mirabilia de eorum strenuitate illo die, multos interficiendo Grecos et multos ex eorum regibus vulnerando.1 Rex Thelamon regem Sarpedonem2 aggreditur, ambo in valido impulsu fortium lancearum grauiter uulneratos se sternunt, sic quod quasi semiuiui in medio bellancium deciderunt. Rex Thoas et Achilles, qui consanguinei simul erant, ambo simul aggrediuntur Hectorem, duris ictibus et frequentibus3 ipsum impugnant,4 ab Hectoris capite eius cassidem extirpant, in multis locis percusserunt **f. 79veundem, a quibus multi riuuli sanguinis defluebant. Sed Hector in regem Thoas uiriliter insistendo percussit ipsum in facie sic quod medietatem nasi detruncauit eidem. Tunc fratres Hectoris naturales in Hectoris succursum festinanter accelerant, mirabiliter Grecos premunt, regem Thoas capiunt, regem Thelamonem letaliter uulnerant, deicientes ipsum a equo ita quod quasi mortuus ad Grecorum tentoria fuit delatus, et regem Thoas captiuum ad ciuitatem Troyanam per Deyfebum et Anthenorem transmiserunt.

Paris wounds Menelaus with a poisoned arrow. Eneas protects the unarmed Paris from Menelaus.Menelaus Paridem offendere multum intendit, sed Paris, qui hoc bene percepit, tenso arcu in Menelaum sagittam emisit, letali toxico delinitam,5 et sic eum grauiter uulnerauit quod eum sui quasi mortuum ad sua tentoria pertulerunt. Sed illico auxilio medicorum ligato uulnere Menelay et uulnere in unguentorum medicamine dulcorato,6 Menelaus redit7 ad bellum, Paridem querit, de eo cupiens furibundus ulcisci. Paridem inuenit et impulsu sue lancee Menelaus in Paridem irruit, uolens eum letaliter uulnerare, quod reuera fecisset8 nisi Heneas inter utrumque se in scuti sui tutamine medium inmisisset. Paris autem tunc erat inermis, cum ipse tunc suis9 armis10 se11 uoluntate spontanea exuisset,12 quod13 quia14 presenserat Menelaus, morti tradere facilius eum putauit. Heneas uero in maxima militum comitiua, pro eo quod Paris non erat armatus,15 ipsum ad ciuitatis presidia commeauit, ne forte tunc16 eum offenderet Menelaus. Sed Hector Menelaum aggreditur, capere nitens eum. Sed eius uoto frustratus17 est18 pro eo quod statim19 in eius succursum20 accessit innumerabilis quantitas pugnatorum. Quare, ipso dimisso, cum suis in turmas Grecorum irruit, ipsos interficit, et in sua et suorum potencia Greci sunt dare terga coacti, Troianis21
 [[ Print Edition Page No. 155 ]] 
Grecos insequentibus fugientes. Sed uergente die ad solis occasum, bellum dirimitur et utriusque partis acies mutuo separantur.

[Incipit liber xviiius de vo bello inter Troianos et Grecos.] 1 2 3 4 5

Priamus proposes that the captured Thoas be put to death.Troyanis igitur intrantibus ciuitatem et portis6 necessaria firmitate conclusis, sufficientibus excubiis7 ordinatis, qui fuerunt8 bello lassati9 nocturne quieti commode se dederunt. Mane uero facto rex Priamus statuit eo die non esse bellandum, sed pro quibusdam secretariis suis misit, Hectore uidelicet, Paride, Troilo, Deyfebo, Pollidama, Anthenore,10 et Henea, ut ad ipsum accedant. Quibus11 uenientibus et existentibus coram eo,12 rex Priamus dixit eis13 hec uerba:14 “Noscitis15 qualiter regem Thoas carcer noster tenet inclusum, qui16 multa **f. 80rfuroris audacia, non offensus17 a nobis, in nostre ciuitatis exterminium et nostrarum personarum excidium inmerenter accessit. Quare iustum michi uidetur ut18 per nos iniqua morte periret19 qui uoluit nos perire, ut20 uel sit furca suspensus uel alio modo nequiter detruncatus. Quid inde21 uobis uidetur per uos michi consilio salubri pandatur.”

Eneas advises rather that Thoas be held for exchange with some future Trojan prisoner.Heneas autem, qui primus ad regis uerba respondit, humiliter dixit regi:22 “Absit a uobis, domine mi rex, ut ad tantum facinus uestra nobilitas protrahatur, cum rex Thoas sit de melioribus Grecie, multis suffultus consanguineis et amicis. Et vos cum habeatis multos qui cari sunt uobis, posset eorum aliquis a Grecis intercipi, quem Greci simili pena afficerent carum uobis, quod forte pro maxima mundi parte23 sic esse factum aliquatenus non uelletis. Et sic magis reuera salubre sit regem Thoas24 captum salubriter conseruare,25 qui pro aliquo uestrorum in bello similiter intercepto posset recuperacionis beneficio commutari.” Hector26 autem Henee consilium utpote laudabile satis probat. Sed27 rex28 Priamus adhuc in uerborum suorum intencione persistens iterum dixit eis:29 “Si sic decreueritis faciendum, iam Greci putabunt et dicent nos30 esse repente timore
 [[ Print Edition Page No. 156 ]] 
concussos qui1 de offendentibus nos non habeamus2 audaciam faciendi iusticiam nec ulcisci, quamuis de hoc totus in vestri consilii iudicio conquiescam.”

Eneas, Troilus, and Anthenor visit Helena in the chamber of beauty.Et sic consilio fine facto, Heneas ad uidendum Helenam se uelle dixit accedere, quare Troilum et Anthenorem secum ducit. Et eis intrantibus aulam pulchritudinis, ubi tunc regina Heccuba3 cum Helena residebat in comitiua multarum nobilium mulierum, Heneas et Troilus Helenam nisi sunt multis affectuosis sermonibus confortare. Quare4 regina Heccuba, utpote sapiens et discreta, eos5 ad tuicionem personarum eorum, ciuitatis Troye, et regis Priami satis deuotis eloquiis fuit ortata.

The Greci bemoan the loss of so many men. A storm at night tears down their tents.Greci uero inter6 se de dampnis7 eorum et suorum nece a Troyanis nequiter occisorum nimium tacito murmure conqueruntur, et dicunt se fuisse maxima8 fatuitate detentos qui ad tam grauia dispendia personarum et rerum eorum se submittere uoluerunt9 a quibus potuerunt tunc se salubriter abstinere.10 Eadem autem nocte aer abductus multa caligine tenebrarum multas11 aquosas diffundit12 pluuias in multorum ymbrium tempestate, ueluti si13 nunquam14 pluuias effudisset15 uel quasi forte dii uellent terris effundere, Deucalionis diluuio16 iterato. Et (quod fuit ipso grauius) ea nocte uentorum rabies tanta **f. 80vet tam grauis inualuit quod omnia17 Grecorum tentoria uiolenter a soli stacione defixit, propter que Grecis magna doloris et laboris superuenit anxietas.18 Sed19 demum20 nocte fugata fugierunt tenebre et predicte earum socie tempestates, cum aduenientis diei splendor serenus apparuit, qui totam terre faciem illustrauit. Tunc Greci armis eorum protinus induuntur, ad bellum procedere festinantes.

The fifth battle. Achilles slays Hupon and Orchimenus. Diomedes kills Antipus.Achilles primus21 inter Grecorum acies campum petit; deinde Dyomedes, Agamenon, Menelaus, et Athenarum dux. Achilles autem primus in Hupon,22 grandem giganti similem regem de Larissa, impetuose irruit, et sic eum sua lancea Achilles inpulit et percussit quod ipsum mortuum prostrauit ab equo. Rex Ortomenus23 aggreditur
 [[ Print Edition Page No. 157 ]] 
Hectorem, quem Hector protinus interfecit. Dyomedes regem Antipum,1 contra eum bellantem, in multa uirtute peremit.

Hector slays Epistrophus. Cedius and his men unhorse Hector but Hector kills Cedius.Tunc duo reges, quorum vnus uocabatur Epistrofus2 et3 alter4 Cedius,5 in bello se ingerunt, in Hectorem irruunt. Sed rex6 Epistrofus7 contra Hectorem, quam bene cognouit,8 multis contumeliosis uerbis insultat, et post uerba in eum impetum faciens ipsum cum lancea sua uiriliter impulit, sed a sella ipsum non9 potuit remouere. Quare iratus Hector uerb<is> eius et factis ipsum agreditur, et eum crudeliter interemit et dixit aduersus eum: “Contumeliosa10 uerba que diffundebas enormiter inter uiuos vade et ammodo inter mortuos, si potes, effundas.”11 Cedius uero uidens mortuum regem Epistrofum,12 fratrem suum, multo dolore torquetur et inter sui doloris angustias mille suos milites, quos cum multis aliis in adiutorium Grecorum adduxerat, statim conuocat et mandat eisdem quod cum eo Hectorem insequantur ut ipsum interficiant, ut13 de morte fratris sui optatam consequi ualeat14 ulcionem. Nec mora, predicti milites cum rege Cedio Hectorem insequuntur, ipsum15 inueniunt inter turmas, et16 in eum17 irruunt18 et ab equo deiciunt. Sed rex Cedius dum extenso brachio cum ense suo putat ipsum letaliter uulnerare, Hector, qui uidit ictum ab extenso brachio uenientem, regem Cedium in ipso brachio percutit sic quod ipsum brachium ab humero diuidens regi Cedio detruncauit, et ad19 ipsum regem20 appropinquans, qui iam ab equo ruebat, ipsum protinus interfecit.

Eneas kills Amphimacus, Achilles Euphemus, Hector Alpinor and Dorius.Eneas21 uero regem Amphimacum bellantem interfecit. Menelaus autem rex, item22 dux Athenarum,23 rex Thelamon, rex Vlixes, rex Dyomedes, **f. 81rrex Archelaus,24 rex Macaon,25 et rex Agamenon cum eorum aciebus omnibus bellum intrant. Ingens bellum committitur et letale, ex utroque latere multi decidunt interfecti.26 Iam sol diei medium constituerat cum omnes Greci conuenientes in vnum simul27 irruunt in Troyanos, et in eorum tunc uirtutis audacia sic Troyanos grauiter oppresserunt quod eos, urgente28 necessitate, conuertunt in fugam. Tunc Achilles regem Philis,29 bellantem cum eo, in suarum30
 [[ Print Edition Page No. 158 ]] 
potestate1 uirium interfecit. Sed Hector exinde multo furore bachatus duos de Grecorum regibus interfecit,2 uidelicet regem Alpinorem3 et regem Dorium.4 Tunc Troyani in uirtute Hectoris sic acriter debellantis5 campum recuperant et durius Grecos premunt.

Epistropus issues from Troia accompanied by a sagittary, who terrifies the horses of the Greci. Hector kills Polixenus. Diomedes kills the sagittary.Sed rex Epistropus6 tunc a ciuitate Troyana7 animosus exiuit cum iii milibus pugnatorum, qui omnes bello uiriliter se inmiscent, Grecos impetunt crudeliter, et confundunt, et multo forcius ex eo quod idem rex Epistropus8 quendam sagittarium secum duxit. Hic autem sagittarius ab umbilico superius erat homo, inferius erat equus, et in omni sui parte, tam superius quam inferius, coopertus9 erat ex innatis in eo pilis equinis. Facies autem eius, licet similis esset humane, tota erat rubea, igneum colorem habens, ac si carbo esset accensus, et equinos ex ore producebat hinnitus. Oculi autem eius erant splendidiores facie in ignis ardore, cum duas ardentes flammas igneas presentarent, propter quod intuentes horrore maximo deterrebat. Hic nulla armorum tutela uestitus cum quodam arcu in manu et quadam faretra plena sagittis bellum intrauit. In cuius ingressu equi bellantium10 ualde11 perterriti, non obstante quod assessores eorum multis eos stimulis calcarium perurgebant, retrogradi facti subitam quasi rapiebantur in fugam. Sed cum magno labore bellantes ipsos detinuerunt in bello, non minus ipsi bellantes ipsius sagittarii impetum dubitantes quia in arcu et sagittis suis Grecos plurimos interemit. Hector autem interim12 ducem Salemine,13 Polixenart,14 qui aduersus eum plurimum insistebat, occidit et ita dux mortuus expirauit. Dum igitur sagittarius interficiendo Grecos per turmas discurreret et Troyani crudelius insisterent contra Grecos, in fugam de necessitate conuersi ad tentoria sua **f. 81vfestinant, quos Troyani usque ad ipsa tentoria sunt sequti. Ibi15 mirabilis casus emersit. Nam dum sagittarius16 Grecos fugientes coram17 eo acriter infestaret et Troyani Grecos in tentoriis eorum opprimerent, Dyomedes, qui fugiens ad tentoria properabat,18 coram vno de papilionibus19 sagittarium20 inuadit, quem nullo modo uitare21 potuit propter Troyanos, qui contra eum a22 tergo uiriliter anhelabant. Necessarium
 [[ Print Edition Page No. 159 ]] 
ergo fuit plurimum Dyomedi ut, inuitus et1 dubitans, in sagittarium irruisset, qui si uoluisset retrocedere, cum ipse esset grauiter uulneratus, in manibus hostium incidebat, quem uiuere nullatenus permisissent. Sagittarius ergo dum Dyomedem in sua sagitta percut[t]eret, Dyomedes cum ense suo2 uiriliter3 percussit ipsum inermem4 sic5 quod mortuum ipsum deiecit in terram.

Hector and Achilles meet and unhorse one another. Achilles seizes Hector’s horse Galatea but she is recovered by the natural brothers of Hector.Interim Greci campum recuperant et Troyani necessario retrocedunt. Hector uero in Achillem irruit in equi sui cursu6 nomine Galathea.7 Contra quem dum occurrisset Achilles, in eorum ictibus lancearum se8 ab equis ambo9 deiciunt. Sed Achilles equum suum primo10 celer ascendit et in equum Hectoris Galatheam11 manus extendens cepit eum, ipsum sathagens asportare. Hector autem iratus ad suos potenter exclamat ne equum suum abire permittant. Propter quod infiniti milites ad ipsius12 recuperationem uiriliter intendentes irruunt in Achillem et graue bellum committitur inter utrosque. Sed fratres Hectoris naturales in multa uirtute bellantes uiolenter extirpant a manibus detinencium Galatheam et illum Hectori restituunt, exinde facto leto.

The Greci capture Anthenor.Verum dum hec inter utrosque in multorum excidio gererentur et Anthenor13 inter Grecorum acies bellando discurreret, Greci in multitudine pugnatorum contra14 Anthenorem irruunt,15 ipsum capiunt, et captum ad tentoria mittunt eorum.16 Sed cum iam dies declinasset ad uesperas, sole iam uergente interim ad occasum, non obstante quod Polidamas,17 Anthenoris filius, qui sui patris non interfuit capcioni, pro recuperacione ipsius multa commisisset in bello, tamen eo die, propter superuenientis noctis tenebras, prelium est diuisum.18

[Incipit liber xviiiius de sexto bello.] 19 20 21 22 23 24

Sequentis igitur diei aurora surgente, solis splendore circunquaque diffuso, utriusque partis aciebus in campum egressis, bellum letale com**f. 82rmittitur et tota illa25 die usque ad noctis tenebras est pugnatum. Multi fuerunt eo26 die interfecti de Grecis sed plures27 de28 Troyanis; nam Grecis tunc29 melior pars successit in30 bello. Sed
 [[ Print Edition Page No. 160 ]] 
illius diei superueniente nocte, non fuit amplius preliatum. Sequenti uero die Greci1 Dyomedem et Ulixem ad regem Priamum transmiserunt2 legatos ut, treug[u]a firmata,The sixth battle lasts but a day. Priamus grants the Greci a three months’ truce, Hector, who alone opposed, withdrawing his opposition. trium mensium per regem Priamum inducie largirentur. Hiis autem legatis obuiauit Dolon,3 quidam miles satis diues et nobilis et oriundus de ciuitate Troyana. Qui legatis ipsis obuians et eos commeans regis Priami conspectui4 presentauit. Legati uero legacionis sue causam regi Priamo sinceriter explicarunt, rege tunc Priamo ad mensam diuersis repletam cibariis existente in suorum innumerabilium nobilium5 comitiua. Sed rex Priamus respondit eis in multa urbanitate uerborum se statim exinde consilium habiturum. Et confestim, suis consiliariis conuocatis, omnes in dandis predictis6 induciis conuenerunt, excepto Hectore, qui de indulgendis eisdem omnino dissensit, asserens Grecos ex dolo et astucia petere predictas7 inducias, sumpta occasione fallaci quod uelint scilicet eorum mortuos interim sepelire,8 cum ipsi uictualibus careant et pro acquirendis eisdem commodam interim habeant facultatem, “et nos interim nostra uictualia consumemus, que tamen nobis necessaria pro sustinenda tanta gente in hac ciuitate nobiscum inclusa prorsus existant”. Sed ex quo omnibus fuit acceptum, Hector noluit tantorum in i[d]dem concurrencia9 consilia refricare.10 Quilibet enim discretus, interpellatus ad consilium inter multos, licet omnes in vnam concurrant sentenciam, si sibi aliud uideatur, non propterea consensus11 omnium debet12 inducere13 silencium ori suo quin ipse dicat quid sibi uidetur, cum multociens contigerit et contingat quod vnius sentencia etiam minoris multos sapienciores ad sentenciam suam trahat utpote consilii sanioris, quamuis semper aut14 frequenter obtineat quod multorum sentencia15 soleat16 preualere, licet alius17 salubrius et melius consilium submi<ni>stret. Et18 ideo Hector a dato tunc ab omnibus consilio non discessit,19 licet sibi aliud exinde uideretur, vitans uelle tantorum iudicum20 reuocare consilium. Quare trium mensium inducie sunt concesse. Quod tam omnibus Grecis quam Troyanis pugnantibus gratum extitit, ut a bello quiescerent infra tempus21 induciarum ipsarum.

Thoas and, at Calcas’ request, Briseida are exchanged for Anthenor.Et durante treuga predicta in commutacione vnius pro altero rex Thoas a Troyanis et Anthenor liberatur **f. 82va Grecis. Calcas autem,
 [[ Print Edition Page No. 161 ]] 
Troyanorum antistes, qui, mandantibus diis, relictis Troyanis, Grecis adheserat, quandam filiam suam1 habebat, multe pulchritudinis et morum uenustate conspicuam;2 Briseyda3 communi nomine vocabatur.4 Hic Calcas pro predicta filia sua Briseyda5 regem Agamenonem et alios Grecos6 reges sollicite deprecatur ut predictam filiam suam a rege Priamo, si placet,7 exposcant ut eam restituat patri suo. Qui eidem regi Priamo preces plurimas8 obtulerunt. Sed Troyani contra Calcantem9 antis<ti>tem multum inpingunt, asserentes eum esse nequissimum proditorem et ideo morte dignum. Sed10 Priamus ad petitionem Grecorum inter commutacionem Anthenoris et11 regis Thoas Briseydam12 uoluntarie relaxauit.13

Achilles, wishing to see Hector unarmed, invites him to his tent. He tells him he is seeking his life.Treug[u]a igitur ipsa durante Hector ad Grecorum castra se contulit,14 quem Achilles libenter inspicit,15 cum nunquam uiderit eum inermem, et in eius tentorio Hector in multorum suorum nobilium comitiua Achille petente descendit. Dum inter se de aliquibus multa conferrent, Achilles Hectori dixit hec uerba:16 “Hector, Hector, gratum est michi quod uideo te inermem pro eo quod sine armis nunquam potui te uidere, sed gracius michi esset si de manu mea mortem festinanter subeas, sicut opto. Ego enim17 in tua18 uirtute bellandi sensi tuarum uirium potenciam multam esse, cum eam senserim in mei effusione cruoris in grauibus ictibus ensis tui. Et licet de hoc animus meus semper19 anxietur, maiori tamen anxietate concutitur20 de eo quod Patroclum intimum meum michi morti tradideris, quem non minus quam21 me sinceriter22 diligebam. Separasti me ab eo, quem michi uera dileccio indissolubilis23 affectionis uinculo copulauit. Sed tu pro certo teneas quod antequam elabetur24 annus mors Patrocli acerbe25 uindicabitur26 in teipso. Nam necesse est ut de manu mea crudeliter moriaris, et eo pocius quod ego pro certo cognosco te in necem meam totaliter aspirare.”

Cui Hector27 hec uerba respondit:28 “Domine Achilles, si in tuam mortem anhelo et te odio habeo in toto corde meo, iniuste miraris, cum scire te credam ex iusticia non posse procedere ut eum diligere
 [[ Print Edition Page No. 162 ]] 
debeam qui **f. 83rme prosequitur odio capitali et qui in terram meam meos et me in tante guerre strepitu inpugnare presumpsit. Ex guerra enim procedere amor nunquam potest nec ex odio dileccio karitatis.Hector replies in kind and challenges Achilles to a single encounter to decide the issue of the war. Amor enim ex1 dulci animorum2 conueniencia3 ducit originem et4 ex odio procedit hostilitas, cuius precipue mater est guerra. Sane uolo te scire quod me tua uerba non terrent; ymo si hinc ad duos annos, uita comite, uigeat ensis meus, spero pro certo me tantum in mee uirtutis potencia preualere quod non solum tu verum5 omnes maiores Grecorum exercitus, qui contra me continua bella fouent, manibus meis amara morte succumbetis6 crudeliter. Scio enim7 te et omnes maiores presentis8 Grecorum exercitus fatuitate maxima circumductos.9 Nam tale [h]onus assumere presumpsistis10 quod eius oppressi pondere nichil aliud quam mortis excidium incurretis. Securus enim sum quod tu prius morte uinceris quam contra me preualeat ensis tuus. Sed si te11 tanta ortatur uigoris audacia ut contra me putes in12 viribus preualere, fac quod omnes reges Grecorum et principes in hoc sincera mente consenciant et manuteneant13 inconcusse14 quod, constituto bello inter nos duos tantum, si contingat me15 te posse deuincere, ego et parentes mei ab hoc regno et aliis regnis nostris perpetuo curabimus exulare et16 regna ipsa in dominio Grecorum relinquemus.17 Faciam enim18 vos de hoc sufficienti cautela securos per19 sufficientem numerum obsidum et deorum corporalia sacramenta. Quod si feceris, non solum tibi prodesse poteris20 uerum aliis, qui per belli abstinenciam incurrent21 cum integritate salutem. Et si me te forte uincere contingat, fac ut vniuersus22 Grecorum exercitus ab hac terra discedat et nos in quiete dimittat, ab omni inquietudine liberatos.”

Achilles accepts the challenge. But the Greci object, as do the Troiani, except Priamus, who finally yields to the others.Achilles autem ad Hectoris uerba ira totus incaluit et quasi madefactus totus in sui23 rore sudoris bello se offert. Bellum recipit animosus et iuxta Hectorem appropinquans in firmitatis signum gagium24 sibi offert. Quod Hector plus quam dici potest animo desideranti recepit. Sed Agamenon, multorum inde loquencium audito tumultu, cum multis Grecorum regibus ad Achillis tentorium properauit, ubi, facta statim omnium maiorum congregacione Grecorum, omnes vnamimiter contradicunt, nolentes id25 ratum habere ad quod
 [[ Print Edition Page No. 163 ]] 
**f. 83vAchilles se obtulit inconsulte. Nec enim placet eis se uelle insidiis fortune subicere ut ab vno milite tot regum et principum pendeat mors et uita. Sic et Troyani ex eorum parte ne id fiat expresso dissensu recusant, excepto rege Priamo, cui1 tali casui2 se3 submittere placet4 ex eo quod uires Hectoris et potenciam bene nouit, cui facile5 nimis erat de vnius tanti militis uictoria gloriari. Sed quia tantorum consensibus quorum intererat non potuit contraire, duorum belli dissensum6 cum ceteris est sequtus. Et sic Hector, a Grecis obtenta licencia, in Troyam rediit et intrauit in ipsam.7

Troilus is inconsolable when he learns that Briseida must be given to the Greci, since he loves her greatly. Briseida, equally in love with him, grieves equally. She sheds such copious tears that an abundance of water could be wrung out of her garments.Troilus uero,8 postquam nouit9 de sui patris procedere uoluntate de Briseyda relaxanda et restituenda Grecis, quam multo amoris ardore diligebat iuueniliter, nimio calore ductus amoris in desideratiua10 uirtute ignee uoluptatis multo dolore deprimitur et torquetur funditus,11 quasi totus in lacrimis, anxiosis suspiriis, et lamentis. Nec est qui ex caris eius eum ualeat consolari. Briseyda uero, que Troilum non minoris amoris ardore diligere uidebatur, non minus in uoces querulas prodiit suos dolores, cum tota sit fluuialibus lacrimis madefacta.12 Sic continuis aquosis ymbribus ab oculorum suorum fonte stillantibus uestes suas, faciem, et pectus aspersit13 quod eius uestes tanto erant lacrimarum perfuse liquore vt si prementis alicuius manibus stringerentur,14 aquarum multitudinem effunderent in strictura. Vnguibus etiam suis sua tenerrima ora dilacerat et aureos crines suos, a lege ligaminis absolutos, a lactea15 sui capitis cute diuellit, et dum rigidis vnguibus suas maxillas exarat rubeo colore pertinctas, lacerata lilia laceratis rosis inmisceri similitudinarie uidebantur. Que16 dum queratur17 de sua separaccione a dilecto suo Troilo, sepius intermoritur inter brachia eam uoluencium sustinere, dicens se malle mortem appetere quam uita potiri ex quo eam ab18 eo19 separari necesse est a cuius uita sue uite solacia dependebant.

At nightfall Troilus visits Briseida and urges her to moderate her grief. She faints repeatedly in his arms.Noctis igitur superueniente calligine, Troilus se contulit ad Briseidam, eam similibus monens in lacrimis ut a tanto se20 debeat temperare dolore. Et dum sic eam solari21 Troilus anelat, Briseida inter brachia Troili labitur sepius semiuiua. Quam inter dulcia basia lacrimis irrorata22 flebilibus ad uires sui sensus ea nocte reducere sepius est conatus. Sed diei hora quasi superueniente vicina, Troilus
 [[ Print Edition Page No. 164 ]] 
a Briseida **f. 84rin multis anxietatibus et doloribus discessit, et ea relicta ad sui palacii regiam1 properauit.

The author reproaches Troilus for trusting Briseida. All women are inconstant; they weep out of one eye and smile out of the other and are ever changing lovers.Sed, O Troile, que te2 tam iuuenilis coegit errare credulitas ut Briseyde3 lacrimis crederes4 et eius blanditiis deceptiuis? Sane omnibus mulieribus est insitum a natura ut in5 eis non sit aliqua firma constancia, quarum si vnus oculus lacrimatur,6 ridet alius ex transuerso, quarum mutabilitas et uarietas eas ad illudendos uiros semper adducit,7 et cum8 magis9 amoris signa10 uiris ostendunt, statim sollicitate per alium amoris sui demonstranciam11 instabilem repente uariant et commutant. Et si forte nullus solicitator earum12 appareat,13 ipsum ipse,14 dum incedunt, uel dum uagantur sepius in fenestris, uel dum resident in plateis, furtiuis aspectibus clandestine15 sibi querunt. Nulla spes ergo est reuera tam fallax quam ea que in mulieribus residet et procedit ab eis. Vnde fatuus ille iuuenis merito censeri potest et multo fortius etate prouectus qui in mulierum blanditiis fidem gerit et earum demonstracionibus sic fallacibus se committit.

Troilus accompanies Briseida until she is met by her Greek escort. Diomedes, among the latter, falls in love with her at first sight. As he rides by her he declares his love. At first she refuses it but being pressed replies that for the present she neither accepts nor rejects it. He steals one of her gloves at parting.Briseida igitur de mandato regis Priami in magno apparatu se accingit ad iter, quam Troilus et multi alii nobiles de Troyanis per magnum uie spacium commearunt. Sed Grecis aduenientibus ad recipiendum eandem, Troilus et Troyani redeunt et Greci eam recipiunt in suo commeatu. Inter quos dum esset Dyomedes et illam Dyomedes inspiceret,16 in flammam17 statim venerei18 ardoris exarsit et eam uehementi desiderio concupiuit. Qui cum19 collateralis associando Briseidam cum ea insimul20 equitaret, sui ardoris flammam continere21 non ualens Briseide reuelat sui estuantis cordis amorem, quam in multis affectuosis sermonibus et blandiciis necnon promissionibus reuera magnificis allicere satis humiliter est conatus. Sed Briseida in ipsis primis motibus, ut mulierum est moris, suum prestare recusauit assensum, nec tamen22 passa est quin post multa Dyomedis uerba, ipsum nolens a spe sua deicere, uerbis humilibus dixit ei: “Amoris tui oblaciones ad presens nec23 repudio nec admitto, cum cor meum24 non sit ita dispositum quod tibi possim aliter respondere.” Ad cuius uerba Dyomedes satis factus est25 ylaris, cum ex eis presenserit26 de spe gerenda in ea27 se non esse priuatum in
 [[ Print Edition Page No. 165 ]] 
totum. Quare associauit eam1 usque quo Briseida recipere se debebat, et ea perueniente ibidem, ipse eam ab equo de**f. 84vscendentem2 promptus adiuit3 et4 vnam5 de6 cyrotecis quam7 Briseida gerebat in manu ab ea nullo percipiente furtiue8 subtraxit. Sed cum ipsa sola persenserit,9 placitum10 furtum dissimulauit amantis. Tunc antistes Calcas in filie occursum aduenit, et eam in uultu et animo satis ylari in tentorium suum recepit. Et Dyomedes amore Briseide licet nimium fluctuaret, tamen amor et spes eum in multo labore sui cordis11 impugnant.12

Briseida reproaches her father for deserting his native country. The Greci will not trust a traitor. Not Appollo but infernal furies ordered him to join the Greci.Briseida uero sola existens cum antistite patre suo ipsum duris uerbis aggreditur in multitudine lacrimarum, dicens ei:13 “Quomodo, pater karissime, infatuatus extitit sensus tuus, qui tanta uigere sapientia consueuit, vt tu, qui tantum inter Troyanos magnificatus extiteras et elatus, cum fuisses factus14 eorum quasi15 dominus et solus eorum in omnibus gubernator, qui tantis inter eos diuitiis habundabas, tantarum possessionum multiplicacione suffultus, et eorum nunc factus es proditor et16 tuam17 negasti patriam, cuius esse defensor in omnibus debuisti, et nunc elegisti melius tibi placere abiurando patriam in paupertate et exilio uiuere et specialiter inter capitales tue patrie inimicos, qui ad debellandum tuos et tuam patriam sic hostiliter accesserunt? O quanta inter homines pudoris labe confunderis qui tam gloriose a tuis consueueras honorari! Nunquam tanta dedecoris a te detergetur infamia quanta es uiscose turpitudinis ignominia denigratus. An putas, etsi18 inter uiuos uituperatus existis, quin etiam post mortem19 apud inferos ob tante prodicionis culpam non lugeas penas dignas? Melius ergo tibi esset et etiam20 nobis tuis21 in quodam22 loco sollitudinis et23 deserti, uel in nemoribus deuiis uel in aliqua insula longe ab incolis, ducere uitam nostram24 quam inter homines tanta labe nigrescere diffamati.25 An putas quod Greci reputent te fidelem qui es tue patrie publicus infidelis? Sane26 deceperunt te Appollinis friuola responsa, a quo te dicis suscepisse27 mandatum ut tuos paternos lares desereres et tuos in tanta acerbitate penates et28 vt sic tuis specialiter hostibus adhereres. Sane non fuit ille deus Appollo sed pocius puto29 fuit30
 [[ Print Edition Page No. 166 ]] 
comitiua1 infernalium furiarum a quibus responsa talia suscepisti.”2

**f. 85rAd3 hec4 Briseyda,5 multis deuicta singultibus lacrimarum, suo6 flebili colloquio finem fecit.Calcas replies that he knows by the infallible promises of the gods that Troia will be destroyed soon. It is better for them both to be here than to perish by the sword. Cui Calcas sub quadam uerborum breuitate respondit. Dixit enim ei:7 “Ha, dulcis filia, an tutum esse reputas8 aut securum iussa deorum spernere et specialiter ea non sequi in quibus possimus cum integritate saluari? Scio enim pro certo per infallibilium promissa deorum presentem guerram protendi non posse tempore diuturno et quod ciuitas Troye breui9 tempore10 destruatur et ruat, destructis eius omnibus nobilibus et vniuersis plebeis eius in ore gladii trucidantis.11 Quare, karissima filia, satis est nobis12 melius hic esse quam hostili gladio seuiente perire.”

The Greek chiefs pay their respects to Briseida.In aduentu igitur Briseide Grecis placuit vniuersis ipsius Briseide tam formosus aspectus, cum ad eius tam placidam uisionem omnes maiores Grecorum exercitus accessissent, querentes ab ea de Troyana ciuitate rumores et eius ciuium continenciam necnon et regis eorum, quod13 Briseida uerborum in multa facundia pandit eis. Quare omnes maiores ipsam in filiali affectione recipiunt, promittentes ei eam habere caram ut filiam et ipsam14 in omnibus honorare. Et eis ab ea recedentibus multis donis et muneribus replent illam.

Before that day has passed Briseida’s love for Troilus begins to cool. The author comments on the fickleness of women.Nondum dies illa ad horas declinauerat uespertinas cum iam Briseyda15 suas recentes mutauerat uoluntates et uetera proposita sui cordis, et iam magis sibi succedit ad uotum esse cum Grecis quam fuisse hactenus cum Troyanis. Iam nobilis Troili amor cepit in sua mente tempescere, et tam breui hora, sic repente, sic subito facta uolubilis ceperat in omnibus uariare.16 Quid est ergo17 quod dicatur de constancia mulierum, quarum sexus proprium in se habet ut18 repentina fragilitate earum19 proposita dissoluantur et hora breuissima mutabiliter uariantur?20 Non enim cadit in homine uarietates et dolos earum posse describere, cum magis quam dici possit sint earum21 uolubilia proposita nequiora.22

[Incipit liber xxus de viio bello.] 23 24 25 26 27

Post igitur trium mensium emersas inducias, adueniente die sequenti,
 [[ Print Edition Page No. 167 ]] 
Troyani accinguntur ad bellum et,The seventh battle. Hector kills Philitoas and his nephew Antipus.1 ordinatis per Hectorem Troianorum2 acciebus,3 ipse Hector cum aciebus ipsis ad bellum **f. 85vprimum4 exiuit,5 ducens secum xv milia militum, quos sue deputauit tantummodo6 aciei. Quem cum aliis x milibus militum7 est Troilus illico insequtus. Deinde8 Paris ciuitatem egreditur, existentibus secum9 uiris pugnantibus10 in arcubus et sagittis, illis11 de Persia, trium milium numero in equis fortibus et bene munitis; deinde Deyfebus ad bellum exiuit12 cum aliis13 iii milibus14 pugnatorum; deinde Heneas cum aliis ceteris paratis ad pugnam. Qui omnes fuerunt tunc ex parte Troyanorum centum milia militum strenuorum15 in multa uirtute bellandi, prout Dares in16 codice suo scripsit. Ex parte uero Grecorum accessit ad bellum rex Menelaus cum vii milibus armatorum. Deinde proximo17 Dyomedes cum totidem; deinde Achilles cum totidem; deinde rex Antipus18 in trium19 milium militum comitiua; deinde rex Agamenon cum magnitudine magna nimis. De Grecis autem rex Filis20 cum acie sua primus21 Troyanos aggreditur. Cui statim Hector uenit obuius incunctanter,22 quem sic potenter sue lancee percussit in ictu quod ipsum mortuum prostrauit23 ab equo. De morte igitur regis Filis clamor fit maximus. Bellum letale committitur, ex quo sequitur magna strages. Ex parte uero Grecorum dum rex Xantipus24 accessisset, regis Filis uolens sui mortem auunculi uindicare, multos Troyanos interfecit.25 Hectorem insequitur, ipsum inuadit. Sed Hector conuersus in iram in ipsum irruit,26 sic ipsum grauiter uulnerauit quod ad terram dilabitur interfectus.

Achilles slays Lychaon and Euforbius. Hector beholds Helena and his wife and sisters watching the battle from the walls.Tunc Greci de morte regis Xantipi27 condolentes uires uiribus accumulant, Troyanos grauiter opprimunt. Quare multi ex eis deficiunt et Achilles, qui eos multum deprimit, multos ex eis nobiles interemit. Inter quos ducem Lychaon28 et Euforbium,29 uiros multa uirtute conspicuos, interfecit,30 qui in Troye subsidium, cum31 in eius uenissent32 auxilium,33 uiriliter anhelabant. Hector autem eo die fuit in facie uulneratus, ignarus a quo. Ex cuius uulnere inmensa
 [[ Print Edition Page No. 168 ]] 
sanguinis copia defluebat, propter quod Troyani retrocedere de necessitate coguntur. Sed Hector tunc eleuatis oculis ad muros ciuitatis direxit intuitum. Vidit Helenam necnon et eius uxorem et sorores suas stantes in muris, utriusque partis prelia contemplantes.

Hector slays Merion.Et iam Greci Troyanos in tantum repulerant1 quod eos quasi inpulerant iuxta Troye menia ciuitatis. Propter quod Hector multum erubuit, et ideo in furorem2 pudoris accensus in regem Merionem3 **f. 86rirruit, sobrinum Achillis, quem4 percussit grauiter ense nudo in eius casside,5 cumulatis ictibus feriendo6 quod in suis uiribus cassidis7 circulum disrupit,8 in casside facta scissura, per9 quam Hectoris ensis peruenit ad cutem, et10 eius capitis ossa confringens sibi letale uulnus infixit, sic quod rex Merion11 mortuus expirauit.

Hector shatters Achilles’ helmet and tells him that to approach him is to approach death.Quem dum cernit Achilles, accepta quadam lancea ualde grossa, in Hectorem irruit sic quod eius loricam offendit nec tamen ipsum a sella remouit.12 Hector autem13 Achillem aggreditur ense nudo, cassidem eius uiolenter impugnat, disrumpit14 cassidem, et15 ensis16 dilabitur sic quod lacerat17 interioris lorice squamas affixas et tamen eius ictus carnis intima non leserunt. Non enim Achilles ad tam graues ictus se potuit tanta firmitate tenere quin18 tremebundus19 nutaret20 in equo. Cui illico dixit Hector: “Achilles, Achilles, multum inniteris21 iuxta me accedere sed tu proximum accessum queris ad ignem, ut sine dubio ad tue mortis exitum accedas.” Achilles igitur dum uellet ad uerba Hectoris mutua relacione respondere, ecce superuenit Troilus in maxima multitudine pugnatorum. Qui factus medius inter Hectorem et Achillem ipsos inuicem separauit, cupiens tamen Achillem letaliter offendere et Grecos precipiti dare fuge, sic quod tunc ex Grecis plus quam vgenti milites in ore gladii perierunt. Cuius rei causa Greci retrocedere sunt coacti.

Mennon wounds Menelaus. Troilus and Mennon capture Menelaus but are prevented from carrying him away.Ad hec autem in Grecorum succursum superuenit Menelaus in comitiua iii milium militum armatorum, qui22 bello se ingerunt. Propter quod Greci recuperare23 campum in uirium eorum24 audacia25 presumpserunt. Sed ex parte Troyanorum26 superuenit rex Odemon27 cum magna acie gentis sue, in regem Menelaum irruit, ipsum ab equo deiecit, et in facie uulnerauit. Troilus ergo et28 rex29
 [[ Print Edition Page No. 169 ]] 
Odemon1 conantur intercipere2 Menelaum, illum capiunt, et captum ad3 ciuitatem deducere4 moliuntur. Sed impedientibus turmis tumultuosis5 bellancium, ipsum longe a bello transducere minime potuerunt.

Diomedes unhorses Troilus and sends his steed to Briseida. She replies, “I cannot hold him in hate who loves me with such purity of heart.”Tunc6 ille Dyomedes superuenit bellicosus,7 multa gente suffultus, qui repente in Troilum irruit, ipsum ab equo prosternit, ab eo auferens equum suum. Quem per suum8 nuncium specialem ad Briseidam in exenium destinauit,9 mandans nuncio suo predicto ut Briseide nunciet equum ipsum eius Troili fuisse dilecti, a quo Troilum ipse10 deiecit in suorum bellicosa **f. 86vfortitudine brachiorum,11 et eam deprecetur12 humiliter quod Dyomedem seruum suum13 a sua memoria non repellat.14 Nuncius igitur statim cum ipsius equi dono ad Briseidam celeriter festinauit, equum15 sibi obtulit a Dyomede transmissum, et uerba que sibi dixerat Dyomedes fideliter narrat illi. Briseida uero recepit16 ylariter equum ipsum17 et ipsi nuncio dixit hec uerba: “Dic secure domino tuo quod illum18 odio habere non possum qui me tanta puritate sui cordis affectat.” Ad hec nuncius recedit ab ipsa et ad suum dominum properauit, adhuc conflictu belli durante. Ex<h>ylaratus igitur Dyomedes ad uerba nuncii inter acies bellicosas discurrit.19

Polidamas unhorses Diomedes and gives his horse to Troilus.Troyanis insistentibus contra Grecos, Troyani Grecos uertunt in fugam et eos usque ad eorum tentoria in ore gladii persequntur. Et nisi tunc Agamenon Grecis succurrisset in bellancium20 plenitudine21 multa nimis, Greci fuissent tunc omnino deuicti et totum finaliter amisissent. Instauratur ergo bellum durissimum inter22 eos, Greci campum recuperant, et Troyani necessario retrocedunt. Sed Pollidamas tunc occurrit cum pugnatorum multitudine glomerosa, succurrens in23 magna uirtute Troyanis, quos iam Greci usque ad eorum fossata in24 armata manu repulerant25 uiolenter. Dyomedes uero dum Pollidamam in Grecos sic violenter26 inspicit irruentem, in Pollidamam irruit, sathagens ipsum letaliter offendere in uiribus sue tense lancee ferientis. Sed Pollidamas sic Dyomedem impulit uirtuose quod Dyomedem et eius equum27 deiecit et28 inculcauit ad terram. Ex cuius ictu Dyomedes grauiter fuit lesus. Pollidamas uero
 [[ Print Edition Page No. 170 ]] 
Dyomedis equum a1 sua prostracione surgentem suas intercipit per habenas et Troilo pedes2 bellanti presentat, in quem Troilus festinanter ascendit.

Troilus unhorses Achilles. Achilles is attacked by Hector but rescued by Thelamon and the Duke of Athene.Sed Troilum tunc festinancius Achilles inuadit. Quem Troilus in sua uirtute suscepit et viriliter3 irruit in Achillem, sic quod Achillem ab equo deiecit et ipsum grauiter uulnerauit. Achilles autem nec suo casu precipiti stupefactus nec curans de tanti ictus quasi letifera4 lesione cum maxima5 celeritate surrexit et6 equum conatur7 ascendere. Sed Troyani8 ei resistunt uiriliter. Tunc9 Hector ad10 locum ipsum11 accessit et, ut scripsit Dares, fere tunc Hector mille milites interfecit qui Achillem defendere conabantur. A12 quo Achilles sic grauiter fuit oppressus quod sibi, multa fatigacione lassato,13 uix erat defendendi **f. 87rfacultas. Qui14 tunc captus indubitabiliter15 extitisset,16 nisi Thelamon et dux Athenarum celeriter occurrissent, qui Achillem equum ascendere cum multo labore fecerunt.

Six natural sons of Priamus are killed and Hector is wounded. Priamus sues for a truce.Superueniente igitur noctis crepusculo,17 non fuit amplius tunc18 preliatum, et utraque pars bellancium, bello ipso diuiso,19 sua in presidia se recepit. Per xxxa autem dies continuos acriter fuit pugnatum. Propter quod ex vtraque parte multi sunt cesi sed plures ex Grecis. De filiis uero naturalibus regis Priami infra20 dies illos fuerunt sex interfecti et Hector iterum21 in facie uulneratus. Quare rex Priamus regi Agamenoni nuncios suos mittit, vi mensium petit inducias, que22 sibi concesse23 fuerunt,24 treug[u]a firmata.

[Incipit liber xxius de octauo bello et de morte infelici fortissimi Hectoris.] 25 26 27 28 29 30

The chamber in which Hector lay ill of his wounds was made of alabaster, crystal, and precious stones.Firmatis igitur sex mensibus31 datis ad treugam, infra hos sibi Hector de uulneribus suis medetur, iacens tunc in aula pulchritudinis nobilis Ylion, de qua mirabilia scripsit Dares. Dixit enim eam fuisse totaliter institutam de xii lapidibus alabastri, cum32 ipsa esset33 longitudinis forte34 passuum35 xxti. Eius pauimentum fuisse dixit36
 [[ Print Edition Page No. 171 ]] 
de cristallo firmatum et parietes eius pariter incrustatos1 ex2 diuersis3 lapidibus preciosis, in cuius quatuor angulis columpne quatuor de onichino4 erant extense proceritatis affixe. Sic erant eiusdem generis capitella, sic et bases ipsarum.5 In sumitate uero columpnarum ipsarum erant de auro quatuor ymagines collocate, mirabili arte mathematica institute. De quibus Dares et earum6 aspectibus7 multa descripsit, que magis instar habent inanium sompniorum quam certitudinem ueritatis, licet dictus Dares fuerit professus ea uera fuisse, et ideo de eis obmissum est in hac parte. Interim rex Priamus naturales filios suos mortuos fecit inter alios fratres eorum honorifice sepeliri, facta eorum semotim cuiuslibet sepultura nimium preciosa.

Diomedes loses appetite and sleep on account of Briseida, who, to increase the ardor of his passion, puts him off with clever devices.Dyomedes uero, qui totus erat in amore Briseide calescens,8 quid faciat ignorat. Et9 eius animus, ut moris erat amatorum desiderancium amatrices eorum quas habere non possunt, diuersis funditur totus in curis. Cibo et potu male uesci desiderat. Et dum uigiliis continuis maceretur,10 in solacium sui doloris sepius uidere Briseidam accedit, et eam supplex ortatur ut sibi consenciat in multitudine lacrimarum. Sed illa, que multum uigebat sagacitatis astucia, spem Dyomedi sagacibus machinacionibus differre procurat, ut ipsum afflictum amoris incendio magis affligat et eius amoris uehemenciam in amoris ardoris augmentum extollat. Vnde sua calliditate se nolle11 non negat et uelle **f. 87vin expectacionis fiduciam conatur12 ponere Dyomedem.

The eighth battle. After twelve days of fighting the hot summer causes great mortality among the Greci, wherefore a truce is granted them by Priamus.Elapsis igitur sex mensibus datis ad treugam, xii diebus sequentibus fuit pugnatum continue. Infra quos multi de nobilibus utriusque partis interfecti fuerunt, cum tunc, feruentis13 estatis nimio inualescente14 calore, magna mortalitas Grecos inuadit15 degentes in campis. Quare Agamenon a rege Priamo pro treuga xxx dierum inducias postulauit. Quas rex Priamus concessit eidem.16

Elapsis uero xxx diebus predictis, utraque pars paratur ad bellum. Verum ea nocte qua erat primus dies belli futurus post predictas decursas inducias Andromacha,17 uxor Hectoris, de qua Hector iam sustulerat duos filios, vnum nomine Laumedontam18 et alium nomine19 Astionacam,20 qui minor primo adhuc a matris ubere dependebat,
 [[ Print Edition Page No. 172 ]] 
de predicto Hectore uidit in sompnis satis terribilem uisionem — quia si1 Hector eo2 die egrederetur3 ad bellum,Andromacha dreams that if Hector goes to battle, he will be killed. She implores him to remain behind, but is chided by him for believing in dreams. euadere non poterat quin interficeretur4 in ipso bello.5 Andromacha6 igitur, ex tali uisione perterrita, fluuiales prorupit in lacrimas, et ausa est eadem nocte in lecto7 ubi iacebat cum Hectore sibi illam pandere uisionem. Piis itaque precibus ipsum deprecatur in lacrimis ut sensum uisionis attendat et8 quod9 ire non presumat ad prelium eo10 die. Hector uero,11 ad uxoris uerba nimium indignatus, uxorem increpat et eam in multa acerbitate uerborum castigat, asserens sapientis non esse vanitatibus credere sompniorum que sompniantibus semper illudunt. Mane autem, facto diluculo,12 Andromacha regi Priamo et Heccube,13 eius uxori, mandat et pandit sue oraculum visionis, humiliter rogans eos ut Hectorem eo14 die ad bellum exire aliquatenus non permittant.

The Trojan leaders go to battle. Hector arms. Andromacha begs him for her sake and that of their little son to lay aside his arms. She is joined by his mother, his sisters, and Helena. But all to no avail.Mane igitur facto, aciebus omnibus Troyanorum per Hectorem ordinatis, Troilus ad bellum primus15 egreditur, deinde Paris,16 deinde Heneas, subsequenter Pollidamas, deinde17 rex Sarpedon, deinde18 rex Epistrophus,19 deinde rex Ethoas,20 item21 rex Forcius,22 item rex Philimenis, deinde ceteri reges qui in Troye subsidium aduenerunt. Rex autem Priamus omnibus predictis regibus et aciebus eorum licenciam tribuit ad bellum exeundi, cum iam Greci exiuissent ab23 eorum castris ad bellum.24 Et Hectori mandauit expresse25 ut eo die se non deberet26 preliis immiscere.27 Hector uero totus propterea exarsit ad iram. Propter quod multas iniurias et exprobraciones28 uxori sue dixit, per quam, ad29 suggestionem eius, presensit esse tractatum ne ad bellum exiret. Tamen, mandato patris omisso, arma petit a famulis. Et30 ea famuli sibi tradunt; armatur **f. 88rex eis. Sed dum hoc uidit Andromacha, eius uxor, multo dolore commota, cum paruulo filio31 suo, quem gerebat in brachio, cum multitudine lacrimarum se eius prosternit32 ad pedes et33 multiplicatis singultibus humiliter supplicauit34 ut arma ipsa deponat. Et dum35 Hector acquiescere denegat,36 Andromacha sepius intermoritur ante pedes
 [[ Print Edition Page No. 173 ]] 
ipsius, dicens: “Si mei denegas misereri, miserearis saltem huius paruuli nati tui ne mater ipsius et filii tui ipsi1 amara morte depereant aut per mundum exules paupertate nimia in maxima uerecundia deprimantur.” Regina autem Heccuba, mater ipsius, Cassandra, et Pollixena,2 sorores eiusdem, et Helena, prostrate ante pedes eius,3 in4 lacrimis ipsum rogant ut, depositis ipsis5 armis, tutus6 in7 sua regia conquiescat. At ille earum nec mouetur ad lacrimas nec ad preces.

Hector rides forth to battle. Priamus rides after him at Andromacha’s request and persuades him to return.Armatus ergo a pallacio suo8 descendit, equum ascendit, dum ire ad bellum omnio festinus intendit.9 Sed Andromacha, facta10 ueluti ex multo dolore mente capta, ad regem Priamum, scissis uestibus, laceratis genis, et sparsis11 sine lege capillis, exclamans accessit. Sic enim faciem suam unguibus lacerauerat, sanguine vndique defluente, quod uix agnosci poterat a notis suis. Et se ante regis pedes in multo dolore prosternens ipsum monet et lacrimose precatur ut ad Hectorem festinus acceleret et ut12 ipsum ad pallacium reuocet et reducat antequam inmisceri13 se bello contingat. Rex ergo Priamus, nulla mora protracta, equum ascendit, Hectorem festinus insequitur, qui,14 antequam plurimum elongasset, peruenit ad eum, et eius equi habena uelut irrato animo intercepta, Hectorem monet et rogat in lacrimis et per numina deorum ipsum adiurat ut redeat et ulterius non procedat. Qui demum in multa contradiccione iussui15 patris obtemperans redit16 inuitus et in pallacium suum ascendit nec tamen arma quibus erat indutus deponere procurauit.17

Menelaus separates Troilus and Diomedes from a deadly combat. He unhorses Miseres. Polidamas prevents the Greci from carrying off Miseres, and Troilus frees him. Aiax Thelamonius unhorses Polidamas, but Troilus restores him to his mount.Bellum autem interim letale committitur. Dyomedes et Troilus bello conueniunt ambo, in eorum equorum cursibus18 se grauiter impetunt19 in duris ictibus lancearum, et indubitanter alter tunc20 alterum peremisset, nisi21 Menelaus cum sua acie peruenisset22 ad illos, qui certamen amborum inuicem23 separauit. Menelaus autem in regem Miserem,24 regem Frigie,25 irruit animose et26 ipsum ab equo deiecit. Greci regem Miserem capiunt et captum asportare nituntur, nisi tunc uelociter occurrisset27 Polidamas,28 qui in suis uiribus et sue potencia29 aciei regem Frigie30 ne duceretur captiuus uiriliter impediuit.31 Greci uero uidentes quod eum captiuum ducere
 [[ Print Edition Page No. 174 ]] 
non poterant, proposuerunt incidere sibi caput. Sed tunc superuenit ille fortissimus Troilus, qui, multis tunc per eum interfectis ex1 Grecis, ipsum ab eorum manibus liberauit. Tunc Thelamonius Aiax cum iii milibus pugnatorum bellum **f. 88vintrauit, in Pollidamam irruit, ipsum prosternit ab equo. Sed Troilus festinus occurrit, qui Pollidamam in equum suum fecit ascendere, multo labore depressum.

Achilles kills Margariton. The Troiani bear his body to the city.Tunc Paris bellum intrauit et ex parte Grecorum Achilles, qui cum suis sic potenter irruit in Troyanos quod Greci in uirtute Achillis Troyanos uertunt in fugam et Troyani sunt dare terga coacti.2 In ciuitatem3 se recipere festinabant.4 Interim dum Margariton, vnum5 ex filiis regis Priami, intercipere conatur6 Achilles,7 dum ille sibi uiriliter restitisset, Achilles interfecit eundem. Tunc clamor fit maximus de morte Margariton crudeliter interfecti. Thelamonius autem Troianos potenter insequitur sed Paris viriliter eosdem8 defendit necnon et alii filii regis Priami naturales. Non9 tamen in10 tantum in uiribus preualuerunt eorum quin Troiani coacti precipiti fuga11 ciuitatem non12 intrassent eorum et corpus Margariton ad ciuitatem mortuum detulerunt.

Hector learns that Achilles slew Margariton. He enters battle without his father’s knowledge and slays Euripilus and Ysidus. He rescues Polidamas from the Greci and slays Leontus.Quem ut mortuum Hector audiuit, multo dolore torquetur, diligenter querit quis eum interfecerit. Quem Achillem fuisse relatum est ei. Tunc Hector quasi furibundus, in ira ligata casside, rege patre inscio, bellum ingreditur et statim in furore suo duos magnos duces interfecit, Euripolum13 scilicet et ducem Astidum.14 Grecos deinde uiriliter impetit,15 diruit, uulnerat, et occidit, quem Greci illico cognouerunt in letalibus ictibus ensis sui. A facie eius aufugiunt16 et17 Troyani Grecos inuadunt et potenter ipsos expugnant. Greci uero Pollidamam capiunt et captum educere conabantur a bello. Sed18 Hector ipsum liberat, qui19 ducentes20 eum21 in suis uiribus interfecit. Quod dum inspexisset,22 quidam Grecorum maximus amiratus, nomine Leochides,23 in Hectorem irruit, morti tradere putans eum. Sed Hector totus exardens24 in25 iram26 in ipsum irruit et in furore ire sue interfecit eundem.

Hector slays Policenes, a friend to Achilles, and wounds Achilles.Achilles uero, ut uidit Hectorem tot nobiles Grecorum et infinitos alios morti sic uelociter tradidisse, suo concepit in animo quod, nisi
 [[ Print Edition Page No. 175 ]] 
uelociter Hector morti traderetur,1 nunquam Greci aduersus Troyanos poterunt preualere. Diligenter igitur2 sciscitatus3 est in sue mentis archano qualiter incontinenti illud valeat perficere et complere. Et dum meditaretur Achilles diligenter in hiis et Policenes4 dux, qui ob amorem Achillis in Grecorum subsidium se contulerat, sperans eciam quandam Achillis sororem ducere in uxorem, qui a superiori India5 ualde diues aduenerat, dum inter turmas Hectori obuiasset, Hector in ipsum irruens interfecit **f. 88 bisreundem, Achille uidente. Achilles autem furibundus irruit in Hectorem, uindicare Policenes6 necem intendens. Sed Hector quoddam iaculum cuius ferrum erat in eius acumine ualde secans uibrauit uiriliter in Achillem, et dum ipsum percussisset in inguine,7 graue sibi uulnus inflixit.

Achilles attacks Hector while his shield is behind his back, and gives him his death wound. Mennon wounds Achilles in return. The Troiani bear the body of Hector to the city.Achilles autem a bello uulneratus egreditur, sed uulnere ipso8 ligato redit9 ad bellum, eo proposito quod Hectorem morti tradat, eciam si eum exinde morti10 tradi11 contingat. Hector uero interim in quendam Grecorum regem irruerat, ipsum ceperat, et captum conabatur ipsum a turmis extrahere, scuto sibi12 suo post terga reiecto ut habilius regem ipsum a turmis eripere potuisset. Quare pectus suum discoopertum tunc gerebat in bello, scuti13 sui defensione14 destitutus.15 Achilles dum16 persensit17 Hectorem ante pectus scuti sui subsidium non habere, accepta quadam lancea ualde forti, non aduertente Hectore,18 in ipsum19 irruit et20 letaliter uulnerauit in ventre sic quod eum mortuum deiecit ab equo. Rex uero Menon21 statim, ut uidit Hectorem mortuum, Achillem aggreditur, ipsum ab equo deiecit, et22 letaliter uulnerat, sic quod sui Mirmidones eum23 quasi mortuum ad sua deducunt in quodam24 scuto tentoria.25 Troyani uero quasi26 deuicti campum deserunt, ciuitatem intrant, in quam27 corpus Hectoris mortuum, Grecis non resistentibus, detulerunt.

[Incipit liber xxiius de sepulcro Hectoris et de Palamide in imperatorem Grecorum assumpto.] 28 29 30 31 32

Mortuo igitur Hectore et in ciuitate Troye eius corpore introducto,
 [[ Print Edition Page No. 176 ]] 
planctus fit maximus vniuersaliter inter ciues.There is great lamentation in Troia over the death of Hector. Non enim1 est aliquis ciuium qui2 non maluisset3 filium suum4 morti5 tradere pro uita Hectoris, si hoc fata uel dii pro eorum uotis salubriter statuissent. Mulieres eciam Troyane, tam uirgines quam matrone, in earum6 domibus satis lugubres dies ducunt,7 et8 in querulis9 earum10 clamoribus produnt11 flebiles uoces suas, dicentes se ammodo cum earum12 filiis13 et maritis indubitanter14 respirare non posse, cum eis, Hectore deficiente, defecerit earum firma securitas, que15 ab insidiis hostium eas faciebat respirare securas, cum et earum hostes sollicite in earum et maritorum ipsarum16 uenerint17 insidiis, uel ut eas et eos intercipiant et occidant uel ut18 eas et19 earum liberos20 perpetue adiciant21 seruituti. Et sic in tanti22 fletus et doloris angustiis longis diebus continue uacauerunt.

Priamus faints repeatedly when he beholds his body. Hector’s brothers, mother, sisters, and wife grieve.Corpus autem Hectoris uniuersi reges et nobiles qui erant in Troya ad regis Priami regiam, scissis uestibus et nudatis capitibus, in maximo ullulatu23 deferunt et deponunt. Quod postquam uidit rex24 Priamus, ineffabili dolore concutitur. Super25 **f. 88 bisvcorpus Hectoris sepius intermoritur. Et id sibi per breuia momenta sepius accidisset, nisi fuisset sepius a corpore Hectoris uiolenter extractus, et proinde26 sine dubio sue mortis exitum incurrisset. Sic et dolentes27 fratres eiusdem doloris casu vniuersaliter torquebantur, cum mori magis quam uiuere protinus28 affectarent. Quid29 dicetur ergo de regina Heccuba, matre sua, de eius sororibus, Polixena30 uidelicet et Cassandra, quid31 de Andromacha, eius uxore, quarum sexus fragilitas ad doloris angustias et32 lacrimas fluuiales facit33 ad longam querelarum seriem proniores? Sane lamentaciones earum particularibus explicare sermonibus cum minime necessarium uideretur34 in hoc loco, utpote35 inutiles sunt obmisse, cum certum sit apud omnes quod quanto36 hee37 affectuosius diligebant,38 maiorum39 dolorum aculeis uexabantur. Et mulieribus sit insitum a natura quod dolores earum non nisi in multarum uocum clamore40 propalent et impiis et dolorosis sermonibus eos diuulgent.


 [[ Print Edition Page No. 177 ]] 

Within a gorgeous tabernacle, built by Priamus in the temple of Appollo, is placed the body of Hector, preserved from decay by conduits carrying balsam through every part. Priamus endows a college of priests to pray ceaselessly.Verum quia corpus Hectoris, cadauer effectum, sicut est fragilitatis humane, diu non poterat supra1 terram sine corrupcione seruari,2 in3 multorum consilio magistrorum rex Priamus subtiliter perqisiuit si corpus ipsum absque sepulture clausura posset in aspectibus4 hominum semper esse sic quod absque alicuius horribilitatis odore corpus mortuum ficticie quasi viuum uideretur. Quare factum est per magistros eosdem ualde artificiose discretos quod corpus ipsum mandante5 Priamo in templo Appollinis6 locaretur, quod iuxta portam Timbream7 ciuitatis Troye antiqitus fuit fundatum. Statuerunt enim predicti magistri iuxta magnum altare templi predicti8 quoddam thabernaculum constitui9 spacii condecentis, quod super10 iiiior columpnas ex auro purissimo fusiles11 regeretur. In quarum qualibet columpnarum firmata erat quedam ymago aspectum angelicum representans, ab ymo usque ad12 summum ex ipsarum substancia columpnarum, sic quod in columpnis ipsis erant ymagines et columpne habentes bases et capitella in mirabilibus celaturis. Testudo uero ipsius tabernaculi licet tota fuisset ex auro, incrustaciones eius tamen omnes erant ex lapidibus preciosis cuiuslibet generis et13 in14 mirabilis copie quantitate, quorum15 splendor16 claritatis et lucis de nocte diem et de die solis radios effundere uidebatur.17 Tabernaculum autem ipsum ab infima18 soli superficie extitit eleuatum, et suppositis quibusdam gradibus cristallinis, per ipsos gradus ad ipsum tabernaculum erat ascensus. In excelso uero testudinis ipsius tabernaculi supra culmen predicti magistri constituerunt quandam auream statuam, similitudinem Hectoris describentem, habentem ensem nudum in manu, cuius aspectus et facies erat ex ea parte in qua Grecorum exercitus in eorum tentoriis **f. 89rmorabatur,19 qui cum eius ense Grecis minas inprimere uidebatur. Corpus uero ipsius Hectoris in mirabilis20 magisterii eorum artificio statuerunt in medio, ipsius solii subnixa firmitate, sedere, sic artificiose locatum ut quasi viuum21 se22 in sua regeret23 sessione, propriis indutum uestibus preter pedum extrema. Apposuerunt enim24 in eius uertice, quodam artificioso foramine constituto, quoddam25 vas, plenum puro et precioso balsamo,26 quibusdam aliis mixturis rerum uirtutem conseruacionis habencium intermixtis. Cuius balsami et rerum liquor
 [[ Print Edition Page No. 178 ]] 
primo1 deriuabatur2 ad frontis ambitum per partes intrinsecas, deinde3 ad oculos et4 nares, necnon recto decursu descendendo per easdem partes intrinsecas perueniebat ad genas, per quas gingiuas5 et dentes conseruabat6 ipsius, sic quod tota eius facies cum suorum multitudine capillorum in sua conseruacione uigebat.7 Deinde liquor ipse per guttur eius et ipsius gule catenas descendendo eius deriuabatur ad pectus et per ossa brachiorum intrinseca perueniebat ad manus et usque ad digitorum extrema. Sic et liquor ipse descendens per utrunque latus, copiose diffusus,8 latera ipsa sic9 conseruabat in statu ut quasi viui10 latera viderentur.11 Qui continuis instillacionibus ad continencias12 pectoris emanabat et per eas perueniebat13 ad crura, a quibus continuo cursu perueniebat ad pedes. In cuius pedibus erat quoddam aliud vas balsamo puro plenum. Et sic per has apposiciones cadauer Hectoris quasi corpus viui ficticie presentabat, in multa durabilitatis custodia14 conseruatum. Constituerunt predicti sapientes artifices iiiior lampades, ex auro compositas, ignem inextinguibilem continentes. Et sic, completo opere tabernaculi ipsius, circa ipsius ambitum statuerunt quandam clausuram ex lignis ebani, que clausa15 poterat esse quandoque et quandoque poterat aperiri ut corpus Hectoris sic locatum aspicere uolentibus apertius16 pateret aspectus. Rex igitur Priamus preterea in templo ipso magnam familiam constituit sacerdotum, ut continue in deorum oracionibus sollicitudine indefessa uacarent17 et ipsius tabernaculi continue custodie imminerent,18 dispositis per eundem regem Priamum redditibus copiosis ad sustencacionem uite predictorum diis19 famulancium sacerdotum.20

That there may be no more fighting until Achilles recovers, Agamenon proposes a two months’ truce to bury the dead and heal the wounded. The request is granted.Agamenon autem inter hec, Hectore mortuo et Achille, ut dictum est, letaliter uulnerato, conuocatis21 regibus et maioribus Grecorum exercitus et22 eis uenientibus coram eo,23 sic ipsos allocutus est dicens:24 “Amici reges et principes, humiles grates diis nostris debemus deuoto corde referre,25 qui durum hostem nostrum, uidelicet Hectorem, dignati sunt interfici per Achillem, cum, Hectore ipso uiuente, nullam de inimicis nostris poteramus sperare uictoriam, qui tot reges nostros sic crud**f. 89veliter interemit,26 cum ex nostris maioribus
 [[ Print Edition Page No. 179 ]] 
interfecerit in sua bellicosa uirtute regem Prothesilaum, regem Patroclum, regem Merionem,1 regem2 Cedium, regem3 Polixenem,4 regem5 Prothenorem, regem Xantipum,6 regem Alpinorem,7 regem Archilogum,8 regem9 Dorium,10 regem Polixenart,11 regem12 Ysidum,13 regem Pollibetem,14 et15 regem16 Leochidem,17 et alios multos nobiles gentis nostre. Quid ergo,18 eo19 mortuo, possunt sperare Troyani, nisi ultimum eorum excidium, et nos, quid ultra sperare debemus, nisi quod de eis simus20 absque longi21 temporis mora uictores? Verum quia bellum aliquid in22 spe certa uictorie inire23 non possumus absque ipsius Achillis presencia uirtuosi,24 bonum esset et utile, si uobis uidetur acceptum, ut donec Achilles in suis uiribus conualescat, ad regem Priamum nostros nuncios destinemus ut, obtentis induciis sub treuge duorum mensium firmitate, cadauera mortuorum, quorum fetore confundimur, ualeant interim igne cremari, et ut interim uulnerati nostri ad sanitatis beneficium25 reducantur.” Et sic Agamenon suo colloqio finem fecit. Astantes igitur vniuersi consilium et dictum26 Agamenonis unanimiter conprobant et sic esse faciendum ortantur. Mittuntur ergo de27 hoc legati ad regem Priamum et petite duorum mensium inducie conceduntur.28

Palamides objects to the leadership of Agamenon. Agamenon replies that Palamides was two years late in joining and that the Greci had still prospered.Inter uero29 istas inducias Palamides30 ualde conqueritur inter reges de dominio Agamenonis. Et cum quodam31 die dicti reges in tentorio Agamenonis conuenissent et Palamides sua consueta uerba contra regem Agamenonem effudisset,32 Agamenon in sui33 discretione respondens, utpote qui34 erat in omnibus multa sapiencia moderatus, in communi audiencia tunc presencium uerbis Palamidis respondendo35 sic dixit:36 “Amice Palamides, de potestate mei regiminis hucusque michi37 concessa an putas me exinde multa iocunditate letari, cum ab ipso principio nec38 eam exquisiuerim nec eam39
 [[ Print Edition Page No. 180 ]] 
procurauerim michi1 dari, cum in2 ipsius prelacione nulla michi emolumenta quesierim sed exinde3 meo spiritui et persone mee continuas curas addiderim et labores ut reges et principes et ceteri sub mea gubernacione salui in omnibus ducerentur? Et si ea me contigisset potestate carere, potuisset michi abunde sufficere esse sub alterius ducis regimine, secundum quod sufficit et suffecit cuilibet aliorum regum et principum meo esse sub ductu. Et satis puto me in meo regimine non peccasse nec aliquid dolo uel negligencia commisisse quod michi sinistre posset ascribi. Si uero in eleccione mei regiminis tuus non fuit requisitus assensus, mirari non debes, cum tunc tu4 presens in mee eleccionis negocio5 non fuisses nec tu postmodum ad exercitum **f. 90raccessisses prius duo6 anni elapsi fuissent, in quibus si tuus fuisset expectatus assensus, adhuc forte in Athenarum portu noster exercitus resideret. Et ne7 forte putetur quod talis8 regiminis sim multum auidus et forsitan concupiscens, gratum est michi quod alius eligatur, in eleccione cuius paratus sum vna cum aliis regibus laborare et affeccione maxima consentire. Nec potes dicere, domine Palamedes, quod exercitus noster sine tuo consilio duci non ualeat, cum te absente et absque tuorum consiliorum dictamine multa in hoc9 exercitu acta10 et gesta fuerunt que satis salubriter omnibus communiter successerunt.”

Next day Agamenon offers to resign.Et cum Agamenon suo colloquio11 finem adhibuisset, eo die non fuit de12 hoc ultra dispositum nec tractatum.13 Agamenon igitur circa ipsius diei uesperas per totum exercitum preconia uoce mandauit ut omnes ipsius exercitus in mane sequentis diei14 ad tentorium Agamenonis pro colloquio generali accederent incun<c>tanter. Factumque est quod mane facto vniuersi maiores exercitus15 et ceteri ad colloquium accesserunt. Quare Agamenon inter eos16 sic dixit:17 “Amici fratres, hucusque gessi regiminis uestri sarcinam, sub cuius pondere satis laboriose multipliciter insudaui, omnes salubres uias mente sollicita perscrutando per quas tam maiores quam ceteri sub mei cura regiminis salubriter ducerentur. Sed factum est permissione deorum quod sub me<e> gubernacionis cura per multos felices successus ad portum salubris status sumus feliciter iam deducti. Sed cum equum sit ut vniuersitas18 non debeat
 [[ Print Edition Page No. 181 ]] 
vni tantum incumbere sed equa distribucione ceteros de vniuersitate grauare qui iniuncto1 [h]oneri pares existant et qui sub eius pondere2 non succumbant, cum iam tempus sit me ab ipsius [h]onere regiminis releuare3 quod super humeris meis tot annis incubuit inconcusse, et4 ut aliquem de regibus et principibus eligamus, qui, per debitas uicissitudines distribucione facta, nos salubriter5 regat et sua discretione gubernet.”

The Greci choose Palamides leader. Achilles is angry, since he prefers Agamenon.Agamenonis6 igitur colloquio fine facto, placuit astantibus vniuersis, cum hominum sit uicium naturale7 frequenter de nouo dominio gratulari et de noua mutacione gaudere, ut eorum eligeretur alius gubernator. Et ideo, eleccionis celebrato scrutinio, Palamidem eorum elegerunt in ducem, regendi totum exercitum sibi potestate concessa. Inde est quod, colloquio dissoluto, vniuersi ad eorum se tentoria reduxerunt. Quod postquam Achilli de **f. 90vAgamenonis mutacione et subrogacione Palamidis per referentes innotuit, ualde sibi displicuit et irato animo inter astantes asseruit quod Agamenonis non fuit necessaria nec bona mutacio, cum nec sit ei similis nec par in discrecione regiminis subrogatus, cum mutaciones semper fieri habeant ad commoda meliora. Sed quia per tot fuerat8 communis eleccio celebrata, tunc inconcussa remansit.

[Incipit liber xxiiius de viiiio bello et de morte regis Persarum et qualiter Achilles fuit illaqueatus amore Polixene.] 9 10 11 12 13

The ninth battle. Priamus enters the field, unhorses Palamides, and kills many Greci. He performs wonders for so old a man.Duobus igitur mensibus datis ad treugam cum integritate decursis,14 rex Priamus, cupiens filii sui mortem in ictibus ensium uindicare, ipse de persona sua omnes acies ordinauit. Et constitutis ductoribus super15 eis, ipse personaliter statuit bellum intrare, electis xx milibus militum in sue16 cuneo aciei. Et sic, ut scripsit Dares, cl milia equitum eo die ex parte Troyanorum ad prelium sunt egress[c]i. Egreditur primo17 Deifebus, deinde Troilus,18 deinde Paris, deinde rex Priamus, subsequenter Heneas, deinde rex Menon, deinde Pollidamas, qui usque ad Grecorum licias cum celeritate festinant. Palamides uero iam acies suas ordinauerat, qui et que19 contra Troyanos ueniunt20 in occursum.21 Bellum letale committitur,22 ex quo deficiencium magna sequitur multitudo. Rex autem
 [[ Print Edition Page No. 182 ]] 
Priamus in Palamidem irruit, ipsum ab equo uiolenter prosternit, et eo prostrato dimisso, furibundus1 se ingerit inter Grecos. Multos ex Grecis2 interficit, multos uulnerat et prosternit. Multa fecit3 eo die rex Priamus de persona sua que quasi incredibilia facta sunt, ut homo tam senilis etatis potuisset tam4 bellicose sic uiriliter commisisse.

Neptolomus unhorses Sarpedon. Sarpedon wounds Neptolomus. The Greci kill the King of the Perse.Deyfebus uero Grecos comprimit5 incessanter, dum6 ad hoc rex Sarpedon7 ex parte Troyanorum bellum ingreditur, qui in Neptolomum,8 omnium Grecorum fortissimum, irruit animose. Sed Neptolomus9 in equi sui cursu regem excipit Sarpedonem,10 et in robusto ictu sue lance ab equo prostrauit illum in terram. Rex igitur Sarpedon prostratus a terra uiolenter exurgit, et pedes ut erat in Neptholomum11 irruit ense nudo,12 ipsum sic potenter percutit ense suo circa femur ipsius quod ei letale uulnus infixit. Tunc rex Persarum cum sua acie bellum intrat, et regem Sarpedonem equum fecit ascendere in aliorum auxilio Troyanorum. In quem dux Athenarum et Menelaus in multitudine pugnatorum uiolenter irruunt, et aciebus eorum circunquaque diffusis, in medio eorum Troyanos includunt. Regem Persarum Greci tunc13 interficiunt, et in multitudine bellancium Troyani retrocedere compelluntur, in defensionem quorum rex Sarpedon multa in sua bellicosa uirtute commisit.

Priamus and Paris prevent the Greci from cutting off the Trojan retreat.Ad hec autem rex Priamus cum filiis suis naturalibus, qui ubique sequntur eundem, uirtuose succurrendo Troyanis, **f. 91rin Grecos furibundus anhelat, eos uiriliter opprimit, et in multa strage confundit. Nullus itaque fuit ex parte Troyanorum tam strennuus eo die qui tantum in armorum uiribus commisisset quantum rex Priamus ipse solus commisit, cui dolor et ira vires14 vndique subministrant.15 Sed Greci, consilio inito, in eum locum unde Troyani poterant reditum ad eorum ciuitatem habere in multa militum glomeracione conueniunt, locum ipsum ab eis16 obsessum occupant.17 Ad quem dum Troyani retrocedentes accedere18 compelluntur, in multitudine pugnatorum loci ipsius transitum obsessum inueniunt, ubi durissimum prelium19 est commissum. Et nisi fuisset rex Priamus, qui ex superiori parte ad ipsum locum accessit in pugnancium multitudine glomerosa, innumerabiles de gente sua tunc crudeliter amisisset.20
 [[ Print Edition Page No. 183 ]] 
Paris autem1 superueniens ex transuerso in multa copia gentis nimium bellicose in2 Grecos se ingerit cum3 eadem, qui4 in arcubus et sagittis letaliter Grecos primunt, uulnerant, et sepissime5 morti6 tradunt, sic quod Greci sustinere non ualentes ictus letiferos sagittarum, ex quibus iam multi defecerant, retrocedentes7 ad eorum tentoria redire festinant. Quos dum Troyani inspiciunt8 redeuntes, eos9 insequi nullatenus10 sunt11 conati sed ciuitatem eorum lentis passibus intrauerunt. Propter quod eo die prelium fuit12 diuisum, laude belli tocius illius13 diei regi Priamo totaliter14 attributa.15

The Troiani send the body of the King of the Perse back to his own country.Sed16 illucescente17 mane Troyani mittunt ad Grecos, inducias postulant. Treuga18 petita et postulate inducie conceduntur a Grecis, quarum induciarum tempus in libro non inuenitur expressum. Inter has igitur inducias corpus regis Persarum in ciuitatem Troye flebiliter fuit deductum. Luctus fit inde maximus inter ciues et19 specialiter a Paride, qui regem ipsum20 dilexerat integro21 sinceritatis22 affectu. Quare per Paridem extitit ordinatum quod corpus ipsius regis per23 terram in regnum Persye24 fuit25 transductum, ut rex ipse sepeliretur ibidem ubi reges antecessores ipsius consueuerunt honore regio sepeliri et26 in suorum duorum presencia filiorum qui regi superstites erant eidem.27

Achilles visits Troia for the anniversary of Hector’s death, and sees the beautiful Polixena.Durantibus autem ipsius treuge concessis induciis, iam tempus aduenerat in quo debebat defuncti Hectoris in ciuitate Troye anniuersarium celebrari. In quo28 Troyani constituerunt seruari sollempniter xv29 dies luctus et post eos30 dies celebranda quedam festa funeraria statuerunt, prout tunc regum et maiorum nobilium gencium31 moris erat. Inter has igitur inducias secure Greci intrabant ciuitatem et Troyani securi32 se conferebant ad Grecorum castra. Tunc Achillem quidam inconsultus rapuit appetitus ut Troyam uellet adire uisurus urbem et sollempnitatem **f. 91vanniuersarii supradicti. Inermis igitur ad ciuitatem se contulit et Appollinis templum intrauit, ubi corpus Hectoris collocatum extiterat, ut est supra relatum. Ibi enim multitudo uirorum et nobilium mulierum anxiosos33 gemitus coram Hectoris corpore protrahebant. Erat enim tabernaculum
 [[ Print Edition Page No. 184 ]] 
Hectoris, ex1 omni parte uulgatum, sic quod aperte cuilibet illud uidere uolenti publicus patebat aspectus. Erat equidem2 effigies Hectoris in ea scilicet qualitate in qua fuit cum primum in sede solii extitit collocata.3 Adhuc4 virtus aromatum et liquor balsami totum corpus Hectoris firmauerunt immutatum. Coram uero eodem corpore ante pedes ipsius erat regina Heccuba et formosa eius filia Polixena in multarum mulierum nobilium comitiua, que, sparsis per earum pectora et terga capillis, flebiles gemitus in multa cordis amaritudine ab ymis pectoribus5 producebant. Nunquid igitur Polixena in tantis angustiarum anxietatibus sue immutauerat pulchritudinem faciei. Nunquid color viuidus6 suarum maxillarum, qui rosarum7 rubedine colorauerat genas suas, propter sui doloris angustias a sui uigoris uiuida claritate fuerat exhaustus, aut natiuus eius color roseus labiorum ablatus, uel forte lacrime fluuiales ab eius oculis decurrentes splendorem suorum offuscauerant8 oculorum. Sane sic reuera uidebatur intuentibus9 ut eius defluentes10 lacrime per maxillas11 instar illud proprie viderentur12 habere ueluti siquis tabulam recentis eboris, in suo lacteo candore nitentem, ex guttis aque lucide et preclare desuper irroraret; sic eius aurea et flaua cesaries in multis dispersa capillis auri similitudinem presentabat ut quasi non uiderentur capilli esse sed coniuncta13 pocius auri fila. Quos dum Polixene manus ad disrumpendum insurgerent, manibus tangi non uidebantur humanis sed nimia effusione lactis aspergi.

The more Achilles gazes the more deeply is he wounded by the arrow of desire.Achilles igitur ut Polixenam inspexit et eius est14 pulchritudinem contemplatus, uere suo concepit in animo nunquam se uidisse puellam nec aliquam aliam mulierem tante pulchritudinis forma uigere. Et dum15 in eius persona concurrerent ista duo, tam generosa nobilitas et tam excellentis copie pulchritudo, et16 dum desiderabili animo in eam Achilles suum defixisset intuitum, sagitta cupidinis fortem17 Achillem subito uulnerauit et18 ad interiora pertransiens cordis eius19 ipsum multo ardore amoris obsessum bachari coegit. Qui dum in eam frequentius intuendo sibi ipsi placere putaret et lenire graue desiderium cordis sui, maioris20 scissure21 uulneris22 seipsum sibi reddebat actorem.23 Qui dum Polixene pulchritudinem notat et concipit, destruit ipse suam, que ex multo amoris desiderio
 [[ Print Edition Page No. 185 ]] 
subitum labitur in squalorem. Quid ultra? Amore Polixene nimium illaqueatus Achilles nescit ipse quid faciat. Omnibus aliis curis exuitur et sola illa **f. 92rsuperest sibi cura, Polixenam tantum1 intueri dum potest. Propter quod dilatat2 amplius plagas suas et sui amoris uulnera magis sui cordis attrahit in profundum.

Achilles takes to his bed and laments in secret.Verum cum iam dies declinaret ad uesperas3 et regina Heccuba cum eius filia Polixena a templo discederent, lacrimis fine facto, Achilles dum potuit ipsam est dulcibus aspectibus insequtus qui4 fuerunt causa et principium sui morbi. Stupefactus igitur et multi desiderii languoris factus impaciens ad hospicium suum declinat, stratum petit, et in ipso se prostrat. Et eo in multarum curarum aggregacionibus inuoluto, eius5 animus exacerbatur6 intrinsecus, sentit et percipit quod Polixene amor immensus7 est causa efficiens sui languoris. Tunc tacito murmure intra se hec uerba collidit:8 “Ve michi, quia me, quem9 uiri fortissimi et robusti uincere minime potuerunt, quem nec etiam10 ille fortissimus Hector, qui fortissimos omnes excessit, vnius fragilis puelle deuicit11 et12 prostrauit intuitus!13 Et si ea est causa efficiens mali mei, cuius sapientis medici possum sperare medelam,14 cum ipsa sit que sola michi potest esse medicus et medela salutis, quam nec preces mee nec multarum precia facultatum nec mearum uirium fortitudo nec mea generosa nobilitas mouere poterunt ad lubricum pietatis? Quis enim furor sic meum animum occupauit ut illam diligam15 et affectem que me habet odio capitali, cum ego in regnum suum aduenerim eam suis orbare parentibus et iam orbauerim inclito fratre suo? Qua igitur fronte, ut amantes ceteri, ipsam allicere potero ad motum flexibilis uoluntatis, cum ipsa in nobilitate et diuiciarum potencia me penitus antecellat16 et tanto uigore pulchritudinis uigeat super alias mulieres, que omnia17 animum eius in elaccione conseruant? Sane omnis uia michi uidetur esse preclusa per quam18 michi prouidere ualeam in salute.”19 Et conuersus ad parietem funditur totus20 furtiuis in lacrimis ne aliquis percipiat suos dolores. Et21 demum suas lacrimas astringendo22 eas in suspiria crebra commutat. Et sic deliberacione multa correptus, tacitus23 in mente sua uias plures exquirit24 quibus ad sue
 [[ Print Edition Page No. 186 ]] 
salutis beneficium ualeat1 peruenire. A strato2 igitur surgit, et a famulis suis aqua petita, faciem suam lauat ut3 suarum signa lacrimarum abstergat.4

[Incipit liber xxiiiius de Achille intercepto amore Polixene et bellare nollente.] 5 6 7 8

Achilles sends word to Heccuba he will withdraw the Greek army from Troia provided she grant him Polixena in marriage.Adueniente igitur nocte diei ipsius, cum adhuc treuga duraret, Achilles suo iacens in lecto totam noctem preteriuit9 insompnem, cogitans qualiter ad Heccubam suum dirigat nuncium in secreto tractaturum cum ea ut si eius filiam Polixenam sibi uellet **f. 92vconcedere iugalis teda10 matrimonii collocandam quod eam sibi tribuat in uxorem, ipse faciet et curabit11 quod totus Grecorum exercitus a Troyane ciuitatis obsidione discedet et sine Troyanorum lesione in Greciam reuertetur, omni scandalo quietato absque alicuius12 alterius condicionis13 euentu. Quare ipsius mane aurora surgente quendam suum14 secretarium et sibi15 ualde fidelem uelociter ad se uocat. Cui patefactis sui cordis archanis et iniuncto16 sibi de17 eorum18 tacita occultacione fideli,19 firmiter mandat illi ut ad reginam Heccubam se dirigat in secreto cum20 dati21 sibi forma mandati. Qui statim iussui sui domini fideliter obsecundans se protinus accinxit ad iter, et ad reginam Heccubam veniens in secreto legacionem sui domini fideliter pandit illi.

Heccuba is willing to agree, but must first consult Priamus and Paris.Regina uero Heccuba, que multa discrecione uigebat, uerbis ipsius nuncii22 placido animo intellectis, licet multa suspiria a pectore resoluisset, nuncio23 sic ad eius24 uerba respondit:25 “Amice, ad dominum tuum redeas et illi ex mea parte secure promittas quod, quantum in me est, leto animo sum parata26 uota eius implere.27 Sed ut res ipsa finem debitum consequatur, necesse est me uoluntatem regis Priami uiri mei et filii mei Paridis explorare. De quorum cum28 fuero certiorata29 responsis, die tercia ad me redire curabis responsum a me, ut fieri poterit, recepturus.” Auditis ergo Heccube uerbis, redit30 nuncius ad Achillem. Et nuncii sui audito responso, in suis doloribus
 [[ Print Edition Page No. 187 ]] 
respirauit Achilles, dum uerborum spes eius exhylerauit animum et sub ipsius spei fiducia requieuit1 quodammodo.

Priamus unwilling agrees provided the Greci first withdraw. Paris assents, since Helena is not to be returned.Regina uero Heccuba, regis et Paridis habilitate captata, in secreto refert illis2 uerba que sibi Achilles per nuncium suum misit. Quibus auditis, rex Priamus, per magnam horam inclinato capite, nichil dixit, diuersimode cogitando super uerbis eiusdem. Demum regine Heccube sic respondit:3 “O quam durum animo meo uidetur illum in amicum recipere qui tante inimicicie odio sic grauiter me offendit ut ab oculis meis michi lumen erueret, Hectore interfecto, ob cuius4 mortem Greci presumpserunt audaciam contra me, in meorum5 exterminium anhelantes! Sed ut deinceps, si qua sunt forte,6 futura grauiora7 uitemus, ut saltem alii filii mei michi seruentur8 incolumes, et ut ego in meo senio a belli laboribus conquiescam, inuitus assencio uotis suis, ita tamen quod9 ipse prius10 perficiat quod promittit, ne forte sub alicuius dolositatis11 machina decipere nos intendat.” Paris uero, regis uerbis auditis, consilium regis probat et suum12 forte13 sic de facili acomodauit assensum pro eo quod inter promissa ipsius Achillis Helena, consors sua, priori non erat restituenda marito sed penes eum debeat perpetuo remanere.

The messenger reports to Achilles Heccuba’s reply.Die uero tercio succedente, Achilles ad reginam Heccubam suum14 predictum nuncium misit.15 Qui cum accessisset ad eam, in secreto regina Heccuba sibi dixit se a rege Priamo uiro suo et16 Paride nato suo super uerbis ab Achille transmissis habuisse responsum, “per17 quod placet ambobus et michi similiter implere **f. 93ruotum Achillis, si18 tamen ipse primo sue promissionis debitum finaliter19 exequatur. Est ergo in eius potestate presentis negocii uelle consequi uotum suum, dum tamen interim, donec res ipsa perfici ualeat, secrete et caute geratur.” Et sic,20 nuncio data licencia, rediit nuncius21 ad Achillem, cui cuncta que sibi dixerat regina Heccuba fideliter patefecit.

Achilles thinks he can persuade the Greci if he refuses to fight.Achilles autem feruentis amoris nexibus alligatus, dum per aliam uiam de Pollixena percipit non posse satisfacere uotis suis, multarum exagitatur22 infestacione23 curarum, dum in mente sua anxiose reuoluit se regi Priamo grauia promisisse, que absolute non erant in sue plenitudine potestatis. Etenim24 mos25 est26 et proprium uicium
 [[ Print Edition Page No. 188 ]] 
omnium amatorum ut, eorum1 concupiscencie desiderio estuante, magna sibi et impossibilia inconsulto calore promittant.2 Putat tamen Achilles, de suorum confisus gloria meritorum, quod3 si4 amplius Grecos iuuare negauerit, quod Greci sibi consenciant de recessu et quod, Troye obsidione deserta, ad propria remeabunt.

Achilles urges before a Greek council that no man’s wife is worth what Helena has cost them, and that without her they may still return with honor, since Hector is dead and they have Exiona.Propter quod reges et principes Grecorum, consenciente5 Palamide, Achilles6 ad colloq<i>um conuocauit. Quibus conuenientibus, Achilles7 hec uerba proposuit inter eos:8 “Amici reges, duces, et principes, vos omnes qui mecum vna presentis guerre sarcinam tamquam communes principes insimul supportamus, vnde nos tam inconsulte deliberacionis spiritus instigauit ut pro vnius hominis, scilicet9 domini Menelay, recuperanda uxore, uidelicit domina Helena, dimissis regnis nostris10 ab aliis lacerandis, nostra eciam patria, uxoribus nostris et filiis, in terram accesserimus11 alienam, pro cuius recuperacione iam fecerimus12 prodigaliter13 tot14 graues expensas, personas nostras morti subiecerimus15 et laboribus infinitis, cum iam de nobilibus nostris et militibus fortibus et robustis multi sint morti traditi qui forte nobiscum adhuc hodie in16 eorum incolumitate uigerent, et ego in multis uulneribus iam receptis a me multum cruoris mei amiserim, et17 non sint18 multi dies quod in morte Hectoris receperim19 tale uulnus ex quo nunquam amplius posse uiuere confidebam? Nunquid Helena tanti pretii est quod pro eius recuperacione mori nobiles tot contingat? Sane sunt in diuersis mundi partibus multe nobiles mulieres de quibus non tantum vnam uerum20 duas uel21 plures potest rex Menelaus sibi eligere in uxorem pro qua tot subire labores totam Greciam necesse non esset. Nec enim22 leue est Troyanos sic de leui23 posse deuinci,24 cum ipsi fortissimam habeant ciuitatem et infinitis25 pugnantibus26 militibus et peditibus communitam.27 Et cum28 iam ex eis fortissimum Hectorem morti dederimus et nobiles multos ex eis, potest nobis amodo abunde29 reuera sufficere ut in honoris nostri laude ad propria redeamus. Nec si dimittimus30 Helenam irrecuperatam, non multum
 [[ Print Edition Page No. 189 ]] 
graue uideri nobis potest, cum de Troyanis sororem regis Priami apud nos habeamus Exionam, cui Helena in nobilitate preferri non potest.”

Et sic Achilles suo **f. 93vcolloquio finem fecit. Sed rex Thoas et Menesteus,1 dux Athenarum,The Greek leaders refuse Achilles’ proposal. He accordingly withdraws his Myrmidones. in multa uerborum exprobacionis affluencia2 contradicunt Achilli. Sic maior pars regum et principum Achillis consilium reprobant, nolentes Achillis consilio consentire. Quare Achilles iracundia multa motus3 Myrmidonibus4 suis mandat5 ut contra Troyanos amplius arma non eleuent nec Grecis presumant amodo auxilium exhibere.

Agamenon is sent to Messa to replenish the food. Palamides orders the Greek ships repaired.Interea autem in Grecorum exercitu uictualia defecerunt,6 vnde fames inter eos maxima est exorta. Quare Palamides, consilio celebrato cum omnibus proceribus et maioribus Grecorum exercitus—omnes conuenerunt in7 hoc8 ut Agamenonem regem apud Messam9 ad regem Thelephum10 cum multis nauibus mitterent, et vt, nauibus ipsis11 onustis12 redeuntibus cum eorum maxima uictualium quantitate, a Grecorum exercitu omnis depellatur inopia et ipsi Greci magna gaudere ualeant ubertate. Agamenon uero13 iussa14 sui ducis gratanter acceptans15 apud Messam16 cum predictis nauibus se contulit17 incun<c>tanter,18 et eo19 ibi20 feliciter applicante,21 rex Thelephus22 Agamenonem in23 multa iocunditate recepit. Et demum, [h]oneratis nauibus ipsis in multa uictualium quantitate et aliis rebus edibilibus et24 ad usum25 humanum, felici nauigio in Grecorum exercitum remeauit, ubi in maximo gaudio fuit receptus. Palamides sui regiminis curam habens omnes Grecorum naues que cum exercitu Troyam aduenerant26 intueri et reparari mandauit, ut in refeccionis earum opere possent salubrius conseruari,27 et ut28 eas habilius in eorum occurrentibus necessitatibus paratas haberent.

[Incipit liber xxvus de xo bello et de morte Deiphebi, regis Sarpedonis, et Palamidis interfectorum.] 29 30 31 32 33 34 35

The tenth battle.Induciis igitur datis ad treugam finaliter euolutis, ambo exercitus
 [[ Print Edition Page No. 190 ]] 
ad bellum conueniunt,Deiphebus slays Creseus.et durum bellum1 committitur inter utrosque. Deyfebus uero tunc2 in regem Creseum3 de Agresta4 irruit animose, quem rex Creseus5 potenter excepit6 in ueloci cursu scilicet7 sui equi, incussa forti lancea contra eum. Sed Deifebus in ictu sue lancee8 ipsum sic potenter impulit et percussit quod Creseum9 regem mortuum prostrauit ab10 equo. Et sic rex Creseus finiuit ultimos dies suos. De morte igitur regis Cresei11 multum de<h>ortati sunt Greci, et insistentibus Troyanis uiriliter contra eos, Greci sunt dare terga coacti, qui ad fugam precipites se dederunt.

Aiax Thelamonius wounds Sinsilenius. Deiphebus wounds Aiax. Palamides leaves the shaft of his lance sticking in Deiphebus’ body.Sed Palamides et Dyomedes cum xx12 milibus pugnatorum succurrunt13 Grecis, Troyanis occurrunt,14 necnon et15 cum eis strennuus Thelamonius Ayax. Qui16 Thelamonius irruens statim17 in Sinsilenium,18 naturalem filium regis Priami, sic ipsum grauiter in brachio19 uulnerauit quod ex20 tunc Sinsilenius21 factus fuit inhabilis ad bellandum. Quod22 ut uidit Deyfebus, totus motus est23 in furore. In Thelamonium tunc irruit furibunde24 sic quod ipsum uulneratum deiecit ab equo. Quem Palamides appetens uindicare, accepta quadam lancea, in Deyfebum irruit,25 sic grauiter26 ipsum impulit **f. 94rquod, fracto scuto et lorice squamis in multa uirtute disruptis, lanceam suam in Deyfebi pectus inmisit, et lancea ipsa fracta, truncus cum ferro in Deyfebi pectore remansit affixus.27

Paris bears Deiphebus from the field mortally wounded. Deiphebus requests his brother to avenge him. Palamides slays Sarpedon. Paris kills Palamides with an arrow.Paris autem, frater Deyfebi, qui tunc erat28 in eo belli loco, ut29 uidit Deyfebum sic letaliter uulneratum, in labore maximo necnon et30 copia lacrimarum ipsum31 bellicis32 extraxit a turmis et illum iuxta ciuitatem deferre curauit. Ubi postquam fuit delatus Deyfebus, apertis oculis inspexit Paridem, fratrem suum, et dixit ei:33 “Nunquid, frater mi, descendere ad infernos me permittis? Multum rogo te ut antequam iste truncus a uulnere mei pectoris eruatur, contra interfectorem meum festinanter acceleres et sic laboriose procures quod, antequam moriar, tuis manibus deficiat interfector.” Paris autem, uerbis uulnerati fratris auditis, in multa doloris angustia, moribundo fratre relicto, festinat ad bellum totus aspersus34 in lacrimis pre dolore, dum post mortem35 Deyfebi fratris sui amplius
 [[ Print Edition Page No. 191 ]] 
uiuere non affectet. Palamidem igitur studiose querit1 inter acies bellatorum, Palamidem inuenit contra2 regem Sarpedonem uiriliter preliantem. Rex enim Sarpedon Palamidem inuaserat, et dum ipsum interficere conaretur, Palamides in ipsum regem Sarpedonem furibunde3 irruit ense nudo, cum quo sic grauiter uulnerauit ipsum in femore quod femur eius4 diuisit ab inguine. Et statim rex5 Sarpedon cecidit interfectus. Paris autem, uidens tam graue mortalitatis exitium quod6 Palamides in7 Troyanos sic crudeliter8 committebat, adeo quod iam9 eos ad fugam de necessitate compulerat in multis dispendiis occisorum, tenso arcu suo in suorum fortitudine brachiorum, Palamidem acutis aspectibus10 intuendo in quo loco sue persone posset ipsum letaliter magis offendere, quadam in ipsum venenata emissa sagitta, ipsum percussit in gula, sic quod per venam11 eius organicam transiens ipsum protinus interfecit. Quare Palamides preceps mortuus peruenit in12 terram.

The Greci flee, pursued by the Troiani, who pillage their tents.Exclamant Greci, anxiantur, et dolent in tanti morte ducis eorum. Et stupefacti illico campum deserunt, et fuge precipiti se committunt, et usque ad eorum castra fugiendo perueniunt. Quos Troyani in ore gladii letaliter13 persequntur. Sed Greci ante14 eorum15 tentoria se uertunt hostiliter contra Troyanos in uirtute nimium bellicosa, et opponentes se eis resistunt uiriliter contra eos. Troyani uero resistenciam attendentes illico16 ibidem17 descendunt ab equis, et durum18 contra Grecos iniere19 certamen, sic pedes20 uiriliter contra eos insistentes21 quod, irruentibus eis in eorum tentoriis, tentoria ipsa exponunt ad predam. Multa ex eis argentea uasa diripiunt et multa auri et argenti **f. 94vcopiam, quam in repositoriis inuenerunt eorum.

Paris and Troilus order the Greek ships set on fire. All would have been burned save for Aiax Thelamonius.Tunc Paris et Troilus ad litus maris adueniunt cum xxx milibus22 pugnatorum, qui statim mandant in Grecorum23 naues ignem inmitti.24 Nec mora,25 multa in multis Grecorum nauibus incendia submittuntur.26 Vnde uicinus aer eorum nigrescit ex27 fumo, qui protinus incalescit, dum incendia ipsa28 in maiores flammas eructant29 crepitantibus30 in fauillis. Illuminatur igitur aer ex splendore flammarum, et31 loca eis32 uicina33 relucescunt,34 sic quod flamme
 [[ Print Edition Page No. 192 ]] 
ipse ab existentibus in muris ciuitatis libere uidebantur. Sed ad hec cum maxima comitiua pugnancium ex parte Grecorum Thelamonius Aiax aduenit, qui contra Troyanos durissime resistencie defensionem iniecit. Letiferum igitur prelium committitur inter eos. Strages fit maxima, cum multa1 ex utraque2 parte occisorum cadant3 cadauera circumquaque. Tunc4 etiam5 tota nauium Grecorum6 congesta7 congeries sine dubio exusta fuisset, nisi ille Thelamonius Aiax, qui tunc mirabilia de sua persona commisit, uiriliter restitisset.8 Et tamen9 plus quam viginta ex10 nauibus ipsis igne consumpte fuerunt.

The wounded Heber rushes to Achilles and reproaches him for absenting himself. Heber dies. A servant of Achilles urges him to reënter.Illic in tanta uirtute preualuere Troyani quod preter occisos ex Grecis ipsis sunt innumerabiles uulnerati. Ex quibus plures, qui propter uulnera doloris angustias non poterant tollerare, a prelii conflictu se in multis11 debilitatis periculis abstraxerunt.12 Ex quibus Eber,13 filius regis Tracie,14 ex quadam lancea letaliter uulneratus, dum truncum gestaret in corpore, ad Achillis tentorium properauit, qui tunc in ipso tentorio morabatur et eo die propter amorem Pollixene15 ad bellum exire negauit. Heber autem sic letaliter uulneratus multum inproperauit Achilli se16 crudeli modo contra patriotarum excidium exercere,17 cum eos turpiter mori permittat et18 eos in bello deficere in multa crudelitate sustineat et permittat qui in sue uirtutis presidio ipsos19 iuuare poterat et tueri. Trunco igitur ab Heber uulnere violenter20 abstracto,21 Heber coram Achille languentibus oculis protinus expirauit. Et non post multam horam quidam Achillis famulus a bello ueniens ad Achillis tentorium properauit, qui, interrogatus ab Achille quid esset de Grecorum exercitu, ille22 suus famulus dixit illi:23 “Domine, Grecis nostris O quam hodie male successit propter immensam multitudinem Troyanorum interficiencium in ore gladii Grecos ipsos! Non enim creditur24 quod de Troyanis omnibus bellicosis qui erant in Troya vnus remanserit in eadem, cum25 omnes ad bellum ipsum uenerint et Grecos sic26 oppresserint uiolenter. Quare reuera, mi domine, cum Troyani ipsi multo iam sint labore lassati,27 si animi uobis esset nunc bellum ingredi contra eos, eterne fame memoriam inde uobis possetis acquirere. Nam per
 [[ Print Edition Page No. 193 ]] 
solum **f. 95ringressum uestre uirtutis in bello1 omnes essent statim Troyani deuicti, qui propter eorum lassitudinem2 contra uires uestras manus erigere non auderent.”

Achilles pays no heed to his servant or the body of Heber. It is the custom of lovers to sacrifice honor to their ladies.Achilles igitur nec ad uerba sui famuli applicat animum, nec ad Heber mortuum sua lumina saltem ex humanitate retorquet, sed omnia que uidet et audit tamquam inaudita dissimulat, uelut ille qui est3 amoris uinculis alligatus omnia pretermittit. Est enim4 mos omnium amatorum vt amoris uulneribus excecati5 honoris6 laudes effugiant, putantes eorum amatricibus displicere, eciam si cum magna ignominia7 a bonorum operum laudibus contingeret abstinere.

Troilus and Paris return. Deiphebus, informed by Paris that his slayer is dead, has the shaft drawn from his wound and expires.Bellum igitur interim feruet asperrimum inter Troyanos et Grecos, sed cum dies iam uergeret ad solis occasum, bellum dimittitur.8 Et Troilus et Paris cum Troyanis eorum9 a prelio discedentes ad ciuitatem propriam redierunt.10 Nondum autem Deyfebus, qui sua protrahebat extrema, mortuus fuerat cum Paris et Troilus ante eum uenientes insimul Deyfebum in multis angustiis et11 clamoribus12 ululant13 ante eum; mori cum14 eo finaliter cupiunt, tamquam illi qui primuntur nimium pre15 dolore. Deyfebus autem palpantibus16 oculis et17 in uoce quasi deficiens querit a Paride si sit eius mortuus interfector. Qui de morte eius per Paridem factus18 certus mandat ab eius uulnere truncum euelli. Quo euulso illico Deyfebus expirauit.19

The Troiani grieve for Deiphebus and Sarpedon, and the Greci for Palamides. Agamenon is restored to the leadership.De morte uero20 Deifebi21 vniuersi22 Troyani dolore nimio comprimuntur. Dolores tamen regis Priami, regine Heccube, sororum23 et fratrum Deiphebi, cum sit enarrare superfluum, necnon planctus et lacrime que pro rege Sarpedone diffuse fuerunt, obmissum est in hac parte. Rex tamen Priamus in precioso monumento corpus Deifebi statuit sepeliri, sic et corpus incliti Sarpedonis regis. In castris uero Grecis de morte Palamidis planctus fit maximus, et eius corpore tradito sepulture, Greci conueniunt, et24 cum sine ducis25 industria esse non possent,26 de consilio Nestoris communiter acceptato27 regem Agamenonem in eorum ducem exercitus et principem iterum elegerunt.

Sequenti uero die Troyani cum aciebus eorum bellicis ordinatis
 [[ Print Edition Page No. 194 ]] 
egrediuntur ad bellum. Contra quos Greci statim irruunt animose.After fourteen days’ fighting, in which they are worsted by Troilus, the Greci obtain a two months’ truce. Propter quod bellum durum committitur inter eos, ex quo mortuorum sequitur magna cedes. Sed cum eo die nebulosus et obscurus aer multas pluuias effudisset,1 nichilominus bello feruente multorum mortuorum sanguis effunditur. Et in crebris ictibus ensium multi deficiunt de2 Grecis amplius quam Troyanis. Tunc Troilus in armatorum comitiua maxima bellum ingreditur. Quem Greci sustinere aliquatenus non ualentes fugiunt ante eum. Et fugientes in multa affluencia pluuiarum **f. 95vdiuertunt ad castra, quos Troyani usque ad eorum tentoria insequntur, et demum, eis dimissis ibidem propter3 turbati4 temporis tempestatem,5 ad ciuitatem eorum6 redeunt et se recipiunt in eadem. Sequenti uero die inter eos letale bellum instauratur,7 et8 bello commisso, Troilo ad prelium ueniente, multos ex Grecis interficit, plures eorum nobiles,9 comites et barones ac maiores, et sic eo die usque ad noctis tenebras fuit pugnatum, et10 sic sine intermissione per xii dies proximos11 subsequentes. Et dum Greci amplius sustinere non ualerent propter multorum corpora mortuorum, duorum mensium inducias in12 firmitate treuge a rege Priamo per eorum nuncios petierunt. Que concesse fuerunt ab eo, treug[u]a firmata13 et iurata.14

Agamenon sends Nestor, Ulixes, and Diomedes to beg Achilles to reënter. Ulixes asks what has led him to sacrifice the glory he has won by slaying Hector.Infra uero15 tempus treug[u]e predicte Agamenon ad Achillem nuncios suos16 misit, ducem videlicet Nestorem, Vlixem, et Dyomedem, ut Achillem moueant et inducant quod ad bellum cum aliis Grecis ueniat, et suos Grecos sic17 interimi18 ab eorum hostibus crudeliter non permittat.19 Qui dum ad Achillem ueniunt,20 eos Achilles in maxima21 iocunditate recepit. Et consedentibus eis insimul,22 Vlixes primo Achillem alloqutus est dicens:23 “Domine Achilles, nonne intencionis uestre et omnium nostrorum fuit, tot regum uidelicet et principum, regna24 nostra deserere et in regnum regis Priami in forti brachio nos conferre ut regem Priamum et suos morti tradere ualeremus et ciuitatem suam Troye perpetuam euertere25 in ruinam? Vnde uobis nunc animus aduenit nouus ut, uoluntate mutata in contrarium, declinaueritis motus uestros post tot dampna nobis a Troyanis in hac terra illata, post tot angustias et dolores, cum Troyani tot reges ex nostris et nobiles neci tradiderint, tentoria nostra spoliauerint
 [[ Print Edition Page No. 195 ]] 
et exposuerint1 ad predam, et tot incendio exusserint2 naues nostras? Nonne in uirtute uestri brachii ad spem iam uictorie nostre peruenimus, qui3 fortissimum Hectorem morti tradideritis interemptum, a quo Troyanorum spes salutis et eorum uictorie dependebat, et nunc Deyfebo mortuo, fratre ipsius Hectoris, omnis salutis spes a Troyanis penitus est4 sublata? Et nunc vos, qui in vestrarum uirium potencia tante fame gloriam quesiuistis, uultis ut5 nunc tante glorie fama uestra per actus contrarios extinguatur, ut6 sustineatis eciam gentem vestram amara morte succumbere quam tanto tempore in effusione uestri7 proprii8 sanguinis defendistis? Placeat amodo ergo uobis ipsius uestre fame gloriam manutenere uiuacem et tueri uestros,9 qui sine potencie vestre subsidio **f. 96rnichil possunt, ad10 hoc ut in bello de cetero contra hostes uestros11 dirigatis arma uictricia, ut de ipsis celerem possimus obtinere uictoriam, quam12 per uos pro certo speramus.” Et ad hec13 Ulixis predicto suo colloquio finem fecit.

Achilles replies that if the war continues all the best blood in the world will be lost for one woman. “Mighty Hector has died and so may I, less mighty than he. I prefer my life to reputation.”Achilles uero sic tunc ad Vlixis uerba respondit:14 “Domine Vlixes, si, ut dixistis,15 in16 terram istam accessimus eo17 proposito quod in sermone vestro uobis placuit declarare, secure dicere possumus quod magne fatuitatis aura nos impulit18 et maxime stulticie spiritus rapuit sensus nostros, vt propter19 vnius dumtaxat regis uxorem, uidelicet domini Menelai, tot reges et principes se morti subicerent20 et quod nos per Troyanos crudeliter moriamur in regionibus alienis. Nonne melius fuisset inclito Palamidi in nobili suo regno morari quam fuisse21 morti22 traditum23 in prouincia aliena, et aliis regibus nostris qui perempti in bello uitam extra regna propria finierunt? Sane cum maior pars mundi quasi24 nobilium sit25 in hoc exercitu congregata,26 si omnes eos contingat deficere in hac terra, reficietur et propagabitur mundus, tot deficientibus nobilibus, ex uili progenie rusticorum. Nonne ille fortissimus Hector uitam miserabiliter in hoc bello finiuit? Sic de facili possem et ego, qui tante fortitudinis non existo. Requirere me igitur uel rogare quod contra Troyanos procedam ad bellum est labor amissus. Nec enim propositi mei27 est me amplius mortalibus bellis ingerere. Nam malo meam28 strennuitatis famam extingui pocius quam personam. Probitas enim etsi quandoque laudetur, repente obliuio eam submergit.”


 [[ Print Edition Page No. 196 ]] 

Nestor, Ulixes, and Diomedes report Achilles’ words. Agamenon in council asks what shall be done.Satis itaque Nestor et Dyomedes Achillem in1 eorum sermonibus allicere studuerunt, sed nullo modo potuerunt ipsum inducere ut nec eorum sermonibus nec Agamenonis precibus consentiret. Persuasit tamen eis utile esse pacem querere Troyanorum antequam in eorum bellis tot nobiles pereant et succumbant.2 Redeunt ergo ad Agamenonem Nestor, Ulixes, et Dyomedes et ei cuncta referunt que ab Achille per ordinem didicerunt.3 Quare Agamenon omnes reges Grecorum et principes et maiores exercitus ad colloquium conuenire mandauit. Quibus omnibus simul iunctis in vnum, voluntatem Achillis et eius resistenciam publicauit,4 qualiter ipse rogatus ab eo et ab aliis Grecorum principibus uenire contra Troyanos ad bellum absolute negauit,5 qualiter ipse6 Grecorum7 reditum8 ad propria persuasit et pacem querere cum Troyanis. “De hiis ergo9 quid animi10 vestri sit et quid a nobis de cetero sit faciendum vnusquisque vestrum, si placet, uoluntatem suam exinde manifestet.” Et sic Agamenon **f. 96vsuo colloquio finem fecit.

Menelaus advises against peace now that Hector and Deiphebus are dead. Ulixes and Nestor oppose him.Menelaus uero, qui primus in loquendo surrexit, pacem querere cum Troyanis satis dixit esse iniquum, cum, Hectore et Deyfebo mortuis, Troyani se magis mortuos reputent quam uiuentes, et certum sit amodo quod absque Achillis potencia11 de Troianorum12 uictoria sint13 securi. Sed Vlixes et Nestor Menelao mirabiliter contradicunt, dicentes non esse mirum si Menelaus bellum appetit et reditum dissuadet, cum in recuperacione eius uxoris spiritus eius totus anhelat. Nec enim potest adhuc Troya ce<n>seri Hectore et Deyfebo uiduata, cum ibi sit alius Hector, qui non minori preditus14 est uirtute, inclitus15 scilicet ille Troilus, qui non minus quam si Hector uiueret Grecos affligit, et sit ibi alius Deyfebus, uidelicet Paris, qui non minoris uirtutis Deyfebo in bellandi uirtute persistit.16 Quare pacem per omnia suadent et reditum post pacis effectum.

Calcas reminds the Greci of the gods’ infallible assurances of victory. The Greci unanimously resolve to continue.Calcas uero, Troyanorum proditor et antistes, quasi furibundus exclamat dicens inter Grecos:17 “Ha uiri nobiles quid facere cogitatis contra uoluntatem et iussa deorum? Dii enim pro certo uictoriam uobis spondent,18 ut infallibiliter ab eorum ore percepi, et diis illudere non sit tutum nec eorum iussionibus contraire. Arma igitur capite contra Troyanos, instaurate uirilius prelia19 contra eos nec deficiat manus uestra donec speratam de eis uictoriam consequi
 [[ Print Edition Page No. 197 ]] 
ualeatis, quam dii uos consequi irrefragabiliter1 statuerunt.” Ad uerba igitur Calcantis antist<it>is vniuersi Greci contra Troyanos uigorem et durum animum assumpserunt, nec curantes de Achillis subsidio2 ac si ipse3 non esset aliquatenus inter eos.

[Incipit liber xxvius de xio bello et de morte Troili et regis Menonis interfectorum.] 4 5 6 7 8

The eleventh battle. Troilus kills one thousand Greci in one day.Induciis igitur duorum mensium iam exactis datis9 ad treug[u]am, Greci, ordinatis eorum aciebus ad bellum, egrediuntur uiriliter causa pugne. Contra quos Troyani, qui tunc fuerunt ad bellum egressi, festi<n>anter occurrunt,10 et bellum asperrimum committitur inter eos. Multa cadunt hinc inde cadauera mortuorum. Tunc Troilus bellum ingreditur in11 maxima pugnancium comitiua, Grecos interficit, dum mortem sui fratris deproperat uindicare. Scripsit Dares quod eo12 die Troilus13 mille milites interfecit ex Grecis. Greci fugiunt ante eum. Quare Greci sunt dare terga coacti, quos Troyani usque ad eorum tentoria in ore gladii persequntur. Sed nox superuenit et prelium14 separatur.15

The twelfth battle. Troilus wounds Diomedes and reproaches him with Briseida. He wounds Menelaus.Sequenti vero die xii<um>16 bellum durum et multum17 asperrimum est commissum, cum Greci ad uindictam suorum viriliter18 anhelantes duro19 marte20 contra Troyanos insistunt. Illic enim Dyomedes contra Troyanos mirabiliter inseuit, multos ex Troyanis interficit, uulnerat, et prosternit. Sed Troilus, qui uidit Dyomedem, quem bene agnouit, contra Troyanos sic acriter insistentem, **f. 97rin ueloci cursu sui equi et lancea sua protensa in Dyomedem irruit, quem animose Dyomedes excipit. Dyomedes autem in Troilum lanceam suam fregit, non tamen offendit eum aliqua21 lesione. Sed Troilus sic fortiter in Dyomedem inpegit quod ipsum precipitem deiecit ab equo et mortaliter uulnerauit, adeo quod quasi mortuus peruenit in terram. Troilus autem tunc22 amorem Bryseide23 Dyomedi obprobriosis uerbis24 improperat. Sed Greci cum multo labore Dyomedem quasi mortuum ab equorum pedibus abstraxerunt, ipsum in scuto ad sua tentoria deferentes. Menelaus autem ut uidit Dyomedem sic grauiter uulneratum et ab equo deiectum, equum suum coegit in
 [[ Print Edition Page No. 198 ]] 
cursu, et contra Troilum irruens1 Troilum ab equo deicere fuit2 nisus. Sed Troilus cum eadem lancea qua uulnerauerat3 Dyomedem, cum nondum sensisset uicium fraccionis, Menelaum percutit sic quod ipsum deiecit ab equo et letaliter uulnerauit, quem sui a pedibus equorum uiolenter abstractum4 in scuto ad sua tentoria detulerunt.

Priamus grants Agamenon a six months’ truce.Agamenon igitur uidens suos in bello quasi deficere,5 coactis multis aliis, ipse cum suis irruit in Troyanos. Ipsos uiriliter grauant6 et7 multos interfecerunt8 ex eis. Sed9 Troilus in Agamenonem irruit, ipsum ab equo prosternit, non sine uulnere, licet non letaliter uulneratum. Agamenon autem suorum adiutorio equm ascendit, et maiorum suorum timendo iacturam eo die, bello finito, a rege Priamo sex mensium inducias per nuncios suos exposcit. Sed rege10 Priamo habito consilio super eo, rex ipse inducias11 indulsit, cum multis de suis fidelibus non fuisset acceptum tam longas debuisse inducias indulgere.

Briseida frequently visits Diomedes. She determines to be his when he recovers.Interim Bryseida contra uoluntatem patris sui uidere Dyomedem in lecto iacentem ex uulnere sibi facto frequenter accedit, quod,12 licet sciuisset ipsum13 a Troilo dudum14 dilecto suo sic grauiter uulneratum, multa tamen in sua mente reuoluit. Que15 dum diligenter attendit de se iungenda cum Troilo nullam sibi superesse fiduciam, totum suum animum, tamquam uaria et mutabilis, sicut est proprium mulierum, in Dyomedis declinat et conuertit amorem, proponens in corde suo amplioribus expectacionibus nolle Dyomedem abstrahere, sed quam primum conualescenciam fuerit adeptus, absolute facere uelle suum, cum in eius amore tota deferueat et flagranti desiderio penitus16 incalescat.

Agamenon in vain implores Achilles to return. Achilles allows him his Myrmidones.Rex uero Agamenon infra17 tempus induciarum ipsarum se contulit ad Achillem in ducis Nestoris comitiua, quem Achilles uultu iocundo recepit. Tunc Agamenon ipsum alloquitur ut ad bellum amodo ueniat et Grecos suos perire amplius non permittat. Satis erga Achillem tunc institit18 Agamenon, sed Achilles indurato corde19 noluit aliqua prece moueri. Verum pro eo **f. 97vquod Achilles Agamenonem sinceriter diligebat, omnes Myrmidones suos absque se in bello sibi habere concessit, de quo Agamenon et Nestor multas sibi assurgunt ad grates. Demum Agamenon et Nestor,
 [[ Print Edition Page No. 199 ]] 
ab Achille quesita licencia, ad eorum tentoria redierunt.1

The fighting reopens. Troilus unhorses the duke of Athene and wounds many Myrmidones.Elapsis uero predictis induciis, Agamenon cum suis ad prelium se accingit.2 Achilles autem vniuersos Myrmidones suos3 armari mandauit. Quos ipse ad armandum4 adiuit, assignans vnicuique ipsorum quedam rubea intersigna,5 et in rore lacrimarum egrediendi ad bellum licenciam eis6 dedit. Tunc Mirmidones lento passu ad bellum accedunt, quod iam extiterat inchoatum. Quare in bello ipso Troyani Grecos mirabiliter opprimunt, sed dux Athenarum uiriliter eos defendit. In quem superueniens Troilus irruit,7 ipsum8 ab equo prosternit, et de Mirmidonibus multos letaliter uulnerauit. Eo igitur die usque ad noctis tenebras extitit preliatum, sed superueniente noctis vmbraculo a prelio fuit cessatum.

Next day Phylimenis and Polidamas try to carry off Thoas but the Myrmidones prevent. They kill Troilus’ horse but are prevented from capturing him by Paris. They kill Margariton. They fight in one mass but Troilus often separates a few.Sequenti uero die ambo partes ad prelium accinguntur. Bellum committitur multum asperrimum. Rex autem Philimenis9 et Pollidamas regem Thoas capiunt et captiuum10 ducere11 conantur.12 Sed Mirmidones uiriliter eis resistunt, ipsum a manibus eorum eripiunt. Tunc Troilus se ingerit inter eos, ex Mirmidonibus multos uulnerat, multosque prosternit. Qui facientes durum impetum contra eum equm sibi13 interficiunt et ipsum intercipere moliuntur. Tunc Paris cum suis fratribus naturalibus in medio Mirmidonum uiriliter se ingerit,14 eos opprimit, uulnerat, et disrumpit. Troilum liberat, qui statim alium equum ascendit. Pro liberacione uero Troili tunc letale prelium fuit commissum, vbi tunc Mirmidones Margariton15 vnum ex filiis regis Priami naturalibus occiderunt. Troilus uero16 suam iniuriam et fratris sui mortem17 cupiens uindicare in Mirmidones acriter irruit, multos ex eis uulnerat, et in subsidio Paridis et naturalium fratrum suorum nimium eos infestat. Sed nec leue erat Mirmidones posse confundi, cum inter se multa strennuitate uigerent et essent in preliis ualde docti. Quare ipsi Troyanorum multitudinem metuentes de seipsis presidium constituunt et castellum, eis omnibus coactis18 in vnum, qui nec ita poterant se tueri quin Troilus, qui uere erat stimulus nociuus eorum, ipsos non lederet, uulneraret, et19 eorum20 aliquos ab eorum globo non cogeret sepius separare.

Tunc rex Agamenon, Menelaus,21 rex22 Thelamon,23 Vlixes, et Dyomedes, qui tunc plena24 sanitate uigebant, **f. 98rcum aciebus eorum25
 [[ Print Edition Page No. 200 ]] 
bellum intrarunt.The sixteenth battle. The Greci are forced to flee to their tents by the prowess of Troilus. Thelamonius Aiax enters the conflict and the Greci return. Troilus drives them to their tents and captures one hundred Greek nobles.1 Quare durum2 committitur bellum3 inter utrosque. Mirabiliter ergo Greci Troyanos opprimunt, plures ex eis occidunt. Sed Troilus tunc se ingerit in partem illam in qua Troyani durius uexabantur. Grecos igitur interficit, uulnerat, et confundit, sic quod quasi sola uirtute Troili Greci conuertuntur in fugam et ad eorum tentoria quasi precipites cum multa celeritate festinant. Sed Thelamonius Aiax bellum ingreditur, Troyanos aggreditur4 in5 dura et6 aspera uirtute bellandi. Tunc Greci campum recuperant. Sed hoc fuit xvi <um> bellum ualde letale, cum ex utraque parte in7 maxima quantitate8 ceciderint9 interfecti. Troilus uero, qui in suis viribus10 non cessat Mirmidones opprimere et Grecos alios uniuersos, in tanta duricia eos affligit quod in uirtute sue potencie fortiores Grecorum contra eum preualere non possunt. Propter quod Greci iterum uertuntur11 in fugam, quos Troyani usque ad eorum tentoria persequntur. Ibi Troilus mirabiliter est eos12 aggressus, in uirtute nimia preliandi de Grecorum nobilibus centum cepit, quos captiuos ad ciuitatem adduxit.13 Bellumque dirimitur et ambo exercitus separantur.

The death of one hundred of his Myrmidones tempts Achilles to reënter, but his love forbids.Mirmidones autem ad14 Achillem ad castra redeunt uulnerati. Plures ex eis et sibi referunt quod multi ex eis eo15 die ceciderunt in bello, sic quod, perquisitis16 eorum cadaueribus mortuorum, inuenti sunt de eis plus quam c numero defecisse. De morte suorum igitur dolet Achilles inmodice, et in multis doloribus superueniente nocte anxius lectum intrat, ubi factus penitus inquietus sua non appetit lumina claudere in dormicionis consueta quiete. Nam multis insurgentibus cogitacionibus occupatus pro uindicta suorum suo disposuit17 in animo bellum intrare. Sed Polixene amor infestus sibi duro marte resistit, dum cogitat quod, cum18 Pollixenam19 diligat plus quam se, contra se est efficax argumentum quod, si forte ad arma prosiliat, Pollixene uoto frustrabitur et speratis gaudiis ex ea priuari continget,20 cum iam regi Priamo et eius uxori irreuerenter21 illuserit, contra sua ueniendo promissa, per que pollicitus fuit22 eis Grecos ulterius non iuuare, et23 eis totiens24 tradiderit subsidium gentis sue.25

Multis igitur diebus fuit Achilles talium cogitationum inuolucione
 [[ Print Edition Page No. 201 ]] 
conclusus,In the seventeenth battle the Greci lose heavily. Agamenon is granted only time enough to bury his dead.1 cum2 demum Troyanorum et Grecorum exercitus ad letale bellum xvii <um> se accingunt. Feruet ergo bellum durum inter eos, quod per vii dies continuos **f. 98vnon quieuit. Quibus diebus, amore uetante,3 Achilles continuit4 motus suos,5 dum ad prelium se nullatenus ingessisset. Infra6 quos multi de Grecis interfecti fuerunt. Quod dum Agamenon uideret7 tantorum suorum excidium, a Troyanis inducias postulauit. Sed Troyani sibi eas concedere negauerunt, nisi tot dierum tantum infra quos Greci possent eorum mortuos sepelire.

The eighteenth battle. Paris and Menelaus unhorse each other. Menesteus unhorses Anthenor. Thelamonius wounds Phylimenis. Antilogus kills Brunus.Hiis igitur diebus elapsis, letale bellum xviii <um> factum est inter Troyanos et Grecos. Nam ordinatis aciebus eorum, durum bellum committitur inter ipsos. Quare Menelaus et Paris in prelio8 se coniungunt, ambo se sternunt ab9 equis in eorum potencia lancearum. Pollidamas in Vlixem irruit ense nudo et Vlixes in ense suo similiter ab eo uiriliter se defendit. Menesteus dux Athenarum Anthenorem aggreditur, ipsum impugnat sic quod eum ab equo deiecit. Rex Philimenis10 Agamenonem inuadit, quem tunc grauiter offendisset, sed rex Thelamonius11 succurrit ei, qui regem Philimenem12 uulneratum prostrauit ab equo. Anthilocus13 autem, Nestoris filius, irruit in vnum ex filiis naturalibus14 regis Priami, nomine Brunum15 de Gemellis,16 sic17 cum lancea sua potenter ipsum inpellens et letaliter uulnerans quod ipsum mortuum prostrauit in terram.

Troilus, grieved at the death of Brunus, drives the Greci to their tents, where the Troiani work great havoc.De morte uero Bruni Troyani ualde facti sunt anxii. Cuius rumor dum peruenisset ad Troilum, de18 eius morte Troilus multas prorupit in lacrimas, et19 in Grecos multo irruit in furore, sic quod eos sine dubio coegisset in fugam, nisi Mirmidones uiriliter restitissent. Propter quod Troilus dimissis aliis in Mirmidones se conuertit, contra eos se ingerit uirtuose, ipsos uulnerat et prosternit et multos occidit ex eis, sic quod Mirmidones sustinere Troili impetum non ualentes nec alii Greci multitudinem Troyanorum, fuge precipites se committunt. Quos Troilus et ceteri Troyani usque ad eorum tentoria persequntur. Ibique Troyani duris uulneribus Grecos offendunt, et ab equis descendentes eorum ipsos in eorum tentoriis prostrant,20 uulnerant, et crudeliter21 morti tradunt.


 [[ Print Edition Page No. 202 ]] 

Achilles inquires the cause of the commotion. He is told the Troiani have reached the tents and will soon be upon him.Clamor ergo fit maximus in tentoriis ipsis et uoces ululancium in uicino aere multipliciter echonizant.1 Quare vocum2 ipsarum3 confusiones ad Achillem tumultuose perueniunt in tentorio suo stantem. Querit Achilles que sit tam4 causa turbida clamoris. Fugientes ergo5 a bello ipso dicunt ei Grecos a Troyanis esse deuictos et esse6 in tentoria7 eorum uitande necis causa necessario8 sic depulsos,9 a quibus etiam sic se tueri non possunt quin a Troyanis interficiantur ibidem. “Et vos qui sic stare creditis in tentorio uestro securi10 iam super uos confestim uidebitis plus quam quinquaginta milia Troyanorum, qui vos inermem uiuere non permittent et qui nunc tantos ex Mirmidonibus uestris morti crudeliter tradiderunt et adhuc morti tradere **f. 99rnon cessant, et qui mortui possunt se pro certo tenere, nisi in iuuamine11 eorum12 aliqui potenter insurgant.

Achilles reënters battle. Achilles and Troilus wound each other.Ad hec13 igitur14 Achilles quasi furibundus exurgit, fremit spiritus eius, ex15 multo furore dum excandescit in iram, amore Polixene postposito arma petit, armatur instanter, et cum festinancia ascendit equm, et uelut lupus famelicus inter agnos auidus se ingerit in Troyanos. In eos irruit, eos16 diruit,17 uulnerat, et occidit, sic quod in18 breui hora inter preliantes notus est eius ensis, qui totus19 interfectorum ab eo madidus ex20 cruore21 terram implet et uelat cadaueribus mortuorum. Quod postquam uidit Troilus,22 durum ensem23 cognouit Achillis24 et ideo uersus eum dirigit equm suum. Quem similiter25 ut26 persensit27 Achilles, ipsum potenter excipit,28 et dum vnus inpegit29 in alium, Troilus Achillem sic grauiter uulnerauit quod Achilles pluribus diebus necessario cessauit a bello, et30 oportuit eum31 multis diebus ex ipso32 uulnere in suo lecto iacere. Troilus uero, etsi non fuit33 sic grauiter ab Achille uulneratus, non tamen sine uulnere ictum persensit34 Achillis. Demum ex amborum35 inpulsibus ambo ab equis eorum insimul corruerunt. Preliatum fuit ergo eo die continue a mane usque ad noctem, et superueniente noctis umbraculo prelium fuit36 diuisum.37 Sex diebus continuis itaque fuit pugnatum,38 infra39 quos utriusque partis multi ceciderunt in bello.40


 [[ Print Edition Page No. 203 ]] 

Priamus grieves because Achilles has reëntered, Polixena because she wishes to marry him.Rex uero Priamus multo dolore deprimitur de eo quod Achilles contra promissa sua bellum intrauit. Putat eum magis decipiendi causa dixisse. Regine, consorti sue, multum improperat, quia si uerbis eius fidem adhibuisset, maximo fuisset uituperio inuolutus. Dolet etiam1 Polixena, cui iam placuerat Achillem ipsum in maritum habere.2 Achilles uero infra3 predictos sex menses de uulneribus sibi factis a Troilo ope salubris medicine restitutus est sanitati. Feruentem tamen4 contra Troilum concepit5 ardorem, qui eum sic grauiter uulnerauit. Dicit enim necessario euenturum ut per manus suas6 Troilus turpiter moriatur.7

The nineteenth battle. Achilles instructs his Myrmidones to surround Troilus and engage him in battle until he himself comes up. They surround Troilus, kill his horse, wound him, and tear off his helmet. Achilles rushes up, cuts off his head, and drags the body at his horse’s tail through the army.Tempus belli, hiis gestis, superuenit in quo xviiii<um> letale prelium8 est commissum. Nam ambobus exercitibus simul iunctis et mutuo dimicantibus inter se, ex utraque parte committitur magna cedes. Achilles uero antequam bellum intraret, coram se suis Mirmidonibus conuocatis, de Troilo eis grauem querelam exposuit, et ideo mandatis et precibus monet eos qualiter contra Troilum in bello debeant procedere, et eis omnibus simul iunctis, ad9 nichil aliud cor apponant quam ut10 Troilum in medio eorum includere11 studeant, sic quod eum firmiter ualeant detinere, et detentum **f. 99vnon ipsum interficiant sed tamdiu ipsum12 impediant debellando13 donec ipse ad eos perueniat, qui non longe semper in bello erit remotus ab eis. Et Achilles tunc,14 suo colloquio fine facto, bellum ingreditur, quem sui Mirmidones insecuntur. Interea Troilus in maxima militum15 comitiua16 et in magna uirtutis audacia bellum17 intrat, in Grecos irruit, eos sternit, uulnerat, et occidit, sic quod in breui hora factum est18 in sue uirtutis potencia quod19 Greci sunt dare terga coacti et a facie fugere Troyanorum, constituente sole meridiem ea hora, sic quod Greci quasi deuicti fugiendo precipites ad tentoria sua festinant. Tunc Mirmidones, qui erant numero duo milia pugnatorum, in bello se ingerunt animosi, simul tamen20 iuncti et mandati eorum domini non obliti. In Troyanos igitur in ore gladii se inmittunt21 et Greci campum recuperant et durum prelium committitur inter utrosque. Mirmidones autem Troilum inter bellantes sollicita22 mente querunt, ipsum animose bellantem inter turmas inueniunt. Tunc ipsum ex omni parte circumdant, in medio eorum ipsum constituunt. Sed
 [[ Print Edition Page No. 204 ]] 
ipse ex eis plurimos interfecit et infinitos ex eis1 letaliter uulnerauit. Verum dum nullus esset ex suis qui tunc ipsi Troilo succureret,2 Mirmidones interficiunt eius equum, in eorum lanceis ipsum multipliciter uulnerant. Cassidem eius ab eius capite uiolenter extirpant, capucium lorice sue sibi per uiolenciam disrumpendo. Propter quod Troilus, nudato capite, exterminatis uiribus se defendit a Grecis. Tunc superuenit Achilles, qui postquam uidit Troilum habentem caput inerme et omni defensionis auxilio destitutum, in eum irruit furibundus, et nudato ense ictus ictibus cumulando caput eius crudeliter amputauit, caput ipsum proiciendo inter pedes equorum. Corpus autem eius suis manibus interceptum3 ad caudam equi sui firmiter alligauit, et per totum exercitum inuerecunde post equum suum crudeliter ipsum traxit.

The author reproaches Homerus for praising Achilles though he slew Hector and Troilus only by treachery.Sed O Homere, qui in libris tuis Achillem tot laudibus, tot preconiis extulisti, que probabilis ratio te induxit ut Achillem tantis probitatis4 titulis exaltasses, ex eo precipue quod dixeris Achillem ipsum in suis uiribus duos Hectores peremisse, ipsum5 uidelicet et Troilum, fratrem eius fortissimum? Sane si6 te induxit Grecorum affeccio, a quibus7 originem diceris produxisse, verum8 non motus diceris racione sed pocius ex furore. Nonne Achilles fortissimum Hectorem, cui nullus in strennuitate fuit similis neque erit, proditorie morti dedit, cum Hector tunc regem quem in bello ceperat ipsum a bello extrahere9 tota10 intencione vacabat, scuto suo tunc post terga reiecto, quo quasi factus inermis tunc ad nihil aliud intendebat quam regem captum a turmis extrahere ut ipsum **f. 100rcaptiuum suis bellancibus assignaret? Nonne si Hector11 tunc Achillis insidias persensisset, in defensionem suam scuto suo12 reuoluto uelociter se opposuisset eidem, qui Achillem multis grauare dispendiis consueuit? Sic et fortissimum Troilum, quem non ipse in sua uirtute peremit sed ab aliis13 mille14 militibus expugnatum15 et16 victum17 interficere non erubuit, in quo18 resistenciam nullius defensionis inuenit et ideo non uiuum sed quasi mortuum hominem interfecit amplius. Nunquid Achilles dignus est laude, quem scripsisti19 multa nobilitate decorum,20 qui nobilissimi21 regis filium, uirum tanta nobilitate et strennuitate uigentem, non captum neque
 [[ Print Edition Page No. 205 ]] 
deuictum1 ab eo, ad caudam sui equi, dimisso pudore, detraxit? Sane si nobilitas eum mouisset, si strennuitas eum duxisset, compassione motus nunquam ad tam uilia crudeliter declinasset. Sed ipse ad ea moueri non potuit que uere non erant in ipso.2

Mennon, taunting Achilles with his treatment of Troilus’ body, wounds and unhorses him.Achille uero corpus Troili sic sine pudore trahente, postquam innotuit Paridi, Pollidame, et Henee de morte Troili, intermoritur Paris et anxiose factus est semiuiuus. Troyani uero3 in recuperacione corporis Troyli multum adhibuere laborem, sed illud minime rehabere potuerunt propter Grecorum multitudinem, qui pro eius recuperacione nimium restiterunt.4 Rex autem Menon, de morte Troili multo dolore commotus, Achillem animosus5 inuadit, primo obprobriosis uerbis dicens eidem: “O nequam6 proditor, vnde te tanta potuit exacerbare crudelitas quod tam nobilissimum, tam strennuum nobilissimi regis filium equi tui ligares ad caudam et7 tamquam uilissimum per terram trahere nullatenus horruisses? Sane illud amodo non sine tue persone dampno poteris amplius amouere.” Et statim in eum irruens cursu [s]celeri equi sui sic ipsum in sue ictu lancee grauiter in pectore uulnerauit quod Achilles uix se potuit sustinere, et statim extracto ense Achillem super cassidem quam gerebat in capite ictibus duris inpugnat adeo quod Achilles, grauiter uulneratus, ab equo corruit semiuiuus in terram. Propter quod Troyani corpus Troili recuperauerunt8 sed non sine maximo belli labore.

Achilles charges Mennon but is sorely wounded.Mirmidones uero Achillem a terra releuant, et ipsum in equum suum ascendere9 faciunt, qui non post magnam horam uiribus resumptis10 bellum ingreditur, et regem Menonem11 agreditur furiose. Rex tamen Menon12 ipsum excipit13 et14 graue prelium committitur inter eos. Sed rex Menon15 durius et magis grauauit16 Achillem. Et17 superueniente18 multitudine acierum hinc inde pugnancium, ambo inuicem separantur. Et uergente19 die ad solis occasum, a prelio20 fuit21 cessatum.

**f. 100vSeptum igitur diebus continuis feruidum bellum Troyani et Greci fouent,22 cum Achilles, ex23 suis uulneribus confortatus et ad regis Menonis24 uindictam anhelans, die vii<o>25 bellum intrat. Mirmidones suos alloquitur,26 firmiter mandat27 illis28 quod regem Menonem29
 [[ Print Edition Page No. 206 ]] 
in eorum medio circumcludant et inclusum detineant donec ad eos Achilles ipse perueniat uindictam de eo finaliter recepturus.After six days Achilles reënters battle. He orders his Myrmidones to hold Mennon at bay until he takes vengeance upon him. Thus he slays him, though losing much blood himself. Bellum itaque graue committitur,1 multi deficiunt interfecti. Achilles et rex Menon2 mutuo se inuadunt, ab equis ambo se sternunt, et3 ambo pedes uiriliter preliantur, cum Mirmidones in regem Menonem4 irruunt, ipsum ex5 omni parte circumdant, ipsum omni suorum auxilio capiunt destitutum, cum nullus sit qui contra Mirmidonibus succurrat eidem. Quem6 ut uidit Achilles sic a suis Mirmidones interceptum, in eum irruit et innumerabilibus uulneribus eum peremit. Verum Achilles sine graui suo7 periculo hoc non potuit commisisse, cum rex Menon8 ipsum pluries grauibus uulneribus afflixisset, per que ab eo sanguis in nimia quantitate eius deriuabatur ad talos, propter quod de morte eius sperabatur pocius quam de uita.9

The author tells Homerus that never save treacherously did Achilles kill any strong man. The Troiani are driven back amid great slaughter.Attende, miser Homere,10 quod nunquam Achilles uirum strennuum nisi proditorie interfecit, vnde merito dignus est laude si prodicio est laudis titulis extollenda. Interea igitur, feruente bello, Menelaus, Menesteus, Dyomedes, Thelamonius Aiax cum aciebus eorum in Troyanos impetum facientes ipsos a campo repellunt, sic quod subito fuge dati ad ciuitatem accelerant et in maximo11 discrimine in illam intrare contendunt, cum Greci eos in maxima duricia12 persequentes infinitos ex eis uulnerant et occidunt. Sed Troyani qui fugere potuerunt eorum urbem ingressi ciuitatis portas firmis repagulis muniunt et clausuris.

[Incipit liber xxviius de sepultura Troili et de morte Achilles et Antilogi.] 13 14 15 16 17 18 19 20 21

The Troiani mourn Troilus. Priamus obtains a truce.Corpore igitur Troili in regiam22 Priami regis adducto, dolet Priamus inmodice, dolet Heccuba, dolet nimium Polixena,23 dolet24 Helena, dolet Paris, et in multis lamentacionibus anxiosis flebiles dies ducunt. Dolent vniuersi Troyani, qui dum se senciunt Hectoris, Deyfebi, et25 Troili auxilio destitutos, uere putant ultra uiuere se non posse. Rex tamen Priamus a Grecis petit inducias, treuga firmata, que conceduntur a Grecis. Infra quas rex Priamus corpus
 [[ Print Edition Page No. 207 ]] 
Troili in preciosissima sepultura constituit sepeliri, necnon et corpus regis Menonis fecit precioso sepulchro recondi.1

Heccuba requests Paris to lie in wait for Achilles in the temple of Appollo, whither she will summon him, so that Paris may slay him.Regina uero Heccuba, de morte filiorum suorum nimium anxiosa, **f. 101rmultiplices uias exquirit per quas posset de eorum interfectore finaliter uindicari, ut tirannum Achillem, qui sic non horruit in filios suos inseuire, morti tradere potuisset.2 Demum accersito3 ad4 se Paride, secreto ipsum5 alloquitur et in multa lacrimarum affluencia dixit6 illi:7 “Karissime fili, tu nosti qualiter ille infelix Achilles fratres tuos, karissimos natos meos, proditorie morti tradiderit, orbando me miseram8 genitricem Hectore et Troilo, qui soli vna tecum erant9 integrum solacium uite mee. Propter quod dignum esset et iustum quod, sicut ipse proditorie orbat parentes interficiendo filios alienos, sic et ipse proditorie interfectus penam similem paciatur. Hic enim infelix Achilles fecit sepius me requiri de Polixena filia mea tradenda sibi legitimam in uxorem, quem10 dum de ea sibi tradenda11 in spe certa posuerim, propono ad eum nuncium destinare ut ad me in templum12 Apollinis13 mecum ueniat locuturus, ubi uolo quod14 tu, fili,15 cum16 fideli nostrorum militum comitiua secreto debeas17 latere,18 et eo ueniente ibidem, uobis irruentibus in eundem, euadere non ualeat manus uestras quin interficiatur ibidem.”

Paris with twenty companions hides in the temple of Appollo and slays Achilles and Antilogus.Quod Paris, pias matris motus ad lacrimas, matri similiter lacrimando deuote19 concessit. Factumque est quod Paris, iuxta condictum20 matris, cum21 xxti sibi fidelibus et nimium animosis in templo Appollinis latenter occubuit. Et statim, misso per Heccubam nuncio ad Achillem, infelix Achilles amoris inconsulto22 calore deceptus, qui ualde sapientibus sensum aufert, vna cum Antilogo,23 Nestoris filio, ad Appollinis templum accessit. Quibus ibi peruenientibus, Paris cum eius fidelibus ab eorum latibulis exeuntibus extractis ensibus irruit24 in Achillem. Achilles uero excepto ense tunc erat inermis. Contra quem Paris tria iacula in suorum brachiorum uirtute uibrauit, cum25 quibus letaliter percussit eundem, aliis suis militibus insurgentibus contra eum. Achilles autem, extracto ense et suo pallio in suo brachio inuoluto, irruens in irruentes in eum vii interfecit ex eis. Sed demum26 Achilles et Antilogus27 mortui28 sunt29 in eodem templo Appollinis, a Paride nequiter interfecti.30
 [[ Print Edition Page No. 208 ]] 
Paris uero corpus Achillis iubet et Antilogi1 coruis et canibus exhiberi, sed precibus2 et3 monitu Helene a templo tantum Appollinis eiecti sunt in platea,4 ut ob omnibus Troyanis5 uidere uolentibus possent6 liquide7 intueri.

Priamus restores the bodies of Achilles and Antilogus to the Greci, who erect a sepulchre for Achilles in Troia.Gaudent itaque Troyani de morte Achillis, inter se mutuo conferentes quod de Grecis non poterant8 amodo aliquatenus dubitare.9 Agamenon uero rex ad regem Priamum nuncios suos mittit ut Grecis iubeat exhiberi **f. 101vcorpus Achillis et Nestori10 corpus11 Antilogi12 in triste solamen13 sui patris inmodice condolentis. Concessit Priamus et Greci ad eorum castra transducunt amborum corpora mortuorum. De morte itaque Achillis planctus fit maximus inter Grecos, qui putant et conferunt inter se amodo eis de capiendo14 ciuitatem nullam superesse fiduciam Achille sublato. Ibique Achilli constituunt magni precii sepulturam, rogantes regem Priamum ut sepulturam Achillis in ciuitate Troye locari permittat, qui in introitu porte Tymbree15 sepulturam ipsam hedificari concessit. Eius autem sepulture preciosam formam16 et modum describere superfluum uisum est.

The Greci in council vote to continue the war in spite of Achilles’ death.Agamenon uero rex post hec reges Grecorum et principes ad colloquium conuocari mandauit. Quibus uenientibus17 et in eius18 presencia constitutis, Agamenon illis19 in20 suo21 sermone significat qualiter pro22 morte Achillis maior pars exercitus uidetur nimium de <h>ortari. Querit ergo quid sit melius eligendum, an a bello desistere, an adhuc in bello ipso persistere uiribus cumulatis, an ad propria remeare. Audiencium autem iudicium in diuersa uota diuiditur; alii23 bellum probant, alii reditum gratum dicunt. Demum omnes eorum24 in vnam25 sentenciam concurrentes bello insistere approbant et <h>ortantur, dicentes, etsi Achilles eis defecerit, non eis26 deficient uera promissa deorum quin contra Troyanos Greci non gaudeant optata uictoria et ciuitatem Troye funditus non euertant.

At Aiax’s proposal the Greci choose Menelaus to go to King Licomedes to fetch Neptolomus.Ayax tamen in medio regum assurgens regibus persuasit ut, etsi27 Achilles de medio sit sublatus, mittatur pro eius filio, qui apud regem Licomedem auum suum in armis iuuenilibus educatur, cum ipse pro certo didicerit Grecos sine eo contra Troyanos non posse uictoriam
 [[ Print Edition Page No. 209 ]] 
obtinere. Greci itaque, huius audito consilio, fauent omnes, regem Menelaum eligunt ut pro filio Achillis, qui Neptholomus1 uocabatur, ad regem se conferat Licomedem.2

The twentieth battle commences. Paris, assisted by his Persian archers, and the Paffagonii kill many Greci.Tempus erat quod3 iam sol in tantum sub zodiaci circulo celesti4 maturauerat5 cursum suum quod eo anno intrauerat signum Cancri, in quo secundum diuinam disposicionem astrorum celebratur solsticium estiuale. Tunc enim sunt dies maiores in anno. Xvio igitur die mensis Iunii, tunc cum dies sunt in anno maiores, ut dictum est, xxum et6 letale bellum Troiani7 et Greci simul8 instituunt,9 et ambobus exercitubus10 simul iunctis, bellum asperrimum committitur inter eos. Tunc Ayax quodam stimulo fatuitatis abstractus,11 capite disco <o>perto, inermis bellum ingreditur, solum ensem portat in manu, s[i]cuti etiam subsidio destitutus. Ceteri uero prin**f. 102rcipes Grecorum, Dyomedes, Menesteus,12 Menelaus,13 Vlixes,14 et Agamenon, aciebus eorum bene dispositis, usque ad passum perueniunt Troyanorum. Rex15 uero Priamus,16 ordinatis sagaciter suis turmis et cuneis, exire contra Grecos ad bellum statuit et mandauit. Sed O quanto terrore concutitur Troyanorum gens cum uidet se17 bellum ingredi sine ductu fortissimi Hectoris, sapientis Deyfebi, et Troili nimium animosi! Sed quia necesse est ut Troyani uitas tueantur18 eorum, suas in belli discrimine uitas ponunt. Paris uero19 ob defectum fratrum suorum exiuit ad bellum in multitudine lacrimarum sub eius casside defluencium latentibus riuulis et inperceptibili murmure sociorum. Deinde Pollidamas, rex Philimenis, rex Esdras,20 et Heneas cursu celeri contra Grecos prelio se inmiscent. Paris autem cum acie sua de gente Persarum cum eorum arcubus et sagittis multos Grecos21 uulnerant22 et23 multos occidunt. Dyomedes autem in regem Philimenem24 irruit, cui potenter ipse rex resistit. Verum Paffagonienses,25 uasalli regis ipsius, multos ex Grecis interficiunt, uulnerant, et prosternunt,Phylimenis rescues Polidamas from Menesteus. sic quod Dyomedes et Greci sustinere eorum impetum non ualentes retrocedere magno terre spacio sunt coacti.

Menesteus itaque, Athenarum dux, irruit in Pollidamam, sic eum hasta sua potenter impellens quod ipsum prostrauit ab equo. Et
 [[ Print Edition Page No. 210 ]] 
ipsum uiriliter impetit ense nudo, duris ictibus ipsum1 affligit,2 ipsum conatur occidere, quod fecisset nisi rex3 Philimenis potencia et4 succursu5 ipsum6 a manibus Menestei liberasset.7

Though mortally wounded by Paris, Aiax cuts the jaws of the latter asunder and parts them from his head to separate him from his unjust love of Helena.Item Paris multos ex8 Grecis uulnerat et9 multos10 occidit ex eis.11 Tunc12 ille Aiax in gentem Paridis irruit ense suo.13 De quo quoddam mirabile dici potest: cum tunc tot Troyanorum interfecisset inermis in bello,14 ab omni uulnere euaserat15 iam illesus. Verum cum ad gentem Paridis16 peruenit, ense nudo dissiluit17 inter Persas,18 infinitos interfecit19 ex eis, sic quod omnes fugiunt ante eum. Verum Paris hoc20 sustinere non ualens tenso fortissimo arcu suo in Aiacem quandam sagittam uenenatam emisit, cum qua letaliter ipsum inter splen21 percussit et costas,22 sic23 quod24 Aiax bene persensit quod erat ex eo uulnere infallibiliter moriturus. Ante ergo quam moriendo deficiat,25 querit Paridem inter turmas, Paridem inuenit, et se coniungit26 eidem, et27 dixit ei:28 “Paris, Paris, tu me in ictu sagitte tue crudeliter peremisti, sed antequam mortuus descendam ad inferos, tu eris michi preuius et precursor. Necesse enim est ut ab iniusto29 amore Helene, pro qua sunt tot nobiles interempti,30 illico separeris.” Et statim ense suo31 sic ipsum letaliter percussit in facie quod maxillas eius geminas diuisit in partes et a cerebro separauit. Et confestim cecidit mortuus inter pedes equorum. Et Aiax non longe progressus mortuus expirauit.

The Troiani carry Paris’ body to the city. Next night the Greci advance nearer Troia and the Troiani place guards about the walls.Troyani uero uidentes Paridem mortuum corpus eius cum multo labore re**f. 102vcuperant et ad ciuitatem cum multarum effusione inferunt lacrimarum. Sed Dyomedes et Menesteus cum multitudine Grecorum insistencium contra Troyanos eos dare terga compellunt, cum iam sol quasi32 declinasset ad noctem, et cum personarum discrimine intrant in33 urbem et in firmis clausuris et seris portas corroborant ciuitatis. Agamenon uero, adueniente nocte, non multum longe a ciuitate sed ualde prope obsidionem statuit esse firmandam, institutis tentoriis et pampilionibus circumquaque. Troyani uero etsi inmensam altitudinem ciuitatis haberent, tamen circa muros adhibuerunt custodes qui in continua custodia essent cum illis.

Eadem uero nocte corpore Paridis in regiam34 patris sui in multarum
 [[ Print Edition Page No. 211 ]] 
lacrimarum effusione deducto, planctus fit maximus inter ciues, qui amodo omnis desperacionis uiam sibi estimant patenter apertam, ex quo omnes regis filii, a quibus defensionis eorum spes tota pendebat,Paris’ body is brought into the palace. His family and especially Helena mourn. An elaborate sepulchre is built in the temple of Juno. defecerunt interfecti. Nunquid ipsius regis patris et multo forcius infelicis Heccube matris sue necnon et sororum suarum et multo1 forcius longe2 Helene dolores et lamenta facile3 esset4 explicari posse5 sermone, et6 specialiter ipsius Helene, que fere mortua plus quam uiginti uicibus nocte illa a corpore Paridis fuit abstracta, cupiens mori cum mortuo et amplius uiuere non affectans? Cuius uerba lamentacionis, etsi contineant multorum dolorum angustias et que possent hominem ualde impium ad pietatis dulcedinem lacessire7 et8 ad dolentis conpassionis affectum,9 hic tamen ea describere in magnitudine operis fuit obmissum. Adeo quod rex Priamus et Heccuba in tantum sunt in anxietatis Helene excedenti dolore mirati quod, quasi dolorum eorum propriorum obliti, dolores eorum a doloribus Helene anxiosa fomenta trahebant. Et cum uiderint10 Helenam ob mortem Paridis tantis doloribus cruciari, ipsam caram11 de12 cetero plus quam filiam habuerunt. Quid ultra? Paratur13 Paridi in templo Iunonis14 preciosa nimium sepultura, cuius forma15 et serie16 in narrandi17 modo18 postpositis.19 Corpus Paridis in ea reconditum extitit et humatum.

[Incipit liber xxviiius de aduentu Panthasilee, regine Amazonum.] 20 21 22 23 24 25

Duobus mensibus integraliter euolutis, rex Priamus portas ciuitatis noluit aperiri. Quare Troyanis existentibus clausis portis26 ad nichil aliud uacauerunt nisi ad continuos gemitus et lamenta. Agamenon uero regem Priamum interim multociens per nuncios requisiuit ut ad bellum gentem suam exire mandaret. Quod rex Priamus omnino negauit, timens suppremum excidium gentis sue, et eo amplius quod rex Priamus indubita**f. 103rbilem spem habebat de quodam succursu infallibiliter27 obtinendo ab Amazonum28 regina, que
 [[ Print Edition Page No. 212 ]] 
iam accinxerat se ad iter.Priamus refuses to send the Troiani to battle, awaiting aid from the queen of the Amazones. These are women warriors dwelling in the east. Near is an island inhabited by men, whither during three months of the year they repair for cohabitation. If the child is a girl, she is retained; if a boy, he is, after three years, sent to the island. Penthesilea, their queen, comes to aid Priamus because of friendship for Hector. Erat enim1 in partibus orientalibus tunc quedam prouincia que Amazonum2 dicebatur, in qua sole femine sine masculis habitabant. Quarum adolescencium feminarum cura potissima illa erat armis bellicis insudare et bella committere, vnde strennuitatis famam et bellandi gloriam sibi querere potuissent. In facie uero ipsius prouincie erat quedam magna insula ualde fertilis3 et amena, in4 qua soli masculi continua habitacione degebant. Erat enim5 mos feminarum ipsarum tribus mensibus anni, scilicet Aprilis, Maii, et Iunii, ad predictam insulam se6 transferre7 et cum masculis ipsius insule commorari. Propter quod multe inpregnabantur ex eis et pregnantes ad propria remeabant. Partu tamen edito, si contingebat filiam nasci, eam secum in prouincia detinebant; si masculum, factum8 triennio maiorem ad ipsam insulam transmittebant. Huius autem prouincie erat9 tunc regina quedam uirgo nobilis et nimium bellicosa Penthesilea10 nomine, que Hectorem sibi nimium11 astrinxerat in amicum propter sue strennuitatis nimiam probitatem. Sed audito quod Greci contra regem Priamum in magno exercitu ueniebant, ipsa in auxilio regis Priami cum mille puellis in12 multa strennuitate pugnantibus apud Troyam ob amorem Hectoris se contulit pugnaturam.

Penthesilea is grieved at Hector’s death. Priamus opens the gate Dardanides that she and her women may go with the Troiani to battle.Propter quod in ciuitatem Troye cum suarum comitiua puellarum intrauit, ignara tamen Hectorem mortuum extitisse. De cuius morte postquam sibi innotuit, facta est nimium anxiosa et pluribus diebus uacauit in lacrimis. Demum regem Priamum affectuosis est sermonibus allocuta, requirens eum ut sequenti die, omnibus suis paratis ad bellum, vnam ex portis ciuitatis iubeat aperiri. Nam et ipsa cum puellis suis intendit congredi contra Grecos ad bellum, ut Greci proinde ualeant experiri quid in bello ualeant dextere puellarum.13 Ad iussum igitur regis Priami rex Philimenis cum Paffagoniis,14 Heneas, Pollidamas, et ceteri cum aciebus eorum, et Penthesilea15 cum suis puellis per portam Dardanidem, quam rex Priamus aperiri mandauit, egrediuntur16 ad bellum.

Contra quos17 Greci18 uiriliter occurrentes eos potenter recipiunt in ictibus lancearum. Durum ergo prelium committitur inter utrosque. Propter quod Menelaus19 irruit in Penthesileam. Sed Penthesilea sic potenter impulit Menelaum20 quod ipsum ab equo
 [[ Print Edition Page No. 213 ]] 
deiecit. Equum ipsum ab eo aufert et puellis suis assignauit.Penthesilea unhorses Menelaus, causes Diomedes and his horse to totter, unhorses and captures Thelamon, and starts to bear him to the city when Diomedes intervenes. Dyomedes autem1 Penthesileam2 in cursu equi sui et in ictu lancee sue uiolenter agreditur.3 Illum4 Panthasilea5 excipit6 uirtuose. Ambo in lancearum ictibus se inpellunt sed Penthesilea firma7 suo stetit in equo. Dyomedes uero ad impellentis ictum totus est nutare coactus; similiter et equs ipsius.8 Penthesilea itaque a collo Dyomedis scutum uiolenter extirpat et vni puellarum suarum illud assignat. Thelamon itaque tollerare non ualens que per Penthesileam committebantur9 in bello contra eam10 equm suum coegit in cursum. Sed Penthesilea uiriliter illum11 excipiens12 ipsum ab equo prostrauit in terram, et irruens **f. 103vinter Grecos ipsos acriter debellabat.13 Quare Greci breui hora cognoscunt Penthesilee potenciam et uirtutem. Que in ictibus ensis sui sic14 Thelamonem potenter inuasit15 quod16 adiutorio Philimenis17 cepit eum18 et captum19 mittere intendit in20 urbem. Quod postquam uidit Dyomedes, multa ira commotus, in detinentes Thelamonem se ingerit animose, sic quod ipsum ab eorum manibus liberauit.

Penthesilea drives the Greci to the coast. They would have suffered final defeat save for Diomedes. Penthesilea returns to Troia at night and receives thanks and presents from Priamus.Tunc Penthesilea contra suas puellas exclamans ipsas coegit in vnum, et faciens21 impetum contra Grecos22 sic23 uiriliter insistit contra ipsos quod eos24 necessario coegit in fugam, fugientes a facie puellarum, que incredibiliter premunt eos. Penthesilea25 autem occidendo Grecos ipsos insequitur26 fugientes, qui usque ad litus maris fugiendo27 perueniunt. Ibique omnes Greci finaliter defecissent nisi fuisset ille inclitus Dyomedes, qui mirabilem iniecit28 resistenciam contra eas.29 Et30 tamdiu preliatum est ibi donec superueniente nocte ab ipso prelio fuit cessatum. Tunc Penthesilea31 cum puellis suis, que tam miraculose se gesserant32 debellando,33 et rex Philimenis cum Paffagoniis suis se in urbem Troye commode receperunt. Ibi rex Priamus Penthesilee de commissis ab ea affectuosas grates exhibuit, munera multa et enxenia sibi fecit, omnia sua sibi liberaliter offerendo, cum per eam rex Priamus credat a suis doloribus respirare.34

Sequentibus autem diebus plurimis35 continue fuit bellatum donec Menelaus infra duos menses iuit36 et rediit a Licomede rege, qui
 [[ Print Edition Page No. 214 ]] 
Neptholomum filium Achillis,Menelaus returns from the court of Licomedes with Neptolomus. Neptolomus assumes command of the Myrmidones, is knighted, and receives his father’s possessions. qui eciam Pirrus alio nomine (cum esset binomius1) uocabatur,2 in exercitum Grecorum adduxit.3 Quem reges Grecorum et ceteri in honore maximo receperunt et Mirmidones in eorum dominum, de cuius aduentu letantes nimium facti sunt. Greci igitur statim Neptholomo decus milicie tradiderunt, quem Thelamonius Ayax ensis cingulo decorauit, uerbotenus addens illi ut eo signo4 honore milicie decoretur quod ad uindictam necis quondam incliti sui patris uirtuosus assurgat. Cui duo de Grecorum principibus propriis manibus deposuerunt calcaria deaurata. Et Agamenon rex omnia arma patris sui, tentoria, et res alias sibi protinus assignauit.5 De cuius milicia Greci letantes6 duxerunt plures sollempniter dies festos.7

Phylimenis rescues Polidamas from Pirrus but is attacked and captured by Pirrus.Interim dies belli superuenit. Utriusque partis acies ordinantur, ad bellum exeunt, et durum prelium committitur inter eos. Tunc Pirrus8 in paternis armis bellum ingreditur, in Pollidamam irruit, et inpetendo eum in ictibus ensis sui ipsum9 morti tradere prorsus intendit. Sed rex10 Philimenis11 in12 potencia gentis sue uiriliter13 ei **f. 104rsuccurrit. Quare Pirrus offendendi14 eum tunc15 non habuit potestatem. Pirrus itaque,16 eo17 dimisso, Philimenem18 aggreditur,19 ipsum prostrauit ab equo, et ut ipsum intercipiat uires addit. Pafagonienses20 autem se morti subiciunt manifeste pro eorum domino liberando, sed Mirmidones non permittunt. Polidamas21 uero cum22 Troyanis23 occurrit, recuperare Philimenem24 potenter intendens, sed minime potuit propter resistenciam partis aduerse.

Penthesilea and her women work havoc among the Myrmidones. Pirrus, releasing Phylimenis, comes to their rescue, chiding them for allowing themselves to be killed by women.Interim Penthesilea cum suis puellis ad25 bellum aduenit intersignis armorum candidis sicut niue,26 in Mirmidones se ingessit, eos uulnerat, et prosternit ab equis. Verum Thelamonius Aiax Penthesileam aggreditur, ipsam ab equo deiecit. Sed illa animose consurgens Thelamonium pedes inuadit. Quem sic percussit grauiter ense nudo quod Thelamonius preceps peruenit in terram, in plantis suarum manuum terram attingens. Puelle uero Penthesileam earum dominam equum ascendere faciunt in multa uirtute bellandi. Que, sibi postquam innotuit quod Philimenis a Mirmidonibus captus erat,
 [[ Print Edition Page No. 215 ]] 
statim cum puellis suis1 contra Mirmidones properat animose. Quos in ore gladii uulnerat et occidit, sic quod per eam Mirmidones retrocedere sunt coacti. Pirrus itaque, uidens Mirmidonum suorum excidium,2 Philymenem3 quem ceperat4 absque lesione dimittit,5 exclamans fortiter contra suos, quibus6 tunc dixit sic: “Nonne uereri debetis quod sic turpiter interficiamini7 a manibus8 mulierum? Anhelate ergo mecum ut eas subito in ore gladii morti tradamus.”

Penthesilea retorts by reproaching Pirrus with Achilles’ treachery in killing Hector.Penthesilea uero Pirri minas audiuit, verum de eis aliquatenus non curauit. Et dum ad Pirrum propinquius9 accessisset ita quod Pirrus liquide10 poterat intelligere uerba eius, Penthesilea mortem Hectoris in uerbis suis sibi11 multum inproperat12 proditorie13 ab eius patre commissam, “ad cuius uindictam non solum mulieres habiles14 ad pugnandum uerum15 totus mundus deberet assurgere, et nos quas mulieres asserunt esse — Greci subito sencient letaliter ictus nostros.”

Penthesilea unhorses Pirrus. They exchange blows.Pirrus uero ad hec uerba in multam16 iram exarsit, propter quod contra Penthesileam coegit uelociter equm suum. Quem dum Penthesilea persensit, in cursu sui equi velociter17 obuiam uenit illi, et ictibus lancearum ambo inuicem se impellunt. Pirrus in Penthesileam lanceam suam fregit sed eam ab equi sui sessione non potuit remouere. Penthesilea tamen sic Pirrum impulit18 grauiter19 hasta sua quod ipsum ab equo prostrauit in terram. Pirrus autem celer a terra consurgens in Penthesileam se ingerit ense nudo, eam petens et repetens in pluribus ictibus ensis sui. Contra quem Penthesilea plures ictus in sui furore mucronis non minori relacione retorsit. Sed Mirmidones Pirrum eorum dominum in uirtute bellandi ascendere faciunt equum suum.

Tunc Agamenon **f. 104vin maxima militum comitiua, Dyomedes cum acie sua, Athenarum dux cum multitudine pugnatorum, et alii reges et duces Grecorum cum aciebus eorum ueniunt in conflictum.20 Rex Philimenis uero a Pirri manibus liberatus Penthesilee multiplices21 grates exhibuit, asserens sibi uitam eius beneficio conseruatam. Tunc gentem suam coegit in vnum et Penthesilea similiter suas puellas. Pollidamas autem, qui post deieccionem suam ab equo cum multo labore a pedibus equorum euasit, in maxima multitudine
 [[ Print Edition Page No. 216 ]] 
armatorum1 ad bellum accessit;Pirrus kills Glaucus, the brother of Polidamas, and the latter slays many Greci. Polidamas and Penthesilea rout the Greci. At length the latter recover through the resistance of Pirrus, Thelamonius, and Diomedes. For a month there had been incessant fighting. sic Heneas, sic2 rex Remus. Et ambobus exercitubus simul iunctis, bellum letale committitur inter eos. Pirrus autem contra Troyanos multum insistit sed Penthesilea durius contra Grecos. Pirrus uero3 in Glauconem,4 filium Anthenoris et fratrem Pollidamas5 ex alia matre natum, sic irruit furibunde quod ipsum in sui ensis ictibus interfecit. Penthesilea itaque Pirrum aggreditur. Pirrus eam6 potenter excipit.7 Ambo in equorum cursu conueniunt, ambo se sternunt ab equis, sed ambo uiriliter reascendunt et ambo inuicem preliantur. Et superuenientibus turmis, ambo sunt inuicem separati. Pollidamas uero de morte fratris sui factus nimium anxiosus8 in uindictam necis sui fratris crudeliter Grecos premit. Multos ex eis interficit9 et multis uulneribus ledit10 eos. Vnde factum est quod in uirtute Pollidamas et Penthesilee plurimum insistencium Greci sunt dare terga coacti. Quos Pollidamas et Penthesilea in ore gladii persequntur. Quibus Pirrus, Thelamonius, et Dyomedes resistentes vnanimiter uirtuose fecerunt Grecos a fuga cessare, cum iam longo uie spacio aufugissent.11 Et12 cum iam dies declinasset ad solis occasum, a prelio fuit cessatum.13 Per totum igitur continuum14 mensem vnum15 bellum efferbuit16 inter eos, infra17 quem plus quam x milia pugnatorum ex utraque parte finaliter deciderunt18 et Penthesilea interim multas de suis puellis amisit.19

Penthesilea thrusts her lance into the body of Pirrus. The Greci break the laces of Penthesilea’s helmet. Pirrus severs her arm and cuts her body in pieces. He is borne to his tent half-dead.Superuenientibus autem diebus sequentibus post vnius mensis lapsum, bellum durius instauratur et ex utroque latere acies conuenerunt et letale bellum committitur inter eos. Pirrus bellum ingreditur et Penthesilea similiter ex aduerso. Ambo se letali odio persequntur, ambo in letalis belli furore conueniunt. Pirrus in cursu equi sui in Penthesileam lanceam suam fregit,20 sed eam ab equi sui sella non ualuit remouere. Penthesilea tamen tunc Pirrum durius impulit hasta sua. Quem licet non deiecisset ab equo, fregit tamen suam lanceam in eundem sic quod ipsum grauiter uulnerauit, trunco sue lancee in eius persona dimisso. Propter quod clamor fit maximus et in uindictam eius contra Penthesileam Greci plures insurgunt adeo quod laqueos cassidis Penthesilee nimia uirtute disrumpunt. Pirrus
 [[ Print Edition Page No. 217 ]] 
uero in sue animositatis **f. 105rfurore cum toto trunco quem gestabat in corpore, non considerans quid1 sibi inde contingeret, Penthesileam aggreditur, cum tunc Penthesilea casside sua careret,2 ex uiribus contra eam insurgencium tota quassata. Penthesilea autem cum uidit Pirrum contra se uelociter uenientem, prius credidit illum percutere. Sed Pirrus in3 percuciendo eam uelocius peruenit, et in4 uirtute brachiorum suorum cum ense suo sic grauiter eam percussit inter humerum et pennam scuti quod per uiolenciam ictus sui sibi brachium amputauit et ab eius5 humeri naturali iunctura6 disiunxit. Penthesilea itaque mortua preceps peruenit in terram. Et Pirrus in sue uindicte satisfaccionem totum corpus eius per frustra truncauit. Et ipse ob multam effusionem sui sanguinis ex suo uulnere defluentis se sustinere non ualens in medio bellancium cecidit semiuiuus. Quem sui in eius scuto ad sua tentoria detulerunt.

Penthesilea’s women slay many Myrmidones and Greci. But the Troiani are out-numbered and with the Amazones return to Troia and bar the gates.Puelle uero Penthesilee de morte eius7 nimium sunt turbate,8 mori penitus affectantes. Quare in uindictam necis eius totis animis anhelant. In Mirmidones igitur9 irruunt, eorum10 protectore carentes, infinitos ex ipsis occidunt, et de aliis Grecis tunc morti plus quam ii milia tradiderunt. Sed quid Troyanis profuit tot Grecorum excidium, cum Greci infinita multitudine glomerati in Troyanos irruunt11 et ex eis innumerabiles occiderunt? Scripsit enim Dares quod x milia Troyanorum tunc in furore gladii perierunt. Quare tam reliquie12 puellarum quam reliquie13 Troyanorum qui14 aufugere15 potuerunt16 in ciuitatem se recipiunt, et durissimis17 repagulis portas in multa clausura confirmant, cum non sit eis uoluntas amodo neque posse ab eis egredi causa belli.

[Incipit liber xxviiiius de proditione Troie per Eneam et Anthenorem.] 18 19 20 21 22 23

The Troiani are now on the defensive. They lament Penthesilea and the omission of her burial rites.Troyani igitur clausis ciuitatis ianuis existentes inclusi multo dolore torquentur, cum amodo eos spes nulla reficiat de succursu aliquo rehabendo de quo eorum in aliquo possent sperare salutem. Ad nichil aliud ergo uacant preter quam ad custodiam ciuitatis fideles ac uirtuosos adhibere custodes per quos ciuitas tueatur.
 [[ Print Edition Page No. 218 ]] 
Sciunt1 enim2 quod inmensa altitudo murorum ciuitatis ipsius omnes ab eis3 congressus4 exteriores excludit,5 et quod per infinita secula sic inclusi possent esse securi si uictualia eis non deficerent ad6 sustentacionem eorum. De morte eciam Penthesilee, que sic uiriliter dum potuit eos defendit et tot hostes eorum ipsa morte consumpsit, in anxietate nimia satis dolent, et multo forcius ex eo quod corpus eius habere non possunt ut ei funeraria7 debita dolentes exsoluerent que defunctis nobilibus consueuerunt exsolui. Greci uero portas ciuitatis exterius muniunt circumquaque in glomerosa multitudine armatorum ne quis ex hiis8 qui interius commorantur9 libere per eas possit10 exire.

Certain of the Greci would give Penthesilea’s body to the dogs. Pirrus favors burial but Diomedes opposes. It is decided to cast her body into a pond near Troia.Corpus **f. 105vautem11 Penthesilee aliqui ex Grecis decreuerunt dandum canibus ad deuorandum. Pirrus tamen resistit et dixit illud tradendum esse debite sepulture. Sed Dyomedes dixit, cum per Penthesileam tot Grecorum nobiles perierunt, esse sepultura corpus eius indignum. Demum ad hoc deuentum12 est quod corpus Penthesilee in quodam magno stagno aquarum uicino ciuitati Troye proici deberet.13

Anchises, Eneas, Anthenor, and Polidamas plot to save their lives even at the expense of betraying the city. They plan to persuade Priamus to secure peace by restoring Helena and making amends for the damage done by Paris at Cytharea. It would have been well for Priamus had he secured peace. But the Greci would have been too confident to grant it. Hence we may judge the proposal was only a blind for betraying the city.Troyanis igitur existentibus tantis14 doloribus anxiosis et inclusis in urbe, Anchises cum eius filio Henea,15 Anthenor etiam16 cum eius filio Pollidamas17 consilium inierunt qualiter uitas eorum possent saluas facere ne perderentur a Grecis, et si aliud facere non possent,18 prodere19 ciuitatem. Propter quod statuerunt intra se loqui cum rege Priamo ut ipse rex Grecorum pacem appetat restituendo20 Helenam Menelao et21 dampnum datum per Paridem in insula Cytharea22 integraliter sarciendo.

Sed O quam Priamo23 feliciter successisset, si Greci uellent talem concordiam acceptare! Licet enim24 Priamus tante strennuitatis uiros filios amisisset, tanta fuisset25 dampna perpessus,26 si talis fuisset acceptata concordia, poterat se, uxorem suam Heccubam, eius filiam Polixenam, suos eciam qui supererant filios naturales, ciuitatem Troye, et eius ciues qui tunc erant perpetue27 commendare saluti.28 Quod Priamus fecisse potuit iam est diu tunc cum, Grecorum exercitu
 [[ Print Edition Page No. 219 ]] 
apud Thenedon1 existente, fuit exinde per Agamenonem requisitus. Vnde apud quosdam uulgares in prouerbio dictum2 est quod iuueniles tantum3 concordie bone sunt, id4 est que fiunt in ipsis principiis, antequam partes sint dampnis, expensis, et laboribus fatigate. Post dampna enim et personarum dispendia quis potest ad concordiam illum pocius declinare qui pocior est in obtinendo de5 discordia uoto suo? Sane quis6 posset pro certo tenere Grecos uelle tali concordie consentire post tanta eorum dampna, tot eorum nobilibus interfectis, tanta subiisse propterea dispendia et iacturas, et nunc precipue qui in spe manifesta sunt positi eos esse debere de presenti bello uictores, ut7 secundum eorum intentum8 credant vniuersos Troyanos morti tradere et ciuitatem Troye funditus in ruinam? Quare manifeste conicitur9 consilium predictorum ex solo dolo procedere, ut sub ipsius pacis tractatus uelamine habilitatem captent et habeant proditores prodendi ciuitatem eorum, si se alio more saluare non possunt.10

Anthenor and Eneas propose to Priamus that he sue for peace. Though reluctant, he consents to hear their arguments.Cupientibus ergo eis in consilio cepto persistere, Anthenor et Heneas cum Grecis de pace regem Priamum querenda insimul alloquntur, presente Amphimaco,11 ex suis filiis naturalibus **f. 106riuniore, et presentibus multis nobilibus ciuitatis ipsius. Rex uero Priamus, audito12 quod Anthenor et13 Heneas sibi persuadebant14 de concordia tractanda cum Grecis, statim suo concepit15 in animo quod non ex fidelitatis zelo aut dileccionis affectu procederet quod16 ipsi17 sollicite suggerebant. Sed post18 multa ab eo protracta suspiria eis in19 sua sagacitate respondit, occultando tamen exinde sui animi cogitatum. Dixit enim20 eis se uelle habere consilium per dies aliquos super hoc.21 Qui dixerunt: “Si dicis te22 consilium exinde23 scrutaturum, audias ergo nostrum, et si tibi displicere putaueris, aliorum consilio24 poteris25 adherere.”26 Quibus rex sic dixit: “Consilium uestrum non reprobo; audire enim27 illud gratum est michi et ei credere si sit bonum. Sed28 si a bono discrepare uidebitur,29 uobis30 displicere non debet si adherere ualeo meliori.”

Tunc surrexit Anthenor et stans dixit hec uerba:31 “Domine rex,
 [[ Print Edition Page No. 220 ]] 
dissimulare non potest uestra sagacitas quanto vos1 et vestri2 sitis3 discrimine inuoluti. Hostes enim uestri, qui perdere uestram animam et uestrorum affectant,Anthenor says the Troiani are now helpless.4 uestre5 portas obsident ciuitatis. Inter quos sunt plus quam quinquaginta reges qui nichil aliud appetunt quam hanc nobilem ciuitatem uestram euertere funditus et quod de uobis et uestris reliquie non supersint. Nec in uobis est tanta potencia quod de eis possitis esse uictores nec eciam eis posse resistere, cum ad tantam deueneritis inpotenciam quod aperiendi ciuitatis uestre portas nulla sit uobis permissa libertas, nec uobis aliqui nunc suppetant defensores qui uos et terram uestram in eorum interesse defendant, cum omnes filii, uiri tanta strennuitate conspicui in bello, defecerint et pars pocior gentis uestre. Nunquid ergo nos et uos sic moriemur inclusi? Bonum est ergo ut de duobus malis eligi debeat minus malum. Quare expedire pocius uidetur uobis et nobis pacem querere a Grecis ut6 restituatur7 Helena Menelao, pro qua tot sunt interfecti nobiles, cum Paris, qui eam pro uxore tenebat, clauserit diem extremum, et quod restituantur omnia Grecis que per Paridem ablata sunt in insula Cytharea.”8

Amphimacus opposes Anthenor, charging him with weakness and treachery.Tunc Amphimacus regis filius naturalis exurgens multum dictis Anthenoris contradixit, et ei9 exprobans que dixerat dixit Anthenori:10 “Quam spem de te rex et nos amodo gerere possumus, quod,11 cum deberes erga regem tuum et ciuitatem tuam animum12 firmum habere et pedes omni firmitate subnixos, nunc te penitus uacillare uidemus et ad lapsum dirigere pedes tuos, et qui mori nobiscum et uiuere deberes affectione firmissima, nunc reuoluto mantello13 persuadere nobis irreuerenter intendis quod rex noster Grecorum pacem appetat in tante **f. 106vsue declinacionis obprobrio, quem deberes tue probitatis uirtute in sua debilitate fulcire? Sane quia durus est hic sermo quem proponere studuisti, prius uiginti14 milia15 hominum anime destruentur16 quam contingat17 perfici sermo tuus, cum non ex fidelitatis zelo processerit sed detestabilis prodicionis errore.” Multa igitur alia obprobriosa uerba contra Anthenorem protulit Amphimacus.

Eneas checks Amphimacus by pleading the necessity of peace.Sed Heneas nisus18 est19 multum20 uerbis dulcibus Amphimacum refrenare dicens: “Postremo21 nobis amodo aliqua spes non est contra Grecos inire22 congressus nec audere ciuitatis nostre portas
 [[ Print Edition Page No. 221 ]] 
hostiliter aperire contra eos. Alia igitur deinceps uia a1 nobis est utilior exquirenda, que non nisi per pacem potest salubrius procurari.”2

Priamus in anger reproaches Anthenor and Eneas with having originally brought about the war.Rex uero Priamus ad hec animi sui mot<us> temperare non ualens, multum3 alias4 promptus ad5 iram contra Anthenorem et Heneam, eos increpando sic dixit:6 “Quomodo7 potestis erga me in tante crudelitatis8 audacia9 et10 infidelitatis sine pudore uersari? Vere per uos stimulo desperacionis anxior et inuoluor, cum quidquid ego hactenus usque nunc fecerim aut gesserim contra Grecos non nisi instinctu uestri consilii11 sum aggressus. Nonne cum12 tu, domine Anthenor, a Grecia rediisti pro querenda a Grecis Exiona, persuasisti michi ut Paridem in Greciam destinarem Grecos hostiliter predaturum? Nunquam a mea processisset audacia guerram contra Grecos in tanta13 mee pacis tranquillitate mouere. Sed tui falsi consilii monitus et14 continui stimuli tui sermonis me ad tante presumpcionis audaciam commouerunt. Et tu, domine Henea,15 quando te cum Paride contulisti, nonne fuisti auctor consilii principalis ut Paris Helenam raperet et duceret in hoc regnum? Et tu eciam fuisti personaliter adiutor ipsius, qui16 si17 tunc Paridi dissuadere uoluisses, nunquam uidisset Helena muros Troye. Et nunc post omnium filiorum meorum necem et post tanta mea dispendia et iacturas in consilium irreuerenter assurgitis vt Grecorum pacem exquiram, qui me sic impie sic crudeliter finaliter destruxerunt. Sane non est tale consilium exequendum propter18 quod michi laqueus preparetur19 vt finiam in tanti obprobrio20 dedecoris uitam meam.”

After the departure of Anthenor and Eneas, Priamus, aware that they intend to betray the city, requests Amphimacus to lie in wait for the traitors and slay them.Heneas uero nimium commotus ad iram multa uerba contra regem Priamum protulit21 ampulosa, propter quod tunc Anthenor et Heneas recesserunt a rege in uerbis nimium iracundis. Priamus itaque multo dolore confusus multas prorupit in lacrimas, dum aperte percepit22 et23 probabiliter timere potest ne Anthenor et Heneas in Grecorum manus tradant et prodeant ciuitatem vt Greci ipsum exinde nequiter24 morti tradant. Cuius rei causa cupiens ipsos in eorum proditoriis operibus preuenire, Amphimacum filium suum ad se secreto uocauit, quem hiis uerbis allocutus est dicens:25 **f. 107r“Kare fili,
 [[ Print Edition Page No. 222 ]] 
nonne1 ego sum2 tuus genitor et tu a me genitus? Cum sic simus sanguinis iuncturis3 vniti,4 ne per mortis discidium5 inuicem separemus, dum possumus occurramus. Scio enim quod isti duo, Anthenor uidelicet et Heneas, tractare intendunt quod Greci nos interficiant et eis prodeant ciuitatem, et ideo non est iniquum ut ipsi cadant in foueam quam intendunt aliis preparare. Proposui enim eos ambos interfici antequam per eos interficiamur a Grecis. Quod si fieri potest comode, cras in sero, cum ad consilium uenient, consilio celebrato, uolo in hoc pallacio cum aliquibus nostris secretis fidelibus te latere, vbi statim6 tu7 et alii irruatis in eos et ambos morti crudeliter contradatis.”

The traitors get wind of the plot and plan, if summoned, to go to the council-chamber guarded. They obtain assurances from the Greci that their lives will be spared after the surrender of the city.Quod Amphimacus fideliter exequi regi spondet8 necnon et9 quod condictum10 est nimium inter eos occulte tenere. Sed cum nichil occultum sit quod reuelari non ualeat, et rustici asserunt quod terra vomit11 et propalat archana, ignoratur qualiter ad Henee peruenit noticiam consilium regis Priami quod habitum extiterat de morte duorum. Statim Heneas et Anthenor prodicionem ciuitatis insimul cum quibusdam eorum complicibus iurauerunt, proponentes, ad consilium regis Priami si eos euocari12 contingat, non ire nisi cum magna multitudine armatorum. Erat enim tunc Heneas ualde potens in ciuitate Troye in13 consanguineis et amicis et nullus de ciuibus dicior erat eo, adeo14 quod regis15 potencie poterat coequari; similiter et Anthenor. Qui in16 multa consanguineorum parentela confisi17 inter se firmauerunt de Troya prodenda,18 habita a Grecis securitate sincera quod ipsi de personis eorum et rebus necnon et consanguineorum suorum19 penitus salui fiant.20

Priamus summons them, thinking to make away with them. But they come so heavily guarded that he orders Amphimacus to refrain.Interea rex Priamus Anthenorem et Heneam ad se uenire mandauit pro habendo consilio quid de factis incumbentibus sint facturi, cupiens sue intencionis propositum finaliter percomplere. Sed Anthenor et Heneas, ut inter se condixerant,21 ad regem Priamum in multitudine se conferunt armatorum. Quod22 rex ipse uidens mandauit Amphimaco ut a precepto sibi facto desistat.23

Sequenti uero die rex Priamus mandauit24 omnes Troyanos ad colloquium conuenire, et eis uenientibus, Heneas assurgens monet et suadet cum Grecis pacem esse tractandam. Cui omnes Troyani
 [[ Print Edition Page No. 223 ]] 
vnanimiter consenserunt. Ad quod dum rex ipse resisteret, Heneas dixit ei:1 “Ad quid reniteris, domine rex? Uelis nolis,Next day Priamus summons a general council. Eneas converts the Troiani to his plan for peace and informs Priamus that his consent is not needed. Priamus withdraws his opposition. Anthenor is chosen to treat with the Greci. de2 pace tractabitur et fiet, eciam te inuito.” Quod postquam uidit rex quod sua contradiccio non ualeret, maluit consentire quam sub contradiccionis errore ciues suos ad scandala prouocare. Propter quod dixit Henee: “Quicquid uobis faciendum uidetur de presenti negocio facite, cum et michi quicquid inde feceritis uideatur acceptum.” Communicato igitur **f. 107vconsilio, Anthenor eligitur in legatum ut uadat ad Grecos pacem cum eis omnimode tractaturus.

Anthenor makes agreement with Diomedes and Ulixes to betray the city. Anthenor asks Talcibius to accompany him to Troia as if to learn the wishes of the Troiani. Anthenor recovers the body of Penthesilea.Et3 colloquio dissoluto, Troyani in signum pacis4 muros ciuitatis cum ramis oliuarum ascendunt. Quod percipientes Greci Troyanis reddunt perceptibilia signa consensus.5 Propter quod Anthenorem per murum descendere faciunt ciuitatis. Et eo a Grecis recepto et Agamenoni presentato, rex Agamenon cum Grecis regi Crete, Dyomedi, et Vlixi totum ipsum negocium commiserunt. Et quicquid dicti tres cum quarto, eis Anthenore adiuncto, de predicto sint facturi negocio omnes Greci ratum habere perpetuo promiserunt. Et eis ordinatis pro parte omnium Grecorum ipsorum, ad seruandum6 omnia supradicta7 corporali sacramento firmarunt. Quare predictis tribus cum Anthenore prefato segregatis in partem, Anthenor dolositate repletus promisit eis prodere ciuitatem sic quod de ea libere faciant uelle eorum, dummodo8 ipsum et Heneam firmiter assecurent de personis eorum9 et consanguineorum omnium eorundem, quos ipsi duxerint eligendos,10 et quod sibi11 et Henee omnes possessiones suas et cetera bona sua salua faciant,12 sic quod libera eis et sine dampnorum lesione dimittant.13 Et hoc14 predicti tres firmiter attendere eidem Anthenori iurauerunt. Verum eciam15 res ipsa teneri debeat in secreto donec suum sorciatur effectum, ne forte, ipso negocio propallato, contingat ipsius effectus exitus impediri. Monet eos Anthenor attente vt quod dictum est inter eos ipsi sub sigilli taciturnitate consignent.16 Et vt17 res ipsa sit melius in secreto et aliquo colore quesito melius propagetur, petiit Anthenor a Grecis ut rex Talcibius,18 senectute grauatus, cui facilius sit credendum, cum eo se dirigat apud Troyam, qui ficticie uoluntatem Troyanorum exquirat si pax communiter grata sit eis et quid Grecis facere uelint pro predicta19 pace firmanda. Et nichilominus Anthenor postulauit a Grecis Penthesilee corpus sibi concedi. Quod Greci sibi cum difficultate
 [[ Print Edition Page No. 224 ]] 
maxima et multarum precum laboribus concesserunt.1 Obtenta igitur2 a Grecis licencia, Anthenor et rex Talcibius3 ad ciuitatem ueniunt,4 intrant in eam, et5 regi Priamo notificant aduentum eorum.

Anthenor reports that the Troiani must expect to pay a large sum. He recommends that Eneas be sent with him to learn on what terms the Greci will make peace.Sequenti uero die rex Priamus, ciuibus ciuitatis Troye ad colloquium6 conuocatis pro legacione Anthenoris audienda, mandauit Anthenori ut7 quod ipse cum Grecis tractauerat in communi omnium audiencia explicaret. Anthenor uero uolens sue dolositatis commenta callide8 paliare longum contexuit in sua uerborum prolacione sermonem, asserens in uerbis suis de multa Grecorum potencia, de eorum legalitate et firmitate habita in promissis,9 propter quod pro Grecis callidum argumentum induxit de firmitate treugarum, quarum aliqua per eos non extitit uiciata. Item adiecit de nimia debilitate Troyanorum **f. 108ret qualiter ad nichil aliud sunt deducti nisi ut in continuis lacrimis et multa anxietate dolorum eorum continue flebilem uitam ducunt, et ideo astruere10 per uerba sua nimium est innisus quod amodo esset utile et salubre uiam diligenter exquirere et11 inuentam12 diligencius eam sequi per quam posset eorum lamentis et lacrimis finis inponi. Addidit eciam quod ad hoc cum Grecis perueniri non potest nisi per auri et argenti maximas quantitates in restaurationem13 grauium dampnorum eorum14 que propterea sunt perpessi.15 Propter quod omnibus in suo sermone suasit habentibus pecuniam et specialiter ipsi regi ut ad releuacionem tantorum dolorum eorum manus apperiant, cum secundum uulgare prouerbium dictum sit “melius est marsupiis16 pecuniariis acomodare dolores uam cordis continuis doloribus anxiari.” Verum cum nondum a Grecis potuerit finalem cognoscere uoluntatem,17 petiit et laudauit vt Heneas cum eo ad Grecos se conferat, ut ambo simul a Grecis uoluntatem eorum finalem eliciant et de obseruandis promissis per Anthenorem sint Greci in maioris roboris firmitate. Dictum uero Anthenoris communiter omnes probant. Quare Anthenor et Heneas se ad Grecos cum redeunte Talcibio18 contulerunt.19

Priamus laments that he is in the power of those who seek his life.Rex uero Priamus, colloquio dissoluto, suam se secreto recepit in aulam, ubi multas lacrimas pre dolore in nimia anxietate profudit, conferens in corde suo20 proditorias dolositates Anthenoris et Henee,
 [[ Print Edition Page No. 225 ]] 
et quod omnes filios suos amiserat,1 tanta strennuitate conspicuos, et tanta fuerit2 dampna perpessus.3 “Et nunc, quod deterius est, necesse michi est ut me redimam ab eorum manibus qui michi tanta dispendia intulerunt, et quod pretextu4 redempcionis ipsius a me totum aurum exhauriant quod multo tempore cumulaui, vt demum spoliatus omnibus bonis meis in profundum paupertatis inmergar. Et O utinam esse possem de mea uita securus!” Et sic rex Priamus quid faciat ignorat, cum necessitate coactus illorum habeat prosequi uoluntates qui totis eorum uiribus ad suam animam delendam5 penitus et perdendam6 prorsus anhelant.

Helena asks Anthenor to appeal to Menelaus to make peace for her sake.Helena uero sciens quod pax erat tractanda cum Grecis et quod Heneas cum Anthenore erat iturus legatus ad Grecos, sub noctis tenebris ad Anthenorem se contulit in secreto, et7 eum rogauit attente8 ut cum Menelao, dudum uiro suo, de ea pacem et reconciliacionem tractare deberet, vt ex sola sue misericordia pietatis ab eo pacis9 graciam ualeat obtinere. Quod Anthenor gratanter pro ea se obtulit tractaturum. Et sic Helena recessit ab eo et in regium pallacium se recepit.

Glaucus is buried. Phylimenis proposes to bear the body of Penthesilea to her home after peace is made.Interim autem Glaucus,10 regis Priami filius, honorifice sepellitur, et de corpore Penthesilee fuit tunc per regem Philimenem, Troianis11 acceptantibus, ordinatum quod inhumatum interim **f. 108vremaneret donec, tractata pace, rex Philimenis deferet in regnum Amazonum corpus ipsum, ubi deberet in regno suo,12 tamquam corpus regine, more regio sepeliri.

Anthenor and Eneas plan more definitely for the betrayal. They gain Menelaus’ consent to a reconciliation with Helena. Ulixes and Diomedes accompany them to Troia.Anthenor autem et Heneas se conferunt ad castra Grecorum, ubi cum illis tribus quos Greci elegerant de prodenda ciuitate firmius tractauerunt. Et de reconciliacione Hellene cum Menelao sunt ab eo firmam gratiam consequti. Propter quod Greci statuerunt Vlixem et Dyomedem cum Anthenore et Henea apud Troyam ire legatos. Quibus intrantibus ciuitatem gaudet uulgus. Nam cum ambo sint reges et ualde discreti, per eos putant pacem facilius percompleri.13

Sequenti uero die in mane omnes Troyani in regis pallacio conuenerunt, rege mandante, pro colloquio celebrando, vbi tunc surrexit14 Vlixes et in suorum sermone uerborum dixit illis Grecos uidelicet duo petere, restauracionem dampnorum in auri et argenti maxima quantitate, et Amphimacus perpetuo relegetur ab urbe sine spe
 [[ Print Edition Page No. 226 ]] 
aliqua redeundi,At a conference Ulixes demands of the Troiani a large sum of money and, at Anthenor’s instigation, the perpetual exile of Amphimacus because of his outspoken opposition to peace. quod totum Anthenor dolose procurauit de1 Amphimaco pro eo quod restitit uerbis eius quando ipse primum cum Henea dixit Priamo2 pacem cum Grecis esse querendam.

O quantum expedit sapienti illam cautelam de se habere ne turbacionis et sediccionis tempore sit ante alios3 proloqutor et quod4 ipsemet ponat ori suo custodiam! Proloqucio enim Amphimaco dampnum fuit. Non enim Anthenor sibi alias relegationis5 exilium6 procurasset.The author remarks against the danger of open speech in a time of sedition. But Anthenor suffered the same penalty that he imposed upon Amphimacus. Sed deus, qui semper iniustas7 vlciscitur8 iras, punit hominem pena quam alii procurauit. Nam eciam9 ipse Anthenor, Henea tractante, fuit a Troya perpetuo relegatus, prout sequencia presentis hystorie declarabunt.10

Existentibus igitur Vlixe et Dyomede inter Troyanos in regis11 pallacio pro colloquio simul iunctis, repente factus est mirabilis sonitus inter eos et12 uociferaciones13 multe quasi clamancium audite sunt in ingressu loci ubi predictum colloquium tractabatur.A loud noise disturbs the conference but the cause is never discovered. Propter quod Ulixes et Dyomedes ualde perterriti timuerunt ne tumultus populi irrueret in ipsos, ad14 mortem eorum15 scilicet aut16 offensam. Alii putauerunt filios regis esse, qui ad capcionem ipsorum duorum17 regum legatorum,18 Dyomedis19 scilicet20 et Vlixis, propter relegacionem Amphimaci anhelarent. Sed diligenter exquisita21 causa ipsius sonitus et clamoris, nullo modo percipi potuit quidnam esset. Quare colloquio dissoluto omnes qui uenerant in regium pallacium recesserunt ab eo.

Ulixes asks Anthenor why he delays fulfilling his promise. He replies that when the temple of Pallas in Troia was being built, a certain wooden image from the sky alighted on the wall and Pallas declared while the image remained there Troia could not be destroyed. This image is called the Palladium.Anthenor uero22 Vlixem et Dyomedem secretum traxit in locum ubi satis secure loqui poterant de dolosis archanis eorum. Et solis tantum23 consedentibus illis tribus, Vlixes dixit Anthenori: “Ad quid trahis tantis expectacionibus uota nostra ut res nobis a te promissa suum non consequatur effectum?” Dixit Anthenor: “Sciunt dii uoluntatem meam24 quia ad nichil aliud uigilo cum Henea nisi quod promissa **f. 109rvobis per nos celeriter compleantur. Sed impedimentum25 uotorum nostrorum est quedam mirabilis structura deorum, quam meo, si placet uobis, explicabo sermone.” Cui dixit Dyomedes: “Placet et gratum est nobis.” Quibus Anthenor sic26 ait:27 “Certum et indubitatum est in hac urbe quod rex28 Ylius,29 qui30 Ylion31
 [[ Print Edition Page No. 227 ]] 
fundauit1 primo in Troia,2 vnde3 Ylion ex suo nomine dictum est, statuit in honorem4 Palladis magnum5 templum6 in hac urbe esse constructum. Quod cum totum esset perfectum in muris et non superesset nisi construi solum tectum, ex celo quoddam mirabile signum et quedam res nimium uirtuosa descendit, et iuxta magnum altare diuino ministerio7 seipsum8 affixit in muro, ubi9 ex10 tunc11 semper stetit ibidem et a nemine se baiulari12 permittit a loco scilicet ubi est, nisi a custodibus suis tantum,13 et14 nunc a solo suo custode uidelicet sacerdote tantum, qui illud in diligencia magna custodit. Eius tamen materia, ut ab ipsis custodibus narratur, pro maiori parte consistit ex ligno. Cuius autem15 generis lignum sit a nemine nosci potest, nec eciam sciri qualiter in sua forma in qua est potuit esse factum.16 Dea uero Pallas, cuius beneficio Troyanis dicitur attributum, edixit17 qualis uirtus in ipso signo18 consistat,19 que talis est vt donec ipsum signum20 sit intus in templo uel infra21 menia ciuitatis, Troyani nunquam ipsam ciuitatem amittent nec Troyani reges nec22 heredes eorum.23 Hec est enim24 spes certissima Troyanorum,Diomedes says to Anthenor: “If what you say is true, our labor is in vain.” propter quam securi uiuunt Troyani, non timentes urbis excidium aut ruinam. Huius autem signi nomen, pro eo25 quod a dea Pallade creditur esse datum, Palladium26 communiter appellatur.”

Ad hec Dyomedes dixit Anthenori: “Amice, si ita est de Palladio ut dicis tu, superstitiosus est penitus labor noster,Anthenor replies that he has bribed the custodian of the Palladium to give the image to them. cum27 ciuitas propter28 Palladium capi29 non ualeat nec haberi.”

Before the Greek emissaries return Anthenor informs them he will tell Priamus that what he has been discussing with them is a secret, since it concerns the amount of money to be paid to the Greci.Anthenor uero respondit: “Si de mora nostra30 miramini quare promissa uobis non sunt complemento mandata, hec est sola causa quare31 dilata32 sunt33 usque modo. Sed cum ego34 hucusque tractauerim cum sacerdote custode de Palladio uobis dando furtiue, de quo certam iam habemus fiduciam pro quadam auri maxima quantitate a me sacerdoti ipsi promissa, vnde infallibiliter certi sumus,35 quando36 primo erit Palladium extra menia ciuitatis, ad uos illud destinare curabo,37 et tunc pro certo perficietur in omnibus uotum uestrum.”

Et sic inter eos fuit predictum consilium dissolutum. Quibus ante recessum iterum38 dixit Anthenor: “Carissimi,39 ne nostrum
 [[ Print Edition Page No. 228 ]] 
presens consilium sit suspectum et1 eius mora, oportet me ad regem Priamum accedere et ficticie sibi dicere ut negocium nostrum uere in suo esse sit latens, quod uobiscum tractauerim de habenda a uobis certitudine quantitatis quam ab ipso rege et eius ciuibus intenditis2 habere.” Et sic mutuo3 inter se data licencia, Anthenor ad regem Priamum accessit.

*f. 109v*[Incipit liber xxxus de captione et destructione Troie et morte regis Priami, Heccube, eius uxoris, et Polixene, eius filie.] 4 5 6 7 8

Anthenor tells an assembly the compensation that must be paid the Greci.Vlixe igitur et Dyomede ad eorum castra reuersis, Anthenor dixit regi Priamo vt mandaret omnes ciues ad colloquium conuenire. Quibus conuenientibus, Anthenor in serie sui sermonis significat9 eis10 tractatum esse cum Grecis quod pro pace firme tenenda cum eis dentur eis xx11 milia marcarum auri et totidem de argento et [h]onera c milia de frumento. Propter quod ordinatum fuit inter eos quod infra certorum dierum spacium predicte quantitates deberent12 colligi et haberi. Quibus habitis in assignacione eorum,13 de firmitate pacis a Grecis inuiolabiliter obseruanda securitatis cautele14 firmiter exponentur.15

Meantime Anthenor offers a bribe to Thoans, custodian of the Palladium, to deliver the image to him, assuring him that he will immediately turn it over to Ulixes, who will be accused of stealing it.Donec autem dabatur opera per Troyanos ad quantitates ipsas studiose colligendas, Anthenor ad sacerdotem Thoantem,16 Palladii17 custodem, sub noctis taciturnitate se contulit, maximam quantitatem auri in magno pondere secum ferens. Quam obtulit sacerdoti Thoanti,18 et ambobus existentibus in secreto, ei19 dixit Anthenor:20 “Ecce quantitas auri tam21 maxima,22 qua23 dum uixeris24 tu et heredes tui poteritis25 semper diuiciis habundare. Accipe tibi eam et da michi Palladium quod custodis, ut illud michi liceat asportare; a nemine enim sciri poterit quod a nobis duobus solummodo committetur.26 Sane sicut tu intendis uitare Troyanorum infamiam, sic et ego, prius etenim27 mallem28 mori quam a Troyanis contra
 [[ Print Edition Page No. 229 ]] 
me posset inpingi me fuisse scilicet huius1 commissi facinoris2 participem uel auctorem.3 Propono itaque,4 si feceris, illud statim Vlixi transmittere5 ualde6 secreto, penes quem dum postea esse scietur, soli Vlixi poterit culpa eius ascribi. Dicetur enim Ulixem a templo Palladium subtraxisse, et nos duo erimus ab omni nocencie7 crimine penitus excusati.”

At length Thoans gives the Palladium to Anthenor, who sends it to Ulixes.Thoans8 uero sacerdos quasi pro maiori parte noctis illius uiolenter resistit uerbis Anthenoris. Sed demum antequam Anthenori subtraheretur de nocte libera recedendi facultas, Thoans,9 illaqueatus10 in11 auri cupidine, Palladii subtraccionem Anthenori sponte concessit. Quod Anthenor statim asportauit a templo, et statim eadem12 nocte per nuncium suum illud transmisit ad13 Grecos, quod Vlixi fuit protinus assignatum. Postea uero, fama dictante, publice dictum est quod Vlixes sua sagacitate illud interceperat a Troyanis.

The author censures the avarice of priests.Sed, O dii, ex quo Thoans sacerdos elegit ciuitatem suam proditorie malle perire quam aurum perdere sibi datum, quis locus tutus esse poterit aut securus si sanctitas in**f. 110rcorrumpenda corrumpitur? Sane non est in sacerdotibus nouum istud, in quibus ex antiquo auaricia, omnium uiciorum mater, suas radices affixit et ingluuiosa cupiditas suas medullas. Nullum enim scelus potest esse tam graue quod ad committendum illud sacerdotes in fulgore auri subitam non recipiant14 cecitatem. Sunt enim auaricie templum et cupiditatis auxilium.15

Two marvels occur while the Troiani are sacrificing to Appollo — the fire cannot be kindled and an eagle bears off the entrails of the victims to the Greek ships.Dum16 Troyani uero promissam quantitatem auri et argenti et frumenti17 colligerent et eam18 in templo Minerue ponerent conseruandam19 donec integra posset haberi, placuit eis20 deo Appollini in templo ipso sollempne sacrificium celebrare in multitudine animalium occisorum. Que dum animalia ipsa super altare fuissent apposita et inmitteretur ignis ad comburendum ea ad sacrificium deputata, duo inter eos subito miracula contigerunt. Primum itaque fuit illud21 quod ad sacrificium nullo22 modo potuit ignis accendi, et cum fuisset fere23 decies attemptatum,24 ignis statim extinctus resoluebatur in fumum, sic quod nullo modo potuerunt ad sacrificium Troyani ignem accensum habere. Secundum uero miraculum
 [[ Print Edition Page No. 230 ]] 
fuit illud quod, dum interiora animalium ipsorum ad sacrificandum1 parata essent, super altare quedam aquila uolans ex aere in sue uocis clamore descendit, et irruens super altare rapacibus unguibus suis omnia interiora predicta sustulit ab altari et ea2 in3 naues Grecorum aduexit.4

Cassandra declares the first marvel signifies Appollo’s displeasure at the pollution of his temple, the second the betrayal of the city.Troyani autem5 stupefacti sunt ualde ad ea que sic eis uidentibus acciderunt, et in similitudine uere percipiunt per6 signum primi miraculi deos esse contra eos ad iracundiam prouocatos. Sed pro utroque miraculo ad significacionem eorum habendam7 Cassandre consilium diligenter exposcunt. Que pro primo dixit signo eis Appollinem indignatum “ex8 eo quod templum eius per uos in effusione sanguinis humani extitit uiolatum, cum in eo fuerit interfectus Achilles. Sed expedit propter hoc uos ire ad sepulchrum9 Achillis et ibi lumen accendere. De quo lumine accendetur in eorum sacrificio tale lumen quod nullatenus extinguetur.” Quod et factum est. De secundo uero miraculo Cassandra Troyanis asseruit prodicionem ciuitatis apud Grecos sine dubio esse tractatam. Sacerdos autem Calcas de hiis miraculis interrogatus a Grecis secundum signum dixit significare capcionem ciuitatis ab eis tempore ualde breui.10

At the advice of Crisis the Greci have Apius build a brazen horse, to be filled with armed men and introduced into the temple of Pallas at Troia to propitiate her after the theft of the Palladium.Inter hec autem Calcas cum Crisis11 sacerdote persuaserunt Grecis quod deo Appollini sacrificia12 eorum offerrent.13 Quod statim factum est. Post sacrificium uero factum sacerdos Crisis14 maioribus Grecorum exercitus consuluit in secreto ut fieri faciant in similitudinem equi quendam magnum equum ereum **f. 110vvt in eo possent15 saltem mille milites constipari. “Qui equs fiet secundum quod ego decreuero; nam est hec omnium deorum uere uoluntas. Hic autem equs fiet magisterio et arte Apii16 sapientis artificis. In quo construentur quedam clausure sic artificiose composite quod ab exteriori17 parte aspectibus18 hominum19 non patebunt, per quas,20 cum locus erit et tempus, ab eo exire ualeant predicti milites constipati. Quo facto et21 in22 equo ipso perfecto occulte mille23 militibus introductis, petitis a rege Priamo ut equum ipsum in honorem24 Palladis in25 ciuitatem et in templum suum permittat intrare,26 vobis27 eam occasionem pretendentibus28 quod causa cuiusdam uoti nostri soluendi voueritis ipsi dee propter subtraccionem Palladii quam fecistis
 [[ Print Edition Page No. 231 ]] 
a templo eius.” Ad Crisis1 autem consilium sacerdotis et2 prouisionem ipsius cum maximo labore artificum3 sine intermissione aliqua factus extitit equs ipse, perfectus tamen4 et completus ultimo anno capcionis ciuitatis ipsius.

The allies of Priamus withdraw from Troia.Reges autem qui uenerant apud Troyam in auxilium regis Troye, de quibus superius dictum est, percipientes tam uile pactum quod rex Priamus cum Grecis inierat, omnes cum suis recesserunt a Troya, ad eorum regna, Priamo dimisso, tendentes. Propter quod rex Philimenis, qui cum duobus milibus militum Troyam aduenerat, cum ccl superstitibus tantum5 sibi6 recessit a Troya in comitiua uidelicet puellarum et corpore Penthesilee. De quibus mille puellis non7 supererant nisi8 tantummodo9 cccc, earum10 excepta regina, et tamdiu festinauerunt per11 dietas earum12 quod ad earum13 optatas14 prouincias peruenerunt.15

The Greci pretend to swear a treaty of peace with Priamus.Sequenti uero mane, ut ficticie condictum16 extiterat de pace iuranda, in medio camporum extra muros ciuitatis sanctuariis17 ordinatis a Grecis, rex Priamus, extra ciuitatem egressus in suorum maxima comitiua, tam ipse quam Greci iuxta formam sacramenti tenere pacem firmiter iurauerunt. Quare Dyomedes primo iurauit pacem ipsam inuiolabiliter obseruare secundum quod Anthenor disposuit inter eos. Et cum Greci postea fregerint18 ipsam pacem, dicunt se non fuisse periuros pro eo quod cum Anthenore proditionem ciuitatis et pacem ficticie tractauerunt. Quod uerum est, licet in prouerbio19 dictum sit:20 “Qui artificiose iurat, artificiose periurat.” Sic enim ut iurauit Dyomedes, maiores Grecorum ceteri iurauerunt. Rex itaque Priamus cum omnibus Troyanis suis deceptus et ignarus pacem ipsam non ficticie sed absolute iurauit. Quibus prestitis21 iuramentis, dum rex Priamus pro certo putaret iuramenta a Grecis facta dolo carere, Helenam Grecorum regibus restituit, et eis eam in22 humilibus precibus commendauit ne paterentur quod aliqua fortassis iniuria sibi posset inferri. Quod Greci ficticie letis uultibus annuerunt.23

**f. 111rGreci uero cupientes exequi dolose fraudis eorum insidias, rogant Priamum vt equm ereum, Priamus unwillingly allows the brazen horse to be introduced into Troia.quem in Palladis honorem se dixerunt
 [[ Print Edition Page No. 232 ]] 
fecisse ut sit eis propicia in recessu, in ciuitatem Troye iubeat intromitti et coram templo Minerue locari, ut dea Pallas in talis enxenii oblacione sedata pro furto Palladii in eorum reuersione cum nauibus eorum ad propria absque maris periculis eos salue nauigare permittat. Licet enim rex Priamus ad petita nullatenus respondisset, Heneas tamen et Anthenor faciendum esse dixerunt, asserentes quod tale enxenium ad ciuitatis decus perpetuo sit mansurum. Inuitus itaque rex Priamus annuit quod Heneas et Anthenor dolosis fraudibus concesserunt. Et interim Greci promissum aurum et argentum a Priamo rege percipiunt et [h]onera frumentaria eis pacta eorum deducunt ad naues et [h]onerant in eisdem.

The Greci draw the horse through a gate, partially demolished to admit it. Inside the horse is Sinon to unlock it and signal the Greci outside the city when the Troiani are asleep.Vniuersi uero Greci conuenientes in vnum cum maximo deuocionis affectu cum eorum processionibus sacerdotum cum funibus et aliis necessariis trahunt equm et usque ad portam ciuitatis deducunt. Non enim porta fuit tante latitudinis et altitudinis spaciosa quod per eam potuisset equs ipse commode introduci. Propter quod necessarium extitit quod ex muro et porta in tantum demoliri deberet quod fieret ad introduccionem equi ipsius altitudinis et latitudinis spaciose. Quo facto, equm ipsum in ciuitatem Troyam ciues cum multo gaudio introducunt. Sed non est nouum ut extrema gaudii luctus occupet,1 cum Troyani ciues et maiores eorum ex cecis insidiis facti ceci non equm, licet equm fata statuerunt, sed mortem pocius eorum uisceribus inpressissent. Inmiserunt enim Greci in predictum equm quendam nomine Synonem,2 cui Greci claues assignauerunt ut, oportuno captato tempore, aperiret3 clausuras constructas4 in equo, et quam primum perciperet5 Troyanos per eorum hospicia6 dormiendo quiescere, ipsis foris existentibus signum daret7 in flamma8 ignis accensi ut Greci ciuitatem commodius possent intrare et9 habilius possent morti tradere dormientes.

The Greci sail to Thenedon, requesting the surrender of Helena there; but at night they return to Troia.Eadem autem die Greci, insidioso quesito colore, miserunt ad Priamum se a Troya uelle recedere et apud Thenedon se primo conferre, ubi Helenam occulte recipere statuerunt, timentes si ipsam in Troya10 reciperent ne forte tumultus in exercitu Grecorum insurgeret11 contra eam ut ipsam exinde morti traderent, nec esset tunc qui posset eam sua defensione tueri. Placuerunt igitur Priamo uelut ignaro ficticia uerba Grecorum, ea reputans12 esse uera. Vnde Grecis ipsis ascendentibus naues eorum et uelificantibus13 a litoribus
 [[ Print Edition Page No. 233 ]] 
Troyanorum, Troyanis eos uidentibus et exinde factis letis, Greci apud Thenedon applicant parum ante solis occasum. Ibique eis in multa iocunditate cenantibus, superueniente **f. 111vnoctis vmbraculo, omnes se armis bellicis munierunt et ad ciuitatem Troye se1 in magno silencio contulerunt.2

The Greci break into the houses of the Troiani, killing and plundering.Sinon3 uero postquam percepit Troyanos inisse dormitum, egressus ab equo, reseratis clausuris, iam ignem accenderat et Grecis aduenientibus signum dedit. Quibus incontinenti per murum porte discissum4 ingredientibus ciuitatem et egredientibus militibus qui in equo extiterant constipati, in Troyanos uiriliter irruunt, qui secure in eorum domibus dormientes, nulla formidinis titillacione compuncti, sine spe aliqua hostilis insultus secure in eorum hospitiis morabantur. Et per Grecos eorum fractis ianuis et vndique conquassatis, Greci ascendunt hostiliter domos ipsas, quoscunque de eis inueniunt, discrecione sexus non habita uel etatis, violenter5 occidunt, exponentes preciosas eorum diuicias prede rapaci, cum6 eorum omne preciosum ab eis rapiant7 et expolient,8 sic quod antequam illucesceret dies illa, plus quam xx9 milia hominum gladio peremerunt,10 ciuitatis ipsius templa crudeliter spoliantes.

Priamus, expecting immediate death, flees to the temple of Appollo, Cassandra to that of Minerua.Clamor igitur maximus exuberauerat vndecunque in funestis uocibus occisorum, et rex Priamus, tam11 turbido clamore audito, statim agnouit se proditum ab Anthenore et Henea, et in multa lacrimarum copia anxiosus surgit a strato et indutus uestibus quibus potuit subito quasi preceps sua descendit ab aula et in templum12 Appollinis se recepit, quod in pallacio suo erat, putans statim se ab hostibus morti tradendum et nullam se posse amodo spem habere uiuendi. Quare pronus coram magno altari occubuit, indubitanter13 mortem expectans. Cassandra uero, quasi demens effecta, sola fugit14 et15 Minerue templum intrauit, vbi suorum omnium excidium grauiter lamentatur. Cetere uero regie16 mulieres in regis pallacio in multis lacrimis et doloribus remanserunt.

At daybreak the Greci rush into Ylion and put to death all they find there. Pirrus slays Priamus at the altar of Appollo.Mane autem facto, in ipso lucis diluculo Greci sub ductu Anthenoris et17 Henee, publicorum sue patrie proditorum, in magnum Ylion18 irruerunt,19 nulla ibi defensione per Troyanos inuenta. Propter quod vniuersos quos ibi reperiunt morti tradunt. Pirrus uero in predictum Appollinis templum ingressus, ubi rex Priamus
 [[ Print Edition Page No. 234 ]] 
mortem propriam expectabat, in eum irruit ense nudo, et in conspectu impiorum Anthenoris et Henee ductorum ipsius regem Priamum coram altari nequiter interfecit, sic quod in multa sui effusione cruoris maior pars altaris extitit madefacta.

Heccuba, fleeing with Polixena, meets Eneas, chides him for his faithlessness, and bids him hide Polixena.Heccuba uero et eius filia Polixena se fuge dederunt, et quo fugiant prorsus ignorant. Eis tamen fugientibus obuiauit Heneas. Cui Heccuba sic dixit1 in2 multo sui furoris ardore: **f. 112r“Ha nequam proditor, vnde a te procedere potuit tante crudelitatis impietas ut regem Priamum, a quo tanta magnalia suscepisti, tanto ab eo magnificatus honore, passus fueris interfectores eius ad eum ducere quem debuisti tua proteccione saluare? Prodidisti patriam tuam et urbem in3 qua natus fuisti et in qua fuisti tanto tempore gloriosus, ut eius ruinam aspicias et eius incendia uidere non horreas quibus fumat. Saltem4 istius misere Polixene tuus impius animus misereri dignetur et nequam tuus oculus ei parcat, ut inter tot mala que feceris tibi saltem possit5 attribui hoc modicum bonum egisse6 ut eam saluare, si potes, omnino procures antequam in manus Grecorum incidat, qui eam interficiant uel turpiter dehonestent.” Ad Heccube igitur uerba motus Heneas Polixenam suscipit et eam incognite secum ducit, quam in secreto loco consignat.

Aiax Thelamonius carries Andromacha and Cassandra from the temple of Minerua. Menelaus takes Helena from the royal hall. The Greci set Troia in flames but spare the houses of the traitors.Thelamonius uero Ayax de templo Minerue Andromacham, quondam uxorem Hectoris, abstrahit et Cassandram et secum ducit utramque. Et Menelaus Helenam abstractam ab aula regia in qua erat letus aduxit. Sed Greci in eorum seuicia persistentes totum Ylion funditus euertere studuerunt, et, in ciuitatem7 Troye submissis crebris incendiis, eam flammis rapacibus exposuerunt omnino cremandam, propter quod tota Neptunia fumat Troya. Ex quibus magna pallacia corruunt et exusta subitis pereunt in fauillis, exceptis domibus proditorum, que signo dato illese ab incendiis8 sunt seruate.9

Euersa10 igitur tota quasi funditus ciuitate,11 rex Agamenon in12 magno templo Minerue omnes13 maiores exercitus statuit conuenire. Quibus conuenientibus, statim ibidem Agamenon de duobus eos solicite requisiuit: vno scilicet, si seruanda sit fides illis quorum opere Greci facti sunt uictores et domini ciuitatis, uidelicet Anthenori et Enee; alio, quis modus sit et forma seruanda in diuidendis
 [[ Print Edition Page No. 235 ]] 
spoliis, diuiciis,At a council it is decided that faith be kept with the betrayers of the city, the spoils divided among all according to merit, the life of Helena spared, and Cassandra given to Agamenon. et thesauris ex ciuitate quesitis. Sed Grecorum responsio fuit illa, vt Troyanis, uidelicet Anthenori et Henee principalibus faccionum, seruanda sit1 fides, per quos Greci facti sunt domini urbis, et omnes opes2 a ciuitate quesite in publicum ueniant3 communiter4 distribuende5 per omnes,6 secundum vniuscuiusque status, merita, et labores. Sed7 Thelamonius Aiax adiecit Helenam nichilominus8 morti tradendam,9 per quam Greci tot mala tantis temporibus subierunt. Cuius consilio multi ex ipsis regibus adheserunt, et uix Agamenon et Menelaus tunc Helenam defendere potuerunt, cum maior pars regum in exterminium Helene vnanimiter conuenissent. Verum rex Vlixes in contrariam declinando sentenciam in tantum suis sermonibus et ordinato modo loquendi predictos reges induxit quod, eorum **f. 112vmutata sentencia, in liberacionem Helene omnes concorditer consenserunt. Et Agamenon penes reges ipsos tunc in tantum institit et curauit quod sibi Cassandram, regis Priami filiam, reges ipsi in sui laboris premium concesserunt.

At the request of Anthenor and Eneas, Andromacha and Helenus are freed; also, at Helenus’ request, Hector’s two sons.Nondum tamen ipsorum regum colloquio10 dissoluto, Anthenor et Heneas accesserunt ad eos, exponentes eisdem qualiter Andromacha11 et Helenus,12 filius regis Priami, semper dissuaserunt Troyanis Grecorum scandala et eorum inimicicias detestari, quorum tractatu fuit liberum corpus Achillis et funerarie traditum sepulture. Quare petierunt eos utpote dignos a custodia liberari, quod a regibus liberaliter fuit concessum. Helenus autem pro duobus filiis Hectoris et Andromacha similiter pro eisdem, utpote patruus pro nepotibus et mater pro filiis, reges ipsos humiliter deprecantur13 de14 liberacione ipsorum. Quod et reges similiter annuerunt necnon et Pirrus, qui detinebat eosdem, qui satis primo institit eos morti tradendos.15 Statuerunt eciam ex16 tunc quod omnes nobiles mulieres que a mortis laqueis euaserant17 libere permittantur abire et standi uel eundi liberam pro uelle eorum habeant facultatem.

Disposuerunt preterea et ipsi a Troya recedere, sed tanta maris tempestas inualuit quod non ualuerunt per mensem integrum nauigare. Et cum nondum tempestas marina18 quiesceret, Greci super hoc ab antis<ti>te Calcas diligenter explorant impedimenti causam eorum, vnde tam grauis culpe causa processit19 sic perdurans. Quibus Calcas sic dixit: hoc20 eis accidere propter furias infernales
 [[ Print Edition Page No. 236 ]] 
pro eo quod nondum est Achillis anime satisfactum in templo Appollinis interfecti.A storm hinders the Greci from sailing home, because, Calcas explains, of the unavenged soul of Achilles. It will be necessary to sacrifice to the gods the woman who caused his death. Anthenor, pressed by Agamenon, searches for Polixena and finds her in an ancient tower. She is delivered to Pirrus. Immolandum est ergo diis ipsis de ea per quam mortem subiit, que usque nunc remansit inulta.

Pirrus igitur diligenter exquirit quidnam de Polixena1 sit factum, que de Achillis nece fuit causa penitus inpulsiua, cum constet eam non esse mortuam neque2 captam. Hanc omnes uiuere communiter asserunt. Et proinde Agamenon scrutatur Anthenorem. Quod cum ipse negauerit, contra eum de uita Pollixene et ubi sit vehementer impingit. Anthenor autem uidens se in tantum ab Agamenone et aliis Grecorum regibus pregrauari, tanquam iniquitatis filius, uolens omnes proditiones3 suas finaliter percomplere, in tantum per dies plures cure4 adhibuit et laboris quod demum agnouit Polixenam in profundo camere cuiusdam ueteris turris occulte latere. Ad quam accedens Anthenor a predicta turri per brachia eam5 uiolenter abstraxit, quam incontinenti captam Agamenoni presentauit. Sed Agamenon eam statim Pirro transmisit.6

Pirrus orders Polixena slain at his father’s tomb. All who behold her led to sacrifice pity her, and would snatch her from Pirrus were it not for their desire to return. Polixena pleads her innocence, but declares she prefers death to loss of chastity.Qui Pirrus statim in sepulchro sui patris eam mandauit occidi. Dum igitur Polixena duceretur ad uictimam, concurrunt7 reges, concurrit et uulgus, et in tanta perdenda pulchritudinis forma sue absque ab ea commissi causa criminis, omnes dolent communiter et pie compaciuntur eidem. A manibus ergo8 Pirri ualde uelociter ipsam9 liberassent, nisi iuxta dictum Calca<n>tis **f. 113romnium interesset ad propria posse redire, qua uiuente redeundi facultas libera non poterat eis patere. Pollixena autem ante Achillis tumulum constituta de morte Achillis uerbis humilibus se plurimum excusauit; ymo de morte eius dixit se10 nimium doluisse, et quod reges et principes Grecorum virginem innocentem contra iusticiam patiuntur sine culpa perire—non quod mortem abhorreat, cum uita eius esset satis durior morte sua11 ut tante nobilitatis uirgo sue virginitatis12 claustra illicite disrumpi permitteret et sui pudoris integram puritatem pateretur per manus minus se13 nobilium deturpari et specialiter ab eis qui hostili animo regem patrem suum et inclitos fratres suos crudeliter peremerunt. Quare dixit melius sibi succedere in patria sua mori quam per exilium in paupertatis angustiis uitam ducens anxiose abire14 per15 prouincias alienas. “Veniat igitur mors,” quam se dixit gratanter admittere, dum est uirgo, et uirginitatem suam diis omnibus et ipsi morti grata uoluntate libare.

Ad hec dum tacuit Polixena, statim Pirrus in gladio coram sui
 [[ Print Edition Page No. 237 ]] 
patris sepulchro, uidente Heccuba matre sua, impie Polixenam occidit,Pirrus cuts Polixena in pieces and suffuses his father’s tomb with her blood. Heccuba, crazed at the sight, runs about biting the Greci and throwing stones at them. The Greci have her stoned to death at Aulis and erect a tomb for her, which is standing today. et eius corpore per frusta truncato per eum, patris monumentum in multa circunquaque copia uirg<i>nei sanguinis irrigauit. Heccuba uero cum uidit coram se interfici Polixenam, dolore pre nimio sui sexus protinus exuta memoria, facta est furiosa. Quare in furore suo penitus dissoluta uaga discurrit, quoscunque potest mordet more canino, et proiectis ab ea lapidibus, nunc istum obruit1 nunc2 illum, Grecos multimode3 lapidibus4 offendendo. Propter quod nimium infesta est facta Grecis. Et ideo Greci eam capi faciunt et eam mandant in Aulidem5 insulam Troye uicinam ab hominibus lapidari. Que6 ibidem lapidibus obruta diem clausit extremum. Greci uero Heccube corpori monumentum arduum et insigne fieri mandauerunt, ubi corpus Heccube fuit sepultum. Cuius monumenti fabrica usque in hodiernum diem loco apparet in ipso. Et nomen quod tunc fuit inpositum ipsi loco propter memoriam Heccube uocatus est “locus infestus,” quod nomen usque nunc uiget communiter ipsi loco.

[Incipit liber xxxius de exilio Enee, de relegacione Anthenoris a Troia, et de morte Thelamonii Aiacis.] 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Aiax Thelamonius grudges Ulixes the Palladium, and, to prove a better claim thereto, recites his achievements during the war.Post Troye16 urbis in tanto suorum ciuium et eorum facultatum discrimine capcionem, nondum Grecis ualentibus a Troya recedere proper nimiam maris17 et temporis tempestatem, Thelamonius Ayax coram Agamenone et aliis Grecorum principibus contra Ulixem querelam **f. 113vexposuit, dicens quod cum in distribuendis bonis et facultatibus in Troyane ciuitatis capcione quesitis debuerit ea forma seruari ut secundum dignitatem,18 meritum, et laborem deberet vnicunque prerogatiua seruari, in Palladio concedendo non fuit tamen equa forma seruata, cum Palladium concessum fuerit Vlixi, qui tanto premio non fuit dignus, “et ego eo caream, qui multo magis eo dignus existo, cum propter mee strennuitatis sudores inmodicos multociens Grecorum exercitum, fame nimium laborantem, multa saturitate repleuerim in multarum19 rerum uictualium ubertate, quem multociens
 [[ Print Edition Page No. 238 ]] 
a Troyanis quasi deuictum in mee fortitudinis robore illesum perdurare et conseruari fecerim contra hostes, cum et ego regem Pollimestorem1 interfecerim, in cuius custodiam2 rex Priamus commiserat3 eius filium Pollidorum4 cum infinita quantitate thesauri. Quo Pollidoro5 a me eciam interfecto, thesaurum suum ad exercitum Grecorum totum adduxerim, ex quo fuit exercitus semper in suis expensis habundans. Interfecerim eciam regem Frigie,6 omnibus bonis eius Grecis adductis.7 Et eo amplius quod dominio Grecorum adiecerim8 meo studio et in9 meis uiribus multa regna, Gargaros10 scilicet, Crepesim,11 Arisdiam,12 et Larissam,13 necnon et circumadiacencia regna Troye et loca sibi finitima usque ad muros ciuitatis ipsius, cum nullus esset tunc qui Troyanis in nullo succurreret et in fori14 copia subueniret. Cum et ego cum Achille multa uictoriosa perfecerim”— que licet ipse in suo sermone vniuersa distinxerit, hic tamen tamquam superflua sunt obmissa. “At ipse Ulixes carens omni strennuitate milicie sola sui sermonis facundia uigere et superesse uidetur, que non preualet15 nisi in blandiciis tantum et fallaci arte uerborum. Qui si dixerit16 nos dominos per eum Troyane ciuitatis effectos, hoc17 non a sue strennuitatis uirtute processit sed a proditoriis et fallacibus uerbis suis, propter18 quod perpetue labis laboramus infamia inter gentes, ut Troyanos, quos debuimus in potencia uestra deuincere, ui[n]cerimus per machinacionis fallaciam et per dolum.”

In reply to Aiax Ulixes relates his achievements.Postquam uero suis uerbis Thelamonius finem fecit, Vlixes contra eius uerba animose respondens dixit se19 Troyanum exercitum ex sua strennuitate uicisse et sapienti consilio sensus sui, qui20 si non fuisset in Grecorum exercitu et multa industria sensus sui, adhuc Troya in sua firmitate et gloria maneret21 et eius ciues adhuc essent in fortitudine status eorum. “Sane inter cetera non uirtute tua, domine Thelamon, Grecis Palladium fuit quesitum sed pocius studii22 mei cura.23 Grecis24 enim nunquam quid esset Palladium notum fuit nec eis nota eius uirtutis potencia qualis esset. Sed ego per solius mei scrutinium adinueni quod per solum Palladium retardabatur nobis
 [[ Print Edition Page No. 239 ]] 
capcio ciuitatis, **f. 114rcum in Palladii uirtute consisteret Troyam capi non posse donec Palladium esset inter menia ciuitatis ipsius. Quare Troyam accessi furtiue et in tantum studiose tractaui1 quod, Palladio ipso habito, nobis fuit ciuitatis ipsius dominium acquisitum.” Et ad hec inter cetera Vlixes suo tunc colloquio finem fecit.

Agamenon and Menelaus decide that the Palladium should remain with Ulixes, thereby incurring the resentment of Aiax.Sed Thelamonius Aiax multis obprobriosis uerbis insultauit acriter in Vlixem et Vlixes nichilominus contra eum. Propter2 quod capitales facti sunt inuicem inimici, Thelamonio publice asserente necesse esse3 quod suis manibus moriatur Vlixes. Et dum placuisset regibus Agamenonis et Menelai standum esse iudicio quis eorum alter4 Palladium habere deberet, Thelamonius uel Vlixes, ipsi eorum5 arbitrio decreuerunt Palladium penes Vlixem residere6 debere, tamquam dominio eius addictum,7 moti forte ex eo quod Vlixes eorum contemplacione Helenam a mortis periculo de manibus ipsius Thelamonii et aliorum regum Grecorum suis sermonibus liberauit. Dolet igitur Thelamonius ex tali prouisione facta per Agamenonem et Menelaum de Palladio irracionabiliter8 contra eum, cum omnes quasi maiores exercitus constanter assererent9 in obtinendo Palladio Thelamonium digniorem Vlixe. Propter quod Thelamonius contra Agamenonem et Menelaum egrum gerens animum multa uerborum diffudit obprobria contra eos, asserens se eorum capitalem de cetero inimicum. Cuius rei causa predicti duo reges fratres10 et Vlixes cum eis in maxima militum comitiua procurabant se cum cauthela maxima custodire.11

Postquam uero dies ille transiuit, ueniente eius nocte sequ <e>nte et diei proximi aurora surgente, per quam dies sequens effudit12 orbi summo diluculo lucem suam, inuentum est quod ea nocte fuerat in lecto suo Thelamonius interfectus, multis confossus uulneribus et eius corpore multimode detruncato.13 Clamor igitur14 per totum exercitum magnus exhuberat et de morte Thelamonii communiter omnes dolent, et quasi15 credulitate16 uera in Agamenonem et Menelaum culpam impingunt sed pocius in Vlixem. Pirrus uero, qui Thelamonium affeccione sincera dilexerat, contra Vlixem et alios Thelamonii necis participes multa comminatoria uerba diffudit. Quare Vlixes de uita sua dubitans quadam nocte sub ipsius17 noctis cecitate18 nimis19 obscure cum suis nauibus recessit a Troya furtiue et alto pelago se commisit, Dyomedi amico suo Palladio ipso dimisso.
 [[ Print Edition Page No. 240 ]] 
Sed Pirrus Thelamonii corpus cremari mandauit,Next morning Thelamonius was found hewn to pieces in his bed. Suspicion attaches to Ulixes, who sails away by night, leaving the Palladium to Diomedes. Pirrus will send home the ashes of Thelamonius sealed in an urn. Pirrus and his friends conspire against Agamenon, Menelaus, and their friends but both factions are reconciled by Anthenor. et ex eo facto cinere, in quodam uase aureo deponi et consignari disposuit cynerem ipsum, multi sagacis artificii munimine sigillatum, ad ipsius **f. 114vThelamonii regis regnum proprium deferendum. Agamenon uero et Menelaus cum quibusdam regibus sibi fauentibus contra Pirrum et quosdam reges1 qui Pirro fauebant faciebant se caucius custodire,2 cum Pirrus insidiaretur eisdem et ipsi similiter ipsi Pirro. Sed Anthenor suo tractatu inter eos pacem stabilem reformauit, et vniuersos maiores Grecorum ad conuiuium in magna sollempnitate studuit inuitare. Quos in magna diuersitate ciborum pauit et refecit eosdem, et preterea eos in multorum exhibicione donorum honorare curauit.3

Greci uero contra Heneam eorum assercionibus impingebant, contra4 eos5 scilicet fregisse fidem, rupto sui uinculo iuramenti ex eo quod Polixenam celauerat, ream mortis, cuius occasione magnus Achilles extiterat6 interfectus.The Greci accuse Eneas of bad faith in concealing Polixena and sentence him to exile. Et ideo, communicato consilio, Henee exilium indixerunt ut perpetuo relegaretur a Troya. Qui cum7 non ualeret8 eorum iussionibus contraire, Grecis humiliter supplicauit ut saltem xxii naues cum quibus Paris apud Greciam se contulit sibi concedere dignarentur, et9 cum refeccione nimia indigerent, reficiendi eas spacium sibi deberent indulgere. Quod Greci sibi liberaliter concesserunt, quatuor mensium spacio10 sibi dato ad refeccionem ipsarum.

Anthenor leaves Troia voluntarily.Interea Anthenor nolens in Troya manere, quibusdam nauibus sibi quesitis, voluntarius recessit a Troya cum quantitate plurima Troyanorum. Sed quo iuerit,11 quo diuerterit12 presens hystoria non declarat.

After having Anthenor recalled to Troia as king, Eneas procures his perpetual exile for betraying the city.Heneas uero, contra Anthenorem gerens animum odiosum pro eo quod facto suo factum est quod ipse relegaretur a Troya et Anthenori patebat plena libertas eundi et redeundi a Troya pro sue arbitrio uoluntatis, latentes13 parauit insidias Anthenori14 qualiter a Troya posset perpetuo relegari et quod facultas ei eundi et redeundi a15 Troya penitus tolleretur. Quapropter Heneas, Troyanis omnibus16 qui superstites erant in Troya ad consilium conuocatis, sic eos alloquitur17 dicens:18 “Amici fratres, ex quo sinistrante fortuna ad presentem statum in quo estis nuperius deuenistis, aperte uidetis19
 [[ Print Edition Page No. 241 ]] 
quia1 sine alicuius consilio protectoris salubriter non poteritis ducere dies uestros. Est ergo uobis salubre ut, me recedente, de aliquo uestro rectore salubriter cogitetis. Si enim uicini uestri habitantes per uillas et castra et eciam alibi scient uos sine protectore manere, passim in vos irruent et continuis prede laceracionibus vos exponent.2 Expedit ergo uobis, ut3 michi uidetur, mittere pro Anthenore ut eum vobis constituatis in regem, vt cum eius consilio contra emulos vestros possitis salubriter vos tueri.” Placuit itaque Henee consilium vniuersis. **f. 115rPropterea per eorum nuncios4 Anthenore perquisito,5 inuentus ad Troyam festinus accessit. In offensionem6 cuius statim Heneas in7 armata manu uoluit prosilire, cum adhuc Heneas in Troya potencior esset eo. Quare reliqui Troyani existentes apud Troyam Eneam8 humiliter deprecantur ut a suis desistat inceptis, et mala eorum omnia, que iam finem in bellis aliquem9 sunt sortita, per ciuilia et intestina bella inter eos non debeant innouari. Ad eorum igitur uerba Heneas sic dixit:10 “Quis homo potest tanta pietatis dulcedine demulceri ut tanto viro nequissimo et continuo prodicionis auctori11 parcere pie posset,12 cuius proditoriis13 artibus factum est quod Polixena, inclita regis filia, virgo innocens, mactari coram sepulchro Achillis sic crudeliter meruisset? Et ego14 sum15 a uestro consorcio perpetuo16 relegatus,17 qui uobiscum affectaueram in communibus lacrimis tanquam earum18 particeps condolere et communium anxietatum uias consolacionis exquirere per quas possemus in tantis nostris doloribus respirare.” Ad uerba igitur Henee Troyani tunc, communi19 deliberato20 consilio, Anthenorem decreuerunt a Troya perpetuo relegandum et21 quod nunquam22 Troyam sibi liceret redire, data sibi licencia a Troya continuo23 recedendi. Quod statim24 factum est.25

Anthenor sails with many Troiani, and after escaping pirates founds a colony at Corchire Melanon.Anthenor autem statim cum suis nauibus et multis de reliquiis26 Troyanorum se inmisit in mare, et tamdiu per peregrina equora nauigauit donec in quorundam manus incidit pirratarum, qui irruentes in eum et suos quosdam interfecerunt ex eis,27 alios28 uulneribus afflixerunt, et demum predati sunt eos.29 Tandem ab eorum manibus liberati tamdiu per maris equora deuehuntur donec aura
 [[ Print Edition Page No. 242 ]] 
prospera inspirante iuxta litora cuiusdam prouincie applicant que Gerbondia1 uocabatur. In qua tunc regnabat rex quidam ualde iustus et pius Oecides2 nomine, qui prouinciam ipsam in multa tranquillitate regebat. In terram igitur huius regis descendit Anthenor in comitiua paucorum iuxta litus cuiusdam rupis excelse que ipsi litori inminebat. Quare ipsius loci scrutata3 planicie, que a radice rupis4 ipsius longe5 lateque per arua distendebatur et nemora in multis aquarum fontibus circunquaque,6 Anthenor, ipsius loci amenitate captatus,7 in supercilio8 rupis ipsius quandam ciuitatem fundare disposuit, et fundauit cum reliquiis Troyanorum qui nauigauerant cum eodem, et eam Corchire9 Menalon10 statuit appellari. Quam in breui tempore forcium murorum ambitu circuncinxit, institutis in eis per girum multis turribus bellicosis. Quod postquam Troyanis innotuit qui remanserant apud Troyam de ciuitate ipsa in loco tuto firmata, fer**f. 115vtili, et ameno, maxima pars eorum sponte peruenit ad eam. Ex quibus ciuitas ipsa necnon et11 multis aliis facta est nimium populosa. Predicto autem regi Oecide,12 cuius erat dominio prouincia ipsa subiecta, sic se subicere in multa sagacitate nouit Anthenor quod rex13 ipsum magnam recipit in graciam et14 ciuitatem ipsam et omnes Troyanos eosdem. Quare magnificatus est ualde ex dileccione regis Anthenor propter sue probitatis industriam, et in regno ipso per regem factus est secundus ab eo.15

Cassandra prophesies calamities for the Greci before they reach home.Cassandra uero, que remanserat apud Troyam, multis exacerbata doloribus ex lapidacione matris et morte Polixene sue sororis, multos dies16 duxit in lacrimis, anxietatibus, et lamentis. Sed demum lacrimarum17 ymbribus exsiccatis et ea parum a suis doloribus respirante, Greci qui intendebant a Troya recedere ab ea multum exquirunt de futuris eorum. Quibus Cassandra dixit multa mala eis18 debere succedere antequam in patriam recipiantur eorum. Agamenoni uero dixit ipsum interficiendum19 ab hiis qui sunt de domo sua. Et20 prout21 vnicuique eorum accidit sicut22 Cassandra uaticinata est23 illis24 presens hystoria per sequencia declarabit.


 [[ Print Edition Page No. 243 ]] 

The two sons of Thelamonius are entrusted to Teucer.De1 Thelamonio uero clandestine interfecto supererant duo filii, quos ipse de duabus uxoribus reginis sibi susceperat. Quorum antegenitus uocabatur Eantides,2 de3 regina4 Clausca,5 et alius, de regina Ethimissa,6 qui Antissacus7 uocabatur. Hii duo, dum etatem agerent puerilem, dati sunt sub tutela et cura regis Theucri ut eos donec pubescerent educaret8 et donec fierent apti ad miliciam assumendam.

The Greci allow Agamenon and Menelaus to depart; but unwillingly, because, despite the secret flight of Ulixes, they suspect them of complicity in the murder of Thelamonius.Agamenon uero et Menelaus a Grecis licenciam postulant9 recedendi. Quam ipsi maiores Grecorum adhuc10 existencium11 apud Troyam uix12 concedere uoluerunt,13 habentes eos14 de clandestina Thelamonii15 nece suspectos.16 Dum de Vlixis fuga furtiua, per quam accusatorem17 seipsum18 esse19 constituit,20 Agamenonem et Menelaum in aliquo releuarent,21 sibi recedendi licenciam22 inuitis animis tribuerunt. Ipsi autem recedentes a Troya alto pelago se committunt.23

The Greci set sail in winter. On the fifth day a violent thunderstorm arises, the ships are burned, and the Greci drowned.Tempus erat quo, calcatis uuis, autumpnus in orbe iam suos menses exsoluerat inequales, et uicina hyems in suo pigro rigore24 iam ueniens propriis frondibus spoliarat25 arbores et dulcibus auium iam26 indixerat silencium cantilenis. Tunc cum robusta uentorum austeritas in multo flatus spiramine suis prosilit a cauernis, tunc cum,27 ab aere liquido serenitate depulsa, nubium obscura congeries uestit illum, que28 in pluuiarum copiis dissolute noua dant incrementa **f. 116rfluminibus et ab estiuis ramorum frustis et truncis decidentibus inter ualles in suis decursibus ualles ipsas vndecunque mundificant et extergunt, tunc Grecorum inconsulta facilitas ceco auiditatis ardore corda commouit (qui ad propria repatriare uolentes peregrinancium animos feruenti calore febricitare29 compellit) vt non aduertentes uiarum discrimina nec temporum qualitates se desideratum accingant30 ad iter. Propter quod plerisque31 contingit quod,32 dum33 ad propria inconsulte redire festinant, uiarum impedimentis emergentibus inoppinatis aggressibus, in medio uiarum deficiunt et nunquam
 [[ Print Edition Page No. 244 ]] 
ad propria superest illis perueniendi facultas. Hoc enim desiderio dum Grecorum capta sunt uota ad propria redeundi, recedentes a Troya cum eorum nauibus diuiciis multis [h]onustis quas ab opulenta Troyanorum preda sibi multipliciter quesierunt, in profundo <h>yemis quodam die sereno captato, se posuerunt in mari, et eleuatis uelis et in afflatibus uentorum expansis, per quatuor dies et totidem noctes1 quasi feliciter nauigarunt.2 Quinto uero die circa nonam,3 dum per4 Egeum5 mare maris equora plena securitate sulcarent, serenus aer subito factus est ater,6 dum7 obductis8 nubibus imbres9 euomeret in multa copia pluuiarum. Mugit ether in tonitruorum aggregacionibus sonos emittentibus terribundos, et choruscationes repentinis et falsis ignibus translucentes inter tenebras tempestatis instabilem lucem prestant.10 Eurus, uero, Nothus,11 et Africus12 ab antris Eoliis13 relaxati maris ym[m]a subuertunt, et nunc in14 tumentes montes nunc in profundis <h>yatibus maris vndas eleuant et discindunt15 ueheme<n>tes spiritus16 procellarum. Sic ergo Grecorum naues, maris nimia tempestate quassate, nunc huc nunc illus incerto remige transferuntur. Scinduntur uela, multas dilacerata per pecias; magno franguntur arbores in17 stridore, et antenne a suis malis uiolento diuorcio separate18 uarias colliduntur in partes. Themonum uero suorum ab ipsis nauibus auulsorum19 excusso regimine, naues ipse, dum uage periclitantur uarios inter fluctus, superuenientis noctis tenebris duplicatis, inuicem segregantur,20 et a fulminibus a summo celo in triplici flamma ruentibus in medio fluctuum exuruntur, et exuste spumosas pereunt21 inter undas, dum eas celestis ignis exurit et maris aqua submergit. Pereunt ergo Greci nauigantes in ipsis, et innumerabiles diuicias Troyanorum que uehebantur in eis22 uorax pontus absorbet.

**f. 116vOyleus23 uero Ayax, qui24 cum xxxii nauibus suis in predictam incidit tempestatem, omnibus nauibus suis exustis et submersis in mari, in suis uiribus brachiorum nando25 semiuiuus peruenit ad terram. Et inflatus pre26 nimio potu aque uix se nudum recepit in litore, vbi usque27 ad superuenientis diei lucem quasi mortuus iacuit
 [[ Print Edition Page No. 245 ]] 
in arena,Aiax Oileus and certain of his men save themselves by swimming. The storm was due to the wrath of Minerua, from whose temple Aiax had dragged Cassandra. de morte sua sperans potius quam de uita. Sed cum quidam ex1 suis nando2 similiter a maris ingluuie iam erepti3 nudi peruenissent ad litus, dominum eorum querunt in littore si forsitan euasisset. Quem in arena iacentem inueniunt, dulcibus uerborum4 fouent affatibus,5 cum nec in6 uestibus ipsum nec7 alio possunt8 subsidio refouere. Sic ergo, ut9 dictum est,10 Grecis periclitantibus contigit11 et12 Aiaci uirtute dee Minerue, que conceptam13 iram atrocissimam in Aiacem in14 eum et alios uoluit uindicare ex eo quod Cassandram a templo suo uiolenter abstraxit. Quamuis enim dictum sit quod pena suos debet tenere actores,15 non16 est nouum vt ob unius culpam dumtaxat mille non culpantes17 sepius arceantur. De aliis uero Grecis et Grecorum ducibus a Troya tunc recedentibus et18 ad propria redire festinantibus qui presentis cladis periculum minime subierunt — qualiter eis successerit19 sequenti libro apertius enarratur.

[Incipit liber xxxiius de nauium Grecorum naufragio et de Agamenonis morte.] 20 21 22 23 24

A malicious story that Palamides was secretly put to death by Ulixes and Diomedes was told to Naulus his father and Oectus his brother.Eo autem tempore quidam rex erat in Grecia nomine Naulus,25 qui regnum in Grecia magne latitudinis et longitudinis possidebat. Cuius regni situs ex latere septentrionalis plage longo maris pelago iungebatur, dum ex eodem latere haberet rupes excelsas, quarum radices ambiebat26 pelagus inporrectum, et multos ex eodem latere iuxta se haberet scopulos montuosos. Hic rex Naulus27 tempore Troyani belli habebat duos filios, quorum antegenitus Palamides in suo nomine uocabatur, alius minor eo uocabatur Oectus.28 Hic Palamides multa sui strennuitate uigebat, dum esset uir fortissimus et animosus in bello et equestris milicie multa fama preclarus. Hic ad Grecorum exercitum in multarum29 nauium copia et suorum multorum militum comitiua in apparatu maximo potenter accessit, cum nullus rex in Grecia maius regnum haberet nec tantis diuiciis opulentum. Hunc Palamidem Greci in30 imperatorem tocius exercitus statuerunt,31 Agamenone ab eius32 cura principatus33 amoto. Qui
 [[ Print Edition Page No. 246 ]] 
Palamides demum in conflictu belli mortuus expirauit, vt de hiis omnibus et de eo satis est supra loco1 suo relatum. **f. 117rSed quidam, quibus aliorum placet interitus et qui semper in eorum maliciis gloriantur, regi Naulo2 et eius filio Oecto3 de morte Palamidis falsis adinuencionibus et subornatis in multa ficcione commentis aliter sunt testati. Dixerunt enim Palamidem non in bello peremptum sed clandestine4 et furtiue per Vlixem et eius socium Dyomedem de consilio Grecorum fuisse nequiter interfectum.5 Et ut ex6 eorum commentis resultaret firma credulitas, de eius interfeccione commentati sunt ficticiam formam et modum, astruentes in dictis7 eorum Ulixem,8 Dyomedem, Agamenonem,9 et Menelaum duas falsas litteras confinxisse, in quibus continebatur Palamidem cum Troyanis prodicionem exercitus tractauisse, pacta sibi a Troyanis quadam auri maxima quantitate, et has litteras fecerunt ad latus cuiusdam interfecti hominis colligari.10 Cum autem finxissent11 eos scire promissam pecunie quantitatem, procurauit Vlixes cum quodam secretario Palamidis, pecunia sibi data, ut illam pecuniam quam Troyani promiserant Palamidi pro prodicione exercitus se daturos sub caputio12 lecti Palamidis se latenter abscondere procuraret.13 Quam14 cum Ulixes15 eidem assignasset, idem secretarius Palamidis sub caputio16 lecti ipsius latenter abscondit. Cum17 idem secretarius se ad Ulixem postea contulisset et18 relatum sibi extiterat19 in secreto qualiter perfecerat mandatum Vlixis, Vlixes in eodem loco ipsum clandestine20 fecit occidi. Quibus litteris postea21 per Grecos inuentis et lectis,22 Grecos23 contra Palamidem suspicionis animum concepisse dixerunt. Et cum Greci se postmodum ad tentorium Palamidis contulissent perquisituri si sic de auro rei ueritas se haberet, perquisito eius lecti24 capucio,25 inuenerunt aurum ipsum in ipso et in eo pondere quod26 predicte littere continebant. Quare cum Greci fidem adhibuissent hiis que continebantur in litteris postea firmiorem, in Palamidem irruere uoluerunt tamquam prodicionis27 actorem.28 Sed Palamides animose resistens contra predicta obtulit se exinde defendere per duellum equestre qualiter ipsius sceleris erat inscius29 et se paratum innocenciam suam bello ipso purgare. Et cum nullus Grecorum
 [[ Print Edition Page No. 247 ]] 
fuisset qui tunc contra eum pugnandi causa congredi1 uoluisset, uidentibus eius emulis predictis quod per eam uiam offendere ipsum nullatenus potuerunt, Vlixes in2 suis sermonibus sedauit populum et curauit in tantum quod, de hiis que contra Palamidem suggesta fuerunt falsa credulitate depulsa, ut eius uideretur adiutor, Palamides fuit3 adhuc per eum in4 imperio exercitus reformatus.5 Addiderunt eciam predicti commentatores adinuencionibus suis quod non post multos dies Vlixes et Dyomedes secreto sunt Palamidem alloquti, asserentes sibi quod ipsi certificati sunt quod in quodam ueteri puteo erat quidam maximus thesaurus absconsus,6 qui indubitanter poterat ab eis obtineri, de quo eum cum eis uellent esse participem,7 et8 sequenti nocte disposuerant9 ad predictum puteum se conferre; si placeret ei10 **f. 117vire cum eis ad ipsum thesaurum habendum,11 gratum et acceptum habebant. Palamides uero eorum12 fraudium13 uelud ignarus et14 sola fide deceptus, ueniente nocte, cum eis ad predictum se contulit puteum, ubi collacione facta inter eos quis eorum15 primo16 descenderet, Palamides in eum se obtulit17 descensurum. Qui, discalciatis pedibus et superfluis uestibus reiectis a se, in puteum ipsum animose18 descendit. Quem ut presenserunt ad yma putei peruenisse, statim19 eum20 cum21 lapidibus obruunt22 et interfecerunt23 eundem et ipsum mortuum in puteo dimiserunt, ad eorum tentoria sub eiusdem noctis silencio properantes.

To avenge Palamides, Naulus and Oectus kindle fire on the mountain tops beside the rocky coast, wrecking two hundred Greek ships returning that way.Et talis fuit falsi24 commenti globus qui de morte Palamidis Nauli regis animum patris sui et Oecti25 fratris sui ad credendum inuoluit.26 Propter quod rex Naulus et eius filius Oectus27 diligentissime sunt scrutati qualiter ad uindictam necis filii et fratris eorum potenter insurgerent contra Grecos qui in ipso exercitu tunc fuerunt. Audierunt enim pro certo quod Greci ipsi <h>yemali tempore se posuerunt in mari causa ad eorum propria redeundi, qui necesse habebant transire per28 confinia regni sui. Mandauerunt ergo eorum hominibus ut qualibet nocte in cacumine montium existencium iuxta pelagus ignem accenderent, ut decepti Greci per noctis tenebras transeuntes, putantes se esse secus29 terram in qua secure se recipere possent,30 ibi diuerterent incauti et uelis expansis in montes ipsos et
 [[ Print Edition Page No. 248 ]] 
scopulos cum eorum nauibus irruerent,1 vbi naues ipsi subirent dissute naufragium et irrecuperabiliter deperirent. Quod2 et factum est. Nam in ipsis rupibus et scopulis plus quam cc Grecorum naues cum nauigantibus in eis naufragio sunt submerse. Cetere uero naues que has3 precedentes proxime sequebantur, cum ad locum ipsum sub eiusdem noctis tenebris peruenerunt, audito fragore nauium que inter scopulos frangebantur et eorum letali clamore qui moriebantur in mari, locum ipsum exicialem uitantes ab eo fugiunt et4 se inmittunt5 in pelagus spaciosum. Cum quibus Agamenon, Dyomedes,6 Menelaus, et quidam alii, de quibus infra dicetur, predictum naufragium uitauerunt.7

To compass the death of Agamenon Oectus sends word to Clitemestra that her husband intends to put her to death to make room for a daughter of Priamus, whom he is bringing home as bride.Predictus autem Oectus siue Peleus8 (cum esset binomius), predicti regis filius Nauli, Agamenonis et Dyomedis curiose mortem affectans uel ipsorum grauia detrimenta, suo disquirit in animo qualiter eis9 obesse ualeat, si contingat eos salue ad propria remeare. Propter quod per speciales litteras suas et nuncium sapientem Clitemestre10 regine, Agamenonis uxori, pro vero et certo firmauit quod Agamenon maritus eius vnam de filiabus regis Priami duxerat in uxorem, quam diligens uehementer suum secum ducit11 in regnum, vt regni sui sibi eam constituat in reginam, et12 Clitemestram13 eius ueram uxorem regno priuet et infallibiliter morti tradat. Vnde cum sibi expediat ante tempus occurrere, monet eam ut sibi caute prouideat ne suam incidat in ruinam. Credidit14 ergo Clitemestra uerbis Oecti **f. 118ret ei humiles grates reddens tacito suo conseruauit in animo qualiter se a15 sibi16 dictis insidiis uiri sui salubriter17 tueretur.

Clitemestra has in her husband’s absence as paramour Egistus, a man beneath her in rank. With Clitemestra’s connivance Egistus strangles Agamenon in sleep the night after his homecoming. Clitemestra weds Egistus.Factumque est quod Agamenon a periculis maris saluus euasit,18 perueniens19 in regnum suum, et20 Clitemestra21 eius uxor, que iam sibi parauerat sue necis insidias, eum ficticie leto uultu recepit. Hec autem Clitemestra in predicti sui mariti absencia matrimonii federis22 ipsius23 peccauit in legem.24 Nam, eius pudore postposito, matrimonialem thorum cum quodam Egisto25 nomine uiolauit.26 In cuius amore Clitemestra in tantum exarserat quod ex eo quandam susceperat filiam, que Erigona27 uocabatur, cui dare promiserat pro certo regnum suum, licet Egistus regie non esset originis nec28 ducis aut29 comitis nobilitate decorus, sed hoc certum est inter femineas
 [[ Print Edition Page No. 249 ]] 
voluptates quod cum in sui corporis deliramenta labuntur, numquam appetunt cum aliquo commisceri1 qui marito suo sit melior nec equalis, semper2 enim ad uiliora declinant. Et cum ipse honoris earum3 prodige facte sint, in personis suis non horrent committere uilitates, sed non nisi cum uilibus eas committunt, quamuis si4 cum melioribus uiris suis eciam5 et seipsis aut6 mundi maioribus7 committerent, scelus esse putarent. Nobilitas eciam8 et diuicie committentis9 eas non excusarent10 a crimine quod adulterii non fedarentur infamia et quod innocentem maritum turpi non afficiant nota11 riualis. In12 tantum igitur13 Clitemestra cum suo14 Egisto15 dilecto tractauit quod prima nocte qua uenerat Agamenon, dum suo16 soporatus dormiret in lecto, Egistus17 in18 eum irruens ipsum iugulo19 interemit. Quo mortuo et eius corpore tradito sepulture, non post multos dies Clitemestra Egistum20 duxit in virum et illum sui regni regem constituit Macenarum.21

Fearing Egistus will kill Orrestes, Talcibius, his kinsman, entrusts him to Ydumeneus.Agamenoni uero supererat quidam filius ex eadem Clitemestra sibi22 susceptus Horrestes23 nomine, qui adhuc24 annos nondum25 attigerat26 pubertatis. Hunc rex Talcibius27 consanguineus eius, timens ne Egistus furtiue ipsum28 perimeret, clam ipsum eripuit et ad Ydumeneum,29 regem Crete,30 consanguineum eius similiter, transmisit eundem. Qui31 licet esset Horresti remota proximitate coniunctus, hunc tamen Ydumeneus32 rex33 et eius uxor regina Tarrassis34 gratanti animo susceperunt, quem non minori affeccione carnis35 obseruabant quam quandam eorum filiam nomine Climenam36 futuram heredem ipsorum in regno, que nondum effecta thori matura annos37 pueriles agebat.38

Ille idem Oectus Nauli regis filius ad Egeam39 Dyomedis uxorem se contulit, et eodem modo quo induxit animum Clitemestre40 ad credendum de uiro suo ducente secum vnam ex41 filiabus42 Priami, eodem modo induxit Egeam. Hec Egea fuit filia Pollinicis43 regis
 [[ Print Edition Page No. 250 ]] 
Argiuorum.Oectus leads Egea to believe that Diomedes, her husband, slew Assandrus, her brother, on the way to Troia. She excludes him from home. He goes to Teucer, who, suspecting him of complicity in his brother Thelamonius’ death, seizes him. He escapes.1 Cui2 mortuo3 superfuit Egea predicta et quidam filius uocatus Assandrus.4 Quare5 post mortem patris Polinicis6 Egea et Assandrus diuiserunt regnum inter se **f. 118vinuicem Argiuorum,7 cuius regni vna medietas peruenit Egee et alia8 medietas9 Assandro10 fratri suo. Egea uero cum medietate sua regni predicti11 duxit in virum Dyomedem eundem. Verum dum12 frater suus Assandrus in Grecorum exercitum se conferret contra Troyanos cum predicto Dyomede sororio suo, antequam applicarent ad Grecorum exercitum, apud Breciam13 peruenerunt, ibi remanere causa recreandi14 per dies aliquos disponentes. Sed rex15 Thelephus, illius16 prouincie dominus, egre ferens moram illorum, in multitudine suorum militum, armatorum irruit in eosdem. Cuius rei causa cum haberent se necesse defendere, Assandrus multos ex militibus regis Thelephi17 interfecit. Quod18 rex Thelephus tollerare non valens19 tot suorum excidium, accepta quadam lancea in qua erat ferrum ualde secabile, Assandrum cum ea letaliter uulnerauit20 et mortuum ab equo deiecit. Dyomedes uero, agnita morte Assandri cognati sui, furibundus se ingerit inter homines regis Thelephi, multos ex eis interficit, et demum corpus Assandri a pedibus equorum uiolenter abstraxit et in multis lacrimis inter suos illud adduxit. Et hec fuit rei ueritas de morte Assandri21 fratris Egee. Sed non sic fuit Egee22 suasum; ymo pro certo sibi assertum extitit quod Assandrus23 interfectus extiterat24 studio Dyomedis, ut25 eo mortuo medietas regni cederet Egee26 eius uxori, per quam ipse fieret integer dominus Argiuorum.27 Egea uero, cum28 non minus se diligeret29 Assandrum30 fratrem suum, que maluisset sui31 regni medietate32 carere quam suo fratre priuari, egrum concepit animum contra Dyomedem maritum suum. Propter quod, tam ob predictam causam quam ob Oecti33 uerba filii regis Nauli, procurauit cum Argiuis34 hominibus suis quod nullo modo reciperet Dyomedem, cui Egea ex tunc indixit exilium, recusans ipsum amplius in suo regno manere. Quare dictus Dyomedes coactus est exulare, qui quo declinet ignorat.35 Demum fortuna dictante
 [[ Print Edition Page No. 251 ]] 
Salaminam1 accessit, ubi tunc rex Theucer2 frater, quondam Thelamonii, illius prouincie dominus residebat. Sed audito iam dudum quod in morte Thelamonii fratris sui Dyomedes conspirauerat cum Vlixe, ipsum capi mandauit. Sed Dyomedes tunc furtiua fuga lapsus euasit3 a manibus regis Theucri.4

Demophon and Athamas are likewise excluded from their kingdoms. At first they plan to make forcible entry but under Nestor’s persuasion successfully adopt conciliatory methods.Rex autem Demofon5 et rex Athamas6 peruenientes in eorum regna simili modo a regnis eorum sunt exulare coacti. Qui Carthacium7 ueniunt, ubi dux Nestor ylariter recepit eosdem. Hii duo reges proposuerunt ibi in eorum regna se in8 armata manu conferre, et eorum regnicolas in potenti brachio debellare et omnes interficere fortuna fauente, illos specialiter crudelissime morti tradere9 qui faccionis10 ipsius11 fuerunt12 actores.13 Verum14 Nestor eorum consilia **f. 119rnon commendat; ymo persuadet illis ut nuncios eorum15 ad eorum regna transmittant in blandiciis et multarum prouisionibus libertatum. Vnde factum est quod non post16 multos dies eorum regnicole reconciliacionis animum assumentes predictos eorum reges in eorum regna gratis animis receperunt.17

Eneas, still at Troia, advises the remaining Troiani, attacked by their neighbors, to summon the exiled Diomedes to their aid. Diomedes surrounds and gibbets them.Heneas uero, qui remanserat apud Troyam ut refici faceret naues suas, dum fuit ibidem passus est multos bellicosos congressus ab adiacencium locorum incolis, qui Troyanorum reliquias prede exponere nitebantur. Consuluit ergo eis Heneas quod, cum ipse ad eorum defensionem diu cum eis esse non possit,18 mittant pro Dyomede, uiro tam strennuo, qui, cum exilium pateretur adhuc ex eo quod recipi non potuit inter suos, ad regimen et subsidium eorum libenter accederet.19 Miserunt itaque Troyani pro Dyomede, qui, auxilio vndecunque quo20 potuit conquisito, cum multa celeritate se contulit apud Troyam. Qui cum inuenisset quasi Troyanos obsessos et adhuc Heneam ibidem, qui21 inter se gauisi sunt ualde, ambo ad22 bellum se parant,23 et ordinatis Troyanis aptis ad bellum, in armatu manu ad prelium egrediuntur24 cum eisdem. Diebus igitur septem continuis est pugnatum. Inter quos Dyomedes multa commisit de sue strennuitate persone, multos interfecit ex aduersariis
 [[ Print Edition Page No. 252 ]] 
Troyanorum, multos cepit ex eis, et quoscunque per1 eum capi2 contingeret3 faciebat statim furca suspendi tamquam fures pessimos et predones. Octauo4 uero die in multa bellandi astucia sic uiriliter irruit contra eos quod ipsos undique circuncinxit, sic quod manus eius effugere non ualerent. Quare omnes furca suspendi mandauit et eos5 more furum patibulis diuersis affixit.6 Reliqui autem uicini de adiacentibus uillis et castris, audito de insultantibus in Troyanos7 sic amara morte consumptis, perterriti nimium cessauerunt omnino uexare Troyanos. Vnde quies est maxima parata Troyanis, si quies in eorum tribulacionibus dici potest.

Eneas sets sail and reaches Tuscia. He who wishes to learn his fortunes should read Eneydos.Heneas uero interim, suis refectis nauibus, cum multis de reliquis Troyanorum et patre eius Anchise naues ipsas ascendit, profecturus in exilium sibi a Grecis indictum.8 Propter quod cum ipsis9 nauibus alto pelago se committit,10 et cum prorsus ignoret quo sibi11 sedem fata statuerunt ubi suos possit12 locare penates, multis maris13 exagitatus periculis multis locis adhesit. Sed uoluntate deorum cum suis nauibus pontum14 intrat, et tamdiu per15 peregrina maria16 nauigauit quod peruenit17 Ytaliam et in Thusciam18 se recepit. De processibus autem Henee particularibus, qualiter sibi successerit19 post recessum eius a Troya, et qualiter sibi contigerit20 postquam21 peregrinari desiit ex quo uenit in Thusciam, presens hystoria non describit. Sed qui eorum voluerit22 habere noticiam legat23 Uirgilium in24 Eneydos.25

Egea, fearing the prestige acquired by Diomedes through his exploits for the Troiani, invites him to return.Egea uero uxor Dyomedis,**f. 119v postquam ad eius peruenit noticiam Dyomedem receptum a Troyanis et hostes suos sic uiriliter debellasse, timuit ne Dyomedes forte uiribus conquisitis in eam irrueret et suos et eam offenderet tamquam lesus ab eis. Vnde habito consilio cum Argiuis, statuit pro Dyomede mittere ut ad regnum suum secure debeat remeare. Qui, habito nuncio sue uxoris, gauisus est ualde et festinus ad propria remeauit, ubi ab Egea uxore sua et omnibus Argiuis sinceris animis et cum maximo gaudio fuit receptus.

Other Greci who refused to receive their kings repent and restore them to their kingdoms.Ceteri uero Grecorum qui reges eorum redeuntes a Troya recipere recusauerant,26 penitencia ducti, humiliter querunt eos et ipsos regnorum suorum restituunt dignitati. Qui postquam ad regna
 [[ Print Edition Page No. 253 ]] 
peruenerunt eorum,1 urbes et loca collapsa in eorum absencia sollicita mente reformant et in meliorem statum instaurare2 procurant.

[Incipit liber xxxiiius de Orreste vindicante mortem Agamenonis, patris sui, et morte matris et recuperacione regni sui.] 3 4 5 6

Orrestes with troops from Ydumeneus and his own resolves to avenge his father’s death. Forensis offers to help because Egistus has repudiated his daughter for Clitemestra.Horrestes igitur Agamenonis filius,7 quem rex Ydumeneus susceperat nutriendum ob timorem Egisti, iam adoleuerat et xxiiii annorum8 iam erat maior effectus cum rex Ydumeneus ipsum honore milicie decorauit in multa iocunditate festiua. Quo facto milite, Ydumeneum regem deuote rogauit Horrestes ut,9 cum etas eius et tempus appeterent circa regni sui recuperacionem et in ulcionem necis patris sui intenderet,10 de militibus regni sui11 sibi deberet subsidium exhibere. Qui libenter annuens sibi12 mille milites13 ualde strennuos assignauit. Ubi multorum14 requisiuit et expectauit auxilium, sic quod breui tempore alios mille milites sibi quesiuit et cum predictis duobus milibus militum ciuitatem Trozen15 animosus intrauit. Erat autem huius ciuitatis dominus rex Forensis,16 sic suo nomine nuncupatus, qui dudum17 fuerat intimus Agamenonis18 et19 multum odiosus Egisto. Causa uero ipsius odii propter quam rex Forensis contra Egistum capitales inimicicias confouebat precipue20 fuit illa. Nam cum idem rex Forensis de quadam filia sua cum eodem Egisto matrimonium contraxisset, dictus Egistus ob amorem Clitemestre21 a filia regis Forensis diuerterat,22 libello repudii sibi misso. Propter quod gratanti animo se obtulit et rogauit Horrestem quod in sua comitiua contra Egistum ipsum duceret,23 qui in seruiciiis Horrestis et destruccione Egisti uenire cum trecentis militibus **f. 120rintendebat. De quo Horrestes satis regraciatus est illi.24

In the spring Orrestes besieges Micene and on the fifteenth day captures it.Tempus erat quo25 iam sol Thauri signum intrauerat.26 Tunc27 cum prata uirent et uernant28 flores in arboribus redolentes, rubent29
 [[ Print Edition Page No. 254 ]] 
rose1 in uiridibus rubis2 earum, et in dulcibus cantibus philomene3 dulci modulamine cytharizant,4 tunc cum esset mensis Maius ille, qui horum ductor est omnium et blandus alumpnus ipsorum,5 Horrestes cum rege Forensi6 et eorum exercitu a ciuitate Trozen7 ambo feliciter discedentes Micenas8 accelerant. Et cum eos nollent recipere Micenates,9 Horrestis exercitus ciuitatem ipsam dura obsidione conclusit. Receperat enim Horrestes responsum a diis ut contra Egistum secure procederet. Nam sibi contra eum est concessa uictoria, et acceptum est diis quod de matre sua ipse idem assumat suis manibus ulcionem. Quamuis enim Clitemestra10 in ciuitate ipsa esset inclusa,11 iuerat12 Egistus pro succursu ciuitatis milites coadunare pugnaces, cum quibus ciuitatem ipsam se sperabat pro certo tueri. Sed Horrestes, agnita ueritate per quam uiam posset redire Egistus in comitiua sua, ordinatis suis exploratoribus, circunquaque per passus uiarum per quos Egistus redire poterat multos milites constipari decreuit qui Egistum possent intercipere redeuntem. Ipse uero quolibet die ciuitatem ipsam continuis uexabat insultibus, que a suis ciuibus poterat male defendi, cum non fuisset ciuitas ipsa contra insilientes in eam ante tempus pro sua defensione munita. Quare factum est quod ciues eius non ualentes sustinere nocturnos stimulos et diurnos quinto13 decimo die obsidionis ipsorum14 cessauerunt omnino bellare,15 et ciuitas ipsa16 ab Horrestis exercitu capta est.17 Intrauit igitur18 ciuitatem Horrestes in multa militum comitiua.

Orrestes after cutting off her breasts slays Clitemestra. His soldiers capture Egistus returning with aid. Orrestes has him drawn through the city and hanged.Et ordinatis militibus in portarum custodia ne quis ingredi uel egredi forte19 posset ab eis, ad regium quondam patris sui pallacium properat, ubi Clitemestram matrem suam inuenit. Quam statim capi mandauit et fida custodia detineri, sic et omnes qui patris sui regis Agamenonis conspirauerant20 in mortem et qui contra rebellionem eius fuerant21 principes faccionum. Eodem eciam die dum Egistus celeraret ad succursum cum quibusdam suis militibus ciuitatis, incidit in manus militum Horrestis Egistum expectancium redeuntem. Qui irruentes in eum **f. 120vet eius socios, bello commisso, ceperunt Egistum, omnibus eius militibus interfectis, et Egistum ad Horrestem adducunt,22 manibus eius post terga ligatis. Sequenti
 [[ Print Edition Page No. 255 ]] 
quenti uero die Horrestes mandauit Clitemestram1 matrem suam ligatis manibus nudam aduci. Contra quam Horrestes nudato ense illico irruit et ubera eius ab eius pectore propriis manibus extirpauit, et in multis ictibus ensis2 sui interfecit eandem. Quam interfectam et nudam extra ciuitatem per3 terram trahi mandauit et canibus et volucribus eam statuit deuorandam. Propter quod tamdiu insepulta remansit4 donec canes et uolucres totum corpus eius exceptis ossibus consumpserunt. Egistum uero nudum per totam ciuitatem tractum furca suspendi mandauit; sic et omnes alios quos ceperat tractos per ciuitatem et furca suspensos necari decreuit. Quid ultra? Ex omnibus impiis, infidelibus, et peruersis per Horrestem Micenarum5 ciuitate purgata, uere dici potuit6 Agamenonis mortem per tantorum mortes ultam plene fuisse necnon et de Clitemestra propter obprobrium a se turpiter uiro factum necnon et illatam iniuriam per eam nato suo in multis in7 quibus Clitemestra peccauit. Fuit enim homicidii rea, que8 talem et tantum regem qualis fuit9 inclitus Agamenon, sub eius securitate cubantem, fecit occidi, uirum et filium turpis adulterii affecit iniuria, et seipsam naturam et morem mulierum10 nobilium non obseruans. Quare iustum fuit ut de tot malis incurreret multa mala per eum precipue quem in nota dedecoris tot malis affecit.11

Menelaus and a council of kings decide that Orrestes should be deprived of his throne. By advice of the Duke of Athene the council reverses its verdict. A reconciliation between Menelaus and Orrestes is effected. Orrestes weds Hermiona. Erigona, daughter of Egistus and Clitemestra, hangs herself.Interea Menelaus, qui a multis periculis maris euasit, cum Helena uxore eius Cretam applicuit, ubi de morte Agamenonis fratris sui et uindicta per Horrestem assumpta rumorem audiuit. Contra Horrestem igitur Menelaus grauem concepit animum12 de tam13 dira14 uindicta quam exercuit contra matrem. Et ibi tam maiores quam uulgus pro maiori parte ciuitatis ipsius uenerunt ut15 uiderent Helenam, pro qua Greci tot mala sunt passi. Demum uero uentis secundis afflantibus Menelaus cum Helena recessit16 a Creta, et felici nauigacione potitus in portum applicat Macenarum, ubi odiosum animum17 demonstrauit Horresti, dicens ei eum in regno patris18 non debere succedere ex eo quod in matrem tam diram19 exercuit ulcionem que magis impietas dici potuit quam uindicta. Quare factum est quod, congregatis omnibus Grecorum regibus in Athenis, quibus20 pro maiori parte eorum communiter uidetur
 [[ Print Edition Page No. 256 ]] 
Horrestem Agamenonis filium fore1 regno patris indignum, qui contra matrem fuit tanta impietate crudelis, et ideo2 exilio magis dignum. In defensionem3 suam allegante tunc Horreste quod4 quicquid5 de matre fecerat exercuerat de iussu et uoluntate deorum. Dux autem6 Athenarum se obtulit pro parte Horrestis contra quemlibet probaturum quod **f. 121rHorrestes regni Macenarum7 dominio dignus erat, et quicquid8 de matre fecerat deorum peregerat uoluntate. Contra quem dum nullus fuisset qui predicto bello se uellet offerre, predicti reges, sollempni communicato consilio, absoluerunt predictum Horrestem ab omni querela, ipsum de regno patris9 sollempniter coronantes. Qui licenciatus ab eis, cum Athenarum duce, qui affectione10 associauit11 eundem, Macenas12 applicuit, ubi cum maximo gaudio fuit receptus. Horrestes igitur in patris solio sedit13 dyademate coronatus, egrum gerens14 animum contra suum patruum Menelaum. Sed recedente duce Athenarum ab15 Horreste, rex Ydumeneus rex Crete apud Micenas16 se conferens inter Menelaum et Horrestem concordiam tractauit et pacem, sic quod Horrestes Hermionam17 regis filiam Menelai et Helene in vxorem duxit, suam uidelicet consobrinam, festiuitate nupciarum inter eos sollempniter celebrata. Erigona18 uero filia Clitemestre et Egisti, turpi coytu suscepta, ex quo nouit Horrestem uterinum fratrem suum in regni solio confirmatum, nimio dolore commota laqueo se suspendit.19

After sufferings through pirates and others Ulixes arrives destitute in Creta. He relates his experiences to Ydumeneus.Non post multos uero dies Vlixes cum duabus nauibus negociatorum quas20 precio conduxerat Cretam uenit. Suas enim naues amiserat, et quicquid habuerat ablatum sibi extitit ab incursibus21 piratorum, et eo pocius22 quod23 in manus gentis Thelamonii Aiacis incidit, que24 ipsum cepit25 et quecunque penes ipsum inuenit abstulit et ipsum furca suspendere intendebat. Sed Vlixes industria sensus26 sui euasit a laqueo gentis ipsius, pauper tamen et egenus et penes se nichil habens. Licet enim sic euasisset a manibus gentis Aiacis et27 dum securus eripi ab infortuniis credidisset, incidit subsequenter
 [[ Print Edition Page No. 257 ]] 
in manibus regis Nauli, qui propter Palamidis filii sui mortem capitali odio persequebatur Ulixem. Vlixis igitur sagacitas magna fuit, per quam a manibus regis Nauli de persona1 saluus euasit. Quo uero ingenio uel quo sagacitatis tenui argumento2 a captura gentis Aiacis et3 manibus regis Nauli Vlixes euaserit presens hystoria non declarat, nisi quod Ulixes ex predictis causis ad Ydumeneum regem pauper et inops accessit. Rex autem Ydumeneus de tanta Vlixis paupertate miratus nichilominus hylariter4 eum suscepit et casus suos et sue infelicitatis accidencia5 explorat ab ipso et petit ea6 sibi seriatim et particulariter enarrari. Quod Ulixes gratanter admittens, ut regis peticionem impleret, suorum casuum fata reuoluens in sui narracione sermonis ea per ordinem explicauit.

“After leaving Troia and visiting Mirna and Calastofagos I was driven by a storm to Sicilia and captured by Allifan and Pollifemus. After six months they released me. But my companion Alfenor stole a sister of Pollifemus, whom the brothers regained by force. I put out one of the eyes of Pollifemus and escaped to Aulis.De quibus sic dixit:7 **f. 121v“Uerum est, domine rex, quod post capcionem Troie, cuius capcionis ego pars infallibiliter magna fui, cum nauibus meis multis8 onustis diuiciis de opibus Troyanorum in multa auri et argenti copia et multorum meorum michi famulantium comitiua pelago me commisi, et me per plures dies prospere nauigante, in quendam portum, qui Mirna9 communiter nuncupatur, primo saluus applicui, ubi cum meis pro terre10 recreacione11 descendi et ibi tutus per dies aliquos moram traxi, cum ibi nullus michi et meis molestiam intulisset. Deinde a predicto portu discessi, et aura michi blandiente secunda, in portum qui dicitur Calastofagos12 salue perueni, vbi13 similiter cum meis per dies aliquos sum moratus. Cunqu fallaces uenti michi tempus prosperum14 suaderent, a predicto portu discessi et fere per tres dies proxime15 subsequentes feliciter nauigaui. Tunc subito uentorum tempestas inualuit et aer de sereno factus est repente obscurus incerta nauigacione nunc huc nunc illuc me16 sub nimia tempestatis clade uexauit. Demum tempestas ipsa me compulit in Siciliam diuertere nimis inuitum, ubi uexaciones sum passus plurimas et labores. Erant enim in Sicilia duo reges fratres, quorum vnus uocabatur Strigona17 et alius Ciclopa.18 Hii autem duo reges irruerunt in me et meos.19 Uidentes naues meas20 diuiciis tantis plenas exposuerunt per uiolenciam eas
 [[ Print Edition Page No. 258 ]] 
prede, et1 quicquid inuenerunt in eis exportauerunt2 ex eis in multitudine eorum militum armatorum. Et eo deterius quod superuenerunt duo eorum filii, milites3 ualde strennui et nimium bellicosi, quorum vnus uocabatur Allifan4 et alius Pollifemus.5 Hii irruerunt in milites meos, qui centum interfecerunt ex eis, ceperunt me et Alfenorem6 vnum ex sociis meis, et me et eum in quodam castro in carcerem7 detruserunt.8 Hic Pollifemus9 habebat quandam sororem, uirginem speciosam,10 quam postquam uidit Alfenor, in concupiscentia11 eius exarsit, et eius illaqueatus amore factus est ualde amens.12 Per sex igitur menses me captiuum in Sicilia detinuit Pollifemus. Sed13 demum misertus est mei et me cum Alfenore liberauit. Qui Pollifemus postea multum michi contulit14 commodi15 et honoris. Sed Alfenor circa sui amoris uehemenciam in tantum operam suam dedit quod sororem Pollifemi quam diligebat noctis tempore a secretario patris eripuit et ipsam secum aduxit. Quod ut peruenit ad suorum notitiam, sui contristati sunt ualde. Propter quod idem Pollifemus iterum **f. 122rin me et meos eadem nocte ad arma prorupit cum16 maxima militum comitiua, et facto impetu contra meos, sui recuperauerunt Pollifemi sororem. Qui Pollifemus in me demum irruit, et dum ab eo insisterem me tueri, vnum sibi ex oculis eius euulsi, et cum sociis meis qui viui supererant in naues proprias me recepi, et17 cum eis a Sicilia eadem nocte discessi.18 Deinde recta nauigacione potitus in Aulidem19 insulam me uentus appulit20 quamuis inuitum.

“In hac igitur insula erant due puelle sorores nimium speciose, ipsius insule domine, que21 in arte nigromancie et exorzizacionibus docte nimium habebantur.22 Quoscumque23 igitur24 nauigantes in hanc25 insulam fortuna trahebat predicte sorores non tam earum pulchritudine quam earum magicis incantationibus26 sic tenaciter capiebant quod nulla spes erat27 intrantibus ab insula posse recedere,28 omnium aliarum curarum oblitis,29 adeo30 quod si quos31 inueniebant32
 [[ Print Edition Page No. 259 ]] 
ad earum mandata rebelles,“Here lived two sisters, Circes and Calipsa, who by their beauty and magic captivated all those who came to this island. By Circes I had a son. She would have kept me with her beyond a year, but I overcame her arts and departed.1 statim eos in bestias2 transformabant. Harum3 igitur vna, illa uidelicet que magis docta in hac4 sciencia erat, Circes5 suo nomine uocabatur, et alia6 suo nomine Calipsa.7 In potestatem8 igitur harum duarum9 me fortuna deduxit, quarum vna, videlicet10 Circes, meo quasi amore bachata, suas inmiscuit pociones, et suarum incantacionum insidiis sic fatue me allexit quod per annum integrum non11 fuit michi ab ea recedendi facultas. Infra quem annum Circes grauida est facta12 et concepit ex me filium, qui postea natus ex ea creuit et factus est uir nimium bellicosus. Ego autem circa propositum mei recessus curam adhibui. Sed Circes irata13 persensit, et14 suis magicis artibus me credidit detinere.15 Sed ego, qui de arte eram similiter ualde instructus, contrariis operacionibus omnia sua figmenta destruxi et penitus annullaui. Et quia sic ars deluditur arte, contrariis commentis16 Circes17 in tantum preualuerunt efficacius18 artes mee quod cum omnibus sociis meis qui tunc erant mecum19 a Circe nimium anxiosa recessi.

“Driven by the winds to the realm of Calipsa, I much enjoyed her allurements. I escaped with difficulty by my arts against hers.“Sed quid20 michi profuit ille recessus? Nam committente me21 mari, ventus me appulit in terram regine Calipse,22 que suis artibus sic me illaqueauit et meos quod maiori tempore quam uoluerim me detinuit penes23 se. Mora tamen ipsa michi non fuit nimium tediosa proper ipsius regine pulchritudinem, in qua miro modo uigebat, et propter affectus placidos quos penes ipsam inueni, que placere michi et meis nimium est conata. Tandem per mei sensus industriam factum est quod ab ipsa **f. 122vsalue recessi, in maxima tamen mei pena laboris, cum artes24 mee artes suas uix repellere25 potuissent.26

“I came to an island where was an oracle, from which I received reliable responses, save as to what becomes of the souls of the dead.“Deinde nauigando cum meis27 perueni ad quandam aliam insulam, in qua quoddam oraculum sacrum28 habebatur, quod diuine concessione potencie certa et uera responsa petentibus exhibebat. Ab hoc oraculo multa petii curiosus, inter que29 affectuose ab30 eo quesiui quidnam de nostris contingeret animabus postquam a nostris corporibus sunt egresse. De omnibus igitur per me tunc quesitis ab31 eo certum responsum obtinui preterquam de animarum articulo,32 de quo ab eo nullum certum responsum potui obtinere.


 [[ Print Edition Page No. 260 ]] 

“I came to where the Syrenes sport on the waters. Women above and fish below, they sing sailors to sleep and drown them. I stopped my ears and my companions’ so that we escaped after killing many of them.“Cum igitur ab ipso oraculo discessissem, aura, ut credidi, perflante secunda, uentus me conpulit1 pertransire per quendam locum periculis multis2 plenum. Perueni enim in3 illud mare in quo Syrenes,4 que sunt maxima monstra marina, pelago spaciantur. Sunt enim ab umbilico superius forme feminee, uirgineum uultum habentes, ab umbilico uero citra5 omnem6 formam piscis obseruant. Hec autem mirabiles voces 7mirabili sonoritate resoluunt in cantu8 in tam dulci modulamine cantilene9 quod celestem putares excedere in sonis musicis armoniam, adeo quod miseri nauigantes, cum ad eas perueniunt, tanta earum cantus dulcedine capiuntur quod eorum nauium uela deponunt, ramos reponunt in altum,10 nauigacione penitus abstinentes. Sic enim animos11 miserorum ille cantus inebriat quod miseri audientes omnium aliarum curarum grauaminibus exuuntur, et in tantum earum12 dulcedo ipsorum13 demulcet auditus14 quod quasi sui ipsius15 prorsus obliti nec esum appetunt neque cibum,16 dum eorum quidam animis sopor illabitur, per quem efficiuntur penitus dormientes. Quos dum Syrenes17 dormire persenciunt, naues eorum gubernatorum regimine18 destitutas statim euertunt et19 naufragio subruunt, sic quod nauigantes in eis dormiendo infelici naufragio submerguntur.20 In has igitur Syrenes21 incidi, et ne socii mei mecum inuoluerentur simili soporis errore, meis artibus et22 mei et eorum23 auditum sic tenaciter obturaui quod de earum cantu ego24 et socii mei nichil penitus audientes ipsas debellauimus, et plus quam mille ex eis interfecimus, sic quod salui earum25 loca transiuimus, ab earum periculis liberati.

“I was driven between Silla and Caribdis and lost more than half my ships.“Deinde nauigando infelix casus inter Sillam26 nos appulit et Caribdim,27 et cum xv stadia28 eorum29 ingluuiosa30 pericula protendantur, ibi ab ipsa maris ingluuie plus quam medietas mearum nauium fuit absorta.31 Propter quod socii mei nauigantes in eis ingluuie ipsius maris naufragio perierunt.

“I came to Phenicia, where a tyrant slew many of us, and his men robbed us.”“Ego autem cum alia medietate nauium mearum ab ipsius ingluuie maris auulsus32 **f. 123rPheniciam33 nauigando perueni, ubi inueni mirabilis
 [[ Print Edition Page No. 261 ]] 
gentis tyranidem, qui1 in me et meos irruens maiorem partem meorum2 gladio interemit, paucis relictis ex eis. Bona omnia que tunc mecum habebam in nauibus abstulerunt3 a me4 homines gentis ipsius, ceperunt me, et qui5 superfuerunt ex meis mecum duris carceribus incluserunt. Tandem, uolentibus diis, liberauerunt me et illos quos mecum incluserant, nichil michi6 restituto ab eis de7 rebus meis. Quare in summa paupertate deductus circuiui meridiem8 et demum in terram istam applicui, factus pauper et egenus, ut uides. Ecce9 narraui tibi omnes casus meos postquam a Troya recessi et in paupertatem10 quare11 sum deductus.” Et sic Vlixes narrationibus12 suis finem fecit.13

Ydumeneus listens with compassion and gives Ulixes two ships.Rex uero Ydumeneus, auditis uerbis Ulixis, racione14 sue15 nobilitatis et eius16 industrie ualde compassus est sibi,17 et ideo quantum placuit Vlixi in Creta morari in multa rerum habundancia rex honorauit eundem. Demum cum Vlixi placuit a Creta recedere, rex donauit Ulixi duas naues, necessariis omnibus bene munitas, cum quibus posset in regnum suum commode nauigare. Donauit etiam sibi18 dona plurima, argentum19 et aurum, que sibi possent habunde sufficere dum ad propria perueniret. In recessu tamen suo rogauit eundem ut ad regem Anthenorem20 se conferret, qui eum uidere plurimum affectabat.

Ulixes visits Anthenor and learns of the faithfulness of Penelope and the seizure of his land. His son Thelamachus joins him. Anthenor agrees to accompany Ulixes with an armed force.Vlixes igitur, a rege Ydumeneo obtenta recedendi licencia, naues ascendit et ad regem Anthenorem se contulit, qui eum in uultu ylari cum21 multa iocunditate recepit. Cui multum grata fuit Vlixis multa facundia et nimia industria sensus eius.22 Ibi autem Vlixes certos rumores didicit de uxore sua Penelope, tot infestata23 proceribus, et eius pudicicia ab ea illesa seruata, necnon et de quibusdam aliis qui inuaserant terram suam et eam temere detinebant contra eius uoluntatem uxoris. Ibi Thelamacus24 filius eius, cognito patris aduentu, accessit ad eum, qui omnes rumores quos pater didicerat certa sibi assercione firmauit. Quare Vlixes regem rogauit Anthenorem ut eum in regnum suum associare deberet in suorum militum comitiua. Quod Anthenor libenter annuens cum suis militibus associauit25 eundem.


 [[ Print Edition Page No. 262 ]] 

Ulixes arrives and slays the traitors. He is joyfully received by Penelope and his citizens. He arranges that Thelamachus shall marry Nausica, daughter of Anthenor.Et eis felici nauigacione potitis, in tantum procurauit Vlixes quod de nocte in suam applicuit ciuitatem, et depositis in terram1 militibus, de nocte suorum proditorum domos inuadit, ubi2 ipsos inueniens dormientes omnes interficit3 ita quod nullus euasit4 ex eis. Adueniente uero die in sui fulgoris lucida claritate, **f. 123vin suum pallacium cum rege Anthenore se recepit. Et ibi5 rege ipso cum6 multa iocunditate recepto,7 O quam8 facta est ylaris Penelope9 in aspectu sui domini, quem tanto uidere tempore anxia peroptauit!10 Concurrunt igitur ciues,11 regem eorum tantis temporibus expectatum cum multo gaudio uidere festinant, multa dona sibi offerunt et exenia magna nimis, et exaltatus est Vlixes multum in regno suo. Et in tantum cum rege tractauit Anthenore quod Thelamacus12 Nausicam,13 filiam regis Anthenoris, duxit in14 uxorem. Celebrantur igitur nupcie Thelamachi15 in multorum sollempnitatibus gaudiorum. Et rex Anthenor suum feliciter remeauit in regnum. Et Vlixes in inclito16 statu regni sui demum sub nimia pacis tranquillitate quieuit.

[Incipit liber xxxiiiius de Pirro et morte eius.] 17 18 19 20 21

Pirrus is son of Achilles by Deidamia. Achastus, her grandfather, cherishing a grudge against Pirrus and all his father’s family, has expelled his grandfather Peleus from Thesalia and is now lying in wait for Pirrus.Quia uero usque nunc de Pirro Achillis filio postquam a Troya recessit, presens ystoria nichil dixit, nunc ad narrandum eius aduentum dirigitur22 stilus noster. Pirrus enim23 ex parte patris sui habuit regem Pelleum auum suum, cum ex predicto Pelleo et Thetide24 eius uxore fuisset susceptus et natus Achilles pater ipsius Pirri, quem Achilles suscepit25 ex Deidamia26 regis filia Licomedis.27 Et sic habuerat Pirrus duos auos, regem Pelleum ex parte patris et regem Licomedem ex parte nobilis matris sue.28 Qui rex Licomedes filius regis Achasti29 fuit, proaui dicti Pirri, adhuc uiuentis, licet esset in senio constitutus. Hic Acchastus30 habebat odio Pirrum et omnes de genere patris eius. Causam autem huius odii presens hystoria non describit. Rex igitur Acchastus Pirri proauus expulit regem Pelleum auum Pirri de regno Thesalie, sic quod ipsum Acchastus31
 [[ Print Edition Page No. 263 ]] 
exulare coegit et pro interficiendo Pirro suas posuerat insidias ne euaderet manus eius.

Pirrus learns of Achastus’ activities.Pirrus uero, postquam a Troya recessit et maris se subiecit insidiis, multa maris pericula passus est, et maiorem partem rerum quas secum detulerat proiecit in mare, et quasi eius nauibus conquassatis, Molosam1 applicuit, ubi naues suas2 pro temporis tempestate quassatas necessaria fecit refeccione fulciri. Ibi eciam didicit qualiter rex Acchastus proauus eius regem Pelleum auum suum a Thesalie3 regno deiecerat et qualiter contra Pirrum fuerat insidias machinatus. Doluit igitur Pirrus de tam enormi dispendio aui sui sed **f. 124rpocius de seipso, cum predictus4 rex Licomedes,5 auus maternus ipsius Pirri, regis Acchasti filius, ipsum a suis annis teneris educasset.

The deposed Peleus from fear of Achastus and his sons awaits in hiding the return of Pirrus.Interea6 rex Pelleus, per regem Acchastum a regno deiectus, qui timore regis Achasti et filiorum suorum (cum rex Achastus haberet duos alios filios et vnam filiam nomine Thetidem,7 quorum filiorum vnus uocabatur Philistenes8 et alius Menalipus9) securus in publicum non poterat apparere, prouidit ubi posset melius delitere donec Pirrus nepos eius rediret a Troya, qui opem suo discrimini ferre posset. Sciebat enim per mare a Troya eum cum suis nauibus rediturum. Erat enim longe10 a ciuitate Thesallie per viii forte stadia quoddam antiquum hedificium iuxta mare, inter ciuitatem ipsam et hedificium ipsum quibusdam nemoribus interiectis,11 ad que sepius uenandi causa reges Thesallie uenire solebant, cum in eis venatorie fere plurimum habundarent. Hoc autem antiquum hedificium pro temporis uetustate erat penitus derelictum, cum situs eius esset in sollitudine constitutus et nulla ex eo appareret fabrica super terram. Erant enim in eo sub terra recondite multe lacune, in quibus poterat quis secure latere, cum foramen descensus eius esset incognitum, multis spinetis siluestribus et rubis12 agrestibus circumclusum. Sed ab ipso foramine facilis erat ad inferiora descensus, per gradus scilicet constructos in ipso, quamuis in summitate foraminis esset quedam latens fouea pro spinetis, in medio13 cuius os foraminis habebatur.14 In hoc igitur hedeficio Pelleus latere disposuit. Qui dum lateret in ipso, sepius egrediebatur ab eo, et perueniens ad litus maris equora suo15 meciebatur intuitu si forte Pirrum uidere posset16 cum suis nauibus redeuntem.


 [[ Print Edition Page No. 264 ]] 

Pirrus finds Peleus, slays the sons of Achastus, and tells Achastus he is a son of Priamus captured by Pirrus. He is about to slay Achastus when his grandmother, Thetis, the daughter of Achastus, intercedes. He agrees to spare Achastus in case Peleus consents. Peleus does so. Achastus and Peleus are reconciled and renounce their rival claims to the throne of Thesalia in favor of Pirrus.Pirrus uero, suis refectis nauibus in Molosa,1 nauigare uersus Thesalliam prorsus intendit uindicaturus, si posset,2 contra regem Achastum, maternum proauum suum, deieccionem Pellei aui sui paterni et seipsum3 a se tueri, si posset eum in offensionis obstaculo preuenire. Vt igitur caucius faciat que intendit, duos secretarios suos, Crispum4 uidelicet et Adastrum,5 sagaces exploratores, apud6 Thesalliam mittere procurauit ad Assandrum, ciuem Thesallie dudum, Pellei et ipsius Pirri fidelem, ut per eum posset de omnibus informari. Quibus uenientibus apud7 Thesalliam, per Assandrum omnibus8 diligenter edoctis, ad Pirrum celeriter redeuntes sibi fideliter referunt singula que uiderunt et que didicerunt ab Assandro referente.9 **f. 124vPirrus igitur statim suas naues ascendit in10 Thesalliam profecturus. Sed dum putaret feliciter nauigare, marina tempestas in naues suas irruit, que fere triduo perdurauit. Demum diis fauentibus factum est quod cum nauibus ipsis, adhuc uentorum11 rabie non sedata, in quendam portum applicuit uocatum Speliadim.12 Hic autem portus distabat a ciuitate Thesallie fere per octo stadia, et erat uicinus illi antiquo hedificio in quo rex Pelleus delitebat. Pirrus itaque, maris fatigacione laxatus, descendit in terram, et dum ire pedes13 ad uicina14 nemora properaret,15 mirabilis fortune casus ad predicti foraminis foueam hedificii supradicti ipsum adduxit. Quam preuidere non ualens propter herbarum adiacencium uelamenta in eam irruit, et ad superiorem et primum gradum de gradibus ipsis per quos descendebatur inferius fixit pedes, et dum inspiceret gradus ipsos, uidere quid sit inferius diligenter affectat. Dum igitur ad loci ipsius yma peruenit, ecce quod a suis latibulis16 rex Pelleus prosilit,17 nepotem agnouit, in cuiusu isione uidere putat18 Achillem, tanta patri suo Pirrus19 similitudine respondebat. Affectuose ergo ipsum amplectitur et in lacrimis ipsum flebiliter osculatur.20 Sua sibi discrimina tandem exponit de rege Acchasto, suas sibi reserando querelas. Dolet Pirrus, tacitus tamen21 omnia in mente conseruat. Ascendunt ergo superius auus, et nepos et22 ad23 Pirrum accedit24
 [[ Print Edition Page No. 265 ]] 
tunc1 comitiua2 suorum. Pirro uero statim innotuit quod Philistenes3 et Menalipus,4 filii regis Acchasti, ad nemora ipsa peruenerant causa venandi. Quo audito, statim Pirrus exuit uestas suas, et quadam uili et ueteri ueste sibi quesita, lacerata multas in partes, se induit, et accinctus quodam ense, sociis suis data licencia, solus properauit ad nemus. Nondum igitur Pirrus multum per nemus uagauerat cum regis Acchasti filiis obuiauit, qui a Pirro querunt quis sit, vnde sit, vnde5 uenerit,6 et quo uadat. Pirrus autem7 respondit eis se esse de Grecia et a Troya cum suis sociis cum quadam naui ad patriam suam se8 uoluisse redire. Sed tanta maris tempestas contra ipsos inualuit quod post multa discrimina et labores non multum longe a litoribus naufragium sunt perpessi,9 sic quod quingente persone nauigantes in eis subito naufragio perierunt. “Ego tamen10 solus euasi, quem excellentes fluctus quasi mortuum ad litora proiecerunt. In quorum spuma, dum frangit in terra11 et12 in facie13 terre descendit14 circa litus, perueni a15 tumefaccione fluctuum frangentium16 circa terram quasi mortuus inebriatus17 ad litus. Ubi post multum vomitum aque salse quam ex mari sorbueram, in aliquo respiraui, et demum post multas angusti**f. 125ras uix bene restitutus sum mee18 pristine sanitati, et in naufragio ipso cum amiserim omnia que ferebam,19 pauper effectus mendico panem [h]ostiatim dum ueniam ad proprios lares meos. Vos autem, si nondum20 comedistis et detulistis aliquid in hoc nemus ad uescendum, estote michi21 de eo in aliquo graciosi. Qui sibi dixerunt, “Morare nobiscum.” Interim22 quidam ceruus lentis passibus dum uagaretur, coram ipsis apparuit, quem statim Menalipus23 a fratre suo segregatus insequitur, eo solo cum Pirro dimisso. Qui dum multum esset elongatus ab eis, dum multum insisteret ceruum prosequi24 fugientem, Philistenes25 frater eius causa quietis descendit ab equo, et statim Pirrus in eum irruens ipsum protinus interfecit.26 Deinde cum frater eius Menalipus27 a cerui prosecutione28 rediret, Pirrus euaginato ense in eum irruens ipsum protinus interemit. Et sic Pirrus duos suos auunculos fratres Thetidis auie sue crudeliter interfecit.
 [[ Print Edition Page No. 266 ]] 
Qui dum ab eorum rediret cede, obuiauit ei Cynaras1 de familia regis Acchasti. Quem Pirrus interrogauit ubi esset Acchastus. Qui dixit ei Acchastum prope esse. Et statim Pirrus Cynaram euaginato ense crudeliter morti dedit. Et confestim properauit ad naues, ubi pulchris uestibus seriose se induit, et ab eis recedens Acchasto regi obuiauit. Qui dixit Pirro: “Quis es tu?” Pirrus2 autem3 regi Acchasto sic respondit: “Vnus sum ex filiis regis Priami qui ductus in captiuitatem4 sub dominio Pirri sum.” Rex uero Acchastus, ignorans eum5 esse Pirrum, dixit ei: “Ubi est Pirrus?” Qui dixit: “Ualde a maris uexacionibus fatigatus descendit in6 terram et causa quietis accessit7 ad illam foueam,” quam extensa dextera sibi8 monstrauit. Et statim euaginato ense ipsum uoluit interficere. Tunc9 ei statim ibi apparuit Thetis uxor regis10 Pellei, que et ipsa erat regis Acchasti filia mater Achillis et auia Pirri, que dixit ei:11 “Kare nepos, quidnam12 intendis facere? Nonne auia tua sum? Orbasti me enim13 duobus fratribus meis auunculis tuis, et nunc intendis orbare me rege Acchasto, meo patre, proauo tuo?” Et statim Thetis, Pirrum fortiter amplectendo, cepit brachium eius quo ensem tenebat in manu ne ipsum contra regem Achastum eleuaret ad ictum. Cui dixit Pirrus: “Rex Acchastus pater tuus regem Pelleum uirum tuum a suo regno deiecit. Nonne14 in hoc teipsam offendit? Sed ueniat Pelleus, qui si sibi uelit15 parcere, parco ego.” Veniens igitur Pelleus rogauit Pirrum ne regem Acchastum morti traderet, cum de morte duorum filiorum suorum sit rex Acchastus satis afflictus et deterior morte sit pocius sibi uita. Quare reformata est pax et bona uoluntas inter Acchastum et Pelleum, dudum inuicem discordantes. Et consedentibus omnibus eis, Thetide16 uidelicet, rege Acchasto, Pelleo, et Pirro, in**f. 125vceperunt hii tractare de regno. Rex autem Acchastus, qui tunc regni ipsius moderamina gerebat vt rex, dixit illis: “Ego autem sum nimia senectute confractus et de regni laboribus amodo michi modica cura est. Filios meos amisi, qui de regno ipso potuissent17 habuisse18 dominium. Nullus alius ergo est ad quem regnum ipsum debeat de iure deuolui quam ad Pirrum, karissimum nepotem meum, et ideo ex nunc me spolio regno ipso et ipsi Pirro sponte concedo.” Quem ex eo statim per sue uestis fimbriam inuestiuit. Cui Pelleus: “Et ego omne ius quod in eo habeo cedo et transfero in eundem, quia semper
 [[ Print Edition Page No. 267 ]] 
hec1 fuit summa cupiditas uoti mei ut Pirrus ceptro regni Thesallie potiretur.” Insurgunt ergo omnes ipsi a loco illo et ascendentes equos eorum Thesalliam peruenerunt. Quare Pirrus mandauit ut omnes naues sue in Thesalliam nauigarent. Venientibus ergo eis apud Thesalliam, rex Acchastus mandauit omnibus de Thesallia ut sacramentum fidelitatis et homagii Pirro prestare deberent. Qui de Pirri dominio facti sunt leti, propter quod sacramentum ipsum Pirro cum magno gaudio prestiterunt. Et sequenti die rex Achastus et Pelleus Pirrum de regno Thesallie coronauerunt in regem. In cuius regni solio Pirrus sedit2 dyademate coronatus. Et factum est postea3 quod regis Pirri fauore exaltatum est regnum Thesallie super omnia regna Grecie, et Pirrus rex ipsum in maxima pace seruauit usque ad extremum exitum uite sue.

Ydumeneus dies, and his son Merion, who leaves Creta to his brother Laorta. To Thelamachus is born a son Deyfebus.Ydumeneus uero rex Crete mortuus est, superstitibus sibi duobus filiis, Merion,4 uidelicet, et Laorta.5 Sed Merion6 post mortem patris sui parum uixit et mortuus est et regnum Laorte7 fratri suo dimisit, qui satis honorifice in Creta feliciter est sepultus. Thelamacus autem, Ulixis filius ex Nausica uxore sua, regis Anthenoris filia, suscepit filium Deyfebum8 nominatum.

Pirrus abducts and marries Hermiona, wife of Orrestes. He thanks Appollo at Delphos for his success in avenging the death of Achilles upon Paris.Sed ad Pirrum iterum redit hystoria ad narrandum suos deinde processus et qualiter et quando Pirrus dies suos clausit extremos.9 Rex igitur Acchastus10 de morte filiorum suorum exacerbatus inmodice filiorum suorum corpora mortuorum11 Thesalliam deferri mandauit, ibique sepulti sunt, mandante rege Pirro, in monumentis eorum nimium preciosis. Fata uero, que in12 summa felicitate hominibus13 constitutis cecas parant insidias per quas a felicitatis fastigio decidere eos **f. 126rsubitam faciant in ruinam, ostendunt ea eis ualde placere que ruinosa postea14 pariunt detrimenta. Pirrus itaque in sui regni fastigio constitutus Hermione,15 Helene16 et Menelai filie17 et18 uxoris Horrestis, feruentis amoris cupidine captus fuit. Propter quod data opera ut sue satisfaciat uoluntati, Hermionam19 furtiue rapuit ab Horreste, et a regno dudum Agamenonis Micenarum,20 in quo regnabat Horrestes, in regnum Thesallie furtiue adduxit eam. Quam sibi matrimonio copulauit. Dolet ergo Horrestes
 [[ Print Edition Page No. 268 ]] 
de tanta verecundia sibi facta, sed in regnum1 suum2 inuadere Pirrum non est sibi tanta potestas.During his absence Hermiona asks her father Menelaus to kill her rival Andromacha, Hector’s widow. The people side with Andromacha and her son Laumedon and drive Menelaus away. Orrestes slays Pirrus and recovers Hermiona. Andromacha gives birth to a son Achilleides, who later gives the throne to Laumedon. Tacitus tamen reseruat in mente futuros euentus per quos sibi possit plene parari uindicte facultas. Factumque est quod Pirrus proposuit in Delfon3 insulam se conferre ad regratiandum Appollini4 deo et aliis diis de multa uictoria5 mortis6 Achillis patris eius sumpta de Paride crudeliter interfecto. Propter quod Pirrus in apparatu suo se accinxit ad iter, et in Delfon insulam se contulit, relictis in pallacio suo Andromacha,7 Hectoris dudum uxore, cum paruulo suo filio et eiusdem Hectoris nomine8 Laumedonta,9 cum et ipsa pregnans esset ex Pirro, necnon et10 Hermiona eius uxore, que post recessum Pirri misit Menelao,11 patri suo, sibi grauiter successisse de Pirro marito suo, qui12 solus Andromache amore bachatus de ea parum curabat aut nichil, vt acceleraret uenire Thesaliam13 quod14 Andromacham morti tradat cum eius filio Laumedonte.15 Menelaus itaque ad uerba Hermione filie sue Thesalliam properat, ubi, sui nobilitatis omisso pudore, in Andromacham irruit. Sed Andromacha subito puerum suum Laumedontem16 suas recepit in ulnas, et precipiti fuga lapsa se dirigit in plateas, ibique fortiter exclamans auxilium populi contra Menelaum implorat in lacrimis ne populus paciatur ipsam interfici cum paruulo nato suo. Populus autem incontinenti ad arma decurrit, et armata manu insequitur Menelaum, sic quod Menelaus timore populi stupefactus ad propria remeauit. Horrestes autem,17 audiens Pirrum in Delfon18 insulam peruenisse, ibi19 in20 multa militum comitiua se contulit, et21 in potenci manu aggressus est Pirrum, et manu propria ibi interfecit eundem. **f. 126vEt Pirrus mortuus est, qui statim in eadem insula fuit sepultus. Uxorem autem suam recuperauit Horrestes et in regnum suum ipsam adduxit. Pelleus uero et Thetis Andromacham ex Pirro pregnantem et Laumedontam eius filium a Thesallia recedentes in Molosam22 deferunt ciuitatem, ibique Andromacha peperit filium quem ex Pirro sustulerat et nomen eius Achilleydes23 est uocatum. Hic Achilleides24 creuit, et25 Laumedontam fratrem suum Thesallie coronauit in regem, seipso postposito, ad quem regnum ipsum racionabiliter26 pertinebat, et nichilominus
 [[ Print Edition Page No. 269 ]] 
ipsius sui fratris amore uoluit et mandauit quod omnes Troiani qui capti erant in Grecia libertate plenaria potirentur.

Mennon’s beautiful sister extracts his bones from his tomb, places them in a golden urn, and suddenly vanishes. Some men think her a goddess or fay.Preterea hic subiungit hystoria sic enarrans. Dictum est in libro xxiiiio et xxvo qualiter Achilles, mortuo Troilo, corpus Troili ad caudam equi sui ligauit et per totum exercitum uituperabiliter traxit illud,1 ad cuius2 recuperacionem rex Menon3 uiriliter institit, ipsum prostrauit ab equo et letaliter uulnerauit, sic quod quasi mortuus fuit delatus ad castra;4 qualiter5 Achilles ipsum, a suis omnibus Mirmidonibus interceptum, non sua uirtute bellica sed proditorie6 interfecit; qualiter7 postea8 rex Priamus ipsum iuxta Troilum fecit magnifice sepeliri.9 Nunc presens narrat hystoria quod predictus rex Menon10 quandam mire pulchritudinis habebat sororem suam, que manifeste uenit coram omnibus ad Menonis11 monumentum, illud aperiri mandauit, ossa Menonis12 extraxit13 ab ipso, et ea in quodam uase aureo reposuit conseruanda, que statim cum predicto uase de medio astancium ab oculis sic prorsus euanuit uelud vmbra quod14 nunquam in loco15 ipso16 postea uisa fuit. Hanc nonnulli dixerunt fuisse deam uel dee filiam uel vnam ex illis quam gentes fatam appellant.

[Incipit liber vltimus de morte Vlixis.] 17 18 19 20

Ulixes dreams of a beautiful image, which tells him that an embrace would prove fatal. It holds a spear tipped with fish-bone and declares it is a symbol of separation between them. Diviners interpret the dream to mean Ulixes will be exiled or killed by his son.De narranda igitur morte Vlixis, obmissis ad presens aliis, presentis hystorie stilus acuitur. Quare narrat et dicit quod Vlixes quadam nocte dormiebat in lecto suo et soporatus talem de se uidit in suo sompno uisionem. Videbatur enim sibi uidere quandam ymaginem iuuenilis forme tante mirabilis speciei quod ymago non putaretur humana sed pocius21 diuina pre nimia pulchritudine forme sue. Videbatur eciam sibi ultra modum appetere22 ymaginem illam posse tangere et eam23 suo cogi24 tenaciter in amplexu, sed illa suos uitabat amplexus et eum25 uidebatur26 a longe intueri. Deinde27 uero ad28 eum29 sibi propinqius uidebatur accedere et interrogabat ab eo quidnam uellet. Sed30 ille dicebat: “Uolo ut insimul coniungamus ut te forte cognoscam.” At31 illa dicebat Ulixi: “O quantum in hoc est tua grauis et32 amara peticio! Tu33 enim **f. 127rpetis a me ut
 [[ Print Edition Page No. 270 ]] 
tibi coniungar. Sed O quantum illa coniunccio erit infelix! Nam ex tali coniunccione necesse est quod vnus nostrum exinde moriatur.” Deinde uidebatur sibi quod ymago illa eadem1 ferebat in manu quandam2 lanceam, in cuius lancee summitate uidebatur haberi quedam turricula3 tota ex piscibus4 artificiose composita. Deinde5 uidebatur sibi quod illa ymago recedere uellet ab eo. Que dicebat sibi: “Hoc est signum impie6 disiunccionis que inter nos duos est postremo futura.” Vlixes autem tunc sompno solutus ualde miratus est de ipsius sompni uisione; multum suo disquirit7 in animo ad quid sompnum ipsum tendat. Demum illucescente die perquirit augurios et diuinos et eos ad se uenire mandauit. Quibus uenientibus et recitata eis ipsius sompnii qualitate, ipsi dixerunt quod per significacionem ipsius sompnii aperte conicitur Vlixem per filium8 exilio uel morti tradendum.

Ulixes orders Thelamachus kept in custody and withdraws and fortifies himself.Cuius rei causa Vlixes ualde perterritus Thelamacum9 filium suum capi fecit et eum mandauit fideli10 custodia detineri. Ipse uero11 elegit sibi locum in quo posset secure manere in quorundam suorum secretariorum fidelissima comitiua. Vallauit enim locum ipsum muris altis et fortibus, ad quem non nisi per pontem quendam uolticium haberi poterat12 accessus. Statuit eciam quod ad eum nullus accederet nisi esset aliquis de suis secretariis supradictis.

Thelagonus, Ulixes’ son by Circes, seeks his father. Repulsed by Ulixes’ guards, he hurls back a javelin cast at him by Ulixes and wounds him mortally. Learning his opponent’s identity he reveals his own. Thelamachus welcomes Thelagonus as brother. Ulixes dies in Achaia.Factumque est quod cum13 Ulixes dudum ex Circe quendam filium suscepisset, Thelagonum14 nominatum, qui cuius esset filius a nemine sciebatur preterquam a Cyrce15 sua tantummodo genitrice. Factus16 est Thelagonus17 annorum xv, qui studiose querit a matre cuius fuerit filius et si viuit pater18 et in quo loco moretur.19 Diu20 negauit mater21 eum certificare de patre. Demum cum Thelagonus22 matrem super inquisicione patris diucius stimulasset, affecta23 tedio stimuli filialis filio pandit et reserat regem Vlixem esse patrem ipsium et eum de loco regni sui ubi moratur Vlixes diligenter instruxit. Thelagonus autem in relacione matris est nimium factus letus. Desiderio tamen24 nimio25 in26 vno fluctuat patrem suum uidere uelle, et ad eum accedere desideranti animo exardescit. A matre igitur sua obtenta licencia, que de celeri reditu rogat illum, Thelagonus se accinxit
 [[ Print Edition Page No. 271 ]] 
ad iter, et tantum per dietas suas laboriose processit quod peruenit1 Acayam,2 ubi factus certus de loco ubi morabatur Vlixes ad ipsum locum3 accedit. Cunque quadam4 die lune in mane applicuisset ibidem, in introitu pontis inuenit custodes Vlixis, quos affectuose rogat5 ut eum ad **f. 127vVlixem accedere sponte permittant. Negant illi, mandatum domini seruare uolentes. Instat Thelagonus humilibus precibus, at illi uiribus utentes repellunt eum et iniuriose et uiolenter impellunt. Quare Thelagonus,6 dum illatas sibi pati nollet iniurias, in vnum ex predictis custodibus iurruit, et pugno clauso7 sic potenter in cathena8 colli percussit quod, eius fracta cathena9 colli, protinus expirauit.10 Alios uero custodes eius socios impellendo uiriliter a ponte deiecit et11 precipitauit in vallo.12 Fit ergo clamor maximus. Quare multi irruentes ad arma in Thelagonum irruunt, ipsum interficere sathagentes. Sed Thelagonus, facto impetu in vnum eorum qui aggressi sunt eum, ensem quem habebat in manu ab eo violenter extirpat, et in alios irruens ense nudo quindecim interfecit ex eis et ipse ab eis est grauiter uulneratus. Deinde cum clamor fortius inualesceret, ad uoces13 clamoris14 surgit Vlixes, putans ne aliquis de familia Thelamaci15 detenti per domesticos suos inuaserit illos16 ut pro sui liberatione17 eos uulneret aut18 occidat. Quare iratus19 cum quodam iaculo quod20 ferebat in manu ad locum clamoris accelerat, ubi suos uidit ab illo adolescente sibi incognito interfectos. Cernit eum et in uindictam21 necis occisorum iaculum ipsum22 uibrauit in ipsum sic quod eum percussit. Ex eo non tamen multum lesit eundem. Sed Thelagonus contra Vlixem iaculum impetuose uibrantem,23 cum non cognosceret si esset Vlixes, arrepto24 illo eodem iaculo quod25 ipse uibrauerat et in terram ceciderat, ipsum26 impetu duriori retorsit sic quod ipsum ex eo letaliter uulnerauit, costas eius ex27 ipso uulnere28 perforando. Quare Vlixes ex ipso ictu uulneratus in terram decidit, seipsum sustinere non ualens, vtpote qui29 morti sentit se esse uicinum. Corporee itaque uires in ipso deficiunt, et cum ipse quasi defecerit in sermone, balbucientibus uerbis querit a Thelagono quisnam esset. Dum Vlixes
 [[ Print Edition Page No. 272 ]] 
tu<n>c ad memoriam suam reducit letalem sui sompnii uisionem, Thelagonus uero ad interrogacionem Vlixis a circumstantibus querit quis ille sit qui ipsum1 interrogat. Dicunt ei Vlixem esse. Quo audito, Thelagonus anxius exclamat dicens: “Ve michi! Veni uidere patrem meum ut eo2 **f. 128ruiuente letarer cum eo, et nunc factus sum occasio mortis eius.” Et statim pre dolore nimio in terram cecidit ueluti semiuiuus. Demum a terra consurgens, laniatis uestibus, cum3 esset inermis, faciem suam pugnis contundit in lacrimis et a suo uertice flauos capillos euellit.4 Prostratus itaque ad pedes Vlixis se dirigit,5 in singultibus lacrimarum dicit se esse Thelagonum infelicem Circes filium, “quem tu, Vlixes pater mi, ex ea infeliciter suscepisti. Si morieris, kare pater, dii faueant ut tecum moriar6 et post te me viuere non permittant.” Vlixes uero agnouit eum7 suum esse filium ex8 Circe,9 blanditus10 est ei11 in sui corporis debilitate maxima in qua erat, et mandat fractis eloquiis ut a lacrimis abstineat et dolore. Pro Thelamaco filio suo mittit, qui ueniens in Thelagonum querit irruere, quasi necem patris auidus uindicare. Sed Vlixes uerbis et nutu ut potuit Thelamaco inhibet12 ne insurgat in ipsum, ymo ut13 eum14 carum15 habeat utpote16 fratrem suum. Ducitur ergo Vlixes in Acayam fere mortuus, ubi triduo17 tantum uixit et post triduum expirauit, qui in Achaya honore regio sepelitur.

Thelamachus becomes king. He entertains Thelagonus for a year and a half. Thelagonus is sent for by his mother Circes, who is overjoyed at his return. She dies and Thelagonus rules for sixty years.Post cuius mortem statim Thelamacus18 paterni19 regni fuit assumptus in regem. Thelagonum20 fratrem suum multo fouet honore, per annum vnum et dimidium detinuit eum21 secum,22 in honore maximo fecit eum militem.23 Retinere uoluit eum magis, sed Thelagonus matris24 sollicitatus ad25 litteras, ut matri satisfaciat, inuitus recedit a fratre. In cuius recessu Thelamacus multum26 eum donis et muneribus honorauit et27 omni eo quod faceret28 ad apparatum recessus ipsius. Recessit ergo Thelagonus a fratre suo Thelamaco in multis lacrimis defluentibus ab utroque. Qui post recessum eius in Aulidem insulam ad matrem sanus applicuit.29 De cuius30 reditu et aduentu ultra modum mater facta est ylaris, que multum fuerat de filio curiosa propter tanta fatorum discrimina que sic31 infeliciter emerserunt,32 prout ipsa preuiderat arte sua. Non33 post multos autem dies Circes letaliter egrotauit. De qua egritudine uiolenter
 [[ Print Edition Page No. 273 ]] 
oppressa diem clausit extremum. Thelagonus1 igitur2 in regem assumitur et uixit in regno suo annis feliciter lx.3 Thelamacus uero regnauit in Achaya annis lxx **f. 128vet multiplicatum est regnum Achaie sub eius gubernacione4 ualde nimis. Vlixes autem uixit annis lxxxxiii et feliciter mortuus est in regno suo.5

Dares ends his history with the capture of Troia; the remainder comes from Ditis.Et6 in hoc loco Dares presenti operi finem fecit, sic et Cornelius. Reliqua7 ergo8 sunt de libro Ditis. Licet Dares Troyanus in capcione Troye suo operi finem fecerit, qui postea in libro suo ulterius non processit, reliqua uero sunt de libro Ditis ipsius usque ad finem, qui integre facere uoluit opus suum. Et ideo si quid huic operi superadditum inueniatur, credendum est non esse de ueritate operis ipsius sed de operis ficcione.

Dares and Ditis agree that Anthenor and Eneas betrayed the city. They disagree concerning the manner of the betrayal and concerning Heccuba.Verum tamen Dares et Ditis, qui tempore ipsius Troyani belli in ipso bello fuere9 presentes, in composicione operum eorum10 inuenti sunt pro maiori parte concordes et in paucis inuenti sunt discordantes.11 Quod autem12 Anthenor et Heneas fuerunt actores13 prodicionis ipsius bene conueniunt. Dixit tamen Dares quod Pollidamas Anthenoris filius de nocte accessit ad Grecos, qui de modo capcionis ciuitatis cum Grecis ea nocte tractauit,14 ut signo dato per eum Ylion aggredi procurarent. Dixit eciam quod Greci de nocte Troyam intrauerunt, nec intrasse per murum ruptum occasione equi erei facti per Grecos (cum de equo ipso nullam fecerit mencionem), sed fuisse dixit ingressus15 per portam Sceam,16 vnam de portis ciuitatis Troye. In cuius porte summitate erat fabricatum et infixum de marmore quoddam magnum caput equi, licet Uirgilius de equo ereo cum Dite concordet. Et17 in18 hanc portam Sceam19 dixit Dares Anthenorem et Heneam cum Pollidama20 recepisse Grecos et eis exinde aditum prestitisse et per eos fuisse ea21 nocte magnum Ylion interceptum et in illud primo Neptolomum filium Nestoris introductum. Dixit eciam idem Dares Heneam non22 solum Polixenam occultasse uerum eciam eius matrem Heccubam cum eadem et hac de23 causa exilio fuisse dampnatum. De morte uero ipsius Heccube nichil dixit.

Dares adds figures on the duration of the war, the number engaged on each side, etc. In fine tamen sui operis hoc addidit:24 pugnatum est25 annis x, mensibus vi, et diebus xii; et de Grecis apud Troyam octingenta26 sex
 [[ Print Edition Page No. 274 ]] 
milia pugnatorum iuerunt;1 Troyani2 uero pugnantes3 qui pro ciuitate ipsa defendenda pugnauerunt fuerunt4 vi5 centa septuaginta sex milia. Dixit eciam naues cum quibus exulauit Heneas fuisse ccas **f. 129ret6 cum quibus Paris in Greciam fuit profectus. Troyani uero qui sequti sunt Anthenorem fuerunt duo milia quingenti. Ceteri sequti sunt Heneam. Troyani autem et Greci utriusque partis maiores, qui et a quibus interfecti fuerunt, sunt hii, ut scripsit idem Dares. Hector uero7 interfecit8 regem9 Archilogum,10 regem Prothesilaum, regem Humerum,11 regem Patroclum, regem Orchimenum,12 regem13 Pallamonem,14 regem Pheypum,15 regem Prothenorem,16 regem Dorium,17 regem Xantipum,18 regem19 Leontum,20 regem Merionem,21 regem Polixenum,22 regem Pollibetem,23 regem Cedium,24 regem Fannum,25 regem Epistrophum,26 et regem Alpinorem.27 Paris uero interfecit regem Pallamidem, regem Anthilogum,28 Achillem, et Ayacem. Ayax uero29 ipsum Paridem interfecit,30 cum ambo se mutuis uulneribus occidissent. Heneas uero interfecit regem Amphimacum31 et regem Nereum.32 Achilles uero33 interfecit regem34 Euphenium,35 regem Ligonium,36 Troilum, regem Yponeum,37 regem Euforbium,38 regem Menonem,39 regem40 Austerum,41 regem Plebeum,42 Hectorem, et regem Neptholonum.43 Sed Pirrus interfecit Penthesileam, regem Priamum, et eius filiam
 [[ Print Edition Page No. 275 ]] 
Polixenam. Dyomedes1 uero interfecit regem Anthipum,2 regem Esterion,3 regem P<r>otenorem,4 et regem Optonemum.5

**f. 130rEpytaphia6 uero7 Hectoris et Achillis sunt ista.

The epitaphs of Hector and Achilles.Hectoris enim sunt hec et sufficisset primus versus, qui valde compendiosus est et omnia comprehendens, qui talis est.

EPYTHAPHIUM8 HECTORIS

Troum9 protector, Danaum metus, hic iacet Hector,

Defensor patrie, iuuenum fortissimus, Hector,

Qui murus miseris ciuibus alter10 erat.

Occubuit telo uiolenti uictus Achillis,

Occubuere simul spesque salusque11 Frigum.12

Hunc ferus Eacides13 circum sua menia traxit,

Que iuuenis manibus texerat14 ante suis.

O quantos Priamo lux attulit illa dolores,

Quos fletus Heccube, quos dedit Andromache!

Sed raptum pater infelix auroque repensum15

Condidit et merens accumulauit humo.

EP[H]ITHAPHIUM16 ACHILLIS

Pellides17 ego sum, Thetidis18 notissima proles,

Cui19 uirtus clarum nomen habere dedit,20

Qui straui tociens armis uictricibus hostes,

Inque21 fugam solus milia multa dedi.

Hectore sed magno summa est michi gloria ces[s]o,

Qui sepe Argolicas22 debilitauit opes.

Ille interemptus23 subiit, me uindice,24 penas.

Pergama25 tunc ferro succubuere26 meo.

Laudibus immensis uictor super astra ferebar,27

Cum pressi hostilem, fraude peremptus,28 humum.

Ego29 autem30 Guido de Columpnis31 predictum Ditem Grecum in omnibus sum sequtus, pro eo quod ipse Ditis perfectum et completum fecit in omnibus suum opus ad litteratorum uidelicet solacium, vt ueram **f. 129vnoticiam habeant presentis hystorie et ut magis delectentur in ipsa. Et ego hystoriam ipsam ornassem dictamine pulchriori
 [[ Print Edition Page No. 276 ]] 
per ampliores methaphoras et colores et per transgressiones occurrentes,I, Guido de Columpnis, have followed Ditis the Greek in all things. Anxious to forestall interruptions, I completed my work in seventy-one days, though I had written the first book long before at the instance of Matheus, Archbishop of Salerno. The work is intended to correct the errors of Virgilius, Ouidius, and Homerus. que ipsius dictaminis sunt picture; sed territus ex magnitudine operis, ne dum occasione magis ornati1 dictaminis opus ipsum longa narraccione protraherem, infra cuius temporis longitudinem aliqua michi superuenissent incomoda, prout est fragilitatis humane uel mutacio uoluntatis, propter quod cessassem ab opere et opus ipsum suum non peruenisset ad finem, vtpote sui carens beneficio complementi — in tantum institi, Spiritus Sancti gracia ministrante, quod infra tres menses, a xva2 uidelicet mensis Septembris prime indiccionis usque ad xxv3 mensis Nouembris proxime subsequentis, opus ipsum in totum per me perfectum4 extitit et completum; licet longe ante ad instanciam domini Mathei de Porta, venerabilis Salernitani5 archiepiscopi, magne sciencie uiri, de presenti opere composuerim primum librum tantum et non plus. Nam ipso postmodum sublato de medio qui condendi a me presens opus erat michi stimulus et instinctus, ab ipsius6 prosequcione cessaui, cum non esset cui de hoc placere merito potuissem. Consideraui7 tamen defectum magnorum auctorum, Virgilii, Ouidii, et Homeri, qui in exprimenda ueritate8 Troyani casus nimium defecerunt, quamuis eorum opera contexuerint siue tractauerint secundum fabulas antiquorum siue secundum apologos in stilo nimium glorioso, et specialiter ille summus poetarum Virgilius, quem9 nichil latuit. Ne eius ueritas incognita remaneret ad presentis operis perfeccionem efficaciter laboraui.

Colophon**f. 130vFactum est autem presens opus anno dominice incarnacionis millenio10 ducentesimo lxxxvii eiusdem prime indiccionis feliciter.11 Explicit liber de casu Troye.12 Deo13 gracias.14

Endnotes

 [*] 

  •                                                                                      Sigla
  • Codices
    • A         Additional 36671
    • A1       Additional 15477
    • A2       Additional 22155
    • C         Harvard Lat. 35
    • H         Harley 4123
    • P1       Paris, Bibliothèque Nationale, fonds lat. 5694
    • P2       Paris, Bibliothèque Nationale, fonds lat. 5695
    • R         Royal 15, C, xvi
    • [Ex his codicibus ad textum construendum nisi aliter
      notatur adhibiti sunt soli ACHP1P2 (vid. p. xiv, supra).]

  • Fontes
    • B         Benoît de Sainte-Maure (French)
    • D         Dares (Latin)
    • D1       Dictys (Latin)

  • Versiones
    • B1       Basle (German)
    • L         Lydgate (English)
    • N         Naples (Italian)

  • Editiones
    • C1       Cologne
    • S1       Strassburg 1486
    • S2       Strassburg 1494

 [1 ] Incipit . . . Messana om ACH

 [2 ] sive P1

 [3 ] olim ciuitatis P1

 [4 ] Troie P2

 [5 ] de Messana] Messana P1 Messaria P1 Messanensem S1

 [6 ] Et S1 si et CH etsi P1

 [7 ] obruantur S1

 [8 ] exacti . . . antiqua . . . antiqui . . . exacta P1

 [9 ] Et S1 conseruancia HP2

 [10 ] ac si viuerent om. P1

 [11 ] Troiane ACHP2

 [12 ] S1 om. MSS.

 [13 ] Et S1 longi AP2

 [14 ] Et S1 om. CH

 [1 ] fabulose C fabulase P1

 [2 ] S1 Homero N. hominem A hominum CHP2P2

 [3 ] [autore] dicomporre bugie N fictionum S1 uite omnium ACP1P2 uite hominum H

 [4 ] Et S1 actorem HP1

 [5 ] prodigioso CP1

 [6 ] inter ipsa C inter illa P1

 [7 ] om. CP1

 [8 ] Et S1 om. ACP1P2

 [9 ] Eneidos C

 [10 ] semper A etsi H licet semper S1

 [11 ] Tronum A Troianica C Troianorum HS1

 [12 ] ad S1 om. AHP2

 [13 ] separare sciant] semper P1

 [14 ] sciatur add. P1

 [15 ] Phrigium CP2S1

 [16 ] Darentem A Daratem C

 [17 ] de Messana] Messana AP1S1 Messarera C Messanensem H Messaria (et alibi) P2

 [18 ] Et S1 libellis AP2

 [19 ] Actenis C

 [20 ] Et S1 curauit ACP1

 [21 ] esset P1

 [22 ] pro . . . breuitate] propter nimiam breuitatem A pre nimia breuitate H

 [23 ] Et S1 inuenitur ACP1

 [24 ] Et S1 fuerit AC

 [25 ] Ythalia P2

 [26 ] Et S1 etiam P1 om. A

 [1 ] Italiam H

 [2 ] Et S1 demonstrabitur A describitur CH scribetur P1

 [3 ] armatorum P1

 [4 ] insignibus P1

 [5 ] om. HP2S1

 [6 ] aduenerint C uenerunt P1

 [7 ] fuerit CHS1

 [8 ] enim CP1

 [9 ] accedamus CP1

 [10 ] explicit prologus om. CP1S1

 [11 ] Incipit . . . primus om. C

 [12 ] Pelleo C Peleo . . . habendum] Iasone quem rex Pelleus pro aureo uellere acquirendo ad se in Calcas insulam conferendum induxit P1

 [13 ] Et S1 Solonicium C Salonichium HP2 Salonichum P1

 [14 ] Peleüs B (v. 149)

 [15 ] Thetis B (v. 151) Tetide C

 [16 ] Achilles ACHP2

 [17 ] Abrutinos AP2 Aprucinos C Aprusinos S1

 [18 ] Secilie A Scicilie C

 [19 ] Aprutium P2

 [20 ] Thetym A

 [21 ] om. P1

 [22 ] Tesalie C

 [23 ] natus ACP2 natus uel nactus H

 [24 ] Et S1 hiis HP1

 [25 ] xiiiio AHP2S1 sexto C in fine add. P1

 [26 ] Methamorfoseos CP2 Methamerphoseos H

 [27 ] cuiusdam . . . infirmitatis] quadam infirmitate letifera AS1

 [28 ] grauidine sue P1 sue P2 om. AS1

 [1 ] Mathei AHP2

 [2 ] Et S1 monstrauit H monstra P1

 [3 ] Peleüs B (v. 715) Pelias D (2, 1)

 [4 ] Esonem CP2

 [5 ] longe P1

 [6 ] confractus ACP1P2S1

 [7 ] Et S1 caligarunt A caliginarent CH

 [8 ] Methamerfoseos H

 [9 ] Et S1 agniculus AH iuuenis CP1

 [10 ] omnium CP1P2

 [11 ] Pellei P1

 [12 ] Et S1 regi AHP2

 [13 ] Et S1 Peleo AHP2

 [14 ] eidem AHP2 om. S1

 [15 ] regnaret CP1

 [16 ] quem AHP2S1 quia P1

 [17 ] monstrabat A monstrauit H

 [18 ] om. P1

 [1 ] Colchos A Calcos H

 [2 ] Oëtès B (v. 1164) Cethes A Cethes L (I, 1259)

 [3 ] in terram CP1

 [4 ] Et S1 huiusmodi igitur H cuius P2

 [5 ] ex satis] exactis ACHP2 ex draconis S1

 [6 ] hoc P1

 [7 ] igitur CP1

 [8 ] Cethes (et alibi) A

 [9 ] magnum C

 [10 ] om. C

 [11 ] huiusmodi P1

 [12 ] honorem add. P1

 [13 ] Et S1 pro P2 om. ACH

 [14 ] compendio P1

 [15 ] Et S1 se AH om. CP2

 [16 ] offere P1

 [1 ] Qualiter Iason cum Hercule regis Pellei fallaces insidias non aduertens ad ipsius regis uotum uiriliter exequendum incolumis regni portum Troyani applicuit add. P1

 [2 ] serenitate P1

 [3 ] excellentia ACS1

 [4 ] om. P1

 [5 ] ad . . . peragenda] ad predicta H viatica S1 om. AP2

 [6 ] ipsius viatici] ipsius viuaci AH ipsius inuaci P2 om. CP1S1

 [7 ] elegendum P1

 [8 ] igitur P1

 [9 ] Et S1 om. ACP2

 [10 ] et horum] horumque P1

 [11 ] delectationis MS.

 [12 ] serenitatis P1

 [13 ] ad P1S1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] Et S1 credens A inter P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] igitur CP1

 [18 ] om. P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] rex C rex add. P1

 [21 ] indicte curie] Et S1 in dicta curia A dicte curie CH

 [1 ] Et S1 presumpsit A presencit CP1

 [2 ] Calcos (et alibi) H

 [3 ] nauigantibus A

 [4 ] artibus C

 [5 ] Argon H

 [6 ] contrussit C om. P1

 [7 ] auctoris CP1

 [8 ] primo P1 om. C

 [9 ] uota P1

 [10 ] Argum A

 [11 ] ad add. P1

 [12 ] De recessu Iasonis de Thesalia add. A

 [13 ] fortis A

 [14 ] et fortis] Et S1 et magnus A et ferox C om. HP1

 [15 ] Almona C Almena HP2S1

 [16 ] Anfitrionis MS. Amphitrionis AHP2 Amphytrionis C

 [17 ] Et S1 artibus ACP2

 [18 ] hic . . . est] S1 hoc (hic CP1) si crederetur dignum est (esse CP1) ACHP1P2

 [19 ] eorum AHP2S1

 [20 ] Cerberum C

 [21 ] et P1

 [22 ] multas mundi partes om. P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] actraxerunt A obtraxit C extraxit P1 extraxerunt P2 abstraxit S1

 [25 ] sufficiat P1

 [26 ] Et S1 Macedonus CP1P2

 [27 ] Alexander ACHP2

 [28 ] Et S1 quod AHP1P2

 [29 ] dicitur P1

 [30 ] nos P1

 [31 ] R [welches] durch [eine enge] B1 [il quale] per [luogo istretto] N om. A1A2 MSS. S1

 [1 ] Syrie P1 suis P2

 [2 ] Achon A Acton H

 [3 ] potentissime P1

 [4 ] Et S1 Sibille C Sibilie P2

 [5 ] Secce CP1 Setta N

 [6 ] om. P1

 [7 ] Saphi AP2 Sapphy C Salbi H Longa Saphi L (I, 166) Saphis S1

 [8 ] in CP1

 [9 ] igitur CP1

 [10 ] aliis add. CP1

 [11 ] naui CS1

 [12 ] dissiluit C dissiliuit P1

 [13 ] Philothete eis A Philotete eis CP1S1 Philocteta D (20, 17) Philoche eis H

 [14 ] licet A silicit P1 videlicet S1

 [15 ] Agne A Argue P2

 [16 ] om. P1

 [17 ] Et A1A2S1 Grecam C1R

 [18 ] Agnem A

 [19 ] Et S1 iuxta AP1 om. CP2

 [20 ] Methameris H Metamephoseos P2

 [21 ] Calixthonam A Calistonem C Calixtonam H

 [22 ] Achadem P1

 [23 ] axen MS.

 [24 ] “Est uero cur quis Iunonem ledere nolit/ofensaque premat, que proximi sola nocendo? O/ergo quantum ego! Quam uasta potencia nostra est!/Esse hominem vetui: facta est dea! Sic ego penas/sontibus impono, sic est mea magna potestas!” add. C

 [25 ] aut A ad P1 ac P2

 [26 ] cerulee P1

 [27 ] cursum AH

 [28 ] motus C

 [1 ] Et S1 Simeonta (in text. Simoënta) B (v. 983, nota) Simoinita C [ad portum] Simoenta D (3, 19) Symeonta HP2 Simeonte P1

 [2 ] om. CP2

 [3 ] liber secundus om. C

 [4 ] Iasone . . . Hercule et om. AC

 [5 ] et . . . illis] qui, maris fatigacione laxati, in Troyani regni pertinentias eorum causa quietis descenderant P1

 [6 ] Lamedonta AP2 Laumedonta CH Laomedonta S1

 [7 ] Iasonem et Herculem A

 [8 ] de . . . illis om. C

 [9 ] laxati P1

 [10 ] Et S1 inuita AP2

 [11 ] sine causa om. P1

 [12 ] succumbant P1

 [13 ] om. P1

 [14 ] pupillis CP1

 [15 ] petita P1

 [16 ] om. AP1S1

 [17 ] per . . . longa om. P1

 [18 ] iniuriam P1

 [19 ] suorum add. A suarum add. H

 [20 ] om. CP1

 [21 ] om. AH

 [22 ] nec CP1

 [23 ] processerint CP1

 [24 ] propter CP1

 [25 ] Eneam ACHP2

 [26 ] Ascarum A Astanium H

 [27 ] Et S1 recipiunt C receperint HP1P2

 [28 ] Eneo H

 [29 ] sotio MS.

 [30 ] Regnum A fluuium add. C

 [1 ] tantam P1

 [2 ] Athenor A Antenor P2

 [3 ] Silicia A Sciciliam (et alibi) C

 [4 ] Sycano AH Sicanio C

 [5 ] Silicia (et alibi) A

 [6 ] S1 Sycana A Sacania C Syconia H Siccana P1 Sicana P2

 [7 ] S1 quia AC qui praem. HP1P2

 [8 ] Scicano C

 [9 ] Scicania C

 [10 ] Syculo A Sciculo C

 [11 ] Siccula P1

 [12 ] Caieta C Gaieta HP2S1

 [13 ] Diomedes C

 [14 ] et P1

 [15 ] Chalabriam C

 [16 ] sotios MS.

 [17 ] Et S1 Cyrcem A Curem H Circen P1

 [18 ] Ysodorus A

 [19 ] Et S1 Dyomede AP1 Dyomedee H

 [20 ] ut add. AP1P2S1 quod add. H

 [21 ] Simoinite C scilicet poeta add. P2

 [22 ] Lamedontam (et alibi A) AP2 Laumedontam (et alibi H) CH

 [23 ] explicauit P1

 [24 ] Qualiter regis Laumedontis legatis in ipsius regno residencia protrahenda ultius Iasoni et Herculi denegauit add. P1

 [25 ] S1 [tener]la N om. MSS.

 [1 ] Et S1 suam HP2 ipsius P1

 [2 ] Et S1 sentiet H senserit P1

 [3 ] om. AH

 [4 ] mutata AS1 mutuata C

 [5 ] Qualiter Iason conuersus ad suos de illata sibi iniuria a Laumedonte rege conqueritur add. P1

 [6 ] discedamus CP1

 [7 ] Et S1 possit P1

 [8 ] illi. Responsio facta per Iasonem regis Laumedontis legato add. P1

 [9 ] ipsos A nuperime H nuper P2 om. S1

 [10 ] Et S1 necessario add. CP1P2

 [11 ] Et S1 audierit A audiuerint P2

 [12 ] concedentem A consimilem P2

 [13 ] Et S1 refutit A refusit H reculit P2

 [14 ] Minatoria responsio Herculis ad regis uerba legati add. P1

 [15 ] Et S1 crastina CP1

 [16 ] viveret A uiuit H

 [17 ] superare AP1 parare S1

 [1 ] Regis legaci suasio ut Iason et Hercules sine mora recederent add. P1

 [2 ] a rege P1

 [3 ] a rege] est P1

 [4 ] salubriori P1

 [5 ] postea CP1

 [6 ] Qualiter Iason et Hercules sine mora alta sulcant maria add. P1

 [7 ] Phylothete A Philothete C

 [8 ] Et S1 congregare CP1 cogere P2

 [9 ] eius AP1P2

 [10 ] pars equalis AP2 partes equales CHP1 vel equales add. S1

 [11 ] ac C et P1

 [12 ] Argon ACHP2

 [13 ] Phrigie A

 [14 ] non post] Et S1 transp. P2

 [15 ] Iachonites A Iacintos C Iaconetes P1

 [16 ] Chetes A

 [17 ] uenatoribus P1

 [18 ] Et S1 riuulos AHP2

 [19 ] venaticum A uenatrium P1

 [20 ] et add. AS1

 [21 ] longa P1

 [22 ] illis CP1

 [23 ] illucere A elucescere CS1 illucere P2

 [24 ] speciosas C spetiosas P1

 [1 ] iuuentutes CP1

 [2 ] floribus CP1

 [3 ] eorum CP1

 [4 ] eis C eius P1

 [5 ] ipsis add. S1 om. CP1

 [6 ] regis P1

 [7 ] Chetes (et alibi) A

 [8 ] nitentes P1

 [9 ] in modesta] immodesta A modesta P1

 [10 ] huic CP2

 [11 ] De Medea qualiter Iasonis amore capta fuerit add. A De Medea qualiter capta fuit amore Iasonis add. C De Medea qualiter amoris Iasonis capta fuit add. HP2 Incipit liber tercius. De Medea qualiter amore Iasonis philicapta add. P1

 [12 ] Et S1 multarum CP2

 [13 ] om. CH

 [14 ] om. P1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] sue CS1

 [17 ] receperat C recipit P1S1

 [18 ] plurimum P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] om. HP2S1

 [21 ] Et S1 studiosam H om. P1

 [22 ] disciplinis P1

 [23 ] Et S1 tota C totius H

 [24 ] inhibens CP1

 [25 ] Helycona A Elicona C Elicoria HP2

 [26 ] margarita S1

 [27 ] scientie CS1

 [28 ] qua S2

 [29 ] fortasse nodos (cf. p. 26. n. 1)

 [30 ] Et S1 exorcizationis CP1 exhortationum H

 [1 ] Fluuios P1

 [2 ] tempestatione P1

 [3 ] naturalem CP1S1

 [4 ] Et S1 eclipcio C ecliptica HP1 ecliptiaca P2

 [5 ] Et S1 extante CP1

 [6 ] in coniunctione] coniunctione in S1

 [7 ] Egipcius C Egyptius P2 philosopus add. P1

 [8 ] Protholomeus A Tholomeus CP1 Ptholomeus S1

 [9 ] Et S1 nam AC nom P1

 [10 ] uoluet AHP2S1

 [11 ] sex (supra septem in rasura) P1

 [12 ] Et S1 continua AP2 om. C

 [13 ] Et S1 posuit AC

 [14 ] preteribit ACP1S1

 [15 ] Et S1 incarnati ACP2

 [16 ] S1 condiccione ACHP1 contraditione P2

 [17 ] cum AP2S1

 [18 ] Et S1 om. AP1P2

 [19 ] Dyonisius AHP2 Dionisii visioni C

 [20 ] Auriopagita H Anuopatica P2

 [21 ] et . . . studiosus om. C

 [22 ] om. P1

 [23 ] eclipsasse AHP1P2 eclipsari S1

 [1 ] cui A

 [2 ] om. P1

 [3 ] ac CP1

 [4 ] Gabaon S1

 [5 ] Et S1 hic ACP2 hec P1

 [6 ] hoc add. A

 [7 ] ponuntur P1

 [8 ] Et S1 peritissima P1P2

 [9 ] mandato P1

 [10 ] in CP1

 [11 ] decoro C decorata HS1 decori P1

 [12 ] ita est P1 om. C cuncto . . . familiaritate om. S1

 [13 ] grada P1

 [14 ] obmissa C

 [15 ] om. CP1

 [16 ] curriculis P1

 [17 ] de . . . formam] ad formam de forma CHP2S1

 [18 ] materiam S1 om. CH

 [19 ] laudenda A colaudanda CP1

 [20 ] quare CP1

 [21 ] Et S1 consensisti H iungere censuisti P1

 [22 ] Et S1 priuaueris AH

 [23 ] quid P1

 [24 ] potuisse C potuisses P1

 [1 ] et incongruos om. CP1

 [2 ] intra regem P2 regem add. HS1

 [3 ] in rasura P1

 [4 ] aciem CP1

 [5 ] menbra MS.

 [6 ] Et S1 om. AP2

 [7 ] incendio add. CP1

 [8 ] secum AS1 tecum H

 [9 ] enim add. AH

 [10 ] om. P1

 [11 ] ei CP1

 [12 ] inspiciebant P1

 [13 ] ei P1

 [14 ] Et S1 aliis HP1

 [15 ] om. AH

 [16 ] excusabili AHP2S1 excusabiliter C

 [17 ] conuertebat AH conuertatur C

 [18 ] ratione add. S1

 [19 ] uocis add. P1

 [20 ] Et S1 colligit CP1P2

 [21 ] ista P1

 [22 ] ipsi AP2 ipsam S1

 [23 ] Et S1 cuius A eius CHP1

 [24 ] De coloquio inter Medeam et Iasonem add. C

 [25 ] suo AH

 [26 ] excepta P1

 [27 ] possit P1

 [28 ] pusillatione CP1

 [29 ] per ignominiam] pro ignominia CH

 [1 ] fortune causa C fortune HP1P2S1

 [2 ] Et S1 miseris A miseri C

 [3 ] om. P1

 [4 ] circa . . . medium] contra (circa H) huius (ipsius H) diei medium AH

 [5 ] om. P1

 [6 ] Et S1 autem add. H uero add. P1

 [7 ] claudunt CS1

 [8 ] cum P1 om. C

 [9 ] quo S1

 [10 ] obici AP2 obiectu C obicere H om. S1

 [11 ] Et S1 sibi P2 sibi add. AH

 [12 ] et honestate C honestate P1

 [13 ] Iason P1

 [14 ] Medea Iasonis amore bacchata sic illum extitit alloquta add P1

 [15 ] Et S1 nota P1 ingnoto P2

 [16 ] inhonestatis H in honesta P2

 [17 ] ex quadam] exequenda P1

 [18 ] ineffabilis P1

 [19 ] om. AP2S1

 [20 ] in add. AHS1

 [21 ] sospitare P1

 [22 ] hoc H ad hoc S1

 [1 ] profuturus H profuturam S1

 [2 ] perceptabili MS.

 [3 ] Qualiter Iason ad Medee uerba humili sermone respondit add. P1

 [4 ] mulierum add. HP2 mulier et add. S1

 [5 ] mulier add. A

 [6 ] Iterum Medea Iasonem hoc fuit sermone loquta add. P1

 [7 ] in expugnando P2

 [8 ] euaserit CP1

 [9 ] emittentibus C

 [10 ] famosa A fumosas CP1

 [11 ] fauillas CP1

 [12 ] Et S1 lumine H limite P1

 [13 ] Verbis Medee Iasonis iterata contraresponsio add. P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] excusatus C exitus P1

 [16 ] uilesceret P1

 [17 ] abbondanza N (cf. p. 113, n. 4) libertate AHP1P2 in labore C libertati S1

 [18 ] Et S1 proponere AHP2

 [19 ] Continuata responsio per Medeam ad uerba Iasonis add. P1

 [20 ] tam vicini] tanto C tanti P1

 [21 ] Et S1 interita P1

 [1 ] antitodum MS.

 [2 ] consequaris AH

 [3 ] mei P1 om. C

 [4 ] parere P2S1

 [5 ] uitaris H uteris P1

 [6 ] Ad Medee uerba Iason sic breui sermone respondit add. P1

 [7 ] decreuistis AS1 decreuisti H decreueris P1

 [8 ] Cui Medea] Medea sic Iasoni respondit P1

 [9 ] pro certo om. P1

 [10 ] totius CP1

 [11 ] Et S1 mali C om. H

 [12 ] om. P1

 [13 ] alia AC om. S1

 [14 ] Iterum dixit Iason add. P1

 [15 ] que add. HP1P2

 [16 ] speciosas C om. P1

 [17 ] punitea MS. premicea C

 [18 ] que in C

 [19 ] temporis P2S1

 [20 ] insignibus CP1

 [21 ] propterea P1

 [22 ] enim P1

 [23 ] afferente CP1

 [24 ] infamia P1

 [25 ] autem A enim P2S1

 [26 ] Medea iterato Iasoni sermone respondit add. P1

 [27 ] Et S1 om. CHP1

 [28 ] Iterato praem. P1

 [29 ] pollicitationibus me H

 [30 ] Et S1 certa P1P2

 [31 ] Et S1 secura P1P2

 [32 ] om. ACHP2S1

 [33 ] assecutionis CP1

 [34 ] Et S1 firmitate AP2 firmitatem H

 [1 ] Et S1 vt A om. CP1

 [2 ] secretarium CP1

 [3 ] accedas ACP1

 [4 ] Et S1 facias AH

 [5 ] predictis C promissis P1

 [6 ] securam C securatam P1

 [7 ] Et S1 ubi AP2 ibidem P1

 [8 ] eorum P1

 [9 ] asotiata MS.

 [10 ] om. ACP1P2

 [11 ] liber tercius om. CP1

 [12 ] de . . . operandis] De Medea instruente Iasonem de raptu aurei velleris et de promissionibus sibi factis per eum C Qualiter Iason anu comite Medee aulam intrauit P1

 [13 ] camera CP1

 [14 ] inter P1

 [15 ] Et S1 condita AC cogitaret P1

 [16 ] Et S1 intra ACH

 [17 ] Et S1 inuidendo CP1 imminente H

 [18 ] horam CP1

 [19 ] se uescit. H

 [20 ] intendeuolmente N (cf. intentis ymaginationibus [p. 18, l. 7]) internis AP1P2S1 interius CH

 [21 ] subuertit AP1P2S1

 [22 ] similitudine C similitudinem P1 nec praem. MSS et S1

 [1 ] Et S1 ut AHP2

 [2 ] comprehendi A comprehendi vel complendi P1 om. S1

 [3 ] Et S1 inhiant A inierunt H audiret P2

 [4 ] tractantes P2

 [5 ] Et S1 effluxit A effluxerat P1

 [6 ] illa P1

 [7 ] instantes C instanter P1

 [8 ] Et S1 recumbente AP1

 [9 ] suam add. CP1

 [10 ] ducente A

 [11 ] Et S1 passibus AC

 [12 ] igitur AP2S1 ergo H

 [13 ] Et S1 triduum A decoratum H traconditum P2

 [14 ] in add. P1

 [15 ] Et S1 om. P1P2

 [16 ] om. P1

 [17 ] alloquutus P1

 [18 ] Qualiter Iason et Medea in camera existentes insimul dulcibus fouent amplexibus add P1

 [19 ] volumptatis MS.

 [20 ] sim CP1

 [21 ] intemerata A intemeritate H

 [22 ] lego add. C potentiam add. H potentia add. RS1

 [1 ] ut add. AP2S1 in add. P1

 [2 ] conferrens P1

 [3 ] deceptiui CP1

 [4 ] quam P1

 [5 ] solius . . . fide] meglio confidandosi nel iuramento della stanca fide N

 [6 ] labsa MS.

 [7 ] Et S1 inueneranda A inuerecunda C inuerecundia P1

 [8 ] solii ACHP2

 [9 ] om. AP2S1

 [10 ] pre HP1S1

 [11 ] Et S1 et CP1 seipsa P2

 [12 ] om. P1P2

 [13 ] suos CP1S1

 [14 ] igitur AH

 [15 ] AH a add. C

 [16 ] cum add. P1

 [17 ] federa CP1

 [18 ] a P1

 [19 ] om. AH

 [20 ] ingerentibus AP2S1

 [21 ] dirne N referri AHP2S1

 [22 ] materia P1

 [23 ] Et S1 prescencia C presentia P1P2

 [24 ] diceris CP1

 [25 ] in te] S1 da tè N om. MSS.

 [26 ] quia H

 [1 ] sunt . . . scire] sunt posita C sit positum scire P1

 [2 ] per Medeam H

 [3 ] om. AP2S1

 [4 ] iocunditatis P1

 [5 ] in eo om. AH

 [6 ] igitur add. P1P2S1

 [7 ] Et S1 illuxerit AH illuxeras P1

 [8 ] Qualiter Iason dulci sermone fuit alloqutus Medeam add. P1

 [9 ] inde S1 inde add. AP1

 [10 ] om. P1

 [11 ] Ad uerba Iasonis Medea taliter respondebat add. P1

 [12 ] Iason add. P1

 [13 ] meipsa C

 [14 ] Et A2RS1 fornace N fortune A1 formate C fornare P2

 [15 ] Et R ricotto N receptum A1A2CP1 decoctum S1

 [16 ] Et A1A2R augmentum A conosciuto N fortasse ignitum

 [17 ] huiusmodi P1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] scrineis MS.

 [20 ] Et S1 recepit AH accepit C

 [21 ] conseruanda A De hiis que Medea tradidit Iasoni pro aureo vellere rapiendo add. C De aminiculis traditis siue prestitis Iasoni per Medeam pro aureo ueliere acquirendo add. P1 conseruanda. De traditione rerum ad incantandum P2

 [1 ] modos AHS1 (cf. p. 15, n. 29)

 [2 ] Et S1 et multi AP2 multi P1

 [3 ] potentissima AH

 [4 ] cessans P1

 [5 ] in CP1

 [6 ] uotiua P1P2

 [7 ] esse C

 [8 ] in cassa] incensa AHP1 incessa P2 intensa S1

 [9 ] perfusa CP2S1

 [10 ] Et S1 enim AH autem C

 [11 ] Et S1 illo AH eo C

 [12 ] Et S1 incensa AHP1P2

 [13 ] pulsio A pugno H

 [14 ] fortiter add. P2

 [15 ] sapiens CP1

 [16 ] Et S1 appellauit CP1 appellantis H

 [17 ] primum inuisibiliter om. P1

 [18 ] Agache A

 [19 ] om. P1

 [20 ] habentes AH

 [21 ] fialam CS1 fiellam P1

 [22 ] liquorem P1

 [23 ] illum in P1S1 in add. HP2

 [24 ] esse CP1

 [25 ] Et S1 in add. C

 [26 ] Et S1 infunderetur C

 [27 ] visco AH

 [28 ] glutine P1

 [1 ] om. CS1

 [2 ] quibus . . . peruenire om. P2

 [3 ] posset CP1

 [4 ] optatam AH optentate C

 [5 ] om. AH

 [6 ] diem P1

 [7 ] Qualiter Iason petit licenciam eundi ad aureum vellus habendum a rege Cethe add. A De Iasone subiugante boues, pugnante cum dracone, et aripiente aureum vellus add. C Qualiter Iason ad uellus aureum accessit et eum habuit et Medeam secum ducens repatriauit add. H Qualiter Iason ficticio surgens a thalamo in Herculis comitiua solium regis adiuit add. P1

 [8 ] insurgente . . . splendoribus] insurgentibus ergo roseis aurore splendoribus (fulgoribus P1) CP1

 [9 ] fiticie C fictitio P1 furtiue S1

 [10 ] susceperat AH

 [11 ] Iason a rege se ad aurei uelleris discrimina conferendi licentiam postulauit add. P1

 [12 ] Qualiter rex Oetes ad Iasonis uerba respondit add. P1

 [13 ] aliqualem CP1

 [14 ] Sic ad regis uerba Iason respondit add. P1

 [15 ] domine C domine add. AH

 [16 ] Et S1 innocentes P1P2

 [17 ] acciderit CP1

 [18 ] Regis Oetis ad Iasonis uerba responsio add. P1

 [19 ] Qualiter rex Iasoni licentiam exhibuit ad aurei uelleris certamina se conferre add. P1

 [20 ] Calchos H

 [21 ] Et S1 discordia CP1P2

 [22 ] remeari AH transmeare S1

 [1 ] insertorum remorum] in freto remorum AP2S1 insertorum nemorum C timore ac tremore remotis H inserto remorum P1

 [2 ] Et S1 ad A ac P2 om. H

 [3 ] Et S1 attigit CP1 accinxit H accingit P2

 [4 ] se dirigens] conscendens AH

 [5 ] Et S1 panduntur CP1

 [6 ] oblinioni MS.

 [7 ] om. P1

 [8 ] Et S1 om. AC

 [9 ] Et S1 om. AHP1

 [10 ] om. AP2S1

 [11 ] legendum CP1 perlegendum S1

 [12 ] om. P1

 [13 ] prescinit AHP1P2 presumpsit C presumit S1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] trepidantes P1 om. H

 [1 ] cathenabantur AH

 [2 ] ex seris] exercis A cathenis H ex eris P2S1

 [3 ] ignium AH igneum P1 ignis S1

 [4 ] ad . . . descensum] a suis humidis nature discensum AP2 ad sue humiditatis nature regressus H a suis humidis nature discensis S1

 [5 ] Et S1 repugnant HP1

 [6 ] sunt add. CP1

 [7 ] et add. CP1

 [8 ] sotiatum MS.

 [9 ] contendentis P1

 [10 ] uersatis H uersatus P1

 [11 ] postquam . . . coegit om. P1

 [12 ] similes echonizare] di rimbombare con similianti voci N similes et cronizare A simul octonizare C sibilans echonizare H similiter et chonizare P2 similes organisare S1

 [13 ] trahat H

 [14 ] extrahit CP1 retrahat H abstrahit P2S1

 [15 ] exanimes H exanimus P1

 [16 ] Yndiam A Medea C India P2S1

 [17 ] Ysodorus (et alibi) A

 [18 ] Et S1 corrige C brufo P1

 [19 ] Et S1 appellatur CP1 nominatur P2

 [1 ] apponatur CHS1

 [2 ] om. P2S1

 [3 ] viridantis AH

 [4 ] in cumulos add. P1

 [5 ] Et S1 infatigabiliter CP1 infastigabilis H

 [6 ] reuocatis P1

 [7 ] longo CP1P2S1

 [8 ] emisit AH

 [9 ] intuitubus C intuitibus P1

 [10 ] Et S1 inficit AH

 [11 ] propria P1

 [12 ] om. AH

 [13 ] Et S1 trucidante AH trucidatum C

 [14 ] continue CHS1

 [15 ] conserit P1 conseruit S1

 [16 ] om. CP1

 [17 ] mutuis P1

 [18 ] Et S1 terrigenos AH

 [19 ] petunt P1

 [20 ] sed turbulentis] sed turbatis AH se tribulentis P2 se turbulentis S1

 [21 ] afectubus C aspectibus vel affectibus P1 affectibus P2S1

 [22 ] Et S1 multis et om. P1P2

 [23 ] ceciderunt AH

 [24 ] Et S1 misteriis CP1P2 ministerii H

 [25 ] alpostutto N omnibus CP1S1 omnis P2

 [26 ] decursis ACHP2S1

 [27 ] in rasura P1

 [28 ] seminis P1

 [29 ] Et S1 euulsus ACH

 [30 ] om. CP1

 [31 ] Et S1 supersunt P1 prosint P2 om. A

 [32 ] studiosus HP2

 [33 ] consumata N consummata S1

 [1 ] audatiam MS.

 [2 ] om. CP1

 [3 ] De reditu Iasonis et aliorum Grecorum add. C

 [4 ] ergo CP1

 [5 ] se contulit] Et S1 secum tulit H om. P1

 [6 ] sotii MS.

 [7 ] Ipsam P1 om. C

 [8 ] ipsum add. CP1 ipsam add. P2

 [9 ] filiam A curiam H regina S1

 [10 ] aulam add. CP1

 [11 ] Et S1 cum CP2 ipsum P1

 [12 ] ficta A fictiua H

 [13 ] Et S1 ei AP2

 [14 ] om. CP1

 [15 ] ut add. HP1P2S1

 [16 ] quod . . . uulgus] quid uulgus AP1P2 id vulgus C vulgus H quid (vel quod) velit S1 quod . . . inspecturum] cf. il quale comandoe, che sedesse allato à lui il rè Oete, acciòche il popolo vedesse la marauiglia del vello dell’oro N

 [17 ] inspecturus AP1P2 inspecturis S1

 [18 ] uelleris aspectu] aspectu aurei A aspectu CS1 aspectus P1

 [19 ] Et S1 miratur H admirantur P2 om. CP1

 [20 ] Et S1 vt C quod P1 om. AP2

 [21 ] vocibus C nocis P1

 [22 ] adueniente P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] Qualiter Iason cum Medea furtiue recessit add. P1

 [25 ] uoluptarie P1 om. A

 [26 ] preparatoriis AHS preparationis P2

 [27 ] insula add. CP1

 [28 ] sotii MS.

 [1 ] Et S1 deseres AC

 [2 ] defugeres et S1

 [3 ] om. AHP2S1

 [4 ] Et S1 ueneranda A inuerecunda CP1

 [5 ] om. HS1

 [6 ] om. CP1

 [7 ] discrimina CP1

 [8 ] in Iasonem om. A

 [9 ] Iasone HP2S1

 [10 ] Et S1 medicinarum P1P2

 [11 ] in uiui H

 [12 ] Et S1 impassi C passi H in passi P1 inpasse P2

 [13 ] recompensatione A recuperationem P1

 [14 ] et H

 [15 ] om. P1

 [16 ] faciem CP1

 [17 ] Et S1 suis H om. AC

 [18 ] Et S1 feras A secans CP1 seras P2

 [19 ] om. P1

 [20 ] Laumedonta P2 Laomedonte P1

 [21 ] habita AP2S1 habito C

 [22 ] gloriose AP2 generosa C gloriosa S1

 [23 ] victoria ACP2S1

 [24 ] ignarus CP1

 [25 ] prosimiore C promissorie S1 uel promissorie add. P1

 [26 ] postpositione P1

 [27 ] Laomedontis P1

 [28 ] Et S1 Grecis CHP1

 [29 ] in mente] Et S1 immense CP1 om. H

 [30 ] vt add. C

 [31 ] ardeant H audeant . . . conferre om. S1

 [1 ] om. ACH

 [2 ] liber quartus om. CH

 [3 ] de . . . Herculem] Qualiter Hercules iuit ad inueniendum auxilium pro eundo uersus Troiam contra Laumedontam regem ipsius Troie C Qualiter Hercules pro acquirendo in urbis depopulacionem subsidio se accinxit ad iter P1

 [4 ] Spertem A Spartes C Sparta S1 om. P1

 [5 ] prouintia MS.

 [6 ] partibus C prouinciis P1

 [7 ] alter CP1

 [8 ] Polus C Polux H

 [9 ] Leda C Leda N

 [10 ] muliere A

 [11 ] Elenam C

 [12 ] cigni C

 [13 ] Et S1 similitu dinem CP1P2

 [14 ] Leda C Leda N

 [15 ] Vnde . . . Sicilia] Ma alcuni dicono, che Tindaro fù loro padre, ed alcuni dicono, che fù detta Tindare luogo posto in Cicilia N

 [16 ] inquid MS.

 [17 ] quin A qui P2

 [18 ] Tidaris A Tindaris CP2 Tindarum H

 [19 ] Tindaridem C Tinderim H

 [20 ] Scicilia P1

 [21 ] d’Eole ò, Elice N Colicum AC Colitum H Solicum P1 Editum P2 Colcum S1

 [22 ] Et S1 Massana A Mesine C Messanensi H Messere P2

 [23 ] portasse A deportasse C

 [24 ] Cannone AP2 Oenone C de Camone H om. S1

 [25 ] Tidaris H Tyndaris . . . cetera] “Illam de patria Theseus, nisi nomine falor,/Nescio quis Theseus, abstulit arte sua.” Et ibidem infra per modicum: “Tindaris infestis fugitiua reposcitur-armis;/Hac venit in thalamos dote superba suos” C

 [26 ] om. P1

 [27 ] subdit P1 abiecit P2

 [28 ] Et S1 om. HP1

 [29 ] et cetera om. CP1

 [1 ] Et S1 om. CH

 [2 ] assertione CP1

 [3 ] S1 Salemine B (v. 2126) Salernam A Salaminam CP1 Salemiam H Salemina P2

 [4 ] erat . . . Salemina om. A

 [5 ] Salemia H Salamina (et alibi) P1

 [6 ] Thalamon C

 [7 ] Thalamon (et alibi) C

 [8 ] om. CS1

 [9 ] om. AP2

 [10 ] Peleüs B (v. 2144) Peleum D (4, 21)

 [11 ] subsidio S1 om. AHP2

 [12 ] Pylion A Philon H

 [13 ] Pylion A Philon H

 [14 ] Et S1 om. CH

 [15 ] enim P2 om. A

 [16 ] Et S1 se add. AHP1 secum add. P2

 [17 ] De Iasone et Hercule euntibus versus Troiam contra regem Laumedontam add. C Qualiter predicti reges Iason et Hercules maris fuerunt nauigacione potiti add. P1

 [18 ] tempus . . . illustrata, tunc om. H

 [19 ] quo P1

 [20 ] tempore P1

 [21 ] aeris . . . intentis] arietis serenitate uirentibus CP1

 [22 ] imbribus CP1

 [23 ] moliuntur CP1

 [24 ] crispas CP1

 [1 ] ampullas CP1

 [2 ] Et S1 exemplantes AP2

 [3 ] tunc cum C

 [4 ] colorum floribus] transp. P2S1

 [5 ] om. P1

 [6 ] ceruicosa fluctuatione] ceruicacione fluctuosa C fluctuosa ceruicatione P1

 [7 ] lassata ACH

 [8 ] partirent B (v. 2192) exeunt P1

 [9 ] peruenerunt P1

 [10 ] om. AH

 [11 ] Sigeon B (v. 2209) Sigeo N signarunt AH Simeonta CS1

 [12 ] canticinio AS1 cantinio P2

 [13 ] luna . . . modica] luce modica AH lux modica lune C lux modica P1P2

 [14 ] Et S1 adultino A ab ultino H adultero P1

 [15 ] elenant MS.

 [16 ] Priusquam igitur] Prius igitur quam P1

 [17 ] funderet P1

 [18 ] om. P1

 [19 ] om. CP2

 [20 ] Qualiter rex Pelleus in maiorum Grecorum consilio super futuris processibus extitit alloqutus add. P1

 [21 ] nunquam CP1S1

 [22 ] quosquunque MS.

 [23 ] manus P1

 [24 ] de . . . iniurie om. P1

 [1 ] reportasse ACHP2S1

 [2 ] pepercerunt C peperunt P1

 [3 ] om. CP1S1

 [4 ] omnimodo P1

 [5 ] salutem P1

 [6 ] ipsorum CP1

 [7 ] uiribus . . . nitamur] viribus nitamur C uiriliter initamur P1 uirilius initamur P2 viribus totis innitamur S1

 [8 ] om. P1

 [9 ] Et S1 om. HP1

 [10 ] substinere add. AH

 [11 ] igitur P1

 [12 ] Et S1 possemus AHP2

 [13 ] facto P1

 [14 ] Hercules a propria sessione consurgens sic ad regis uerba respondit add. P1

 [15 ] Et S1 aduenire AC

 [16 ] de add. P1S1

 [17 ] item . . . uestra om. AHS1

 [18 ] ad AH

 [19 ] uicinia AC

 [20 ] quoad C donec P1 quousque S1

 [21 ] ad . . . Laumedontem] rex Laumedon, sibi C

 [22 ] Laumedontam (et alibi) P2

 [1 ] uero add P1

 [2 ] rex P1

 [3 ] Nastor A

 [4 ] Polus (et alibi) C Pollus P2

 [5 ] Laumedonte rege] Laumedon rex CP1 Laumedonta rege P2

 [6 ] inclusus C exposita P1 de sua malicia add. AH

 [7 ] Et S1 numquam add. AH

 [8 ] enim P1

 [9 ] om. CP1

 [10 ] Et S1 multorum AHP2

 [11 ] De bello et capcione et destrucione prime Troie et morte Laumedontis add. C Qualiter rex Laumedon in suorum militum comitiua in Troyanos ad litus maris accelerat add. P1

 [12 ] delet CP1

 [13 ] pauescant P1

 [14 ] alterum P1

 [15 ] om. CP1S1

 [16 ] et AHS1

 [17 ] Et S1 euelluntur AH auuellantur C

 [18 ] multum P1 mugitus S1 om. C

 [1 ] S1 tumultus AC timultus H titintus P1 terinitus P2

 [2 ] ultro citroque] inter utrosque AH

 [3 ] S1 rubrificat AH rubricat P1P2 om. C

 [4 ] Et S1 preualesceret P1P2

 [5 ] Et S1 eadem AH tamen P1

 [6 ] solus dux om. AH

 [7 ] turba et AH

 [8 ] ingressu CP1

 [9 ] om. P1

 [10 ] commictens MS.

 [11 ] offensionem . . . Grecorum om. P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Grecis AH

 [14 ] concidunt P1

 [15 ] Pollus (et alibi C) CP2

 [16 ] metitus A metiretur CP1

 [17 ] quia P1

 [18 ] eis CP1S1

 [19 ] retrocedere P1

 [20 ] Et S1 om. CP1P2

 [21 ] ipsum P1

 [22 ] in C in add. P1

 [23 ] Et S1 ipsum CP1

 [24 ] Et S1 presentit AHP2

 [25 ] declinat CP1

 [26 ] lanceam ACHS1

 [27 ] om. CS1

 [28 ] om. AH

 [1 ] diuisit CP1 disiungit S1

 [2 ] rex . . . terram om. H

 [3 ] Et S1 uulneratur CP1

 [4 ] audatia MS.

 [5 ] om. AH

 [6 ] aduersus CP1

 [7 ] Et S1 cursu CP1P2

 [8 ] pectus P1

 [9 ] cum C postquam P1

 [10 ] Nestorem H om. A

 [11 ] terram CP1

 [12 ] Et S1 petiit AH impeciit C

 [13 ] nasale N visale AP2S1

 [14 ] disrupit AHS1

 [15 ] Et S1 infinxit A inflixit HP2

 [16 ] Et S1 pro certo AC

 [17 ] sanguis P1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] ceciderunt AHS1

 [20 ] remittentibus CP1

 [21 ] auulsus P1P2S1

 [22 ] circunstancium C bellancium P1 concertantium P2S1

 [23 ] concertaret P1

 [24 ] per Cedar om. CH

 [25 ] labenis P1

 [26 ] Et S1 om. CP1

 [27 ] possit CP1S1

 [28 ] attingere P1

 [29 ] Seguradam A Seguradon B (v. 2553) Securidam CP1 Segurdan P2 Securidan S1

 [30 ] Seguradam (et alibi) A Securidam (et alibi) CP1 Segurdan (et alibi) P2

 [31 ] Et S1 inflixit HP2

 [32 ] Et S1 sobrinum AP2

 [33 ] furiosus AH

 [1 ] prosiluit C prosiliuit P1 prosilit S1

 [2 ] uersus CP1S1

 [3 ] om. AH

 [4 ] autem AH

 [5 ] Et S1 ingrederetur CHP1 ingereretur P2

 [6 ] Pollus (et alibi) C

 [7 ] Et S1 magna CH

 [8 ] sotiatus MS. sociatis CP2S1

 [9 ] ipsos P1

 [10 ] Et S1 suum add. AH

 [11 ] Elyacus (in text. Eliachim) B (v. 2630, nota) Illiatus C Ilyacum P1 Eliachim P2 Heliachim S1

 [12 ] Elyachus A Ylliatus C Iliacus P1 Eliachim P2

 [13 ] Cartheginis A Chartaginis C Cartaginis P2

 [14 ] Pollus P1

 [15 ] ipso CP1

 [16 ] om. CS1

 [17 ] predicti add. P1

 [18 ] quasi . . . sonitum om. P1

 [19 ] impugnant AH

 [20 ] eos add. P1

 [21 ] eos vertit C vercunt P1

 [22 ] Laumedontis regis] Laumedonti regi CS1

 [23 ] om. P1

 [24 ] Dircès B (v. 2667) Dorex C Dotis H

 [25 ] Qui P1

 [26 ] Troyam HP1S1

 [1 ] scilicet add. P1

 [2 ] om. P1S1

 [3 ] uersus CP1

 [4 ] faciet AH

 [5 ] om. P1

 [6 ] om. CP1

 [7 ] qui . . . cuneos om. H

 [8 ] coaptans P1 coactans P2 coartatus S1

 [9 ] disrupit P1

 [10 ] Et S1 om. CP1P2

 [11 ] demum uersus] deinde aduersus P1S1

 [12 ] Et S1 presensit AP2

 [13 ] om. P1

 [14 ] Et S1 trucidato AHP2 detroncato C

 [15 ] multa AH

 [16 ] que AH

 [17 ] Et S1 deflentes AHP2

 [18 ] om. P1

 [19 ] poterunt CP1

 [20 ] forsitan AH

 [21 ] fugientibus CP1

 [22 ] mulieribus P1

 [23 ] Et S1 eorum AHP1P2

 [24 ] sue P1 eorum P2 om. CS1

 [25 ] salutis P1

 [26 ] suis P1

 [1 ] innumerabilibus gazis] Et S1 innumerabilibus vasis argenteis A innumerabilibus Grecis C inuisabilibus uasis argenteis H gazis P1

 [2 ] ipsorum CP1S1 om. AH

 [3 ] Et S1 om. ACH

 [4 ] puellulas P2

 [5 ] et add. AH

 [6 ] eciam add. C

 [7 ] adducunt AH

 [8 ] et deducunt om. CP2

 [9 ] ducunt P1S1

 [10 ] ad . . . eorum om. AH

 [11 ] om. P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Esionam C Exiomam H

 [14 ] mire AH

 [15 ] admirabilis C miserabilis P1

 [16 ] sotiauit MS.

 [17 ] Esionam (et alibi) C Exiomam (et alibi) H

 [18 ] sotiare MS.

 [19 ] maritali AH

 [20 ] thede C cede P1P2 federis S1 om. AH

 [21 ] uoluptati P1

 [22 ] ea H tam P1

 [23 ] deputasses P1

 [24 ] sociatam AHP2S1

 [25 ] maritali P1

 [26 ] concubino C contubinio P1 concubinio P2S1

 [27 ] igitur CP1S1

 [28 ] extuantis MS.

 [29 ] irrecuperabilia CP1

 [30 ] Troya P1S1

 [31 ] gratas P1P2S1

 [1 ] ergo P1

 [2 ] pro C post P1

 [3 ] hunde AH habunde P2S1

 [4 ] om. AHC

 [5 ] liber quintus om. C

 [6 ] secunda add. C

 [7 ] rehedificacione P1

 [8 ] instaurantem A instante H iterum praem. P2 om. CP1

 [9 ] Troya CP1S1

 [10 ] morti CP1

 [11 ] quam HP1

 [12 ] doceant A doceat H

 [13 ] Et S1 om. HP2

 [14 ] vnum P1

 [15 ] Et S1 ipsius P2 om. AP1

 [16 ] exaltat CP1

 [17 ] Et S1 alienigeno AH alienis C

 [18 ] mali AH maliuolo S1

 [19 ] Et S1 om. AHP1

 [20 ] omnium P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] suo AH

 [23 ] om. AH

 [24 ] meretrice P1

 [25 ] radios P1

 [1 ] magni C magna P1 maximi S1

 [2 ] subsequentis P1

 [3 ] subsequente P1

 [4 ] intemporantia AH temporalia C irreparabilia S1

 [5 ] finis P1

 [6 ] Et S1 concludit C concluserat P1 concluderat P2

 [7 ] Et S1 sufficiunt CP1 effugiant H

 [8 ] om. CP1

 [9 ] commirabillis C om. P1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] destructionem add. CP1

 [12 ] om. CP1

 [13 ] fuisse AHP2 fuit C

 [14 ] primatibus P1

 [15 ] De nominibus omnium filiorum et filiarum regis Priami add. C De filiis et filiabus qui et que Laumedonte rege super erant add. P1

 [16 ] circulis C

 [17 ] Et S1 quod AP2

 [18 ] Et S1 dum H diu P1 cum P2 om. C

 [19 ] Hecubam A Ecubam C

 [20 ] virtute AHS1

 [21 ] recesenda C recensenda P1S1

 [22 ] qui et] quia P1

 [23 ] Et S1 speciosior AH speciosus P2 om. P1

 [24 ] Deiphebus ACH Deyphebus P2

 [25 ] Elenus CH

 [26 ] discretionis CP1

 [27 ] Troilus AH

 [1 ] Virgilius: “rapti Ganimedis honoris” add. AH Scripsit autem Virgilius eundem regem Priamum ex eadem Hecuba suscepisse alios duos filios: vnum nomine Polidorum, quem, dum in annis puerilibus ageret, quam primum Priamus rex presensit Grecos, commisso exercitu, aduersus eum uelle uenire, misit ad quendam regem, amicum suum, auri maxima quantitate obseruanda per eum donec de euentu posset belli rex Priamus fieri certus (sed rex ille, irretitus auri miseria cupidine, ut presensit regi Priamo non secunde succedere, mandauit Polidorum ipsum iugo perimi et iuxta quoddam litus humari); alium uero nomine Ganimedem, quem Iupiter raptum uenaretur (cacciando . . . prese N) in Sicilia asportauit in celum et in pincernam suum constituit loco Hebe, Iunonis filie, eadem amota. Inde Virgilius: “rapti Ganimedis honores.” add. P2

 [2 ] Eleusa AHS1 Andromache B (v. 2950) Cleusa P2

 [3 ] Et S1 ex CP1

 [4 ] Uenere HP2

 [5 ] suo CP1S1

 [6 ] Eneydorum AH Eneydos CP2

 [7 ] descripsit P1P2S1

 [8 ] Casandra C

 [9 ] Et S1 presencium C eorundem HP2 earum P1

 [10 ] Polixena AH Polissena C

 [11 ] om. P1

 [12 ] Liber qualiter rex Priamus aggreditur Troiam, relicto castro add. A De absentia regis Priami tempore casus ie Troie et Laumedontis, eius patris, perimitonis, et filiorum suorum add. H questitis P2

 [13 ] equestri . . . Insulis om. AH

 [14 ] Qui . . . hii] Priamus est eorum P2

 [15 ] Odenel (in text. Odeneaus) B (v. 7994, nota) Odinalis C Odinal, secundus, et sqq. [cum ordinali pre nomine alicuius filii]

 [16 ] Anthonius (in text. Antonius) B (v. 7995) Antonius P2

 [17 ] Esdron (in text. Edron) B (v. 7996, nota) Estron P1

 [18 ] Delons (in text. Dolonz) B (v. 7996, nota) Delirius C Deluus P2

 [19 ] Et S1 Sisiliens (in text. Siciliens) B (v. 7999, nota) Scilenus C Sinsilenius P1 Sintilenus P2

 [20 ] Quintiliëns B (v. 8000) Quintilenus CS1

 [21 ] Rodomorus B (v. 8003) Modenus P1

 [22 ] Cassibilanz B (v. 8007) Cassibillus C Cassibiles P1

 [23 ] Et S1 Dinadaron (in text. Dinas d’Aron) B (v. 8008, nota) Dinadim C Dinadam P1

 [24 ] Doroscaluz B (v. 8009) Dodastoras P1

 [25 ] Pitagoras B (v. 7914), Pitagoras C Pictagoras S1

 [26 ] Et S1 Cicinalor B (v. 7709) Cinabor C Cricinalor P2

 [27 ] Deest B Eliaseras P1 Heliascas P2 Heliastas S1

 [28 ] Menelaus (in text. Menelus) B (v. 8107 nota)

 [29 ] Isdor B (v. 8108) Isidorus C Yzidorus P2

 [30 ] Carus (in text. Chirrus) B (v. 8108, nota) Cartas C om. P1

 [31 ] Celidonas (in text. Celidonias) B (v. 8109, nota)

 [32 ] Emargoras (in text. Hermagoras) B (v. 8110, nota) Emargas C

 [33 ] Et S1 Madan (in text. Maudan) B (v. 8111, nota) Madiam C Medatim P1 Madyan P2

 [34 ] Et S1 Sardes B (v. 8112) Cardus P2 om. C

 [35 ] Margariton B (v. 8113) Margatum C

 [36 ] Deest B Achiles C

 [37 ] Fanuels (in text. Fanoeaus) B (v. 8117, nota) Faucel C Lancel P1 Fauoel P2S1

 [38 ] Bruns B (v. 8118) Brumus C

 [39 ] Et S1 Mathan B (v. 8119) Matham P1 Machan P2

 [40 ] Almadian B (v. 8120) Amodiam C

 [41 ] Gilor d’Agluz B (v. 8121) Duces C Dilces P2 Dultes S1

 [42 ] Godelès B (v. 8122) om. C

 [1 ] Duglas (in text. Doglas) B (v. 8123 nota) Duglos P1

 [2 ] Cedar C Cedor P1 Cador de Insulis] Cadorz de Liz B (v. 8125)

 [3 ] Insula, Anphimatus. De reditu regis Priami et rehedificacione magne Troie et ipsius magnitudinis C

 [4 ] circa add. P2 om. P1

 [5 ] Exione A

 [6 ] imponit CP1

 [7 ] claustra P1

 [8 ] Et S1 deserit ACH

 [9 ] in . . . conculcatam] Et S1 a Grecis taliter conculcatam C a Grecis taliter occulcatam P1

 [10 ] Et S1 inrecuperabilia CP2 irrecupabilia P1

 [11 ] dies AHP2S1

 [12 ] nubibus P1

 [13 ] amore P1

 [14 ] satisfactionis quasi om. S1

 [15 ] quas AP1 quare H cui P2

 [16 ] dispositos P1

 [17 ] virtute S1 om. CP1

 [18 ] Et S1 possit CP1

 [19 ] hinc inde AH

 [20 ] loco P1P2 a locis S1

 [21 ] quo P1P2S1

 [22 ] constitit CP1S1

 [23 ] fortasse numine

 [24 ] De constructione Ylyon add. A De magnitudine 2e Troie et latitudine eius ornatis add. H De magnitudine aliisque proprietatibus et conditionibus huius secunde Troye add. P1

 [25 ] ipsius P2 om. P1

 [26 ] nec AH

 [27 ] unquam CP1 vsquam S1

 [28 ] Et S1 multa AHP2

 [1 ] menniam P1

 [2 ] om. P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] om. AH

 [6 ] altera P1

 [7 ] imminebat CS1

 [8 ] Et S1 constitutus CP1

 [9 ] Dardanidès B (v. 3148) Dardanis C Darnida P1

 [10 ] Tymbree B (v. 3152) Tricerbra AH Cumbera C Timbea P2 Timbrea S1

 [11 ] Ylia B (v. 3149) Elias C Helyas H Ilia P1 Heleas S1

 [12 ] Thetas A Ceca B (v. 3150) Cheras C Thecas H Quotas P2 Chetas S1

 [13 ] Troyana (in text. Trojana) B (v. 3154, nota)

 [14 ] om. CP1

 [15 ] Antenoridas B (v. 3146) Athenodes siue Extensa C Anthenorida P1 Antenorides P2 Antonorides S1

 [16 ] insignium P1

 [17 ] uel promictebit add. P1

 [18 ] aggressus AH

 [19 ] distantiam P2S1

 [20 ] intra CP1

 [21 ] constructa AH extructa P2S1

 [22 ] hedifitiis MS.

 [23 ] Pro certo] profecto AH

 [24 ] edificium AH

 [25 ] deprensionis P1 depressione P2S1

 [26 ] super AH

 [27 ] xl AH

 [28 ] om. P1

 [29 ] et add. AH

 [30 ] longa P1

 [31 ] recta P1

 [32 ] circumuolitis H circumuoltis P1

 [33 ] hedifitiis MS.

 [34 ] accessus AH

 [1 ] hinc (et universe in enumeratione artificum) P1

 [2 ] marmorei AH

 [3 ] manebant . . . canicularii om. AH

 [4 ] Et S1 canicarii C claniclarii P1P2

 [5 ] om. AH

 [6 ] diatroarii C dyatrarii P1 om. AH

 [7 ] dignarii MSS. et S1

 [8 ] suunt AH

 [9 ] ferreo inferro] ferrum in ferro AH ferro incude S1 om. C

 [10 ] fuso AH

 [11 ] uotis AH

 [12 ] sotiabant MS.

 [13 ] Et S1 palthenarii C paltearii P1 balchearii P2

 [14 ] panthalarge AH pathalaie C penthalarge P2S1

 [15 ] Et S1 clasicarii CP1 cassicularii P2

 [16 ] Et S1 gauaneciarii A gamnetsiarii H gonetiarii P1 ginegmanii P2

 [17 ] testores MS.

 [18 ] bachi ACHP2S1 bati P1

 [19 ] hic cerarii om. P1

 [20 ] cerai N celarii AH centarii S1

 [21 ] argiropate AP1P2S1 argitapathei C argirorate H

 [22 ] Et S1 distratores A destructores C destractores P1

 [23 ] quam add. P1

 [24 ] uonales P1

 [25 ] magnus add. AH

 [26 ] om. CP1

 [27 ] catheractas MS. coartans AH

 [28 ] similitudinem P1

 [29 ] Tiber CP2 Tyberis H Tiberis S1

 [1 ] factum P1

 [2 ] De ludis et iocis primo inuentis in Troia add. C

 [3 ] Et S1 hac ACH

 [4 ] Et S1 urbe ACH

 [5 ] inhabitari AHP2S1

 [6 ] in . . . primo] ibi primo CS1 in primis P1 in primo P2

 [7 ] et add. P1

 [8 ] irascibilis P1

 [9 ] Sycilie A

 [10 ] inuenti . . . tempore om. C

 [11 ] ducuntur P1S1

 [12 ] cercenses, coronenses (ceronenses P2) AHP2 Circensi, e Coronesi N cironenses add. CP1 ceronenses add. S1 (hae lectiones fortasse interpretationes lectionum illarum)

 [13 ] S1 marmia A maxe(2.) H mannia P1P2

 [14 ] qui P1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] mense P1

 [17 ] De constitucione magni Ilion add. C

 [18 ] habitaculum ordinauit add. AS1 habitaculum ordinauit. De constructione Ylion regis Priami palacii add. H Initium nobilis Ylyon add. P2

 [19 ] Ylyon AP2

 [20 ] che fosse formato N firmari CP2S1 locari P1

 [21 ] magne . . . forticilia] magne magistre fortalicia (fortelicia A) AHP2 magne forticilia C magne S1 magne . . . firmitatis] cf. le maistre donjon B (v. 3042)

 [22 ] summitatis mensuram C firmitatis P1 summitatis S1

 [23 ] om. AH

 [24 ] confusionibus P1

 [25 ] Et S1 tangebantur C regebantur HP2 tegebatur P1

 [1 ] iacte P1

 [2 ] foret H fronde P1 om. S1

 [3 ] vigebat A nitebat S1

 [4 ] insinuauerat CP1 insignerat P2 insigniuerat S1

 [5 ] Et S1 constructa AH excrutata C

 [6 ] anteriori CP1

 [7 ] dicti P1 om. AH

 [8 ] uero add. P1

 [9 ] sed P1P2S1

 [10 ] om. P1

 [11 ] admiranda P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] opis P1

 [14 ] Et S1 nobilem AH nobillitat C nobilitabat P1

 [15 ] apposita CP1 apposite P2 oppositi S1

 [16 ] mansione C mansionum P1

 [17 ] imago add. S1

 [18 ] De rege Priamo volente vindicam sumere contra Grecos. add. C

 [19 ] sut P1

 [20 ] imperceptibili H preptili P1

 [21 ] et . . . impatiens om. P1

 [1 ] Pannonie ACHP2 Pannoine B (v. 3202) Paeoniam D (6, 12)

 [2 ] Rex Priamus maioribus Troyanorum conuocatis in vnum uerba profudit add. P1

 [3 ] ipsa CP2S1

 [4 ] irruerunt CH

 [5 ] Esyonam A

 [6 ] abstractos A abstractis H extractas P1

 [7 ] Et S1 meam CP2 om. P1

 [8 ] multum . . . milicie] habere multos potentes milites C multe potestatis in milite P1 multos potentes in milite P2

 [9 ] Et S1 ubere CP1 uberos P2

 [10 ] om. CP1

 [11 ] inesse P1P2S1

 [12 ] ad CP1S1

 [13 ] vt add. C et add. P2S1

 [14 ] ad C in add. P1

 [15 ] preurgeret P1

 [1 ] ductam CP1

 [2 ] om. AH

 [3 ] sororem meam] eam S1 om. CP1

 [4 ] Exyonam A

 [5 ] nullam P1

 [6 ] om. AH

 [7 ] Et S1 dirigerentur P1 dirigeretur P2

 [8 ] in posterum] imposterum MS.

 [9 ] compelleremur P1

 [10 ] inuicti AH

 [11 ] om. P1

 [12 ] omnes CP1

 [13 ] rex add. P1

 [14 ] comprobatione CP1

 [15 ] Et S1 industrum ACP2 industrem P1

 [16 ] assumendum CP2

 [17 ] De Anthenore eunte in Greciam pro Exiona sorore regis Priami recuperanda add. C

 [18 ] classe P1

 [19 ] Manusium AH Manese B (v. 3285)

 [20 ] om. CP1

 [21 ] Anthenor, Priamis regis legatis, regi Pelleo sic sue legacionis formam explicuit add. P1

 [22 ] Et S1 hoc P1P2

 [23 ] inconuenientes AH inmeriter P2 inmeritas S1

 [24 ] om. P1

 [25 ] parentis P1

 [26 ] Et S1 miseris C miseris et P1

 [1 ] uelletis P1

 [2 ] fatuitatem AH infelicitatem S1

 [3 ] reprobans AH exprobans CS1

 [4 ] per momentum] premonitus P1

 [5 ] pertraheret P1

 [6 ] Salernam (et alibi) A Salermam H

 [7 ] in . . . igitur om. CP1

 [8 ] ubi C Salerna H Salamine igitur P1

 [9 ] ex add. P2 ob add. S1

 [10 ] optemptu MS. obtenta AH obtentum S1

 [11 ] Et S1 Exyona A Exioma H

 [12 ] Et S1 om. AP1

 [13 ] explicauit AH

 [14 ] Anthenor regi Thelamoni sue formam legacionis hoc retulit in sermone add. P1

 [15 ] indecise P1

 [16 ] vestram H om. P1

 [17 ] om. CP1

 [18 ] colocabit C collocaret P1 copulare S1

 [19 ] ipsius P1

 [20 ] irascibili C

 [21 ] Rex Thalamon uultu risibili ad Anthenoris uerba respondit add. P1

 [1 ] sum P1P2

 [2 ] nouerit CP1

 [3 ] igitur P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] ipsius P1

 [6 ] paratorem P1

 [7 ] uoluptatis P1

 [8 ] cum et] transp. AH

 [9 ] Et S1 igitur AH om. P1

 [10 ] acquisitam P1

 [11 ] quoniam C

 [12 ] debere AH debes C

 [13 ] committit P1

 [14 ] in add. C ad add. P2

 [15 ] Anchyam A Achaiam C Anchiam H Capham P2

 [16 ] rex CP1P2S1

 [17 ] Et S1 animo HP1

 [18 ] Rex Castor iracundia plenus contra Anthenorem in hec uerba prorupit add. P1

 [19 ] Et S1 et add. AH om. C

 [20 ] Et S1 inconsultus AH inconsulit P2

 [21 ] in nostram add. AH

 [22 ] aduersum P1

 [23 ] tantum A tractum P1

 [1 ] om. C cum . . . attigisse om. P1

 [2 ] discrimine P1

 [3 ] discessit CP1

 [4 ] naui CP1

 [5 ] Pile B (v. 3498)

 [6 ] eius P1

 [7 ] explicauit P1P2S1

 [8 ] in . . . rigido] eundem AH

 [9 ] bini coloris C biscolor P2

 [10 ] respexit P1

 [11 ] Dux Nestor Anthenorem inspiciens per obliquum contra eum hec uerba profudit add. P1

 [12 ] audatia MS.

 [13 ] refrenaret CP1

 [14 ] disiungere P1

 [15 ] membra tua] corpus tuum AH

 [16 ] om. AH

 [17 ] terrore C errore P1

 [18 ] scandante A scandente H

 [19 ] eduxit P1

 [20 ] afflatibus H flantibus P1S1

 [21 ] excellos P1

 [22 ] instant AH

 [23 ] periculum add. P1

 [24 ] euidencia AH

 [25 ] in ipsa] Et S1 ipsis C in ipso P1 om. AH

 [26 ] Et S1 discrimina AH discrimine P1

 [27 ] pro liberatione] singuli in ipsa puppe pro euasione AH

 [28 ] effundunt AH

 [1 ] extitit AH

 [2 ] ipsi . . . mortis] Et S1 ipsi a maris C impia maris P1

 [3 ] a . . . ipsis om. P2

 [4 ] excepti H eiecti P1 erecti S1

 [5 ] persoluunt CP1

 [6 ] morte P1

 [7 ] in P1S1

 [8 ] igitur P1 et enim P2 etiam S1

 [9 ] rege add. AH

 [10 ] om. ACH

 [11 ] liber sextus om. C

 [12 ] de . . . profecturum] qualiter rex Priamus de odio cercioratus Grecorum cura uigili in Grecorum excidium uigilauit P1

 [13 ] dato A om. H

 [14 ] per . . . profecturum] pro Paride profecturo in Greciam C

 [15 ] per legationem] legatione AH

 [16 ] om. AH

 [17 ] in CP1

 [18 ] tantam AH

 [19 ] refrenare non posses P1 posses add. H

 [1 ] om. CP1

 [2 ] hominum P1S1 om. CP2

 [3 ] Et S1 cum CP1 om. AH

 [4 ] vendicare MS.

 [5 ] om. CP1S1

 [6 ] se add. P1

 [7 ] et CP1

 [8 ] tue CP1 te S1

 [9 ] uelut . . . fabulas om. C

 [10 ] delectabiles fabulas] delectabilis fabula P1

 [11 ] Quando rex Priamus conuocauit concilium suum add. AH De consylio Priami et filiorum suorum super predictis add. C

 [12 ] eis coactis] Et S1 coactis C coadunatis H conuocatis P1

 [13 ] Rex Priamus maioribus Troyanorum conuocatus in vnum sic illos alloqutus est dicens add. P1

 [14 ] contra AH

 [15 ] illos P1

 [16 ] possit P1S1

 [17 ] om. P1

 [18 ] non uerentur om. AH

 [19 ] prima A per penitenciam C penitentiam P1

 [20 ] om. CP1

 [21 ] eleuationis AH

 [22 ] quod P1

 [23 ] tam CP1

 [24 ] malis add. AH

 [25 ] ipsis P1

 [26 ] nos add. P2S1

 [27 ] pociores P1P2S1

 [28 ] hominum P1

 [29 ] diucius C diuitiis P1S1

 [30 ] om. AH

 [31 ] Et S1 om. ACH

 [1 ] si . . . uidetur] et AH

 [2 ] aggressionum CP1

 [3 ] qui AHS1

 [4 ] om. AH

 [5 ] Et S1 eorum AH earundem CP1

 [6 ] irruant AHS1

 [7 ] depopulationem CP1 om. S1

 [8 ] Et S1 latura CP2 latura inferat P1

 [9 ] Et S1 obtinere HP1

 [10 ] de CP1

 [11 ] oblatione CP1

 [12 ] vulgata CP1

 [13 ] cum eis om. AH

 [14 ] om. P1

 [15 ] Rex Priamus filiis suis tam legitimis quam naturalibus congregatis in vnum in hec uerba singultiosa prorumpit add. P1

 [16 ] om. AHS1

 [17 ] ad AH

 [18 ] ipsorum add. P1P2

 [19 ] ipsorum S1

 [1 ] uersus P1

 [2 ] Si CP1

 [3 ] audiatia qui P1

 [4 ] mea AH

 [5 ] Consylium Hectoris datum Priamo patri suo add. C Consilium Hectoris add. H

 [6 ] a add. P2

 [7 ] om. P1P2S1

 [8 ] Hector discreta pronunciacione uerborum ad regis propalacionem sic dixit add. P1

 [9 ] ducum add. P1

 [10 ] diffidens A discrepans C desiderans P1 residens P2 desistens S1

 [11 ] passam CP1P2

 [12 ] a add. C in add. P1

 [13 ] om. P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] in eorum om. P1

 [16 ] et . . . ceteris om. P1

 [17 ] meorum auorum AH meorum inimicorum S1

 [18 ] effuderunt AH

 [19 ] eius C om. P1

 [20 ] vestre CP1

 [21 ] Et S1 sola CP1P2

 [22 ] om. P1P2S1

 [23 ] ergo AH om. P2

 [24 ] laudabille A1

 [25 ] A1 sine gloria MSS. et A2R singula S1

 [26 ] A1 scrutatorie MSS. et A2RS1

 [27 ] solum C solum add. P1

 [28 ] tamen P1

 [29 ] appetere nec om. P1

 [1 ] laudabile AH

 [2 ] ad add. P1

 [3 ] hoc P2 ac S1 hic ideo om. AH

 [4 ] om. P2

 [5 ] inconsulti CP1P2 inconsulta S1

 [6 ] saltem add. CP1 assumendo add. S1

 [7 ] Et S1 sine AH om. P2

 [8 ] Affricam ACHP2

 [9 ] Europiam P1

 [10 ] fulciti et C fulciti P1 suffulci et P2S1

 [11 ] quanta . . . pugnaces om. CP1

 [12 ] nostra CP1 Asie HP2

 [13 ] attingere peroptatum] optatum venire C optatum habere P1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] miserabilium AH

 [16 ] om. AH

 [17 ] placent CP1

 [18 ] laboribus P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] om. CP1

 [21 ] Consylium Paridis add. C Ad regis Priami uerba Paridis inconsulta responsio add. P1

 [22 ] mi add. P1

 [1 ] geramus AHS1 ingerimus C

 [2 ] tot diuites om. AH

 [3 ] diues P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] tanta AH

 [6 ] pater add. P2

 [7 ] pater A om. P2

 [8 ] om. AH

 [9 ] offero CP1

 [10 ] meliorem AHS1 nobilem P1

 [11 ] et mee amite add. CP1

 [12 ] Maiori C Minori India] Inde la Menor B (v. 3861) Ida silvia D (9, 5) om. P1

 [13 ] Indya A Yda C

 [14 ] dum sol] et certum P1

 [15 ] in add. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] cum P1

 [18 ] michi add. AH

 [19 ] me . . . poterant] mecum erant CP1P2S1

 [20 ] Yda ACHP2

 [21 ] in quibus] vbi AH in quo P2S1

 [22 ] Et S1 ymbrosas AH frondas P1

 [23 ] multum CP1

 [24 ] ipsius CP1S1

 [25 ] laxatis P1

 [26 ] om. P1

 [27 ] ceruo add. AH

 [28 ] prosequendo AP1

 [29 ] nimio add. AH

 [30 ] diffundens CP1

 [31 ] fundebat AH

 [32 ] Et S1 subito AP2

 [1 ] Et S1 collocare A alligare P1

 [2 ] germine P1

 [3 ] quem P1

 [4 ] lateus CP1P2 lethens S1

 [5 ] Paladem C

 [6 ] om. A

 [7 ] om. AH

 [8 ] Et S1 exposuerunt AH disposuerunt C

 [9 ] om. P1

 [10 ] lisque P1

 [11 ] ipsas P1

 [12 ] iuditio MS.

 [13 ] Et S1 terminatur AH inter eas add. C

 [14 ] ergo P1

 [15 ] illis AH

 [16 ] mirabilis AH

 [17 ] Et S1 forme AHP2

 [18 ] ipsarum P1P2S1

 [19 ] se submittunt] Et S1 submittuntur AH se comitunt C

 [20 ] om. AH

 [21 ] michi AH

 [22 ] omnes et add. P1

 [23 ] sigillatim . . . earum] qualibet sigillatim et qualibet illarum AH qualibet et sigillatim earum C quarumlibet et sigillatim qualibet earum P1 qualibet earum et sigillatim P2 et singulatim quelibet earum S1

 [24 ] om. P1

 [25 ] prosequendo iudicium] Et S1 pro recto iudicio AH prosequendo iudicio P2

 [1 ] precederet P1

 [2 ] manifeste add. P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] gaudens CP1

 [5 ] om. P1

 [6 ] igitur CP1

 [7 ] Consilium Deyphebi et Heleni add. C Consilium Deiphebi add. H

 [8 ] alloquium P1

 [9 ] Deyfebi suasio ut pro aliqua nobili muliere educenda nauigia in Greciam profecturo parentur add. P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] igitur CP1S1

 [13 ] care P1

 [14 ] loquacis opprobrii] loquacis opprobriosa H loquacibus opprobriis P1

 [15 ] squalere P1

 [16 ] sorderet A sordet Consilium Heleni H

 [17 ] dictis . . . Deyfebus] dictus Deiphebus dictis suis AH

 [18 ] Heleni dissuasio ne Paris in Greciam se transferre presumat add. P1

 [19 ] om. AHP2S1

 [20 ] excipiat animi uestri H arripiat S1 animi uestri add. A

 [21 ] cupiditas P1 vestra add. S1

 [22 ] in Greciam add. P1

 [23 ] igitur P1

 [24 ] Paris . . . si om. P1

 [1 ] Et S1 euersuram AHP2

 [2 ] traditos CP1S1 tradituros P2

 [3 ] uiribus CP1 regnibus P2

 [4 ] et . . . mortis] Et S1 mortis et executionis AH et executionis mortis P2

 [5 ] ne . . . Heccubam om. P1

 [6 ] trucidatum AH truncatum S1

 [7 ] et Heccubam] arene iacere CP2S1

 [8 ] om. P1

 [9 ] Et S1 in add. CP1

 [10 ] Consilium Troyli add. C

 [11 ] turbatione AHS1

 [12 ] et add. AH

 [13 ] ipsos add. P1 omnes add. P2S1

 [14 ] Consilium Troili add. H

 [15 ] Troyllus P2

 [16 ] Troyoli animosa responsio add. P1

 [17 ] multum AH

 [18 ] perturbamini AH

 [19 ] Non C enim add. AH

 [20 ] om. S1

 [21 ] uitare per add. C uitare add. P1P2S1

 [22 ] fugere S1

 [23 ] ingressus CP1 congressus P2S1

 [24 ] om. AH

 [25 ] Et S1 fecit AH facere P1

 [26 ] qui P1

 [27 ] est add. P1

 [28 ] omnium P1

 [29 ] et add. P1P2S1

 [30 ] om. AH

 [31 ] ad AH

 [32 ] templis CP2S1 templa P1

 [33 ] dicta CP1

 [1 ] expresse AP1S1

 [2 ] om. P1

 [3 ] ducant AH

 [4 ] om. CP2S1

 [5 ] om. P1

 [6 ] Dehyfebum C

 [7 ] uersus illas partes add. AH

 [8 ] Consylium Perthey filii Heuforbii et Caxandre add. C

 [9 ] Et S1 consilium ACH

 [10 ] illos P1

 [11 ] Rex Priamus vniuersis ciuibus Troyanis congregatis in vnum tali labitur in sermone add. P1

 [12 ] S1 permittit MSS.

 [13 ] om. AH

 [14 ] om. P1P2S1

 [15 ] illius P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] secanda AH

 [18 ] magno CP1

 [19 ] milite AP1P2S1

 [20 ] affligat AH

 [21 ] Et S1 et add. C

 [22 ] commutacionis P1

 [23 ] promoueri CP1

 [24 ] ex P1

 [25 ] dictante P1

 [26 ] approbari A approbare. Consilium Perthei H

 [27 ] dato AH

 [28 ] undicunque HP1

 [29 ] Panthus B (v. 4077) Protheus C Petheus P1

 [30 ] Eüforbius B (v. 4090) Eusebii AH Heuphorbii C

 [31 ] cuius C

 [32 ] magnum C

 [33 ] Pithagoram C

 [1 ] Dissuasio Pethei add. P1

 [2 ] om. P1

 [3 ] suscipiat CP2 suscipit S1

 [4 ] nouerit P1

 [5 ] Eusebium AH

 [6 ] plus quam] post CP1

 [7 ] Et S1 xx P1 septuaginta P2

 [8 ] scientiam AH

 [9 ] firmabat AH

 [10 ] auguriis CP1

 [11 ] cineres AH

 [12 ] euertenda C conuertenda P1

 [13 ] et nequiter] Et S1 om. ACH

 [14 ] de P1

 [15 ] om. AP1

 [16 ] Et S1 et AHP2

 [17 ] et C

 [18 ] Perthey C Pethei (et alibi) P1 Penthei P2

 [19 ] Penthei (et alibi) P2

 [20 ] om. CP1

 [21 ] dato AHS1

 [22 ] Caxandre C

 [23 ] filiam AHS1 om. CP1

 [24 ] om. CP1

 [25 ] uocibus altis] voce alta AH

 [26 ] Et S1 prorupit AH prosilit CP2

 [27 ] Cassandra ullulatu uoceque maxima exclamans dixit add. P1

 [28 ] om. P1

 [29 ] grauis AH

 [30 ] conuertenda AH

 [1 ] mortes P2S1

 [2 ] morte P1

 [3 ] premissa add. AH

 [4 ] preuideat AH preuidebat P1

 [5 ] aduersus AP1 aduersus casi P2

 [6 ] Et S1 cursu ACHP1

 [7 ] Caxandre (et alibi) C

 [8 ] Et S1 et add. CP1

 [9 ] Pathei P1 Penthei P2

 [10 ] discerunt H decreuit P1

 [11 ] Incipit om. ACH

 [12 ] liber viius om. C

 [13 ] de . . . Helene] qualiter rex Priamus Anthenori et Henee mandauit ut cum Paride in Greciam se accingant ad iter. P1

 [14 ] transferente P2

 [15 ] et . . . Helene om. C

 [16 ] Yades C Hiades H

 [17 ] Pleyades AP2 Pliades H Plaiades P1

 [18 ] Tauri ACHP2 et add. P1

 [19 ] Madius C

 [20 ] uigentes P1

 [21 ] promittebat P1

 [22 ] Polidamo CS1 Palamides P1

 [23 ] mandauit CP1

 [24 ] precepit CP1

 [25 ] allotutus MS.

 [26 ] Rex Priamus, Paride eiusque sociis conuocatis, sic alloqutus est illos add. P1

 [27 ] om. P1

 [28 ] cepto CP1

 [1 ] decreui P1

 [2 ] simul P1

 [3 ] Et S1 vix AH iusta P2

 [4 ] capescere P1

 [5 ] detentorem P1P2S1

 [6 ] cognoscitis add. CP1

 [7 ] uos P1 in add. H

 [8 ] iusta P2

 [9 ] mouere P1

 [10 ] Et S1 enim ACHP1

 [11 ] cognoscendum P1

 [12 ] quamcunque P1P2S1

 [13 ] tempus acceptum] tempore P1

 [14 ] nostros HP2S1

 [15 ] potenter P1

 [16 ] urget P1

 [17 ] ut add. MSS. et S1

 [18 ] Et S1 ministerio et CP1

 [19 ] et P1

 [20 ] deflere cogantur] defleant AH

 [21 ] huius P2

 [22 ] ergo AH

 [23 ] colloqo C alloquio P1

 [24 ] Et S1 ac P2 om. CP1

 [25 ] spersas A sparsa P1

 [26 ] Cicladas A Chrolidas H

 [27 ] Et S1 Puram A Pire (in text. Pile) B (v. 4224, nota) Pirram H Picam P1 Pyram P2

 [28 ] et add. AHP2S1

 [29 ] Agamemnonis H

 [1 ] Cunestor A [cité de] Climestree B (v. 4239) Sanestar C [ad] Clytemestram D (11, 24) Salamina P1 Samestor S1

 [2 ] om. P1

 [3 ] natam C nepotem P1

 [4 ] S1 Hermiona B (v. 4249) Hermoniam AHP2 Ermionam C Hamionam P1

 [5 ] Greci ACHP2S1

 [6 ] autem CP1

 [7 ] om. P1

 [8 ] Cytaream A Cytharea (in text. Citherea) B (v. 4257, nota) Citharam C Cithaream HP2

 [9 ] de . . . Cythaream om. HP2

 [10 ] Cyterus A Cyatis P1

 [11 ] De Paride aplicante in insulam Citaram cum sua comitiua add. C

 [12 ] Citharam (et alibi) C

 [13 ] applicitis P1P2S1

 [14 ] Tyres A terre H Tires P1 om. C

 [15 ] scraffis P1

 [16 ] dictam Venerem] Et S1 ipsa Venere C deam Venerem HP2S1 dicta Venere P1

 [17 ] celebratur C celebrabatur P1

 [18 ] ipsa H

 [19 ] annuali P1

 [20 ] colebatur CS1 celebratur H

 [21 ] et P1

 [22 ] Et S1 infinitis AHP1 intimis P2.

 [23 ] multi P2

 [24 ] om. P1

 [25 ] Et S1 om. AHP1

 [26 ] sciendi AHP2S1 scicienti C

 [1 ] om. H

 [2 ] in Greciam om. P1

 [3 ] multa add. CP1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] Telamoni C Thelamonio P2

 [6 ] Laumendote MS.

 [7 ] auditu CP1

 [8 ] vane AH

 [9 ] uoluptatis CP1

 [10 ] corrumpere ACHS1

 [11 ] sollempnitatis P1

 [12 ] gaudia uisura] gauisura P1

 [13 ] Et S1 om. AHP1P2

 [14 ] om. P1

 [15 ] Et S1 huius AHP1

 [16 ] in CP1

 [17 ] irrecuperacione C reparacione P1

 [18 ] iuuenem P1

 [19 ] commoda P1

 [20 ] primo P1

 [21 ] quantumcumque CP1

 [22 ] om. CP1

 [23 ] cum sit] quantum sit nefas C

 [24 ] tuum CP1

 [25 ] spiritum CP1

 [26 ] exire CP1

 [1 ] diu add. P1

 [2 ] Et S1 occubere P1

 [3 ] usque P1 om. C

 [4 ] om. P1

 [5 ] Menelai AHP2

 [6 ] insulam Cythaream] insula Citharea P2

 [7 ] om. P1

 [8 ] uero add. P1

 [9 ] De visu et coloqo Paridis et Helene et de forma Helene add. C

 [10 ] Ellenam C

 [11 ] accensus Veneris] accensis Veneris CS1 accensus Venereis P1

 [12 ] florescere CP1

 [13 ] scrine AP2 scrinie H crinie S1 om. C

 [14 ] serpentina P1

 [15 ] succedebat AH

 [16 ] planies P1

 [17 ] ibi P1

 [1 ] enim H eciam P1

 [2 ] ducto CP1

 [3 ] Et S1 distingebat A distinguebat CP1P2

 [4 ] S1 frena A frenare CP1 frenata H frenate P2

 [5 ] promittebat P1

 [6 ] quorum CP1S1

 [7 ] que HP1

 [8 ] non CP1

 [9 ] multe aperture] multa P1

 [10 ] candoris CP1P2S1

 [11 ] uestiuerunt P1

 [12 ] labra C

 [13 ] rosam P1

 [14 ] auream C om. P1

 [15 ] teneritate C temerita P1 temeritate S1

 [16 ] uidere P1

 [17 ] decenti AH

 [18 ] aspectibus AH

 [19 ] inuitabat P1

 [20 ] alium AH

 [21 ] om. AHP1P2S1

 [22 ] Et S1 amplectantes A appulates P1 amplectens P2

 [23 ] discribere MS.

 [24 ] nupta P1

 [25 ] fulcanum H sculptatum P1

 [26 ] S1 cerica AP2 tenera C serica H cerico P1

 [27 ] duplicatum A deplicatus P1

 [1 ] linearis P1

 [2 ] Et S1 morenarum AP2 moronarum C

 [3 ] equalitates C

 [4 ] spaculas AP1 spatullarum C

 [5 ] Et S1 plena AHP2

 [6 ] Et S1 uigebat CP1P2

 [7 ] ueras C ueris P1

 [8 ] natiue add. C P1

 [9 ] fuit P1

 [10 ] ex suorum] ei suis C et suorum P1

 [11 ] igitur P1

 [12 ] nunquam H

 [13 ] Paradis H Paridis formam P2 Paridis personam S1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] continui CP1

 [16 ] concussa CP1

 [17 ] cum H omnis P2 om. P1

 [18 ] obmisserat AH ommiscerat C emiserat P1S1

 [1 ] aduertentes P1

 [2 ] quidquid AC quod P1

 [3 ] gesserat AC gestiiuerat P1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] De raptu Helene et derobacione templi et insule Cithare add. C

 [6 ] uenire vel uocari C euocari P1P2S1

 [7 ] Qualiter Paris Helene amore bachatus sic consocios eius maiores alloqutus est dicens add. P1

 [8 ] posset rehabere AH

 [9 ] ais P1

 [10 ] uobis P1P2

 [11 ] impossibilis facta] ualde grauis C facta P1 possibilis facta P2

 [12 ] graui CP1

 [13 ] possimus AHS1

 [14 ] Danie A Danee HP1P2S1

 [15 ] conferunt CP1

 [16 ] ignari CP1

 [17 ] hac insula] hanc insulam CP1

 [18 ] Et S1 qua AHP2

 [19 ] impuluere H applicuere P1

 [20 ] uenisse MSS. et S1

 [21 ] ac CP1

 [22 ] istius AH

 [23 ] om. P1

 [24 ] si eos] si illos A omnes CP1

 [25 ] Et S1 abducere C adducere HP1

 [26 ] capiendarum P1

 [27 ] pretendatur A pretendebatur H

 [1 ] om. P1

 [2 ] laudabiliter CP1S1

 [3 ] cuius P1

 [4 ] resultabit P1

 [5 ] Et S1 sumus CHP2

 [6 ] deinde P1

 [7 ] Et S1 omnes AH multi P1

 [8 ] luce CP1

 [9 ] deducunt CP1S1

 [10 ] et add. CP1

 [11 ] om. CP1

 [12 ] et add. CP1

 [13 ] in eis] eis et CP1

 [14 ] om. P1

 [15 ] de P1 e P2

 [16 ] Et S1 om. P1

 [17 ] recupare P1

 [1 ] strages AH

 [2 ] om. P1

 [3 ] om. ACHP2S1

 [4 ] per C

 [5 ] uiribus add. P1

 [6 ] vires C om. AP1

 [7 ] ipsis AS1 eis H

 [8 ] ergo P1P2S1

 [9 ] copia P1

 [10 ] quesiuerunt AP2S1

 [11 ] predictas CH

 [12 ] in add. AH

 [13 ] om. P1

 [14 ] a P1

 [15 ] flatus H afflatu P1

 [16 ] sunt potiti CP1

 [17 ] Thenedon (in text. Tenedon) B (v. 4609) Tenedon AHP2

 [18 ] securibus P1

 [19 ] in qua] et CP1

 [20 ] suam H om. CPS1

 [21 ] Quomodo Paris suadet Helene ut sue consenciat voluntati add. C

 [22 ] ferens P1

 [23 ] confortationis CP1S1

 [24 ] Paris contra Helenam eius non ualens flebiles obtemperare singultus iracundia motus in hec uerba prosiliit add. P1

 [1 ] putes P1

 [2 ] ut add. P1

 [3 ] deberes CP1S1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] Et S1 superflue et A superflue H superuacuo P1

 [6 ] Et S1 manerent AC manaret P1

 [7 ] nullius P1

 [8 ] posset AP1

 [9 ] detentis CP1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] Helena, modicum lacrimis eius detersis, sic respondit Paridi add. P1

 [12 ] feminea potencia AHP2S1

 [13 ] om. AHP2S1

 [14 ] confertur CP1S1

 [15 ] om. P1

 [16 ] Paris dum, cum Helena secreto esset in loco, sic allocutus est illi add. P1

 [17 ] maioribus add. C laribus add. S1

 [18 ] om. AHP2 et fata om. S1

 [19 ] permutacio CP1S1

 [20 ] et . . . deliciis om. P1

 [21 ] Achayie P1

 [22 ] putane P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] honorabilibus CP1P2S1

 [25 ] viro tuo] uiri tui AHP1P2S1

 [26 ] S1 habere MSS.

 [27 ] meam AH

 [1 ] amissi . . . viri] amissus tuus vir P1

 [2 ] natura P1

 [3 ] zelo AH

 [4 ] ergo CP1S1

 [5 ] lacrimas CP1S1

 [6 ] murmure AP2 mumura CP1 murmuras S1

 [7 ] Ad Paridis uerba Helena iterum respondit add. P1

 [8 ] Et S1 tantis CP1

 [9 ] pungitur AH angitus CP1S1

 [10 ] Et S1 quas CP1P2

 [11 ] Et S1 innisus P1P2

 [12 ] De rege Priamo ducente Helenam in Troiam add. C

 [13 ] dilutulo MS.

 [14 ] coram se P1

 [15 ] Polidamas ACHP2

 [16 ] om. P1

 [17 ] obuius C ouius P1

 [18 ] ipse P1 om. AH

 [1 ] gaudia AH

 [2 ] sunt gesta] fiunt S1 om. AHP1P2

 [3 ] diras CP1

 [4 ] Cassandra querulos ullulatus emittens sic alta uoce clamabat add. P1

 [5 ] maritorum crudelia] maritalia CP1

 [6 ] precipitura H precipitanda P1

 [7 ] factum P1

 [8 ] Helena CP2 leena P1S1

 [9 ] Et S1 uitare ACHP2

 [10 ] querulis MS.

 [11 ] om. P1

 [12 ] delaturi A delimendos P1 delituri P2

 [1 ] om. ACH

 [2 ] liber viiius om. C

 [3 ] de . . . facturi] qualiter de raptu Helene suorumque de nece ad Menelai regis aures tumultuosa relacione peruenit P1

 [4 ] uolans CP1S1

 [5 ] nunc A nundum CP2

 [6 ] a Pyra om. P1

 [7 ] Pilo C Pira HP2

 [8 ] disroboratione AS1

 [9 ] Cithare C Cytharee P1 Citarea S1

 [10 ] Et S1 subiecte CP1

 [11 ] ita C ibi . . . Troiam om. P1

 [12 ] captione C

 [13 ] et . . . terram om. H

 [14 ] Qui pronus] Et prius C Qui prius P1 Et pronus S1

 [15 ] Et S1 adducationem A abducationem H

 [16 ] om. P1

 [17 ] sublacione CP1 siggilationem P2

 [18 ] traducte HP2

 [19 ] habituras C habitura P1

 [20 ] om. P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] est add. P1

 [23 ] afectubus C afflatibus P1

 [24 ] ad P1

 [25 ] Agamenon B (v. 4801, nota) Agamemnone (et alibi) H Athamenone MS.

 [26 ] om. P1

 [27 ] audiuit P1

 [28 ] om. AH

 [29 ] Agamenon rex Menelaum sic fuit innisus ut a tantis doloribus et lamentis desistat add. P1

 [1 ] in aduersis om. P1

 [2 ] in P1

 [3 ] Et S1 et P1P2

 [4 ] Et S1 submittat AHP1

 [5 ] igitur P1

 [6 ] Gretie MS.

 [7 ] moti P1

 [8 ] arma . . . ingerere] Et S1 arma Troiani ingente A armati in Troianos insurgere C arma contra Troianos apprehendere H arma Troianis insurgere P1

 [9 ] enim add. CS1 sibi add. P1P2

 [10 ] durissimas CP1

 [11 ] et P1

 [12 ] pro add. CP1

 [13 ] illate HP1

 [14 ] De ellectione Agamenonis in ducem omnium ellecti et morte Castoris et Pollucis add. C

 [15 ] in P1

 [16 ] pareat . . . ipse om. H

 [17 ] ductus P2S1

 [18 ] regula AP2S1

 [1 ] gubernaret P1

 [2 ] tunc CP1

 [3 ] Et S1 et C om. P1P2

 [4 ] suum P1

 [5 ] omnis . . . potestate] omni (omnis P1) plenitudine potestatis CP1

 [6 ] statim . . . peruenit om. P1

 [7 ] quitquid MS.

 [8 ] contingerit AP2

 [9 ] nauigarunt AH nauigarant P2

 [10 ] om. CP1

 [11 ] uibrantibus P1

 [12 ] aquosas HP1

 [13 ] infundunt CP1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] magnos P1

 [16 ] nubibus A vndis CS1

 [17 ] omnium P1

 [18 ] om. HP1S1

 [19 ] vatibus MS.

 [20 ] demergit P1

 [21 ] gemini add. P1

 [22 ] tempestacione P1

 [23 ] corrupte CP1S1

 [1 ] et P1 om. C

 [2 ] om. P1

 [3 ] geminos P1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] suo CP1

 [6 ] discurrens P1

 [7 ] De staturis et formis Grecorum regum et principum add. C Darem Troianum uel Frigium quendam auctorem describentem colores et formas et condiciones Gre add. H

 [8 ] et add. P1

 [9 ] si P1

 [10 ] famosiores A formosorum CP1S1 formosiorum H famosorum P2

 [11 ] habitans AHP2 habitas S1

 [12 ] et om. P1

 [13 ] detulimus CP1

 [14 ] clausis AH

 [15 ] sed P1

 [16 ] et P1

 [17 ] Achilles add. AS1

 [18 ] eo C illo P1

 [19 ] Patroclus B (v. 5171)

 [1 ] rubori P1

 [2 ] permixtus CP1

 [3 ] Oyleus AP2 Oileuis C Illeus H

 [4 ] amplus CH

 [5 ] Et S1 grossus CHP2

 [6 ] Et S1 coopertus AH copertus C

 [7 ] Telemonias C

 [8 ] om. P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] commode AP1P2S1 consonantem H

 [11 ] canticuum P1

 [12 ] sonectorum P1

 [13 ] repertorum P1

 [14 ] et qui om. P1

 [15 ] Vlixes ACHP2

 [16 ] austucia MS.

 [17 ] Et S1 commantator A commendator P1 comuntator P2

 [18 ] robustis AS1

 [19 ] promissione CP1

 [20 ] timidus P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] uirtuosus CP1

 [23 ] multum P1

 [24 ] permultas CS1

 [25 ] feruores CP1

 [26 ] Et S1 et HP1

 [27 ] om. P1

 [28 ] mulcendum AH miscendum P2

 [29 ] tardus C pronus P1

 [30 ] securitate C

 [31 ] Protheselaus AH

 [32 ] om. P1

 [33 ] Et S1 Neptholomus (in text. Neptolemus) B (v. 5239, nota) Neoptholonius C Neptholonus H Neptholomis P1 Neptolomus P2

 [34 ] largis CS1

 [35 ] om. P1

 [36 ] Palamidès (in text. Palamedès) B (v. 5251, nota)

 [37 ] Naupli C D (23, 10) Narli P1

 [38 ] Polidarius AC Podalirium D (17, 3) Palamides H

 [1 ] multum erectus om. P1

 [2 ] caluicio P2S1

 [3 ] om. CP1

 [4 ] Briseida H Brisceyda P1

 [5 ] Chalchas C Chalcas H Calcacis P1

 [6 ] Et S1 cum P2 non add. CP1

 [7 ] multum AP1 vultum . . . stature om. P2

 [8 ] rubicunda. De staturis et formis quorundam Troianorum C De forma et qualitatis Troianorum add. H

 [9 ] Descripsit P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] scilicet add. P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] ita add. S1

 [14 ] repletus CH

 [15 ] Et S1 etiam CP1 om. AH

 [16 ] laxabatur P1

 [17 ] om. CP1

 [18 ] dicitur add. P1

 [1 ] Paris AH

 [2 ] Et S1 tercius CP1P2

 [3 ] om. AH

 [4 ] similitudine H

 [5 ] equales P1 om. C

 [6 ] et AH

 [7 ] altero C

 [8 ] cognosci P1

 [9 ] Et S1 om. HP1

 [10 ] propria C om. A

 [11 ] om. CP1

 [12 ] multe P1

 [13 ] coma P1

 [14 ] arte C

 [15 ] om. P1

 [16 ] Et S1 uero AC

 [17 ] et add. CP1

 [18 ] locuplex MS.

 [19 ] Anthenos MS.

 [20 ] multum add. P2

 [21 ] om. CP1

 [22 ] Anthonoris MS.

 [23 ] Et S1 monicionibus P1P2

 [24 ] cum P2

 [25 ] Et S1 uerborum AP1P2 uerbosum H

 [26 ] multum AH

 [1 ] Meron H

 [2 ] om. P1

 [3 ] uictoriosa P1

 [4 ] fuit add. C

 [5 ] mulierum A

 [6 ] Andromacha B (v. 5519) Androma H Andromata P1 Andrometa P2 Andromecha S1

 [7 ] multa P1 om. A

 [8 ] luciferos CP1S1

 [9 ] et add. P1

 [10 ] Et S1 eam CP2

 [11 ] Et S1 habuisse CP2

 [12 ] eam AS1

 [13 ] ita add. AS1

 [14 ] que P1

 [15 ] tamen AHP1S1

 [16 ] consequenciam A consequentia H

 [17 ] veredicus MS.

 [18 ] om. ACHP2

 [19 ] liber viiiius om. CH

 [20 ] de . . . Troiam] Quo tempore venerunt classes Grecorum in Athenis H de Grecis Athenarum portum feliciter applicantibus et de numero nauium eorumdem P1

 [21 ] dixerunt in Troiane vrbis excidium A in Troiane urbis depopulationem add. P2

 [22 ] pluuiis P1

 [1 ] dissoluto CP1

 [2 ] liquarat AS1 liqueuerat C reliquerat P1

 [3 ] Et S1 mendica N modica AHP1 modica signa C

 [4 ] vltimi N intima AHP2S1 incendia P1 om. C

 [5 ] om. P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] om. P1

 [8 ] scriptibili CP1

 [9 ] patefactam H om. CP1

 [10 ] auchorem P1

 [11 ] Micenarum C Methenarum P2 Mechenarum S1

 [12 ] Spartan AH Sparte CS1

 [13 ] Et (in text. Arcesilaus) D (17, 14, nota) MSS. GL. Archelaus B (v. 5608)

 [14 ] Protenor P2

 [15 ] Ascalaphus AH Astalaphus P2

 [16 ] Et S1 Alinus (in text. Almenus) B (v. 5611, nota) Ebauius C Ialmenus D (17, 15) Helimux H Helinus P1

 [17 ] Chitomenie A Orcomenie B (v. 5614) Citomenie C [ex] Orcomoenio (in text. Orchomeno) D (17, 15, nota) MS. L Cithomenie H Tythomenie P2 Citamenie S1

 [18 ] Epistrophus (in nota Epistroz) B (v. 5615) Epystraphus A Epistoafus H

 [19 ] Et S1 Thedeus A Cedius (in text. Scedius) B (v. 5615, nota) Schedius D (17, 11) Cedius P1 Thedius P2

 [20 ] Phocidis B (v. 5618) Fonidi C[ex] Phocide D (17, 17) Forudi P1

 [21 ] Telamonius C Thelamon H

 [22 ] dux P1

 [23 ] Et S1 Solenna A Sollempniua H Solemina P1 Solennia P2

 [24 ] om. P1

 [25 ] qui C et sunt om. P1

 [26 ] videlicet P1

 [27 ] Theucer C Theuther HP2 Theutra P1 Teutor S1

 [28 ] Amphiatus A Amphimacus (in text. Amphimac) B (v. 5624, nota) Ausiachus C Amphiancus P2

 [29 ] Et S1 Dorion B (v. 5624) Darion AH Dorium (in text. Dioren) D (17, 19) MSS. GL Derion P1 Doron P2

 [30 ] Theseüs B (v. 5625) Thesium (in text. Thalpium) D (17, 19, nota) MS. G

 [31 ] Et S1 Thoas B (v. 5629) Thoax AHP2 Theas P1

 [32 ] Theolie AH Tholias (in text. Tolias) B (v. 5630, nota) Thelie C Aetolia D (18, 2) Tolie S1

 [33 ] Duximoys A [Hunerius] d’Essimiëis B (v. 5632) [Nireus] ex Syme D (18, 3) Duximoix H Deximoix P2 Doximax S1

 [34 ] om. CP1

 [35 ] [Logres, sa terre] demeine B (v. 5635) [ex] Locris D (18, 4)

 [1 ] Ayax Oyleus] Oileïus Aïaus B (v. 5634) Olieus Aiax C Thelamonius Cileus H Thelamonius Cyeleus P1 Thelamonius Oyleus P2 Thelamonius Oileus S1

 [2 ] lxvi CP1 lvi S1

 [3 ] Et S1 Polibethes A Philitoas B (v. 5641) Polimetes C Phidippus D (18, 5) Pollimbes P1

 [4 ] Amphiantus A Antipus B (v. 5641) Ausimacus C Amphimacus HP2

 [5 ] Calcidoine (in text. Caledoine) B (v. 5639, nota) Calidonie C Caledonae (in text. [ex] Calydna) D (18, 5, nota) MS. G Caledonem MS. L Calodomie P1 Calcedonie S1

 [6 ] Idumeus AHP1 Idomeneus B (v. 5643) Idumenus C Idumeneus S1

 [7 ] Methyon P1

 [8 ] Crecha A

 [9 ] lxxii CP1

 [10 ] adduxerunt P1

 [11 ] Achaie B (v. 5647)

 [12 ] Rex CP1

 [13 ] Emelius B (v. 5649) Emeleus (in text. Eumelus D (18, 8, nota) MS. G

 [14 ] Pigris B (v. 5650) Pinginis C [ex] Pirgis (in text. Pheris) D (18, 8, nota) MS. G Pyrgis MS. L Pregris P1

 [15 ] Prothocatus A Potarcus (in text. Potarcaus) B (v. 5653, nota) Protheacus C Potarcus (in text. Podarces) D (18, 9, nota) MS. G Protharcus MS. L Prothocacus H Prothetatus P1 Photacus P2 Prothotachus S1

 [16 ] Prothosolaus A Prestesilaus P1

 [17 ] Pilarca (in text. Pilaca) B (v. 5652, nota) Philatia C Phylaca D (18, 9) Philarcha H Phylacra P1 Philarca P2 Philorcha S1

 [18 ] Tricions (in text. Tricios) B (v. 5658, nota) Tricca D (18, 11)

 [19 ] Machon C Macon P1

 [20 ] S1 Poldix A Polidi (in text. Polidri) B (v. 5655, nota) Polidius C Polidix H Pallidus P1 Polidrus P2

 [21 ] et add. P1

 [22 ] Escolapi B (v. 5656) Colisis C Aesculapii D (18, 10) Colyphis P1 Coliphis S1

 [23 ] xxxii A

 [24 ] Phice B (v. 5659) Phytes C Phthia D (18, 13) Proytes P1

 [25 ] Telepolus B (v. 5663) Theleasus C Tlepolemus D (18, 13) Thelaphus P1 Thelepalus P2 Thelapalus S1

 [26 ] Rodon (in text. Rode) B (v. 5661, nota)

 [27 ] xii A xx CP1 12 H

 [28 ] et add. AH

 [29 ] Euripilus B (v. 5665) Ruphilus A Euphilus HS1 Quimpilus P1 Euripilus . . . adduxit om. C

 [30 ] Et S1 Oythemone A Orcomenie B (v. 5665) [ex] Orcomeno (in text. Ormenio) D (18, 14, nota) MS. L Oicomene H Orthomonie P2

 [31 ] Antipus B (v. 5671) Antipus CP2 Zantipus H

 [32 ] Amphimachus A Anphimacus B (v. 5671, nota) Artimacus C

 [33 ] rusticarie P1

 [34 ] Elide B (v. 5669) Essida C Elide N Heside P1 Helida S1

 [35 ] Polibetes A Polibetès B (v. 5675) Pollipetes C Polypoetes D (18, 16) Pollipotes P1 Polipotes S1

 [36 ] Racha AH Larise B (v. 5674) Larisa (in text. Argisa) D (18, 16, nota) fere omnes MSS. Rica P1 Rita S1

 [37 ] Leontins B (v. 5675) Loffius C Leontius D (18, 16) Lophus P1 Lofius S1

 [38 ] om. P1

 [39 ] Thelenus (in text. Sthelenus) B (v. 5677, nota) Tholonus A Exteleneus (in text. Sthenelus) D (19, 1, nota) MS. L Thelonus H Telenus S1

 [40 ] Eürialus B (v. 5678) Euaulius C Heunalus P1

 [41 ] Agrays P1

 [1 ] Philotetès B (v. 5683) Polifobus C

 [2 ] tenebat a Grecis add. P1

 [3 ] nundum CP2 nondum . . . quod om. AH

 [4 ] om. P1

 [5 ] Cuneüs B (v. 5685) Pireus C Guneus D (19, 3) Firmeus S1

 [6 ] quod . . . suo om. C

 [7 ] Prothoclus (in text. Prothous) D (19, 4, nota) MS. L. Prothoilus HP2 Protholius P1S1

 [8 ] de Menese A de Menese (in text. de Manese) B (v. 5687, nota) Magnesia D (19, 4) Demenesci P1 Demenesei S1

 [9 ] Et S1 Sapenor A Capedor (in text. Agapenor) B (v. 5691, nota) Caperior C Agapenor D (19, 5) Arpenor H

 [10 ] Capadie B (v. 5691) Capida C Arcadia D (19, 5) Capidia P1 Capadocie S1

 [11 ] Teorius A [Crenos]/Trestot B (vv. 5693-4) Treonus C Cernus D (19, 6, nota) MS. L Treorius . . . adduxit om. P1

 [12 ] Pise (in nota Pile) B (v. 5693, nota) Reisa CS1 [ex] Pilo D (19, 6, nota) MS. L Beysa H Pile N

 [13 ] Et S1 vocabatur AC uocatur H

 [14 ] xxxii A

 [15 ] est add. P1

 [16 ] et add. P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] mccxxxii A

 [19 ] Palamedem C Pallamidem P2

 [20 ] Nauplii C

 [21 ] in CP1

 [22 ] proxime AHS1 proximum P2

 [23 ] Et S1 referetur CP2

 [24 ] mille centum 80 H mille centum septuaginta sex P2

 [25 ] om. ACH

 [26 ] liber xus om. C

 [27 ] 9 H

 [28 ] mittentibus . . . eorum] qui in Athenarum portu exeuntes ad regis Agamenonis mandatum super futuris (voce ultima in rasura) P1

 [29 ] apud . . . eorum] ad Delfon insulam pro responso C

 [30 ] de eo om. H

 [31 ] quod add. C

 [32 ] aduenerunt A conuenint P1

 [33 ] om. P1

 [34 ] om. P1

 [35 ] sedentibus P1

 [36 ] profundit. Agamenon, facta maiorum coadunacione inter illos talia uerba profudit P1

 [1 ] Et S1 nostrarum AH

 [2 ] nostra AS1 uestram H

 [3 ] vnum . . . consonanciam] Et S1 vna . . . consonantia A vnam . . . constanciam P1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] vos HP1

 [6 ] vestras P1P2

 [7 ] inuitare CP1

 [8 ] om. P1

 [9 ] resultat AH

 [10 ] quantis pro] quantisque AH

 [11 ] om. P2S1

 [12 ] et nostris] ut nostis CP1

 [13 ] iuste P1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] consurgamus P1

 [16 ] et . . . quorum (p. 93, l. 24) om. C

 [17 ] eloquencium P1

 [18 ] de add. A et de add. H

 [19 ] S1 se N om. MSS.

 [20 ] om. P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] tante P1

 [23 ] S1 om. MSS.

 [24 ] Et S1 uiderunt AH uideret P2

 [25 ] quod P2

 [26 ] in P1

 [27 ] offensam HP2S1

 [1 ] vos AP1

 [2 ] om. AH

 [3 ] a nostris om. P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] predio P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] difficile HS1

 [8 ] potenciores P1

 [9 ] menditasse MS.

 [10 ] assistant P1

 [11 ] contra nos om. P1

 [12 ] uos AH

 [13 ] specialiter P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] om. P1

 [16 ] de cetero om. P1

 [17 ] decebit P1

 [18 ] om. AH

 [19 ] om. P1

 [20 ] om. AH

 [21 ] om. P1

 [22 ] om. P1

 [23 ] huiusmodi P1 eius S1 om. AH

 [24 ] Apolline A Apoline P2

 [25 ] feliciter P2S1 om. H

 [26 ] exeunt P1

 [27 ] feliciter P1

 [28 ] om. P1

 [29 ] credit P2

 [30 ] fuit AH

 [31 ] Sicladum A Ciclodum P1 Cycladum P2

 [32 ] Hellespontico H

 [33 ] Quare . . . vna om. A

 [34 ] Ysodorus A hystoria P1

 [35 ] Lacona AP2 Lathona H Latone P1

 [36 ] Dianam H

 [37 ] celebratur P1

 [1 ] om. AH et . . . Delos om. P2

 [2 ] ibi add. S1

 [3 ] om. P1P2

 [4 ] om. P1

 [5 ] hac add. A

 [6 ] illa add. P1

 [7 ] et add. AH

 [8 ] om. P1

 [9 ] om. P2

 [10 ] luna dicatur P1P2S1

 [11 ] Dyana P1

 [12 ] enim HP1

 [13 ] et add. P1

 [14 ] Et S1 primo AP1

 [15 ] etiam add. P1S1

 [16 ] om. P1

 [17 ] ipsum quidam P1

 [18 ] Tyan P1 Titan P2

 [19 ] quasi . . . fecit om. A

 [20 ] Titanis P2

 [21 ] Phebum AHP2

 [22 ] quasi Effebum om. P1

 [23 ] Epphebum H

 [24 ] Phicium AP2 Phitum H

 [25 ] Phitona AHP2

 [26 ] quedam AH quondam P1 quoddam S1

 [27 ] om. P1

 [28 ] Samulem A

 [29 ] om. P1

 [30 ] Saulis P1

 [31 ] honorem P1

 [32 ] mores add. P1

 [33 ] Et S1 errorem AH om. P1

 [34 ] om. P1

 [35 ] om. AH

 [36 ] dabunter P1

 [37 ] ipsas H

 [38 ] dabant qui] S1 om. MSS.

 [39 ] om. P1

 [40 ] prouidus P1

 [41 ] qualis P1P2S1

 [42 ] om. P1

 [43 ] om.P1

 [44 ] Qualiter ydolatria creuit et postea cessauit add. C

 [1 ] om. P1

 [2 ] ueritatis P1

 [3 ] Et S1 existit AH astitit P1

 [4 ] scilicet P1

 [5 ] dominum nostrum om. P1

 [6 ] Yosep C

 [7 ] Egiptum C

 [8 ] quo . . . Egypti om. P1

 [9 ] Ysaye AC Ysa H

 [10 ] ascendet HS1

 [11 ] per aduentum] Et S1 in aduentum C in aduentu P1 ad aduentum P2

 [12 ] mundi add. AS1

 [13 ] deberent A debent H deberet P2S1

 [14 ] Iudey C

 [15 ] Ysmael CHP2 Ymael P1

 [16 ] ludo P1

 [17 ] Promotheum ACHP2

 [18 ] et . . . fuerunt om. CP1

 [19 ] Dolo A Belo H

 [20 ] Asyriorum C Assiriorum H Asinorum P2

 [21 ] Delus vel Belus AH

 [22 ] Nynum A om. H

 [23 ] mirabile CP1S1

 [24 ] Et S1 consurgere AP1 confingi C

 [25 ] celu A celis C

 [26 ] Et S1 illud add. HP2

 [27 ] Bebalu P1

 [28 ] Dehel C

 [29 ] Bahal C Bial P1 Boal, alii Baalam P2

 [30 ] Rosagol A Bantilli C Bahalim P1 Belfegor P2

 [31 ] alii Belzabuch om. ACHP1

 [32 ] Selzabuch A And Belzebub he named was also, / Whiche name is made of wordis two: . Of Bel & Zebub, þat þus signifie— / For Bel is god, and Zebub is a flye— / Ðan Belzebub to-gidre specefies, / Ioyned in on, þe grete god of flyes L (II, 5551-6) Belsabuch S1

 [33 ] alii Beelzebub om. AP2

 [34 ] Belzebut C Beelzebup. Bel id est deus Zabuth, id est musca, hoc est deus muscarum C1 Belzebub H Beelcebub P1

 [1 ] deorum CP1S1

 [2 ] om. CP1S1

 [3 ] esset . . . mathematica om. AH

 [4 ] om. P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] eicere AH

 [7 ] mater add. C

 [8 ] eum CP1 et add. AHP2S1

 [9 ] om. P1

 [10 ] coluerunt add. S1

 [11 ] Martem . . . deum] matrem suam deam ACP1P2 Martem, quem quidem deum S1

 [12 ] Delfo C

 [13 ] celebratur C celebrabatur P1

 [14 ] om. AH

 [15 ] nuncupata AP2 nuncuputa H nominatam P1

 [16 ] om. CP1

 [17 ] Lacone P2

 [18 ] sic P1

 [19 ] om. AP1

 [20 ] per add. P1

 [21 ] Ysum A Ysam H

 [22 ] Youem C

 [23 ] om. A apud . . . Iubam om. C

 [24 ] Ymbam A

 [25 ] Qurinum A Ianum C Quirinum P2

 [26 ] Pauos HP2 Panes P2

 [27 ] Lemos A Lemes C Lennos P1P2

 [28 ] Mulcanum C

 [29 ] Vaxos A Nason C Nasos P1 Nayos P2

 [30 ] Bachiam AHP2 Bachyiam P1

 [31 ] Delon C

 [32 ] Delfon C

 [33 ] in que] prout S1

 [34 ] prout add. AHP2

 [35 ] om. HP2

 [36 ] om. AH

 [37 ] pre add. P1

 [38 ] angelis add. P1P2S1

 [39 ] preclarus P1

 [1 ] summitates CP1

 [2 ] preferret C prefert P1

 [3 ] a morte] ad mortem C om. P1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] euuangelio HP1P2

 [6 ] Et S1 uidit AC uidebam H ubi P1

 [7 ] Satan C Sathany P1

 [8 ] fui P1 om. C

 [9 ] et cetera add. C Leuiatan P2

 [10 ] Sed S1 om. HP1P2

 [11 ] qui P1

 [12 ] Ysodorus A Ysydorus in libro C

 [13 ] Ebrei ACP2

 [14 ] Et N Behemot A Bretinet C Rocmot P1 Beemoch P2 Beemoth S1

 [15 ] illum P1

 [16 ] id est] Et S1 quasi CP1 et H

 [17 ] et . . . spaciosum om. P1

 [18 ] subtraxit CP1

 [19 ] Et S1 om. ACP1

 [20 ] et cetera] Etenim AHP2

 [21 ] Deinde P1 Deus P2

 [22 ] om. AH

 [23 ] quod add. AH

 [24 ] om. C

 [25 ] Et S1 Apografa C Apocrifa P1

 [26 ] Brandini A

 [27 ] ibi CP1

 [28 ] sanctum CP1

 [29 ] iniectum P1

 [30 ] fuit P1 om. C

 [31 ] om. P1

 [32 ] om. P1

 [33 ] turpissimi CP1

 [1 ] Genesi C Genesy P2

 [2 ] autem P1 om. C

 [3 ] habens ACHP2S1

 [4 ] mouet AP2 mouens C

 [5 ] Et S1 nesciens AHP1 nescietis C

 [6 ] prophanos AH

 [7 ] hiis P1

 [8 ] vobis CP1

 [9 ] uel P1

 [10 ] id add. AH

 [11 ] om. P1

 [12 ] deiecerunt CP1 deiesserit P2

 [13 ] de noticia] leticia P1 om. C

 [14 ] sufficant. De responso dato per Apolinem Grecis et Troianis C Capitulum de responsione ydolorum Achilli add. H

 [15 ] autem add. AHS1

 [16 ] Et S1 mee AHP2

 [17 ] om. CP1

 [18 ] ipsis A eius P1

 [19 ] Delfos C

 [20 ] om. CP1

 [21 ] captati P1

 [22 ] Et S1 eodem AH eorum P1

 [23 ] Qualiter Appollo ad Achillis uerba uoce submissa respondit add. P1

 [1 ] ipso add. A om. P1

 [2 ] om. AH

 [3 ] Testor B (v. 5821) Cestoris A Textoris CH Texloris P1

 [4 ] Qui S1 et MSS.

 [5 ] ipse P1

 [6 ] Appollinis responsio ne Calcas ad suos redire presumat add. P1

 [7 ] cave C om. P1

 [8 ] et tu om. P1

 [9 ] illum CP1

 [10 ] federe AH

 [11 ] Calcantem C Calcacem (et alibi) P1

 [12 ] abstractis P1

 [13 ] ergo add. P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] Calcantem (et alibi) C

 [16 ] Troyanos add. P1

 [17 ] contra Troianos om. P1

 [18 ] facto add. CP1

 [19 ] iret HP1P2S1

 [20 ] pre multo] prodico P1

 [21 ] Et S1 Calcham H Calcam P2

 [1 ] om. CP1

 [2 ] fuit P1P2

 [3 ] om. ACH

 [4 ] liber . . . Athenis] de Calcante ortante Grecos ad iter et sacrificio per eos facto Diane C

 [5 ] 15 H

 [6 ] de . . . Athenis] qualiter Calcas in Achillis et Patrocli comitiua ad regis Agamenonis tentorium se contulit mane facto P1

 [7 ] recedentium A

 [8 ] Et S1 De Grecis AP2 De certis H

 [9 ] receptis P2

 [10 ] Greci add. AHP2

 [11 ] propositos H om. CP1S1

 [12 ] cum add. P1S1

 [13 ] Consequenti CP2

 [14 ] Calcancem P1

 [15 ] om. AH

 [16 ] collocauerunt P1

 [17 ] Calcacis suasio ne Grecorum mora in Troyanorum excidium ulcerius protendatur add. P1

 [18 ] duce P1

 [19 ] presenci P1

 [20 ] sepe P1

 [21 ] competenciam P1

 [22 ] continue CP1S1

 [23 ] debueris P1

 [24 ] immutant P1

 [25 ] cum P1

 [26 ] dulcis CP1

 [1 ] protenduntur C

 [2 ] que C

 [3 ] per P1

 [4 ] possent CP1

 [5 ] uelis CP1S1

 [6 ] eorum HP1

 [7 ] leuetis AH eleuatis CP1S1

 [8 ] vt . . . pertingatis om. CP1

 [9 ] rex add. A

 [10 ] omnes P1

 [11 ] tube AHS1

 [12 ] qui P1 vt S1 quod . . . naues om. A

 [13 ] ascendunt CP1

 [14 ] ab . . . ascendunt om. C

 [15 ] ad . . . sonitum om. H

 [16 ] tube AS1

 [17 ] nodatas P1P2

 [18 ] allegate CP1

 [19 ] Et S1 seductis AHP1 eductis C

 [20 ] nundum AC

 [21 ] om. AH

 [22 ] elongarunt AH

 [23 ] creborum . . . querelis] crebrium in crebris AH crebrorum querelis C creberrimis in querelis P1 crebrium in querelis P2 crebris continuisque querulis S1

 [24 ] se add. AHP1P2S1

 [25 ] viderent CP1

 [26 ] exhortationibus AH exorcitacionibus CP2 exorzizacionibus P1

 [27 ] earum P1

 [28 ] fuerat CP1

 [29 ] om. P1

 [30 ] Alida B (v. 5958)

 [31 ] selve B (v. 5957) insulam AHS1 siluam siue insulam C

 [32 ] ibi P1

 [33 ] Et S1 dicta A ipsa CP1

 [34 ] sibi P1

 [1 ] insulam ACHS1

 [2 ] qui P1

 [3 ] nebulosas P1

 [4 ] fortunata AHS1

 [5 ] sint A sic P1

 [6 ] a bonis] ab omnibus CP1

 [7 ] libatum P1P2S1

 [8 ] tube AHS1

 [9 ] Troianas pertinencias] Troyani portus P1

 [10 ] illarum P1

 [11 ] quod CP1

 [12 ] Et S1 Saratabola A un chastel B (v. 5991) Sarraboan C Saranoba H Sarrabona P1

 [13 ] autem AH

 [14 ] fatuis . . . descenderant om. P1

 [15 ] statuunt C constitiunt P1

 [16 ] aliqualiter CP1

 [17 ] facies HP1 aciem S1

 [1 ] om. P1

 [2 ] mancipant CP1

 [3 ] om. CP1

 [4 ] reptionem H recupacionem P1

 [5 ] om. CP1

 [6 ] De Grecis aplicantibus ad portum Tenedos add. C

 [7 ] Et S1 quecumque AH

 [8 ] excussiunt A extuunt P2

 [9 ] per P1P2S1

 [10 ] om. P1

 [11 ] illis H illas P1

 [12 ] erecto P1

 [13 ] Thenedos C

 [14 ] om. P1

 [15 ] earum add. P1 om. AH

 [16 ] uelis CP1

 [17 ] Et S1 portum C dictum P2 om. P1

 [18 ] habitantibus CP1

 [19 ] ipse CP1S1

 [20 ] om. P1

 [21 ] Et S1 instituant A statuunt C insistunt P1

 [22 ] uero CP1

 [23 ] et add. CP1S1

 [24 ] om. P1

 [25 ] Et S1 preda AHP2

 [26 ] et . . . eos om. AHP1P2S1

 [27 ] defendere add. CP1

 [28 ] aggressi uras A aggressuras P2S1

 [29 ] crudele AH

 [30 ] Et S1 exitium CP2 exitum P1

 [31 ] seu AH

 [1 ] om. CS1

 [2 ] et diram om. P1

 [3 ] diuersorum generum] diuersis CP1

 [4 ] et P1

 [5 ] parietibus CP1S1

 [6 ] om. P1

 [7 ] quam pluribus] plurimis P1

 [8 ] dira A om. P1

 [9 ] ex P1P2

 [10 ] ceruibus A cruribus P1

 [11 ] laxati P1

 [12 ] Et S1 extinuate A effrenata C estiuata H effimanata P2

 [13 ] quot C quos P1

 [14 ] Et S1 oblatione A vacuacione C euacuacione P1

 [15 ] faciem CP1

 [16 ] ereptis P1

 [17 ] suas CP1

 [18 ] om. ACH

 [19 ] liber xiius om. C

 [20 ] 10 H

 [21 ] de . . . Paridem] qualiter Calcas in Achillis et Patrocli comitiua ad regis Agamenonis tentorium se contulit mane facto P1

 [22 ] et . . . Paridem om. C

 [23 ] Thenedos (et alibi) C

 [1 ] sui regiminis] suum regimen S1

 [2 ] om. AHP2S1

 [3 ] predicti P1

 [4 ] predictorum CP1S1

 [5 ] vbi idem] ibidem A ibi idem H

 [6 ] diurnum AH

 [7 ] uelociter P1

 [8 ] predictis P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] Et S1 tales A talia CP1

 [11 ] hec add. AH

 [12 ] sermones A Qualiter rex Agamenon maioribus Grecorum in planicie Thenedon congregatis dixit illis add. P1

 [13 ] nostra add. P1

 [14 ] Et S1 euitemus CP1 execremus H

 [15 ] e N om. AHP1P2S1

 [16 ] aliquid AH

 [17 ] impingant A

 [1 ] om. P1

 [2 ] extiterint P1

 [3 ] Et S1 om. AHP2

 [4 ] inimicos CP1

 [5 ] Et S1 om. AH

 [6 ] Et S1 contra CP1 aduersum H

 [7 ] Ita A

 [8 ] in . . . hospicio om. A

 [9 ] suo CP1S1

 [10 ] coruus CP1

 [11 ] eo C ipso P1

 [12 ] ergo AH om. S1

 [13 ] Et S1 ut AHP2

 [14 ] inconsulta CP1

 [15 ] om. P1

 [16 ] Et S1 decreta AP2 decepta CP1 ricotto N

 [17 ] reducitur P1

 [18 ] quo C om. P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] requisiuisse P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] multe CP1

 [23 ] a nobis om. P1

 [24 ] Citara C

 [25 ] Et P1

 [26 ] eius CP1S1

 [27 ] Et S1 non add. ACHP2

 [28 ] litoribus CS1

 [29 ] pro certo om. P1

 [30 ] pro sano om. AH

 [31 ] vobis add. C

 [32 ] uidetur CP1

 [1 ] om. P1

 [2 ] Et S1 om. AC

 [3 ] honorabilis . . . recusandum om. P2

 [4 ] aliquid add. P1

 [5 ] dum CP1

 [6 ] nuncupabitur A inculpabitur H

 [7 ] infringemus C infligemus P1P2 inflixerimus S1

 [8 ] oprimendo C compremendo P1

 [9 ] contractando CP1

 [10 ] attendatis AHS1

 [11 ] predicta P1

 [12 ] hec CP1

 [13 ] om. P1

 [14 ] consenserunt C deuenissent P1

 [15 ] magni CP1

 [16 ] De Vlixe et Diomede missis regi Priamo ex parte Grecorum pro recuperacione Helene add. C

 [17 ] uenissent CP1S1

 [18 ] miri CP1

 [19 ] altitudinem P1P2

 [20 ] Et S1 circumfultione AH circumcisione CP1

 [21 ] tegebat P1

 [22 ] radiabant C radicarent P1

 [1 ] apposito P1

 [2 ] Vlixes alter Grecorum legatus sic regi Priamo sue formam legacionis expressit add. P1

 [3 ] Et S1 exorare A optare CP1

 [4 ] mandat AS1

 [5 ] quassabitur CP1

 [6 ] multis add. AH

 [7 ] Rex Priamus sic ad Vlixis uerba respondit add. P1

 [8 ] requeratis P1

 [9 ] aduersum P1

 [10 ] qui satisfactionis iudicio sunt subiecti add. S1

 [11 ] et . . . sint] nulla sit H om. A

 [12 ] sine CP1

 [13 ] fuit . . . immerenter] fuit aliqua, fuit ille per quam ipsi hec mererentur S1

 [14 ] fuit, nulla add. CP1

 [15 ] male fecerunt. Satis fecerunt H

 [16 ] occidendo add. H

 [17 ] urbem . . . abduxerunt om. AH

 [18 ] michi add. P2

 [19 ] funditus . . . meam om. P2

 [20 ] Et S1 om. CP1

 [21 ] abduxeruntque C adduxerunt P1S1

 [22 ] Et S1 restitui P1P2

 [23 ] et add. HP2

 [24 ] Non . . . vellem om. P1

 [1 ] turpiter C

 [2 ] Et S1 estis CP2

 [3 ] excusat P1

 [4 ] responsum P1

 [5 ] ait AH Ad regis uerba risibilis Dyomedis responsio add. P1

 [6 ] vestri CP1S1

 [7 ] et eos om. P1

 [8 ] coram . . . tua] ante tuam ciuitatem AH

 [9 ] om. P1

 [10 ] contra te om. CP1

 [11 ] conspicies P1

 [12 ] contra CP1S1

 [13 ] Et S1 non add. HP1P2

 [14 ] senciatis AH

 [15 ] tamquam AH

 [16 ] om. AP1

 [17 ] profundere P1

 [18 ] Et S1 sapienti AC

 [19 ] Et S1 stulti AP1

 [20 ] uellem CP1

 [21 ] de leui] pro re uili C eciam pro re uili P1

 [22 ] uerba P1

 [23 ] Heneas contra Dyomedem in hec uerba prorupit add. P1

 [1 ] fieri add. P1

 [2 ] mandari CP1

 [3 ] posset P1

 [4 ] erubuit CP1

 [5 ] Ad Henee uerba Dyomedis animosa responsio add. P1

 [6 ] om. AH

 [7 ] Et S1 om. AHP2

 [8 ] Et S1 obsequentem A obloquentem H oblutione P2

 [9 ] auctor CP1

 [10 ] Et S1 ut ne AP2 ut P1

 [11 ] non add. P1

 [12 ] Vlixes, Dyomedis uerba sagaci interrupta sermone, sic fuit regem Priamum alloqutus add. P1

 [13 ] om. CP1S1

 [14 ] Et S1 faciendis A protradendum C faciendum H procedendis P2

 [15 ] Et S1 in CP1 intra P2

 [16 ] om. CP1

 [17 ] profusus CP1

 [18 ] per add. CP1

 [19 ] triennium ACP1P2 Tirenno N Tirrenum S1

 [20 ] Romani P1

 [21 ] om. P1

 [1 ] id est P1

 [2 ] Eneades AHP2 Eneade C

 [3 ] Et S1 om. AHP2

 [4 ] Eneidos C Heneydos P1

 [5 ] om. ACH

 [6 ] liber xiiius om. C

 [7 ] 12us H

 [8 ] de . . . obtinendis] qualiter Agamenon omnes maiores Grecorum duces uidelicet et principes in planicie Thenedon iussit ad generale colloquium conueniri P1

 [9 ] Thelophum A Thelefum C

 [10 ] victualibus . . . obtinendis] obtinenda maxima uictualium copia continue in exercitum Grecorum P2

 [11 ] Grecorum . . . obtinendis om. C

 [12 ] precona P1

 [13 ] Et S1 om. AP1

 [14 ] nam . . . proficere om. P1

 [15 ] procedere C prodesse P2S1

 [16 ] uideretur P1P2S1

 [17 ] Messe (in text. Mese) B (v. 6521, nota) Mysiam D (21, 1)

 [18 ] Et S1 habendis CH om. A

 [19 ] quo P1

 [20 ] rerum CP1

 [21 ] discretos add. A et discretos add. H

 [22 ] studeant P1 statuant et om. C

 [23 ] exercitum nostrum] exercitui nostro CP1S1

 [24 ] Agamemnonis HS1

 [25 ] finem faciente] fine facto CP1S1

 [1 ] Telephum B (v. 6528) Tholophum (et alibi) A

 [2 ] autem P1

 [3 ] Theütrans (in text. Teütrans) B (v. 6535, nota) Teutra C Theucra P1 Teucran P2

 [4 ] pleri P1

 [5 ] Seciliam (et alibi) A

 [6 ] Messena H

 [7 ] est add. HP1

 [8 ] regiorum H om. A

 [9 ] mirabili CP1S1

 [10 ] portum P2

 [11 ] congeritur CP1S1 contingit P2

 [12 ] deletas AP1P2S1

 [13 ] esse C Messam H Messem P2

 [14 ] Messinus A Messanii H Messanus P2S1

 [15 ] titulo A

 [16 ] restaret CP1

 [17 ] a A

 [18 ] Messam add. HP2S1

 [19 ] Thelaphum H

 [20 ] Messem AH

 [21 ] Et S1 om. ACH

 [22 ] Cecilie A

 [23 ] sed CP1

 [24 ] Cecilia (et alibi) A

 [25 ] hac AHP2S1

 [26 ] prouincia AHP2S1

 [27 ] Theutra C Theucra (et alibi) P1 Teutran P2

 [28 ] constipatus CHP1S1

 [29 ] se add. CP2

 [1 ] Theutram (et alibi) C

 [2 ] grauia CP1S1

 [3 ] Thelofus C Telephus P2

 [4 ] eius . . . manibus qui non potest legi A

 [5 ] om. P1

 [6 ] recipit CP1 accepit S1

 [7 ] qui . . . offerebat om. H

 [8 ] sit P1

 [9 ] afferebat P1

 [10 ] Achilles ad uer<ba> Thelefi sic respondit add. P1

 [11 ] om. CP1

 [12 ] Qualiter Thelefus eius blando sermone impium animum quem contra Theucram regem Achilles gerebat sic ut resecaret asseruit add. P1

 [13 ] deuenissem uel diuertissem A deuenissem C

 [14 ] euulso AC

 [15 ] belli P2S1 om. AH

 [1 ] Thelafus (et alibi) C

 [2 ] illo CP1

 [3 ] accipiuntur P1

 [4 ] libtate A De rege Theutra qui sua legauit Thelafo, filio Herculis add. C

 [5 ] iacentem C

 [6 ] tunc A om. H

 [7 ] Rex Theucra dum eius laboraret extremis, uocatis ad se Thelefo et Achille, sic alloqutus est illos add. P1

 [8 ] Thelopho H

 [9 ] quia AHP2S1

 [10 ] euitate C uitare P1

 [11 ] usquequam AH

 [12 ] ad P1 ad add. C

 [13 ] fecisse CP1

 [14 ] Hercula AH Herachom P2 Hercules S1

 [15 ] S1 Heradiam A Herachiam C Herodiam H Hercham P1 Herachom P2

 [1 ] om. P1

 [2 ] penitus add. CP1

 [3 ] plenus P1

 [4 ] hodiernam P1

 [5 ] intercepto . . . suo] incepto sermoni suo C suo in sermone incepto P1 incepto sermone suo P2S1

 [6 ] Rex Theucra Thelefum regni ipsius heredem instituit add. P1

 [7 ] uirtuosissimus CP2S1

 [8 ] Et S1 om. ACP1

 [9 ] eo P1 om. C

 [10 ] om. CP1

 [11 ] eulogio CP1P2 eligo H

 [12 ] om. CP1

 [13 ] om. AH

 [14 ] ipsum add. P1

 [15 ] curaberis P1

 [16 ] Et S1 constituta CP1 structa H

 [17 ] sculcum A om. CP1

 [18 ] regi P2S1

 [19 ] sacramentum CP1

 [20 ] De redditu Achillis ad exercitum Grecorum add. C

 [21 ] omnium CP1S1

 [22 ] om. CP1

 [23 ] ad AH

 [24 ] fuit CP1

 [1 ] om. P1

 [2 ] discedens CP1

 [3 ] erecto P1

 [4 ] nauigans C

 [5 ] om. CP1

 [6 ] om. CP1

 [7 ] magno CP1

 [8 ] omnibus eorum P1

 [9 ] et in omnibus om. P1

 [10 ] Messa CP1

 [11 ] Et S1 abductus AH

 [12 ] om. A

 [13 ] ex A om. HP1S1

 [14 ] letificati CP1

 [15 ] om. P1

 [16 ] De hiis qui inerunt in subsidium Troianorum add. C

 [17 ] sequenti P1

 [18 ] et add. CP1P2

 [19 ] supra add. AP1P2

 [20 ] Et S1 omnem maiorem AP2 de omnibus maiorem C minutorum add. P1

 [21 ] aliquibus C

 [22 ] venerunt CHS1

 [23 ] Pandarus B (v. 6667) Pandratus et A Pandorus CS1 Pandacus HP2 Pandrus P1

 [24 ] Et S1 Tabor A Ampon B (v. 6668) Amphius (in nota Ampon) D (22, 15) MS. G Gabor CP2

 [25 ] atque A om. P1

 [26 ] Et S1 Andastrus (in text. Adrastus) B (v. 6668, nota) Adastus A Andistius C Adrastus D (22, 15) Andrestus H Adstrius P1

 [1 ] Et S1 Colophon AH Coloston C Colophonia D (22, 15)

 [2 ] multa A tamen add. H

 [3 ] speciositate A

 [4 ] Et D (22, 16, nota) MSS. GL Cartax C Charax H Zartas P1 Carax P2 Carras S1

 [5 ] Imassus A Masius B (v. 6677) Imasius CS1 Masius (in text. Mopsus) D (22, 16, nota) MSS. GL Vnasius P1

 [6 ] rex add. P1

 [7 ] Nestor (in text. Nesteus) B (v. 6678, nota) Nestoriditis C Nesteus

 [8 ] om. CP1

 [9 ] Phimacus B (v. 6678) Anfimacus C

 [10 ] Glaucon B (v. 6685) Glancon AP2 Glacon C Elancon H Calancon P1 Glencon S1

 [11 ] Et S1 Sarpedon B (v. 6686) Serpedone A Sarpedon C Sarpadone H Sparpedon P1

 [12 ] Licoine B (v. 6695) Liconie C Eliconia (in text. Ciconia) D (22, 17, nota) MS. G Helyconia MS. L Licaonie HP2S1

 [13 ] Et D (22, 18) Euphemus AH Eüfemes B (v. 6696) Heufemus C Eufenius P1 Enphenius S1

 [14 ] de add. AHP2S1

 [15 ] Larise B (v. 6704) Larisa D (22, 18) Larisso AHP2S1 Lausso P1

 [16 ] Hupoz B (v. 6703) Nipo C Hipotus (in text. Hippothous) D (22, 18, nota) MS. L Hupoth H Rupor P1 Nupot P2 Nupor S1

 [17 ] Carpedus A Cupesus B (v. 6703) Eufredus C Cupesus D (22, 18) Lupedus H Eufedus P1 Enpedus S1

 [18 ] Tabaria AP2 Cisonie B (v. 6713) Ciconia D (22, 18)

 [19 ] Et (in text. Euphemus) D (22, 18, nota) MSS. GL Remus B (v. 6713) Bannus A Senius H

 [20 ] et duces quattuor om. P1

 [21 ] Priamo H

 [22 ] ialini MS.

 [23 ] Bannus A Renius H

 [24 ] Trace B (v. 6733) Thracia D (22, 19) Tracia dicitur] dicitur Gracia P1

 [25 ] ab add. A

 [26 ] om. CP1

 [27 ] quod CP1

 [28 ] situm CP1

 [29 ] Pilex (in text. Pileus) B (v. 6737, nota) Pylon A Pilox C Pileus (in text. Pirus) D (22, 19, nota) MS. L

 [30 ] Alcamus (in text. Acamus) B (v. 6737, nota) Licanius C Alcamus (in text. Acamas) D (22, 19, nota), MS. L Alcamus S1 Lalkarius P1 Altamus P2

 [31 ] secum . . . centum] xi milia P1

 [32 ] militum P1

 [33 ] Penonie (in text. Peoine) B (v. 6747, nota) Paeonia D (22, 19)

 [34 ] Pretemesus B (v. 6754) Praetemesus (in text. Pyraechmes) D (22, 19, nota) MS. G Precemessus AH Pracomessus CP1

 [35 ] Steropeus B (v. 6755) Asteropaeus D (23, 1) Stupes P1

 [36 ] huius regni] huiusmodi P1

 [37 ] erant C om. P1

 [1 ] satirios P1

 [2 ] Et S1 om. AHP1

 [3 ] om. CP1

 [4 ] Et S1 ea C om. HP1P2

 [5 ] et add. P

 [6 ] Boetia D (23, 1, nota) MS. G Boaetia MS. L Boetiue AP2 Boine H

 [7 ] om. P1

 [8 ] Amphymius A Ansimas (in text. Asimas) B (v. 6781, nota) Ausinius C Asimaus D (23, 1, nota) MS. G Amphimius H Anfirnus P2 Affinius S1

 [9 ] Fortimus A Fortins (in text. Fortis) B (v. 6782, nota) Phortus D (23, 1, nota) MS. G Fortumus H fortissimus P1 Fortinius S1

 [10 ] Et D (23, 1, nota) MS. G S1 Sannus A

 [11 ] Boetin (in text. Botine) B (v. 6793, nota) Brotino CP2S1 Boetino D (23, 1, nota) MSS. GL Brucyno H Berreuno P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Boetius D (23, 1, nota) MSS. GL

 [14 ] Epistroz B (v. 6795) Epistrus C Epistropilis D (23, 1, nota) MS. G Epystropolis MS. L Epristius HS1 Epistrius P1P2

 [15 ] Pafagonie A Pafagoine (in text. Paflagoine) B (v. 6807, nota) Paphagonie H

 [16 ] nimium P1

 [17 ] inuidibile A debile C indebeline P1 uidebile P2 inaudibile S1

 [18 ] nimiam A

 [19 ] Cygris A

 [20 ] Eufraris C Euphraten H Eufratren P2 Eufratis S1

 [21 ] quorum C

 [22 ] Et S1 Pafagonium A Paphagonium H Piffagonium P2

 [23 ] Et S1 Philimenis (in text. Philemenis) B (v. 6814, nota) Phylimenis A Philimenus C Phillemenis (in text. Pylaemenes) D (23, 2) MS. G Philemoenis MS. L Philimenes H

 [24 ] habentibus P1

 [25 ] Philimenus (et alibi) C Philomenes H Philomenis P1

 [26 ] stature CP1

 [27 ] Et S1 Ethiope B (v. 6854) Ethiope CP2 Ethiopie H

 [28 ] Perses (in text. Sersès) B (v. 6854, nota)

 [29 ] Mennon A Merion H

 [30 ] Et S1 Simagon A deest D Synagon H Sagamon P1 Symagon P2

 [31 ] Merionis H

 [32 ] Et S1 Thyro A Therace B (v. 6875) Thracia D (23, 3) Theres H

 [33 ] Theseüs (in text. Heseüs) B (v. 6875, nota) Heseus (in text. Rhesus) D (23, 4, nota) MSS. GL Thesus H

 [34 ] Et (in text. Archilochus) D (23, 4, nota), MS. L

 [35 ] Agreste B (v. 6885) Agrestia (in text. Adrestia) D (23, 4, nota) MSS. GL

 [1 ] Delissine A [reiaume] de Lissonie (in text. Alizonie) B (v. 6893, nota) Lissinie CPS1 Alizonia D (23, 5)

 [2 ] Et S1 Epystropus A Pistropleus B (v. 6897) Epistrophus C D (23, 5) Epistiofus P1

 [3 ] om. CP1

 [4 ] supra CP1

 [5 ] pugnando C pugnans S1

 [6 ] reges AP1

 [7 ] igitur CP1

 [8 ] om. ACH

 [9 ] liber xiiius om. C

 [10 ] 13us H

 [11 ] de . . . Troie] qualiter Palamides Grecorum exercitu apud Thenedan existente honorifice in succursum eorum aduenit P1

 [12 ] se . . . Troie] euntibus ad obsidionem Troie C

 [13 ] et primo bello add. A

 [14 ] Pallamedes C

 [15 ] Naupli (et alibi) C Naupuli P1

 [16 ] Palamedes (et alibi) C

 [17 ] om. CP1

 [18 ] ergo eum] enim ergo P1

 [1 ] et P1P2S1

 [2 ] Troie AH

 [3 ] commodosius P1

 [4 ] preuiderunt P1

 [5 ] ergo CP1S1

 [6 ] dictum P1

 [7 ] propter quod om. C

 [8 ] Et S1 refrigantibus A referentibus CP1

 [9 ] om. P1

 [10 ] Dyomedis consilium ut nulla protracta in Troyanorum excidium nauigia dissoluantur add. P1

 [11 ] Audite . . . eorum om. A

 [12 ] om. P1

 [13 ] dum add. CP1

 [14 ] adinueniendum AS1

 [15 ] quod add. ACHP2S1

 [16 ] eorum P1 om. C

 [17 ] om. P1

 [18 ] Et S1 perceperint CP1

 [19 ] et add. C

 [20 ] om. C

 [21 ] se add. C

 [22 ] prestitisset H

 [23 ] terra P1P2

 [24 ] om. P1

 [25 ] eis C ipsos S1

 [26 ] diliculo MS.

 [1 ] S1 desiato N obtentam A tutam CP1 ob tutam HP2

 [2 ] scimus P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] a nobis om. P1

 [5 ] igitur CP1S1

 [6 ] omissa AP1

 [7 ] om. P1

 [8 ] om. P1

 [9 ] Et S1 enim A ergo H om. P1

 [10 ] debebant HP2S1

 [11 ] sunt P1

 [12 ] sequentes CP1

 [13 ] cumulatu P2

 [14 ] rectu P1

 [15 ] Troie AH

 [16 ] om. AH

 [17 ] temonum ipsorum A temonem C remorum H

 [18 ] et add. AH

 [19 ] in add. P1 om. C

 [20 ] ad AC

 [21 ] in add. P1

 [22 ] illa P1

 [23 ] Prothosilius A

 [1 ] Et S1 Phylordorum A [de] Pilarche B (v. 7125) Philaceorum C Phylarcorum P1

 [2 ] secure P1

 [3 ] Et S1 violenter C om. P1

 [4 ] quarum P2S1

 [5 ] om. CP1

 [6 ] nauibus AH nauigantes C

 [7 ] Et S1 om. AHP1

 [8 ] om. P1

 [9 ] poterant H venire add. P1

 [10 ] tormentorum A

 [11 ] truncati CP1

 [12 ] tinnit ether] Tunc ether AH ad hec CP1 timuit ether S1

 [13 ] missione P1

 [14 ] uoce AH

 [15 ] perueniunt P1

 [16 ] veniunt CS1 ferunt P2

 [17 ] primam A prima C

 [18 ] om. P1

 [19 ] Vnde . . . instituerunt om. CP1

 [20 ] Ille C

 [21 ] Prothosilius A Protheselaus (et alibi) H

 [22 ] attingerant P1P2

 [23 ] ipsa P1P2S1

 [24 ] Et S1 exercicia A excidium C excidia P1

 [25 ] Prothosilai A Prothesilao C

 [26 ] om. AP1

 [1 ] in CP1

 [2 ] Et S1 terram ACP1P2

 [3 ] vitam AH

 [4 ] pereunt add. P1

 [5 ] cum add. AHP2

 [6 ] om. AHP2S1

 [7 ] viuos AH

 [8 ] absorbeant AHP2S1

 [9 ] Inde add. P1

 [10 ] Inde C

 [11 ] hac add. P2 om. P1

 [12 ] recedere P2 om. P1

 [13 ] Achilles A Archebalus C

 [14 ] in add. HP1

 [15 ] om. AH

 [16 ] succurrerent P1

 [17 ] occurierunt P1 om. C

 [18 ] Et S1 instaurato quo A instaurato ergo C instaurato quoque H instaurato iterum P1

 [19 ] earum HS1 om. CP1

 [20 ] succurrendi . . . suis] socorrere i suoi N

 [21 ] Et sui AH ipsis CP1S1

 [22 ] salue CP1S1

 [23 ] deficiente CP1 deficientibus S1

 [24 ] Achillao A Archebalo C

 [25 ] nichilominus add. CP1S1

 [26 ] de CP1

 [27 ] Ascallus AH Ascalafus (in text. Ascaloz) B (v. 7259, nota) Ascarus C

 [28 ] Almenus B (v. 7259) Alagus CP1

 [29 ] innumerabilis multitudo om. P1

 [30 ] Et S1 non AHP1 nundum CP2

 [31 ] attingerat AP2

 [32 ] De primo bello facto per Grecos contra Troianos in quo Vlixes interfecit Philomenum add. C

 [1 ] adventum CP1

 [2 ] uero P1

 [3 ] aciei P1

 [4 ] Phylomenus C Philomeus H

 [5 ] Paragonome A

 [6 ] eumque C eum P1

 [7 ] eundem add. S1

 [8 ] itaque A ita quod H

 [9 ] Philomenus C Philomeus H

 [10 ] fibrata MS.

 [11 ] in Vlixem om. CP1

 [12 ] impulso CS1 in pulsu P1

 [13 ] descisis uel disruptis A disruptis H

 [14 ] multum C om. HP1S1

 [15 ] Philomenem (et alibi) H Philomenis P2

 [16 ] Philemeni C Philimenem P1 Philomenis (et alibi) P2

 [17 ] Et S1 secabili CP1

 [18 ] Qua . . . causa] Et idem C Quare P1

 [19 ] Philemenus (et alibi) C

 [20 ] cecidit P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] om. P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] scutoque P1

 [25 ] dura CP1

 [26 ] vulnere C

 [27 ] Philomeni P2

 [28 ] bellabat CP1

 [29 ] terram P1P2

 [30 ] ad hec] ad hoc AS1 om. CP1

 [31 ] Thoax et A Atheas CP1

 [32 ] Tollie C

 [33 ] om. P1

 [34 ] om. P1

 [35 ] applicantes C applicuit H

 [36 ] Et S1 descenderunt ACH

 [37 ] in terram om. AH

 [38 ] om. P1

 [39 ] eisdem AH

 [40 ] bellandi A preliandi P1

 [1 ] earum P1

 [2 ] Prothosilaus (et alibi) A

 [3 ] Philaceorum C

 [4 ] laxatus P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] assumpsit A resumpsit P1

 [7 ] ergo P1

 [8 ] ergo add. P1

 [9 ] Thiopie P1

 [10 ] aduentum AP1

 [11 ] Ethiopis C Thyopum P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Et S1 eius ACH

 [14 ] extractis P1

 [15 ] cuius P1

 [16 ] om. HP1

 [17 ] resultant P1

 [18 ] incedens P1

 [19 ] Sagamon AH Sicamon (in text. Sicamor) B (v. 7471, nota) Sygamonem P1 Sygamon P2

 [20 ] Merionis H Mennonis . . . regis om. P1

 [21 ] Perses (in text. Sersès) B (v. 7473, nota) Persey C

 [22 ] dici add. CP1

 [23 ] S1 impincta AC inpuncta H inpicta P1P2

 [24 ] in add. P1

 [25 ] disrupit P1

 [26 ] intuentes P1 uenientes P2

 [27 ] congressus A ingressu CP1 aggressu S1

 [1 ] quippe add. AH

 [2 ] strennuus P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] inuasit CP1S1

 [5 ] Et S1 diuersis ACH

 [6 ] ruptis add. C

 [7 ] iniefragabili MS.

 [8 ] Protesilago P2

 [9 ] percussit CP1

 [10 ] S1 iacencias AP1 iacencia C adiacentias H aiacencias P2

 [11 ] Prothosilaus et A Prothisilaus P2 et add. H

 [12 ] est add. AH

 [13 ] contigit P1

 [14 ] iudicium C ymbitum P1

 [15 ] laxatus P1P2

 [16 ] De Achille descendente in terram Troianorum cum suis militibus causa bellandi add. C

 [17 ] igitur add. CP1S1

 [18 ] laxatus P1P2

 [19 ] aduersus Grecos om. CP1

 [20 ] aduentum P1

 [21 ] militum add. C peraga add. P1

 [1 ] conflictu P1P2

 [2 ] vociferantes AHP1S1

 [3 ] Et S1 om. AHP2

 [4 ] a CP1

 [5 ] ille CP1

 [6 ] infinito P1

 [7 ] ex C om. P1

 [8 ] Et S1 fugientes A per fugas C fuga P1

 [9 ] Et S1 attingerant AP2 attigerat P1

 [10 ] om. AC

 [11 ] om. P1

 [12 ] parentum C

 [13 ] Tilus A Troillus P2

 [14 ] om. P1

 [15 ] Et S1 arreptum AHP2 detentum P1

 [16 ] tunc C om. P1

 [17 ] comitiua AH

 [18 ] papilonibus A pauillionibus C pambilionibus P1

 [19 ] locauerunt CP1

 [20 ] quod P1

 [21 ] tinguriis C teguriis P1

 [22 ] Et S1 om. AHP2

 [23 ] sibi add. CS1 igitur add. P1

 [24 ] parabant CP1

 [25 ] fortibus funibus] portibus P1

 [26 ] collocatis HP1

 [27 ] igitur S1 om. CP1

 [28 ] elucescenti A elucissent H eluciscunt P2 exclusissent S1

 [29 ] Et . . . minus] Et non A Necnon H

 [1 ] tuicionum P1P2

 [2 ] om. P1

 [3 ] illa CP1

 [4 ] Et S1 qui AHP1P2

 [5 ] laxati P1P2

 [6 ] cum . . . terram om. P1

 [7 ] descenderunt CP2

 [8 ] De secundo bello obsidione formata add. C

 [9 ] om. ACH

 [10 ] liber xvus om. C

 [11 ] 14us H

 [12 ] de . . . firmata] qualiter Hector exercitum Troyanorum omnes acies ordinauit P1

 [13 ] igitur CP1S1

 [14 ] terre faciem] terram P1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] planiciem P1S1

 [17 ] Dardanidos A

 [18 ] Glaucon B (v. 7694) deest D Glancone H Glauchone P1

 [19 ] Litie C

 [20 ] Sinabor AH Cinabor C Cinalor P2

 [21 ] eidem P1

 [22 ] de add. CP1

 [23 ] Troye CP1

 [24 ] Dardanidam A Dardanicam C

 [1 ] exeundo P1

 [2 ] et lentis om. CP1

 [3 ] passibus P1

 [4 ] dictus AH

 [5 ] Thesey CP1 Therei H

 [6 ] Therace B (v. 7721)

 [7 ] Archilegi P2

 [8 ] Frise B (v. 7738)

 [9 ] Xantipus (in text. Antipus) B (v. 7739, nota) Xantyppus (in text. Antiphus) D (23, 1, nota 2) MS. L Xanxcipi A Canicancipi C Contancipi P1 Xamptipi P2

 [10 ] Alcamus (in text. Thalamus) B (v. 7739, nota) Ascanius D (23, 1)

 [11 ] om. P1

 [12 ] ciuitatis HP2S1

 [13 ] a CP1

 [14 ] Troyoli P1

 [15 ] effectuosis P1

 [16 ] precibus A uocibus P1

 [17 ] Et S1 om. AHP1

 [18 ] O add. A Qualiter Hector monens Troyolum illum extitit alloqutus add. P1

 [19 ] om. CP1

 [20 ] affectantes . . . nostros om. AH

 [21 ] et add. CP1S1

 [22 ] Cui Troilus] Ad Hectoris uerba sic Troyolus P1

 [23 ] aureus AHS1

 [24 ] tria milia] trium militum P1

 [25 ] om. P1

 [26 ] Et S1 Cupesus B (v. 7789) Capiosus H Cupiosus P2

 [27 ] Ardelaus CS1 ardens H

 [1 ] ciuitatem CP1

 [2 ] Darnachum A Dinart (in text. Cadarz) B (v. 7799, nota) Dunacum C Dimarchum HP2 Dynadam P1 (cf. Cador de Insulis et Dinadaron in indice)

 [3 ] Remus B (v. 7807)

 [4 ] Cysonie A

 [5 ] de Cisonia om. AH

 [6 ] Cysones A Cisories C

 [7 ] giganti P1

 [8 ] regni AH

 [9 ] illina MS.

 [10 ] Et S1 Pollidamem C Polidamem P1

 [11 ] S1 Poenna A Peoine B (v. 7853) Pheonia C Poemia H Pennonia P1 Peonia P2

 [12 ] om. HP1

 [13 ] Et S1 Pretemesus B (v. 7855) Prethomesi C Prothemesi P1 Precomosi P2

 [14 ] Steropeus B (v. 7856) Seropes C Secrepes H Steropes P2

 [15 ] gentes dum C gentes P1

 [16 ] Et S1 procedebant CP1 procedit P2

 [17 ] Et S1 in armis A inermes ibant C inermes P1

 [18 ] indigent CP1

 [19 ] longis AH

 [20 ] caude CH

 [21 ] Et S1 suppermissis CP2 superinmisa H supermissi P1

 [22 ] naturalem et legitimum] Et S1 naturalem et A om. C

 [23 ] Et S1 perfecit A prefert CP1

 [24 ] multorum CP1S1

 [25 ] om. P1

 [26 ] de regno om. P1

 [27 ] Egreste P1

 [28 ] Esdras A Hesdras (in text. Edras) B (v. 7881, nota) Dextras C Adrastus D (23, 4) (omittit in indice Meisterus) Hestras P1P2

 [29 ] Pholon A Fion B (v. 7882) Philon CHP2 Amphius D (23, 5) (omittit in indice Meisterus)

 [30 ] Hic . . . erat] Cf. Dui dromadaire le traeient B (v. 7905) Questo carro era menato da due Dromedarij forti era fornito di caualieri combattenti N

 [31 ] simul P1

 [32 ] Dextras C Hestras P1 Exdrax P2

 [33 ] om. CHP1

 [1 ] Pitagoras B (v. 7914) Pythagorem A Pictagorem HP1 Pictagoram P2

 [2 ] cum eisdem om. CP1

 [3 ] Et S1 dirigunt CHP1P2

 [4 ] om. AH

 [5 ] Et S1 superius A si H scripsisse P1 om. C

 [6 ] Et S1 recolimus HP1P2

 [7 ] proposuit P1

 [8 ] communi AHS1 Licoine B (v. 7927) Conio N Cuuiri P1 Couuii P2

 [9 ] deputauit . . . ciuitatem om. P2

 [10 ] Eufemio A Eüfreme (in text. Eüfeme) B (v. 7929, nota) Heufremio C Euphemio H Eufrenio P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] Cerses A Serze (in text. Serse) B (v. 7959, nota) Xerxe C deest D Perses P2 Xercis S1

 [13 ] regem P1

 [14 ] gentem P1

 [15 ] alias acies] alios AH

 [16 ] festinanter accederet] festinet accedere AP2 festinanter accedat P1

 [17 ] Et S1 qui AHP2

 [18 ] proximum P1

 [19 ] iussu P1

 [20 ] nobilioribus CP1

 [21 ] forcioribus P1

 [22 ] Et S1 ingredirentur AP2 egrediuntur CP1

 [23 ] De ordine dato per Hectorem regi Priamo, patri suo, et de insignis armorum Hectoris add. C

 [24 ] necessarius P1

 [25 ] est P1

 [26 ] circumque AP1

 [27 ] Galatea (in text. Galatee) B (v. 8023) Galahatean H Ghalatheam P1

 [28 ] singulis CP1

 [29 ] Qualiter Hector regi Priamo aciem gubernandam per eum salubriter deputauit add. P1

 [30 ] habitote P1

 [31 ] Et S1 tamen A om. CP1

 [32 ] om. AC

 [33 ] vestra P1

 [34 ] Et S1 deputatos ACP2 deputaueris H

 [35 ] sis C

 [36 ] caute CP1

 [37 ] existentes P1

 [1 ] dictas P1

 [2 ] presumant P1

 [3 ] Et S1 om. P1P2

 [4 ] om. P1

 [5 ] habeo CP1

 [6 ] nuncios CP1

 [7 ] uos AP1

 [8 ] uos AP1

 [9 ] succursus P1

 [10 ] Tu . . . eris] et uos eritis P1

 [11 ] uestrorum P1

 [12 ] Et S1 ut CP1P2

 [13 ] tu sis] sis C vos sitis P1

 [14 ] ledens illos] lendentes eosdem P1

 [15 ] sitis P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] Ad Hectoris uerba rex Priamus hoc fuit breui sermone locutus add. P1

 [18 ] Et S1 fiant ACH

 [19 ] commisit CP1

 [20 ] om. CP1

 [21 ] om. CP1

 [22 ] vnus leo] tres liones A

 [23 ] tamen AC cum H in P1

 [24 ] depicti A

 [25 ] et add. P1

 [26 ] extensis AH

 [27 ] om. P1

 [28 ] eundo CP1

 [29 ] preponens AH proponendo P1

 [30 ] conflictum CP1S1

 [31 ] om. P1

 [32 ] gemmabant A generabat H generabat. De ordinacione accierum Agamenonis et Grecorum C

 [1 ] precessit P1

 [2 ] et scilicet add. P1

 [3 ] proposuit C posuit P1

 [4 ] Merion B (v. 8179) Menonem ACP1P2S1

 [5 ] Idomeneus (in text. Ipomenès) B (v. 8182, nota) Ydameneum C Ydumeum H

 [6 ] Menesteüs B (v. 8185) Menesceum AH Monesteum C Menestum P2

 [7 ] bellica P1

 [8 ] Aschalopho A Archilago H Aschalofo P2

 [9 ] Almenus B (v. 8190) Filimeno C Philimeno HP2 Ialmeno N

 [10 ] Cymanorum A de Comenie (in text. d’Orcomenie) B (v. 8188, nota) Cirmanorum C

 [11 ] Archilai A Archelay CP2

 [12 ] segurains B (v. 8197) Securadam C Segiradam H Securidan P1S1 Seguirdam P2

 [13 ] Boerie A Boecye P2

 [14 ] de add. A

 [15 ] Spertam A Spartenarum C Spartensibus siue H Sparscencium P2

 [16 ] que A

 [17 ] subiacebat A

 [18 ] Epistroz B (v. 8203) Epistrafus C Epistrofus P1

 [19 ] Celidis (in text. Scelidis) B (v. 8203, nota) Celidus A Celidias C

 [20 ] om. AP1P2S1

 [21 ] Phocidis B (v. 8204) Fedisis C Fadisis P1

 [22 ] Thelomenius A

 [23 ] Salema A Salamina C

 [24 ] Amphimacus B (v. 8216)

 [25 ] Dorius B (v. 8217)

 [26 ] Polixenon B (v. 8218) Pollisanus C Polyzenum D (17, 19) Polidarius H

 [27 ] Thetis C Theas P1

 [28 ] Et S1 om. ACHP2

 [29 ] Oileius C Coleus P1

 [30 ] Phylocirx A Philitoas B (v. 8224) Philotonis C Philaradus H Philoconis P1

 [31 ] Duodecimam P1 [hac sententia et postera transposita]

 [32 ] Idumeneus rex A Ydumeus C (et alibi) H

 [33 ] Merion B (v. 8226) Menon CP1

 [34 ] Vndecimam P1

 [35 ] Henex AH Hunes (in text. Huniers) B (v. 8238, nota) Enes CP1

 [36 ] Maubentis A Mabont (in text. Mahont) B (v. 8238) deest D

 [37 ] om. CP1

 [1 ] Humelius AP2 Emelius (in text. Emelins) B (v. 8246, nota) Humelinus H

 [2 ] om. P1

 [3 ] Prothesilay C Prothesalay P2

 [4 ] furibunda CH

 [5 ] Machion C Macon P1

 [6 ] Bodi H

 [7 ] Curipulus A Euripilus B (v. 8270) Grumpulus C Timpolus P1 Guriphubis P2 Turipulus S1

 [8 ] d’Orcomenie B (v. 8270) Ocreaninorum C [ex] Orcomeno (in text. Ormenio) D (18, 14, nota) MS. L Octomoniorum P1 Oecomemorum P2 Octonemorum S1

 [9 ] Et S1 duxit rex A duxit HP2

 [10 ] S1 Xantipus (in text. Antipus) B (v. 8275, nota) Xantipphus (in text. Antiphus) D (18, 15, nota) MS. L Ceptibus A Cautibus C Zaptipus H Zarotipus P1 Xamptipius P2

 [11 ] Lydorum A [de] Lide (in text. [d’] Elide) B (v. 8273, nota) Litorum C Liddorum H Udorum P2

 [12 ] et . . . Amphimacus om. H

 [13 ] Amphimacus B (v. 8276) Amphimatus A

 [14 ] Polibetès B (v. 8279)

 [15 ] de add. A

 [16 ] Lassine P1

 [17 ] Stelenus (in text. Sthelenus) B (v. 8283, nota) Scelerus A Stelonius C Serelenus P1

 [18 ] Eneus (in text. Cuneüs) B (v. 8296, nota) Honeus CP1

 [19 ] Cypre (in text. Cipe) B (v. 8293, nota) Cipri CH Cypro (in text. Cypo) D (19, 3)

 [20 ] Pertallus A Prothoïlus B (v. 8302) Prothelaus CP1 Protahylus P2

 [21 ] Capedor (in text. Agapenor) B (v. 8305, nota) Capedor C

 [22 ] Carpedie (in text. Capadie) B (v. 8305, nota) Sapedia H

 [23 ] De introytii belli ex vtraque parte add. C Hector, aciebus suis omnibus ordinatis, ad bellum egreditur in quo Patroclum interemit add. P1

 [24 ] om. P1

 [25 ] Et S1 agreditur A ingreditur CP1

 [26 ] cum add. P1

 [27 ] om. P1

 [28 ] om. CP1S1

 [29 ] om. AH

 [30 ] percussus P1

 [31 ] quod P2 om. P1

 [32 ] Et S1 uenerat AH deuenerat P1

 [33 ] cecidit AP2

 [1 ] spoliare AH

 [2 ] illud P1

 [3 ] uigentibus P1

 [4 ] Menon CP1

 [5 ] eisdem H om. C

 [6 ] Et S1 spoliare ACH

 [7 ] militum add. P1

 [8 ] om. P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] conantur CP1 intendunt S1

 [11 ] om. P1

 [12 ] Et S1 ipsum A se CP1

 [13 ] Menonem CP1P2S1

 [14 ] Glaucon B (v. 8395) Calicon C Claucon HP2S1 Elaycon P1

 [15 ] Archilogio A Archilego (et alibi) P2

 [16 ] et add. CP1

 [17 ] militum add. P1

 [18 ] Menoni CP1P2S1

 [19 ] succurrerunt C succurrerent P1

 [20 ] Et S1 om. CP1P2

 [21 ] spoliare AH

 [22 ] Ydumenius A Ydomeneus C

 [23 ] Grecie AC Certe P1

 [24 ] Menon CP1P2

 [25 ] in Hectorem om. P1

 [26 ] grauiter CP1S1

 [27 ] eum add. P1

 [28 ] eum S1 om. P1P2

 [29 ] Et S1 pedes P1P2

 [1 ] plina P1

 [2 ] ex illis om. P1

 [3 ] Et S1 interficere AP2

 [4 ] Menon CP1P2

 [5 ] instantes AH

 [6 ] Et S1 om. ACP1

 [7 ] ab . . . equum] eum ab equo AH

 [8 ] suum add. P1

 [9 ] arripere P1

 [10 ] sed P1

 [11 ] in add. C om. A

 [12 ] Et S1 om. CP1P2

 [13 ] in add. P1

 [14 ] Et S1 multa CP2 ultima P1

 [15 ] Cirion C Cyrion P1 Carion . . . Petra] Carrut de Pierrelee B (v. 8494)

 [16 ] Cirion (et alibi) C

 [17 ] Cirion P1

 [18 ] incebatur P1

 [19 ] ictum P1

 [20 ] passus P1

 [21 ] 1 Et S1 cecidit P1P2

 [22 ] dixit add. C

 [23 ] Synabor A Nabor CP1 Cynabor H

 [24 ] naturalibus add. A

 [25 ] non modice] Et S1 inmediate A inmodice P1P2

 [26 ] eis add. P1

 [27 ] sibi . . . interficit om. P1

 [28 ] S1 fugiunt ACH affugiunt P1P2

 [29 ] om. P1P2S1

 [1 ] madefactus AH

 [2 ] De Troylo deicto ab equo et capto per Grecos et de eius recuperacione add. C

 [3 ] Menisteus A Monesteus (et alibi) C Menelaus H Menesceus P2

 [4 ] Et S1 militum add. CP1

 [5 ] Troyolus (et alibi) P1

 [6 ] Antipus B (v. 8533) Xancipus A

 [7 ] Machaon ACHP2 Mercerès B (v. 8533) Merceres (in text. Mesthles) D (23, 1, nota, 2) MSS. GL

 [8 ] Alcanus (in text. Thalamus) B (v. 8534, nota) Alcamus AP1 Alchanius C Alchanus H

 [9 ] predicto CP1S1

 [10 ] coniunxtione A commissione P1

 [11 ] istarum AH

 [12 ] uidit add. HP2

 [13 ] uenit CP1

 [14 ] cecidisset AH

 [15 ] Menesceus (et alibi) AH

 [16 ] ipse CP1

 [17 ] Troillum P2 ipsum add. AH

 [18 ] pharaligica A falariga C pharaliga P1P2 vi S1

 [19 ] Miseres (in text: Mercerès) B (v. 8559, nota) Miserens P1

 [20 ] Frise B (v. 7738) Frisia P2

 [21 ] Et S1 ergo CH om. P1

 [22 ] Alcamus (in text. Thalamus) B (v. 8596, nota) Alcanius C Achanus P1

 [23 ] ira P1

 [24 ] captum P1

 [25 ] arruit P1

 [26 ] uulnerauit CP1

 [27 ] et add. P1

 [28 ] concurrencium C currencium P1

 [29 ] cantuatim A cateruati P1

 [1 ] magna P1

 [2 ] suum add. CP1

 [3 ] Xantipus (in text. Antipus) B (v. 8595, nota) Xancipi A Antippi C Zantipi H Xamptipi P2

 [4 ] Xancipus (et alibi) A Antippus C Zantipus (et alibi) H Xamptipus P2

 [5 ] munitus add. H armatus add. S1 om. C

 [6 ] De morte Merey nepotis Helene, qui interfectus fuit per Polidamam add. C

 [7 ] lassari AHS1

 [8 ] potuit P1

 [9 ] Monestus C

 [10 ] Et S1 labore AHP1P2

 [11 ] Misceres (in text. Mercerès) B (v. 8598, nota) Miser C Miserens P1

 [12 ] Monestus (et alibi) C

 [13 ] qualiter P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] Et S1 potenci A potencis P1

 [16 ] comitiua Eripisus] Eripisus comitiua P1P2

 [17 ] Cupesus B (v. 8678) Eupisus C

 [18 ] Archeleus P1

 [19 ] prelium P1

 [20 ] Et S1 aggregatos CH congregatas P1

 [21 ] illis CP1

 [22 ] Troie AH

 [23 ] om. P1

 [24 ] Sparcencibus A Sparte C Sparcensibus P2

 [1 ] Polidames (et alibi) P1

 [2 ] Merionem A Merel [de Biez] B (v. 8780) Merenum H

 [3 ] habentem AH agente P2

 [4 ] Pollidames P1

 [5 ] mortuus add. P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] Reni AH Remii P2

 [8 ] recedere HP1

 [9 ] Pollidames C

 [10 ] om. CP1S1

 [11 ] Celidis B (v. 8829)

 [12 ] nllus H om. P1

 [13 ] Femineo H

 [14 ] intime add. CP1S1

 [15 ] Celedis C

 [16 ] om. CP1

 [17 ] dolore furoris] Et S1 furore doloris AH

 [18 ] agreditur AHS1

 [19 ] De percussione facta per regem Theutram in personam Hectoris add. C

 [20 ] miscens P1

 [21 ] disrumpit CS1 dirumpit P2

 [22 ] Solempnia A

 [23 ] regis add. P1

 [24 ] Telamon B (v. 8876)

 [25 ] Tunc igitur C Sed S1

 [26 ] Theücer (in text. Teücer) B (v. 8891, nota) Theuser A Theutra C Theucra P1

 [1 ] ipse add. AH

 [2 ] om. P1

 [3 ] illum P2 om. H

 [4 ] uocibus P1

 [5 ] Et S1 om. ACH

 [6 ] eidem P1 om. C

 [7 ] Pollidames P1

 [8 ] Telamon B (v. 8947)

 [9 ] Thelamon AP2

 [10 ] ab . . . eius] ab eis AS1 ab eo C ab eius H eius P1

 [11 ] remanserat A remansit H

 [12 ] eum P1 om. C

 [13 ] om. P1

 [14 ] circundatis add. P1

 [15 ] uocem CP1

 [16 ] Et S1 eis ACH

 [17 ] Et S1 usque A quousque HP2

 [18 ] Pallidamam P1

 [19 ] captiuum . . . Pollidamam om. P1

 [20 ] dimittentes P1

 [21 ] conuersi sunt P1

 [22 ] Qualiter Troiani preliando captum reliquerunt et postea eum recuperauerunt uirtute Hectoris add. C

 [23 ] Epistroz B (v. 8969) Epistrofus C Epistrophus P1

 [24 ] miraculosa uirtute add. P1

 [25 ] faciendo CHP2S1 faciebant P1

 [26 ] om. S1

 [1 ] Sed CP1

 [2 ] qui AHP2S1

 [3 ] om. P1

 [4 ] Thelamonem A

 [5 ] Et S1 Dynadron A Delon B (v. 9017) Diridamus C Dinadran H Dynadum P1

 [6 ] ipsius AC

 [7 ] Et S1 Pollixenum A Polisenon CP1

 [8 ] Et S1 pediti C

 [9 ] Dehyphebus (et alibi) C

 [10 ] Et S1 Poenna A Peoine B (v. 9059) Pannonia CP1 Peonia P2

 [11 ] Theutran A Theucran H Theucram (et alibi) P1 Teuchram P2

 [12 ] Et S1 arripant A arriperant HP2

 [13 ] Quintilenus CH Quintilianus P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] rois Modernus (in text. Rodomorus) B (v. 9099, nota) Monodemus C

 [16 ] ipsum CP1

 [17 ] Thoras P1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] Calcedoniis A Calcidoniis CP1 Calcedonia H Cassidoniis P2

 [20 ] Philotoas AH Philithoas C

 [21 ] Cassibillam C Cassibellanum H Cassibilas P1

 [22 ] ipsum P1 om. A

 [23 ] om. P1

 [24 ] ex P1

 [25 ] interficit AH

 [26 ] dare . . . coacti] coacti dare terga. De rege Philon capto per Grecos et postea per Troianos recuperato et de rege Fricie interfecto per Paridem in bello C

 [1 ] Eidax P1

 [2 ] Phyon P2

 [3 ] et MSS. et S1

 [4 ] Acrista C

 [5 ] Jeconias (in text. Pitagoras) B (v. 9213, nota) Iacomas AP1 Ietonias C Ieconie HS1

 [6 ] ipsius P1P2S1

 [7 ] Phion P2

 [8 ] molientes C postulantes P1

 [9 ] Iacomas P1

 [10 ] Hesdre C Sydeas P1 Edrax P2

 [11 ] Non CP1S1

 [12 ] Phion (et alibi) P2

 [13 ] Deyphebus P2

 [14 ] om. CP1

 [15 ] Pollidames P1 Polidamas P2

 [16 ] Thelemon A Thelemon adeo P1 adheo add. C

 [17 ] om. P1

 [18 ] Licoine B (v. 9323) Conuiuio C

 [19 ] Et S1 Effrecii A Eüfremes (in text. Eüfeme) B (v. 9324, nota) Heufrenii C Heustecii P1

 [20 ] om. ACH

 [21 ] om. P1P2

 [22 ] hec P1P2S1

 [23 ] desidentes add. P1 decidentes add. P2 om. AH

 [24 ] Phyloceas AH Philoteas C Philiteas P1

 [25 ] S1 Calcedonia AH Cassidonia C Calsidonia P1P2

 [26 ] predictam C predictos P1

 [27 ] aciei AHS1 Aiaxi P2

 [1 ] Phyloteas A Philotea C Phyloteas H Philiteas (et alibi) P1 Philicoas P2 Philitea S1

 [2 ] contendant A concludunt CP1 contimdunt P2

 [3 ] Phyloteas A Philotoas C Philisteas H Philicoas P2

 [4 ] nunc A et add. CP1

 [5 ] frangens AH

 [6 ] hic AH

 [7 ] Et S1 cecidit A decidit H in terram add. C

 [8 ] et add. CP1

 [9 ] Huners (in text. Huniers) B (v. 9495, nota) Hunere A Humers C potest non legi P1

 [10 ] cum suis om. P1

 [11 ] Et S1 Emelins B (v. 9499) Humelius C Humelyn H

 [12 ] om. P1

 [13 ] potuerant AH poterunt P2 poterant S1

 [14 ] laxati P1 lapsati P2

 [15 ] se in bellum om. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] Phrygie AH Fricie C Fractricie P1

 [18 ] et add. P1

 [19 ] turbati P1

 [20 ] cum C om. P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] om. P1

 [23 ] om. AH

 [24 ] in capite om. P1

 [25 ] Et S1 scamia AHP2

 [26 ] sanguinis CP1S1

 [27 ] et add. CP1 om. A

 [28 ] om. P1

 [29 ] deserat P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] De rege Humero mortuo in bello per Hectorem et qualiter Hector multos alios vulnerauit add. C

 [3 ] Cassibillam (et alibi) C Cassibellanum H Cassibilas P1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] ipsumque C

 [6 ] sue C suis P1

 [7 ] acrius P1

 [8 ] ipsos P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] Quintillianum H Quintilianum P1

 [11 ] illum P1

 [12 ] quam A

 [13 ] Et S1 cum CP1P2

 [14 ] Humers (in text. Huniers) B (v. 9810, nota)

 [15 ] amplius . . . nec om. P1

 [1 ] recenti A recentibus P1

 [2 ] accesserunt P1

 [3 ] precipue CP1S

 [4 ] et add. P1

 [5 ] interficit HP2S1

 [6 ] Celdonas A Olidonas H

 [7 ] interficit HP2S1

 [8 ] Meles B (v. 9899)

 [9 ] de Orep] Daholep P1

 [10 ] Orep B (v. 9899) Grebs A Orebs H

 [11 ] Madian (in text. Maudanz) B (v. 9909, nota) Moan C Madan P1S1

 [12 ] de Clara] Et S1 Clarueil B (v. 9909) om. AHP1

 [13 ] Cedius (in text. Scedius) B (v. 9907, nota) Sedium AC

 [14 ] auulsit P1P2S1

 [15 ] Serdulus A Sardes B (v. 9915) Serdellus H

 [16 ] interficit HP2S1

 [17 ] Margaton C

 [18 ] Fanuël (in text. Fanoël) B (v. 9927, nota) Famel A Faucel C Faunel P2

 [19 ] om. C

 [20 ] eos add. AP2S1

 [21 ] Anglas AH Duglas (in text. Doglas) B (v. 9955, nota) Dayglas C Duchis P1

 [22 ] Menestum C

 [23 ] om. AH

 [24 ] Menesceus dux AH

 [25 ] casside P1

 [26 ] [Nez] Damor B (v. 9975, nota) Beamor C Peamor P1

 [27 ] eum AC

 [28 ] Menestus (et alibi) C

 [29 ] uexauit AH

 [30 ] hiis C dictis H

 [31 ] om. P1

 [32 ] Tharez B (v. 9987)

 [33 ] Qualiter Hector, Menon, et mille milites de Grecis interfecit, fugando Grecos et depredando exercitum et campum eorum add. C

 [34 ] Theucher A Theutra C Theucra P1

 [1 ] Theucran A Theutrum CH

 [2 ] hec P1

 [3 ] iterum A

 [4 ] om. P1

 [5 ] om. AH

 [6 ] Menon P1

 [7 ] quedam P1

 [8 ] dicit CP1S1

 [9 ] illi C om. H

 [10 ] om. P1

 [11 ] recipias CP1

 [12 ] ab equo add. CP1

 [13 ] tamen eius] eciam eis C cum P2

 [14 ] Et S1 nichil P1 om. AH

 [15 ] exspoliare P1

 [16 ] qui AH

 [17 ] Et S1 agreditur A exit et P1 et add. C

 [18 ] infixum AH

 [19 ] faciens AH

 [20 ] sibi CP1

 [21 ] legaliter CP1S1

 [22 ] emanere A manare P1

 [23 ] confestum P1

 [24 ] rediit AP1

 [25 ] om. P1

 [26 ] in se om. CP1S1

 [27 ] et add. CP1

 [28 ] receptis CP1

 [29 ] copia magna] copiam magnam A

 [1 ] omne P1

 [2 ] superleccile P1

 [3 ] exportantes P1

 [4 ] De victoria Troianorum, qui Grecos duxissent in conflictum nisi fuisset falsum consylium datum Hectori per filium Thelamonis Aiacis add. C

 [5 ] Hec CP1S2

 [6 ] qua CP1

 [7 ] om. AH

 [8 ] obcecauit P1P2S1

 [9 ] ea P1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] quod per] per C quod P1

 [12 ] ut . . . recipit om. H

 [13 ] ignarus CP1

 [14 ] Et S1 die CP1

 [15 ] Et S1 sed . . . dimittit om. CHP1

 [16 ] quoniam AH

 [17 ] quid P1

 [18 ] om. P1

 [19 ] eius et] eis pre P1 eius . . . aliorum om. C

 [20 ] om. CP1

 [21 ] uiriliter CP1S1

 [22 ] in add. P1P2S1

 [23 ] om. CP1

 [1 ] Et S1 pentelam AP1

 [2 ] cogitans C rogans P1

 [3 ] contra P1

 [4 ] tube AHS1

 [5 ] fecit CP1S1

 [6 ] et mandat om. C

 [7 ] mandauit P1

 [8 ] eo CP1

 [9 ] om. ACH

 [10 ] liber xxius om. C

 [11 ] 15us H xv P2

 [12 ] de . . . firmata] qualiter Achilles ob mortem Patrocli diebus pluribus uacauit in lacrimis P1

 [13 ] iiio . . . firmata] treugua facta et sepultura Patrocli et de conquestu Palamedis de domino Agamenonis C

 [14 ] vrbis Troie] Grecorum et Troianorum P2

 [15 ] obsidione . . . firmata om. A

 [16 ] seris et om. CP1

 [17 ] ipsis P1

 [18 ] petentes . . . concesserunt om. P2

 [19 ] Et S1 sui C om. AH

 [20 ] Et S1 funarie AP1 funere C

 [21 ] Et S1 consolari CP1P2

 [22 ] eius CP1S1

 [23 ] mestis . . . uocibus] Et S1 mestus et flebelis AHP2

 [24 ] incisis H insignis P1

 [25 ] om. CP1

 [26 ] sarcophago H

 [27 ] in opere om. CP1

 [1 ] interea S1 om. CP1

 [2 ] om. HS1

 [3 ] curare CP1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] eorundem CP1S1

 [6 ] Et add. AHP2 S1

 [7 ] Cassibilans P1

 [8 ] consolari CP1

 [9 ] potuit H

 [10 ] uacabat P1

 [11 ] Cassandra plorancium audiens gemitus et lamenta uoce sublimi exclamabat dicens add. P1

 [12 ] ciuitas Troie] Troya CP1S1

 [13 ] Et S1 om. AHP2

 [14 ] quod A et C quare S1

 [15 ] eam add. CS1

 [16 ] firma AH

 [17 ] sui CP1

 [18 ] Et S1 in add. P1 om. AHP2

 [19 ] conscientias C consensum S1

 [20 ] om. CP1

 [21 ] hec P1S1

 [22 ] De acciebus ordinatis per Grecos et per Troianos et qualiter Hector et Achilles prostrauerunt se ab equis bellando inuicem et Hector interfecit Boetem, Artilogum, et Prothenorem add. C Hic durum prelium fuit commissum in quo per Hectorem fuit Prothenor nequiter interfectus add. P1

 [23 ] exinde add. CP1S1

 [24 ] om. AP1

 [25 ] vero AH

 [1 ] constituit CP1S1

 [2 ] secunda A

 [3 ] multo P1

 [4 ] uigilis CP1

 [5 ] cura ordinare S1

 [6 ] suis add. P1

 [7 ] libere AC

 [8 ] om. P1

 [9 ] om. CP1S1

 [10 ] concutentes P1

 [11 ] se add. H om. CP2

 [12 ] impegit HP2S1 pingit P1

 [13 ] se sternunt S1

 [14 ] impegit HP2S1

 [15 ] interficit CP2

 [16 ] om. P1

 [17 ] per P1

 [18 ] donec P1

 [19 ] insiluit CP1

 [20 ] Et S1 gracius A ergo P1 om. HP2

 [21 ] fortiter AH

 [22 ] prosternitur CP1

 [23 ] om. P1

 [24 ] capite P1

 [25 ] mutans A mirans P1

 [26 ] om. P1

 [27 ] doloris furore] dolore furoris AHP2S1 doloris ardore C

 [28 ] appetens AH

 [29 ] ense nudo] ense suo tribus ictibus (ensis sui C) CP1S1

 [30 ] ictui P1

 [31 ] persistissent A persisterent HP2

 [32 ] interficeret HP2

 [1 ] Et S1 inuicem P1P2

 [2 ] bellatorum CP1

 [3 ] Et S1 om. ACH

 [4 ] et P1

 [5 ] Et S1 peditem ACHP2

 [6 ] interficit HP2

 [7 ] Et S1 pedites CHP2

 [8 ] om. P1

 [9 ] eorum P2 om. CP1S1

 [10 ] eorum CP1S1

 [11 ] et add. CP1S1

 [12 ] anhelat CP1

 [13 ] Boëtès B (v. 10826) Boetis C Boethes H

 [14 ] deduci A abduci C

 [15 ] Archilogus B (v. 10849) Archilocum (in text. Arcesilaum) D (26, 1, nota) MSS. GL

 [16 ] conatur P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] amisit P1

 [19 ] dure AH

 [20 ] ipsum C Prothenorem add. P2 om. P1S1

 [21 ] binas AH

 [22 ] diuisit AP2

 [23 ] consanguinitatis AH

 [24 ] ipsius CP1S1

 [1 ] contristatus AH

 [2 ] rex . . . recuperare] ipse regi Archilogo mortuo ac de morte Prothenoris regis Greci ulcisci A ipse rex Archilogus de morte Prothenoris regis ulcisci H

 [3 ] Archelaus B (v. 10935) Archilegus P2 Artilogus S1

 [4 ] Archelaus B (v. 10947)

 [5 ] regis add. CP2S1

 [6 ] inualentibus CP1

 [7 ] om. CH

 [8 ] disiunctum C direptum P1

 [9 ] om. ACH

 [10 ] liber xviius om. C

 [11 ] 16us H

 [12 ] de . . . Grecos] De promissione facta per Achillem Grecis de interficiendo Hectorem in bello C in quo Agamenon in Grecorum consilio de morte Hectoris tractauit tantummodo P1

 [13 ] Et S1 qua AHP2

 [14 ] et add. CP1

 [15 ] morti add. C

 [16 ] Et S1 traderent C interficere possent P1

 [17 ] ad . . . peruenire] victoriam obtinere AH

 [18 ] recipiat CP1

 [19 ] Et S1 tamen CP2 tam P1

 [20 ] sed AC

 [21 ] om. P1

 [22 ] necem CP2S1

 [23 ] om. CP1

 [24 ] intendunt H reddeunt P1S1

 [25 ] om. S1

 [26 ] Et S1 aduenienti AHP1

 [27 ] sequentis diei] sequenti die AP1

 [28 ] mane . . . omnium om. P1

 [1 ] quam . . . sua om. A

 [2 ] et add. P1

 [3 ] omnium CP1

 [4 ] interficit CP2S1

 [5 ] fecit A fingit C fugit H

 [6 ] ipsos P1

 [7 ] agreditur. Ipsum om. P1

 [8 ] letaliter AH

 [9 ] Cum P1

 [10 ] consiliari P1

 [11 ] offerendo uel accedendo P2 offerendo S1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Nam AH

 [14 ] eius add. CP1S1

 [15 ] Diomedes add. C

 [16 ] Thesei AH Tydeüs B (v. 11269) Thidei P2

 [17 ] Et S1 ictus CP1P2

 [18 ] ipsius A

 [19 ] iam H om. AP2S1

 [20 ] in terra om. A in . . . equo om. P1

 [21 ] terram CP2

 [22 ] et add. CS1

 [23 ] om. P2 S1

 [24 ] eum P1

 [25 ] ipsum Troilum] quem CP1S1

 [26 ] Et S1 Polibetès B (v. 11300) Polinites C Polimeces H Polidames P1 Polimetes P2

 [27 ] Neptholomus (in text. Telepolus) B (v. 11301, nota) Neptolonus HP1 Neoptolomus P2

 [1 ] Stelenus (in text. Sthelenus) B (v. 11302, nota) Stelenus C Serelenus P1 Stelenens P2

 [2 ] Et S1 Eürialus B (v. 11309) Curilius A Euualus C Eurilius H Sariolus P1 Eurimilus P2

 [3 ] Philotheas C Philoteas H

 [4 ] Theseleus H

 [5 ] Et S1 Pandarus B (v. 11353) Pandoclus H

 [6 ] Et S1 occurrentes CP1 corruentes P2

 [7 ] ipsi add. AH

 [8 ] om. P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] Et S1 Arrestum A Adrastus B (v. 11369) Arastum C Harestem H

 [11 ] fuit P1

 [12 ] Polimetes A Polimenès B (v. 11377) Palamedes C deest D Pollidames P1 Polimides S1

 [13 ] Et (in text. Amphius) D (22, 15, nota) MS. G Ampon B (v. 11378) Hupon AH Ampo C Appon P1 Hapon P2

 [14 ] uulnerat CP2 percussit P1S1

 [15 ] ex add. CP1

 [16 ] Neptolonus H Neptholonus P1

 [17 ] deiciunt CP1S1

 [18 ] Polamides P1

 [19 ] Polimedem C Pollidamem P1 Polimedon P2

 [20 ] om. P1P2

 [21 ] prostrauit C sternit P2S1

 [22 ] et . . . prosternit om. A

 [23 ] Sterlenus P1 Steremus P2

 [24 ] Cartas CP1 Carrus P2

 [25 ] Sterlenus P1 Stelomon P2

 [26 ] Cartam CP1

 [27 ] uulneratam P1

 [28 ] prostrauit CP2S1

 [29 ] Philimenus P2

 [30 ] om. CP1S1

 [31 ] asportans C asportauit P1 portauit S1

 [32 ] Philotheas CP1 Philotoas H

 [33 ] Reimum sed C Renum H Renium sed P1

 [34 ] deiciunt CP1S1

 [35 ] Thesalus P1

 [36 ] Eürialus B (in text. Resa) (v. 11498, nota) Eunalus P1

 [37 ] se P1 om. A

 [38 ] De bello facto inter Menelaum et Paridem et de capcione regis Thoas add. C

 [1 ] confundendo CP1S1

 [2 ] Carpedonem A Sparpidonem P1 Sarpedon P2

 [3 ] frequenter CP1

 [4 ] et add. CP1

 [5 ] Et S1 delinatam ACH declinatam P1

 [6 ] idem add. CP1S1

 [7 ] rediit P1

 [8 ] fuisset P1

 [9 ] Siriis C

 [10 ] om. P1

 [11 ] ex AHP2 om. S1

 [12 ] Et S1 exiuisset AP2 exusisset P1

 [13 ] Et S1 et AHP2

 [14 ] hoc add. H

 [15 ] munitus P1

 [16 ] om. A

 [17 ] frustratus est] Et S1 frustratur AH frustratus P1

 [18 ] statim add. C

 [19 ] om. C

 [20 ] succursu P1

 [21 ] Troyani P1

 [1 ] om. ACH

 [2 ] liber xviiius om. C

 [3 ] 17us H

 [4 ] vo . . . Grecos] prohybicione facta per Eneam regi Priamo de interficiendo regem Thoas C

 [5 ] inter . . . Grecos] et de rege Priamo, qui, Troyanorum congregato consilio die sequenti, statuit non esse bellandum P1 om. P2

 [6 ] in add. CP1S1

 [7 ] excibiis MS.

 [8 ] Et S1 fuerant in C a add. P1

 [9 ] laxati P1

 [10 ] Athenor P1

 [11 ] Omnibus AH

 [12 ] quibus add. A

 [13 ] Et S1 om. ACH

 [14 ] Rex Priamus secretariorum suorum, congregato consilio, sic illos alloqutus est dicens add. P1

 [15 ] Et S1 Nescitis AC Nostis P1P2

 [16 ] in add. CP1S1

 [17 ] offensus . . . nobis] offensa nobis sibi illata CP1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] perire CP1

 [20 ] om. P1

 [21 ] Et S1 in P1 om. AP2

 [22 ] Ad regis Priami uerba sic Heneas humili uoce respondit add. P1

 [23 ] uos add. P1

 [24 ] Toas P1

 [25 ] gubernare CP1

 [26 ] Hectori P1

 [27 ] om. P1

 [28 ] autem add. HP1

 [29 ] Rex Priamus iterum dixit illis add. P1

 [30 ] sic add. CP1S1

 [1 ] quod CP1S1

 [2 ] habemus AH

 [3 ] que add. HP2

 [4 ] Et S1 quos CHP1

 [5 ] omnes CP1

 [6 ] inter se om. P1

 [7 ] in add. P1

 [8 ] magna AH

 [9 ] et add. CP1

 [10 ] De morte Vponis gigantis interfecti per Achillem et de morte regum Ortonemi, Epistrophi, et Cedii occisorum per Hectorem add. C

 [11 ] multos aquosas] Et S1 in ymbribus aquosis A in ymbribus aquosas H in umbras aquosas P2

 [12 ] diffudit CS1 om. P1

 [13 ] multas add. CP1

 [14 ] nubes add. C

 [15 ] Et S1 effudissent CP1 effundisset P2

 [16 ] diluuium MSS. et S1

 [17 ] omnino AH

 [18 ] Hic durum prelium fuit commissum in quo Hector multos Grecorum reges crudeliter interemit add. P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] autem add. P1

 [21 ] primus . . . Achilles om. AHP2

 [22 ] Huponem C

 [23 ] Octoneus A Orcomenis B (v. 12099) Ortonemus C Orcomeneum [Ialmenum] D (26, 18) Ortonenus H Orthoneus P1 Octemenus P2 Orthomenus S1

 [1 ] Xancipum A Antipon B (v. 12129) Zancipum H

 [2 ] Epistrophus B (v. 12155) Eustropus AHP2 Epistrophus C

 [3 ] om. P1

 [4 ] alius P1S1

 [5 ] Codius H

 [6 ] om. CP1S1

 [7 ] Epistropus AP2 Eustropus (et alibi) H

 [8 ] agnouit P1

 [9 ] nequaquam AH

 [10 ] contumelia P1

 [11 ] Et S1 ostendas A effunde CP1

 [12 ] Epistropum (et alibi) AP2

 [13 ] Et S1 et CP1P2

 [14 ] ualeant CP1

 [15 ] quem AH

 [16 ] Et S1 irruentes add. ACH

 [17 ] ipsum add. C

 [18 ] Et S1 irruunt et om. ACH

 [19 ] in P1S1 om. C

 [20 ] Cedium add. CP1S1

 [21 ] Eneas . . . interfecit om. P1

 [22 ] om. CH

 [23 ] item add. P1

 [24 ] Archelaus B (v. 12277)

 [25 ] Macheon H

 [26 ] De morte sagitarii, qui erat homo et equus, et qualiter Greci ceperunt Anthenorum et captum conduxerunt add. C

 [27 ] omnes add. P1P2S1

 [28 ] uergente P1

 [29 ] Eüfremius (in text. Eüfemis) B (v. 12307, nota), Philimenum C Phileum (in text. Euphemum) D (26, 21, nota) MS. G Phili P1 Phillis P2

 [30 ] sua HP2S1

 [1 ] potencia CP1S1

 [2 ] interficit P1

 [3 ] Amphinorem A Elpinor B (v. 12327) Alphinorem C Alpinor H Alphinor P2

 [4 ] Dorus [de Satelee] B (v. 12329) Dornus P1 Dorons P2

 [5 ] debellantes CS1 bellantis P1

 [6 ] Epistropleus (in text. Pistropleus) B (v. 12345, nota) Epistrophus (et alibi) CP1

 [7 ] Troianetisis P2 tunc add. P1

 [8 ] Epistrofus C

 [9 ] coactus P1

 [10 ] bellantes CP1

 [11 ] ualde perterriti om. P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Et S1 Salomonie C Selemie H Salomine P1 Selemine P2

 [14 ] Pollixenart (in text. Polixenarz) B (v. 12398, nota) Polixenare C Polisenat P1 Prolienart P2

 [15 ] ubi AHS1

 [16 ] ipse add. AH

 [17 ] coram eo] Et S1 coram se C om. AHP2

 [18 ] Et S1 propinebat A properat CP1 properaret P2

 [19 ] pampilionibus in P1

 [20 ] ipsum add. AH

 [21 ] Et S1 euitare ACH

 [22 ] a tergo] Et S1 ad terga CP1 om. P2

 [1 ] om. P1

 [2 ] tam add. P1S1

 [3 ] taliter C

 [4 ] om. AH

 [5 ] om. CP1S1

 [6 ] celeri add. P2S1

 [7 ] Galetea C Galahacea H Galathee P1 Galatea P2

 [8 ] iniucem add. C

 [9 ] Et S1 om. ACP1

 [10 ] Et S1 primus AH

 [11 ] Galeteam (et alibi) C Galahaceam H

 [12 ] equi add. CP1S1

 [13 ] Athenor (et alibi) P1

 [14 ] om. CP1S1

 [15 ] irrunt, ipsum om. CP1S1

 [16 ] Et S1 sua AH eum P2

 [17 ] Pollidames P1

 [18 ] dimissum AHS1

 [19 ] om. ACH

 [20 ] liber xviiiius om. C

 [21 ] 18us H

 [22 ] de . . . bello] qualiter rex Thoas et Anthenor fuerunt liberati et de Brisceyde restitucione P1

 [23 ] sexto bello] relassacione regis Thoas per Troianos et Anthenoris per Grecos C

 [24 ] inter Troianos et Grecos add. A

 [25 ] ea P1 om. ACS1

 [26 ] ea P1

 [27 ] potius P1

 [28 ] ex AH om. C

 [29 ] belli add. CP1S1

 [30 ] in bello om. CP1S1

 [1 ] uero add. P1

 [2 ] transmisere CP1S1

 [3 ] Dolon B (v. 12860) Delos A Delon C

 [4 ] conspectu P1

 [5 ] militum Com. P1

 [6 ] treugarum add. AH

 [7 ] dictas AH

 [8 ] et add. CP1

 [9 ] concurrentium AH

 [10 ] refutare CS1

 [11 ] Et S1 om. P1 consensus omnium om. AH

 [12 ] Et S1 debeat AHP2

 [13 ] indicere CS1

 [14 ] Et S1 etiam A et HP1P2

 [15 ] sentenciam P1

 [16 ] Et S1 debeat AHP2

 [17 ] aliud AH

 [18 ] Sed CP1

 [19 ] Et S1 dicessit A recessit C dissensit P1

 [20 ] iudicium H inductum uelle P1

 [21 ] tempore P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] que add. CP1S1

 [3 ] Brisaida A Brisceida P1

 [4 ] nuncupatur P1

 [5 ] Brisaida (et alibi) A Brisceida (et alibi) P1

 [6 ] Grecorum CP1S1

 [7 ] placeat H

 [8 ] om. P1

 [9 ] potest non legi A Calcam HP2S1

 [10 ] rex add. CP1S1

 [11 ] om. P1

 [12 ] Brixeidam C Brisceidam a Grecis P1

 [13 ] De minis factis per Achillem contra Hectorem et de pulcris responsiuis Hectoris add. C

 [14 ] et add. AH

 [15 ] Et S1 inspexit C aspicit HP2

 [16 ] Achilles in eius tentorio cum Hectore persistens in Hectorem hec uerba profudit add. P1

 [17 ] cum H om. P1

 [18 ] multa add. CP1

 [19 ] sepius CP1S1

 [20 ] confundor CP1

 [21 ] om. P1P2S1

 [22 ] Et S1 sincerime AP2 sincerissime H

 [23 ] Et S1 indissolubili CP1

 [24 ] elabatur AH labatur C elabitur P1S1

 [25 ] amare P1

 [26 ] uindicabor P1

 [27 ] in add. CP1S1 ad add. P2

 [28 ] Ad uerba Achillis Hectoris animosa responsio add. P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] Et S1 animo AHP2

 [3 ] conuenientem AH

 [4 ] om. P1

 [5 ] sed CP1 sed et S1

 [6 ] succumbent CP1

 [7 ] Et S1 om. AHP2

 [8 ] om. CS1

 [9 ] circumduci CP1S1 circumducti H

 [10 ] presumpsisti AH

 [11 ] om. AH

 [12 ] in viribus om. P1

 [13 ] manumittant P1

 [14 ] inconcisse MS.

 [15 ] in morte add. CP1

 [16 ] om. AH

 [17 ] relinquentes AH relinquere CP1

 [18 ] omnes add. P1

 [19 ] per . . . sacramenta om. P1

 [20 ] Et S1 poterit ACH

 [21 ] Et S1 incurrerent AP1 incurrerunt P2

 [22 ] vniuersorum C omnis P1

 [23 ] Et S1 suo P1P2

 [24 ] gaudium AH gladium CS1 guadium P1

 [25 ] hoc A om. P1

 [1 ] qui AHP1P2

 [2 ] casu P1

 [3 ] se submittere] subiacere C subicere P1

 [4 ] sibi add. AP1P2 om. H

 [5 ] facili A facilius H

 [6 ] eum add. P1

 [7 ] illam P1 De lutis factis per Troylum et Briseidam quin ipsa recessit ab eo add. C

 [8 ] autem CP1

 [9 ] fuit C agnouit P1S1

 [10 ] desiderata A

 [11 ] funditur CP1P2 funditurque S1

 [12 ] modesta P1

 [13 ] adeo add. AH ita add. S1

 [14 ] stringentur P1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] Et S1 Et AH Quem P1P2

 [17 ] queritur CP2S1 querit P1

 [18 ] ab eo om. AH

 [19 ] ea P1

 [20 ] om. P1

 [21 ] Et S1 consolari P1

 [22 ] irrorato P1

 [1 ] Et S1 regimina AHP2 regia P1

 [2 ] om. AP1

 [3 ] Brisede A

 [4 ] credens AH credas P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] lacrimat CP1

 [7 ] inducit CP1

 [8 ] dum AH

 [9 ] Et S1 maioris AH plus C

 [10 ] Et S1 om. AHP2

 [11 ] demonstratiua AP1 demonstratiuam CP2 demonstrantes S1

 [12 ] eis AH

 [13 ] apparet P1

 [14 ] uel add. CP1

 [15 ] clamdestine MS.

 [16 ] inspexit AHP1 inspexisti P2 inspexisset S1

 [17 ] flamma CP1

 [18 ] venerei ardoris] Et S1 ardore Veneris AH Veneris P2

 [19 ] Et S1 om. AHP1P2

 [20 ] simul CP1

 [21 ] retinere CP1

 [22 ] om. CP1

 [23 ] non P1

 [24 ] ad presens add. CP1 nunc P2

 [25 ] om. P1

 [26 ] presumpsit P1

 [27 ] eam CP1S1

 [1 ] eandem P1

 [2 ] descendente A descendere CP1P2 descendens S1

 [3 ] accessit A

 [4 ] om. P1

 [5 ] vnum CP1P2

 [6 ] ex P1

 [7 ] quem C

 [8 ] om. P1

 [9 ] S1 presenserit ACHP2 persensisset P1

 [10 ] Et S1 placidum CP1P2

 [11 ] eum add. P1

 [12 ] De responsionibus factis per Briseydam patri suo Calcanti antistiti de producionibus per eum factis Troianis add. C

 [13 ] Brisceyda patrem eius Calcatem hiis fuit aggressa sermonibus add. P1

 [14 ] om. AH

 [15 ] tamquam CP1S1

 [16 ] om. CP1P2

 [17 ] tuamque C

 [18 ] si P1

 [19 ] tuam add. CP1S1

 [20 ] om. P1

 [21 ] Et S1 ut add. AHP2

 [22 ] quodam loco] aliquem locum ACHP2S1

 [23 ] uel P1

 [24 ] Et S1 tuam AH om. P1

 [25 ] diffamatus AH diffamatum S1

 [26 ] Sane . . . adhereres om. AH

 [27 ] recepisse P1

 [28 ] om. P1

 [29 ] quod add. P1

 [30 ] fuisse C

 [1 ] comitiuam C

 [2 ] recepisti A

 [3 ] Et S1 et ACH

 [4 ] hic C

 [5 ] Briseyda . . . deuicta] multa AH

 [6 ] sub AH

 [7 ] Calcas ad Brisceyde uerba breui sermone respondit add. P1

 [8 ] putas CP1

 [9 ] breui tempore om. HP2

 [10 ] S1 non add. MSS.

 [11 ] trucidatis P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] quos AHP1S1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] Brisceyda (et alibi) P1

 [16 ] gloriari P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] Et S1 oculi add. CP1 om. AH

 [19 ] ea A eorum P1S1

 [20 ] varientur P1

 [21 ] eorum P1

 [22 ] formidanda P1

 [23 ] om. ACH

 [24 ] liber xxus om. C

 [25 ] 19 H

 [26 ] de . . . bello] in quo rex Xantipus per Hectorem fuit crudeliter interfectus P1

 [27 ] vii et viii A viio bello] morte regum Phili et Antipi interfectorum per Hectorem et de morte ducis Licaoni et Heuforbii interfectorum per Achillem C

 [1 ] et . . . bellum om. P1

 [2 ] Et S1 eorum C om. H

 [3 ] ipsis add. H

 [4 ] primus CS1

 [5 ] Hector add. P1

 [6 ] solummodo C om. P2

 [7 ] om. CP1

 [8 ] Idem P1

 [9 ] iii milibus add. P1

 [10 ] pugnacibus P1

 [11 ] illis . . . munitis om. CP1

 [12 ] accessit P1

 [13 ] om. AC

 [14 ] militum add. P1

 [15 ] pugnatorum P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] proxime CP1S1

 [18 ] Antipus B (v. 13953) Xancipus A Antippus C Zantipus H Xantipus P2S1

 [19 ] trium milium] tribus milibus P1

 [20 ] Philis AH Felis (in text. Phelis) B (v. 13993, nota) Phylis C Phillis P2

 [21 ] Et S1 primo AH primum P1

 [22 ] insistanter P1 om. A

 [23 ] prosternit P1

 [24 ] Xantipus (in text. Antipus) B (v. 14043, nota) Antipus C

 [25 ] interficit AC

 [26 ] et add. CP1S1

 [27 ] Antipi (et alibi) C

 [28 ] Licaon B (v. 14105) Lanceum A Licaonem C Lantheon H Lacaon P2

 [29 ] Et (in text. Phorcyn) D (28, 11, nota) MS. V Eüforbium B (v. 14107) Eustorbium AH

 [30 ] interficit AH

 [31 ] venerunt A venerant HP2 venerant et ideo S1

 [32 ] om. AHP2S1

 [33 ] aliunde add. CP1

 [1 ] repellerant P1

 [2 ] furore CP1S1

 [3 ] Merion (in text. Merionès B (v. 14136, nota) Menonem CP1P2

 [4 ] sic add. CP1S1

 [5 ] cassidem HP2S1

 [6 ] ita add. AH

 [7 ] cassidis circulum om. CP1S1

 [8 ] rupit A rumpit HP2 disrumpit circulos S1 circulos add. CP1S1

 [9 ] per quam] Et S1 propter quod P1P2

 [10 ] om. P1

 [11 ] Menon CHP1 Mennon P2

 [12 ] Et tunc Hector add. C

 [13 ] om. CP1

 [14 ] disrupit HP2

 [15 ] Et S1 om. AHP2

 [16 ] cassis AHP2S1

 [17 ] dilacerauit CP1 dilacerat S1

 [18 ] quod CP1

 [19 ] Et S1 non add. CP1P2

 [20 ] Et S1 mutaret AHP2 nutaretur P1

 [21 ] niteris CS1

 [22 ] in add. CP1

 [23 ] recupare AP1

 [24 ] suarum CP2 earum S1

 [25 ] audaciam AH

 [26 ] om. P1

 [27 ] Cedemon AHS1 Mennon B (v. 14219) Omedon C

 [28 ] predictus add. AH

 [29 ] om. P1

 [1 ] Cemedon A Omedon C Cedemon H

 [2 ] interficere CP1

 [3 ] Et S1 ad ciuitatem om. AHP2

 [4 ] educere AH adducere P2 introducere S1

 [5 ] tumultose CP1

 [6 ] Et cum P2 cum add. CAHS1

 [7 ] bellicosa AH

 [8 ] om. P1

 [9 ] presentauit P1

 [10 ] ipsum P1

 [11 ] lacertorum P1

 [12 ] deprecet P1

 [13 ] om. P1

 [14 ] Et S1 repellet AH expellat P1

 [15 ] ipsum add. CP1

 [16 ] recipit P1

 [17 ] Et S1 Troili A suum CH om. P2

 [18 ] ego add. P1S1

 [19 ] uersatur CP1

 [20 ] multitudine add. A

 [21 ] multitudine P1

 [22 ] Et S1 inter eos om. ACH

 [23 ] om. P1

 [24 ] om. P1

 [25 ] repleuant H repellerant P1

 [26 ] Et S1 potenter C uiriliter P1 uelociter P2

 [27 ] intulit et add. P1

 [28 ] et inculcauit om. AP1

 [1 ] a . . . festinanter om. P1

 [2 ] Et S1 pediti C

 [3 ] virilius CS1 viribus P1

 [4 ] letiferi CP1

 [5 ] magna P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] conatur ascendere] ascendit AH

 [8 ] Troyani ei] Greci Troilo predicto AH Greci ei S1

 [9 ] cum AH

 [10 ] in CP1

 [11 ] illumCP1S1

 [12 ] A quo] Et S1 Ad quod AH Ad quod tunc P2

 [13 ] laxato P1P2

 [14 ] quin P1

 [15 ] indubitanter AHS1 infalibiliter C

 [16 ] fuisset HP1

 [17 ] vmbraculo AH

 [18 ] om. P1

 [19 ] Et S1 dimisso P1P2

 [20 ] inter P1

 [21 ] Et S1 interim A om. CP1

 [22 ] quas A

 [23 ] concesse fuerunt] concessit A

 [24 ] et add. AP1

 [25 ] om. C Incipit . . . Hectoris om. AH

 [26 ] liber xxius om. C

 [27 ] viio P1 octauo . . . Hectoris] pulcritudine et forma magni Ylion, ciuitatis Troie C

 [28 ] tam add. P1

 [29 ] om. P2

 [30 ] per Achillem proditorie extincti add. P2

 [31 ] induciis add. CP1

 [32 ] et add. AHS1

 [33 ] eciam P1

 [34 ] om. CP1S1

 [35 ] fere add. CP1S1

 [36 ] om. P1

 [1 ] crustatas AP1

 [2 ] om. CP1

 [3 ] aduersis P1

 [4 ] Et S1 oniche B (v. 14661) euereo A mubrio C ebore H cristallo P1 eunyrio P2

 [5 ] ipsorum A eorum P1

 [6 ] eorum AH

 [7 ] effectibus CP1

 [8 ] calefactus CP1

 [9 ] Et . . . desiderat om. P1

 [10 ] maceratur CP2S1

 [11 ] Et S1 uelle AHP2

 [12 ] conatur ponere] contraponere AH

 [13 ] om. P1

 [14 ] inferuente A inualente P1

 [15 ] inuasit CS1 inuaserit P1

 [16 ] De visione que aparuit Andromache, uxori Hectoris add. C Qualiter Andromata de Hectore uidit terribilem uisionem add. P1

 [17 ] Andromatha H Andromata (et alibi) P1 Andrometa (et alibi) P2

 [18 ] Lamedonta A

 [19 ] om. P1

 [20 ] Astronat A Asternaten B (v. 15462) Astrionatam C Astinatam P1 Astionam P2

 [1 ] si Hector om. P1

 [2 ] eodem AH ea CP2S1

 [3 ] Et S1 egrediretur A cungraderetur P1 aggrederetur P2

 [4 ] Et S1 esset AH interficiatur P1

 [5 ] infallibiliter interfectus add. AH

 [6 ] Andromatha (et alibi) H

 [7 ] loco P1

 [8 ] et . . . die] eadem die nullatenus ad prelia iturus AH

 [9 ] om. P2

 [10 ] ea P2

 [11 ] autem A om. C

 [12 ] et add. P1

 [13 ] Heccubi P2

 [14 ] Et S1 eodem AH ea P2

 [15 ] primo P1

 [16 ] Paris B (v. 15374) deinde Deiphebus add. AS1

 [17 ] deinde . . . Sarpedon] Et S1 Rei Sarpedon B (v. 15377) om. AHP1

 [18 ] deinde . . . Ethoas om. AH

 [19 ] Epistrot B (v. 15382)

 [20 ] Heseüs B (v. 15383) Erois CS1 Enroys P2

 [21 ] deinde AH

 [22 ] Fortins (in text. Fortis) B (v. 15383, nota) Fortis C

 [23 ] ex P1 omnibus add. C

 [24 ] prelium P1

 [25 ] expressim C expressum P1

 [26 ] debeat P1

 [27 ] miscere A

 [28 ] reproba A

 [29 ] ad suggestionem] suggestione P1

 [30 ] et . . . tradunt] quibus sibi traditis per eosdem AH om. P2

 [31 ] nato AH

 [32 ] prostrauit P1

 [33 ] in add. CP1

 [34 ] supplicat sibi S1 sibi add. P1

 [35 ] om. C

 [36 ] Et S1 denegaret AH denegabat C

 [1 ] Et S1 om. AHP2

 [2 ] Polisena C Pollisena P1

 [3 ] ipsius CP1

 [4 ] cum P2

 [5 ] Et S1 eius C om. AH

 [6 ] om. CHP1

 [7 ] inter P1

 [8 ] Et S1 om. AHP2

 [9 ] Et S1 intendat C

 [10 ] facta . . . capta om. CP1

 [11 ] exparsis C spansis P1

 [12 ] om. CP1S1

 [13 ] Et S1 misceri AC inmiscere H

 [14 ] et C quem P1S1

 [15 ] iussus sui P1

 [16 ] rediit P1

 [17 ] De morte Hectoris et qualiter Achilles eum interfecit add. C

 [18 ] impetentes add. AH

 [19 ] om. AH

 [20 ] om. CP1

 [21 ] quod add. P1 quia add. P2

 [22 ] Et S1 peruenit P1P2

 [23 ] Et S1 abinuicem ACH

 [24 ] Misceres (in text. Mercerès) B (v. 15659, nota)

 [25 ] Frisie AP2

 [26 ] Et S1 om. P1P2

 [27 ] accurrisset A occurrissent P1

 [28 ] Et S1 Polidamas B (v. 15671) Troyani P1 Troylus P2

 [29 ] potencia aciei] potentis aciei A potencie acie P1S1

 [30 ] Frisie AP2

 [31 ] impediunt CP1

 [1 ] om. CHS1

 [2 ] et add. P1S1

 [3 ] Et S1 ciuitate ACP2

 [4 ] conabant P1

 [5 ] vnus AHP2S1

 [6 ] conaretur CP1

 [7 ] Achillès B (v. 15833) Achillem AHP2S1

 [8 ] eos CP1S1

 [9 ] Et S1nec HP2

 [10 ] om. H

 [11 ] necnon add. H

 [12 ] necnon H om. CS1

 [13 ] Eüripilus B (v. 16059) Enoplum CP1

 [14 ] Assidus (in text. Ifidus) B (v. 16061, nota) Hastildum AH Hastidum P2

 [15 ] et ipsos expugnat add. C ipsos expugnat add. P1

 [16 ] Et S1 affugiunt CP1P2

 [17 ] om. CP1S1

 [18 ] Sed Hector] Hector uero AH

 [19 ] om. P1

 [20 ] cc. P1

 [21 ] Et S1 eundem A tunc P1

 [22 ] aspexit A inspexit H

 [23 ] Et S1 Leothides A Leothedes (in text. Leotetès) B (v. 16109, nota) Lethedeus C Lechites P1

 [24 ] ardens AH exardescens P1S1

 [25 ] in iram om. A

 [26 ] ira CP1

 [1 ] tradatur CP1S1

 [2 ] ergo AH

 [3 ] suscitatus A scrutatum C scrutatus P1S1

 [4 ] Polibetès B (v. 16155) Pollitenex C Pollitanes P1 Politones P2 Politenes S1

 [5 ] uidicio CP1

 [6 ] Politenis C Pollitanes P1 Politones P2

 [7 ] gutture CP1

 [8 ] sibi CP1

 [9 ] rediit P1

 [10 ] morti tradi] mori P1S1

 [11 ] tradi contingat] tradat AP2

 [12 ] om. CP1

 [13 ] scuti sui] scuto suo A

 [14 ] Et S1 subsidio HP2 om. A

 [15 ] priuatum. Quod CP1S1

 [16 ] Et S1 uero AHP2

 [17 ] Et S1 presentit C persensit . . . habere om. AHP2

 [18 ] eum et velociter agressum add. C eum subito et uelociter est aggressus add. P1 velociter add. S1

 [19 ] Hectorem CP1S1

 [20 ] ipsum P1S1 ipsum add. C

 [21 ] Hodemon A Merion H Odemon P2

 [22 ] om. P1

 [23 ] eum . . . mortuum om. P1

 [24 ] om. ACP1S1

 [25 ] quodam add. A

 [26 ] om. CP1

 [27 ] qua P1

 [28 ] om. ACH

 [29 ] liber xxiius om. C

 [30 ] xxius A 20us H

 [31 ] de . . . assumpto] qualiter ob Hectoris mortem ceteri Troyani flebiles dies ducunt P1

 [32 ] sepulcro . . . assumpto] sepultura Hectoris qualiter hordinata et facta fuit C

 [1 ] om. CP1

 [2 ] qui non] Et S1 quin A qui HP1

 [3 ] proprium add. AH

 [4 ] om. HP2

 [5 ] om. P1

 [6 ] suis P1

 [7 ] ducuntur AH

 [8 ] om. AP2S1

 [9 ] Et S1 querela AHP2

 [10 ] corum P1

 [11 ] Et S1 prodeunt AHP2 producunt P1

 [12 ] eorum CP2 om. P1

 [13 ] suis add. P1

 [14 ] Et S1 dubitanter P1P2 om. AH

 [15 ] que . . . securas om. CP1

 [16 ] earum P1 om. C

 [17 ] Et S1 uenantur AH vigilent C uenentur P2

 [18 ] om. P1

 [19 ] uel AH

 [20 ] filios CP1

 [21 ] subiciant AH

 [22 ] tanti . . . doloris] tantis doloribus et A tantis doloribus fletibus et H

 [23 ] ullulato MS.

 [24 ] om. P1P2S1

 [25 ] supra CP1S1

 [26 ] ipse CP1

 [27 ] condolentes P1

 [28 ] potius S1 om. AP1

 [29 ] quis CP1

 [30 ] Polisena (et alibi) C Pollisena (et alibi) P1

 [31 ] quis P1

 [32 ] in CP1

 [33 ] fecit AHS1 ducit C

 [34 ] videatur C uideratur P1

 [35 ] ut superflue et CP1

 [36 ] quantum AHP1S1

 [37 ] hii AH hunc CP1 hee P2S1

 [38 ] Et S1 tanto add. C

 [39 ] maioribus CP1S1

 [40 ] dolore P1

 [1 ] super AH

 [2 ] conseruari P1

 [3 ] eciam P1

 [4 ] aspectu CP1S1

 [5 ] rege add. P1

 [6 ] honorifice add. AH

 [7 ] Tribeam C

 [8 ] ipsius CP1S1

 [9 ] construi CP2S1

 [10 ] supra HP2S1

 [11 ] fulgiles CP1

 [12 ] ad summum] deorsum AHP2S1

 [13 ] etiam AH om. S1

 [14 ] in mirabilis] Et S1 mirabili AH innumerabilis CP1

 [15 ] quarum CP1

 [16 ] splendore CP1

 [17 ] uidebantur CP1

 [18 ] infina P1

 [19 ] morabantur AP2

 [20 ] mirabilis magisterii] Et S1 mirabili magisterio CHP1

 [21 ] vniuerse A uiueret H

 [22 ] om. AP1

 [23 ] Et S1 degetur P1 om. AH

 [24 ] om. HP1

 [25 ] om. P1

 [26 ] et add. CP1

 [1 ] om. P1

 [2 ] deriuantur A declinabatur P1 deriuatur P2 deriuabantur S1

 [3 ] deinde . . . intrinsecas om. CP2

 [4 ] ad S1 ad add. AH

 [5 ] gingiue CS1 gingeue P1 zinziuas P2

 [6 ] conseruabantur CP1S1

 [7 ] uigebant P1

 [8 ] diffundens P1S1

 [9 ] om. CP1S1

 [10 ] uiui hominis CP1

 [11 ] uidebantur CP1

 [12 ] continencia CP1

 [13 ] deueniebat P1

 [14 ] constancia CP1

 [15 ] clausura P1

 [16 ] Et S1 apte A aptus P1 apertus P2 om. C

 [17 ] vacaret AP2

 [18 ] munerent P1

 [19 ] Et S1 deo CP1P2

 [20 ] De nominibus Grecorum interfectorum per Hectorem add. C

 [21 ] Et S1 agregatis A congregatis HP2

 [22 ] om. P1

 [23 ] ipso P1

 [24 ] Agamenon rex, regibus et principibus maioribusque Grecorum exercitus conuocatis in vnum, sic allocutus est illos add. P1

 [25 ] deferre P1

 [26 ] et add. CP1

 [1 ] Menonem CP1 Memorem P2

 [2 ] regem Cedium om. P2

 [3 ] regem Polixenum om. C

 [4 ] Polichenem A Beotès B (v. 16833) Boetem D (25, 26) Pilatorem P1 Polotonem P2 Polaterem S1

 [5 ] om. P1

 [6 ] Xantipus (in text. Antipus) B (v. 16834, nota) Antipum C Xanctiplum P2

 [7 ] Alpinor (in text. Elpinor) B (v. 16834, nota)

 [8 ] Archilogus B (v. 10835) Archilocum (in text. Arcesilaum) D (26, 1, nota) MSS. GL Archilegum P2

 [9 ] regem Dorium om. C

 [10 ] Dorcium P1 Dorrium P2

 [11 ] Polixenart B (v. 16837) Polixenar AH Polzenar C Poltenar P1

 [12 ] regem . . . Pollibetem om. H

 [13 ] Isidus (in text. Ifidus) B (v. 16837, nota) Ysidium P1P2

 [14 ] Polibetem AP2 Poliboetem (in text. Polypoetem) D (30, 5, nota) MS. G

 [15 ] om. CP1

 [16 ] regem Leochidem om. P1

 [17 ] Letaborrem A Leothetes (in text. Leotetus) B (v. 16838, nota) Leodonem C Letaborus P2

 [18 ] amodo add. CP1S1

 [19 ] ipso P1

 [20 ] sumus AC

 [21 ] longa CP1

 [22 ] ex CP1

 [23 ] sperare P1

 [24 ] uictoriosi AH

 [25 ] beneficia P1

 [26 ] edictum P1

 [27 ] ad CP1

 [28 ] De querimonia facta per Palamedem contra Grecos de dominio Agamenonis add. C

 [29 ] quidem C om. P1S1

 [30 ] Pallamedes (et alibi) C

 [31 ] eodem H quadam P1

 [32 ] Et S1 funderet C fudisset P1 effundisset P2

 [33 ] sua A sermone cum add. CP1 animi add. S1

 [34 ] quia P1

 [35 ] respondens H respondendo sic dixit] sic respondit A

 [36 ] Agamenon ad Palamidis uerba respondit add. P1

 [37 ] michi concessa om. P1

 [38 ] nec . . . exquisiuerim om. CP1

 [39 ] ipsam CP1

 [1 ] michi . . . quesierim om. H

 [2 ] in ipsius] et ipsa P1

 [3 ] Et S1 eciam CP1 ex eo H

 [4 ] Et S1 om. P1P2

 [5 ] iudicio AH initio P2S1

 [6 ] plures C om. P1

 [7 ] om. P1

 [8 ] talis regiminis] Et S1 tali regimine AHP1P2

 [9 ] hec P1

 [10 ] acta et om. CP1

 [11 ] eloquio HP2

 [12 ] ad AH

 [13 ] De renunciatione domini Agamenonis et de elleccione domini Pallamedis add. C

 [14 ] die P1

 [15 ] Et S1 om. CP1P2

 [16 ] hos P1

 [17 ] Agamenon rex Grecis discreto sermone suasit ut alium in eorum ducem et protectorem eligerent add. P1

 [18 ] Et S1 honus uniuersitatis CP1

 [1 ] inuito P1 om. A

 [2 ] honere CP1S1

 [3 ] releuari CP1S1

 [4 ] congruum est S1

 [5 ] om. P1

 [6 ] Agamenon P1

 [7 ] om. P1

 [8 ] fuerit P1

 [9 ] om. ACH

 [10 ] liber xxxiiius om. C

 [11 ] xxiius A non potest legi H

 [12 ] de . . . Polixene] De victoria habita per regem Priamum contra Grecos C

 [13 ] et . . . Persarum] de uindicta regis Priami H et . . . Polixene] in quo rex Priamus mirabilia de sue strenuitate persone commisit P1

 [14 ] decursus P1

 [15 ] super . . . intrare om. P1

 [16 ] Et S1 suo ACP2

 [17 ] om. CP1

 [18 ] Et S1 Troilus B (v. 17091) om. AHP2

 [19 ] communiter AH om. S1

 [20 ] uenerunt P1

 [21 ] cursum AH

 [22 ] mittitur P1

 [1 ] furibunde CP1S1

 [2 ] eis AH

 [3 ] facit AC

 [4 ] talia sic C talia P1S1

 [5 ] Et S1 deprimit AH opprimit C

 [6 ] dum . . . hoc] dum adhuc AH dum ad hec C Inter hec S1

 [7 ] Serpedon (et alibi) A Serpedon H Sparpadon P1

 [8 ] Neptolomus (in text. Telepolus) B (v. 17212, nota) Neoptolomum C Neptholonum (et alibi) H Neptolonum (et alibi) P1

 [9 ] Neoptolomus (et alibi) C

 [10 ] Serpedonem (et alibi) H Sparpadonem (et alibi) P1

 [11 ] Neptolum P1

 [12 ] et add. CP1S1

 [13 ] om. CP1

 [14 ] om. P1

 [15 ] subministrauit P1

 [16 ] ipsis P1

 [17 ] occupant . . . obsessum om. AH

 [18 ] retrocedere P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] ammisisset. Sed C

 [1 ] uero P1 om. C

 [2 ] in Grecos] in Grecis C om. P1

 [3 ] in P1

 [4 ] que A om. CP1

 [5 ] plurimos AHS1

 [6 ] neci AH

 [7 ] retrocedentes . . . festinant] retrocedunt CP1

 [8 ] respiciunt AH

 [9 ] om. AH

 [10 ] non AH

 [11 ] sunt conati] conantur AHS1

 [12 ] fuit diuisum] diuiditur A est diuisum C fuit dimissum HS1

 [13 ] illius diei] ipsi H ipso die P2 ipsius diei S1 om. A

 [14 ] om. AH

 [15 ] Qualiter Troyanis inducie conceduntur a Grecis add. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] illucente A uero add. P1

 [18 ] Treuga petita om. AHS1

 [19 ] om. CP1

 [20 ] predictum P1S1

 [21 ] in magno A intimo P1

 [22 ] caritatis C

 [23 ] ad CP1

 [24 ] Persie ACHP2S1

 [25 ] sit CP1

 [26 ] om. P1

 [27 ] ibidem. Qualiter Achilles captus fuit amore Polisene, filie regis Priami C

 [28 ] qua P1P2

 [29 ] xi AH

 [30 ] hos CP1

 [31 ] gentilium P2 om. AHS1

 [32 ] secure CP1

 [33 ] anxios P1

 [1 ] ab P1

 [2 ] Et S1 enim AH quidem C quedam uel quidam P1

 [3 ] collocatum AHP2S1

 [4 ] Ad hoc AS1 Ad hec CHP1

 [5 ] pectoris P1

 [6 ] viuidus suarum om. P1

 [7 ] om. P1

 [8 ] obfuscarat A obfuscauerat H obscurauerat P1 effuscauerat P2 obfuscauerunt S1

 [9 ] om. CP1

 [10 ] decurrentes P1

 [11 ] ad add. AH

 [12 ] uideretur AHP1

 [13 ] iuncta AH

 [14 ] nimiam add. AH

 [15 ] vt CP1S1 cum H om. A

 [16 ] ut P1

 [17 ] fortem Achillem] Et S1 fortiter A frontem Achillis CP1

 [18 ] om. P1

 [19 ] ipsius P1

 [20 ] amoris P1

 [21 ] scissura cordis P2S1

 [22 ] uultus AH

 [23 ] auctorem CP1

 [1 ] Et S1 om. ACH

 [2 ] dilacerat P1

 [3 ] uesperum P1

 [4 ] qui fuerunt] que fuerat AHS1

 [5 ] eius animus] eius animo A om. H

 [6 ] exacerbatus S1

 [7 ] Et S1 incensus ACH

 [8 ] loquitur C colloquitur. Achilles Pollisene amore bachatus talia uerba murmure tacito refundebat P1

 [9 ] tam CP1

 [10 ] om. AP1S1

 [11 ] Et S1 deuincit A deiuncunt H deuixit P2

 [12 ] et prostrauit om. P2S1

 [13 ] om. P1

 [14 ] salutem AH

 [15 ] diligam . . . effectem] dilligam afeccione precipua C affeccione diligam P1

 [16 ] antecellet CP1

 [17 ] omnia . . . uia om. C

 [18 ] que C mea add. P1

 [19 ] salutem AHS1

 [20 ] Et S1 totis A om. CP1

 [21 ] Et demum] Deinde A Et deinde H

 [22 ] astergendo AHS1

 [23 ] tacite AP1

 [24 ] exquisiuit P1

 [1 ] possit CP2S1

 [2 ] stratu HP2S1

 [3 ] et CP1

 [4 ] astringit CP1

 [5 ] om. ACH

 [6 ] liber xxiiiius om. C

 [7 ] xxiiius A 22us H

 [8 ] xo bello et add. A de . . . nollente] qualiter Achilles nuncium suum ad Heccubam dirigat in secreto tota illa cogitauit in nocte P1

 [9 ] preteriit AH preteriuit . . . ad om. P2

 [10 ] federe AS1 federis H

 [11 ] procurabit AS1

 [12 ] alicuius alterius] alicuius H aliter P1

 [13 ] condizione N contradiccionis P1S1

 [14 ] sibi AH

 [15 ] sibi ualde] ualde AH magne P1

 [16 ] Et S1 iniuncta AHP1

 [17 ] de eorum] deorum H

 [18 ] horum AP2 eorum tacita] secreta C non potest legi P1

 [19 ] fidelitate P1

 [20 ] et P1 om. S1

 [21 ] data AS1 dati . . . secreto om. P1

 [22 ] om. P1

 [23 ] om. CP1

 [24 ] nuncii CP1

 [25 ] Ad Achillis nuncium sic Heccuba respondit add. P1

 [26 ] prompta AH

 [27 ] adimplere AH

 [28 ] dum HP2S1

 [29 ] certiora HP1

 [30 ] rediit CP1S1

 [1 ] requieuerit P1

 [2 ] illa P1

 [3 ] Qualiter rex Priamus Heccube sue intencionis animum reserauit add. P1

 [4 ] eius P1

 [5 ] meum A meum et meorum S1

 [6 ] sinistra add. AH

 [7 ] om. P2

 [8 ] conseruentur AH

 [9 ] ut CP2S1

 [10 ] om. AH

 [11 ] om. P1

 [12 ] om. CP1

 [13 ] quod add. P1 om. C

 [14 ] om. CP1S1

 [15 ] destinauit P1

 [16 ] a add. AP2S1

 [17 ] propter P1 om. C

 [18 ] si tamen] sed uide quod CP1

 [19 ] fideliter P1 om. C

 [20 ] om. CP1

 [21 ] ipse C om. A

 [22 ] excogitatur A infestatur P1

 [23 ] Et S1 festinacione C agitacione P1 infestantione P2

 [24 ] et cum P1

 [25 ] mox AP1

 [26 ] om. P1

 [1 ] eius P1

 [2 ] committant A De licencia petita a Grecis per Achillem de recedendo de exercitu cum gente sua add. C

 [3 ] et CP S1 om. A

 [4 ] se P1 se add. S1

 [5 ] inconsentiente AH

 [6 ] om. CP1

 [7 ] om. P1

 [8 ] Qualiter amor Pollisene Achille coegit inter Grecorum maiores in hec uerba prorumpere add. P1

 [9 ] videlicet A

 [10 ] om. P1

 [11 ] Et S1 venimus C accessimus HP1P2

 [12 ] Et S1 fecimus CP1

 [13 ] prodigalitate P1 om. C

 [14 ] tam AS1

 [15 ] Et S1 subiecimus CP1

 [16 ] in eorum om. CP1

 [17 ] om. P1

 [18 ] sunt ACHP1S1

 [19 ] Et S1 recepi AH

 [20 ] eciam add. CP1

 [21 ] ue HP2S1

 [22 ] etiam AP2

 [23 ] facili C

 [24 ] Et S1 conuinci ACP1

 [25 ] infinitis . . . communitam] infinitorum pugnancium equitum comitiuam C

 [26 ] Et S1 pugnacibus HP1

 [27 ] comitiuam AH

 [28 ] enim P1

 [29 ] om. P1

 [30 ] dimittamus A dimittemus H dimitteremus S1

 [1 ] Monesteus et P1

 [2 ] confluencia CP1

 [3 ] commotus AH

 [4 ] Mirmidonibus ACHP2S1

 [5 ] mandauit CP1

 [6 ] defecerint P1

 [7 ] vnum add. AH

 [8 ] facto add. A om. H

 [9 ] Et S1 Messe (in text. Mese) B (v. 17439) Messem A Mesiam C Messinam P1 Missiam P2

 [10 ] Thelafum P1

 [11 ] om. AH

 [12 ] om. P1

 [13 ] Et S1 autem ACH

 [14 ] iussui C

 [15 ] obtemperans C accipiens H

 [16 ] Messiam CH Messinam P1 Missiam P2

 [17 ] honeratis add. P1

 [18 ] indilate A

 [19 ] om. CP1

 [20 ] om. AH

 [21 ] Et S1 aplicato A applicuit CHP1

 [22 ] Thelafus P1

 [23 ] cum CP1S1

 [24 ] om. AHS1

 [25 ] oportunis add. CP1

 [26 ] Et S1 uenerant CHP1

 [27 ] gubernari CP1

 [28 ] om. CP1

 [29 ] om. ACH

 [30 ] liber xxvus om. C

 [31 ] xxiiiius A 23us H

 [32 ] de . . . et om. C

 [33 ] xio, xiio, et xiiio A 90 H

 [34 ] bellis A

 [35 ] om. H et . . . interfectorum] in quo rex Creseus et Deyfebus letaliter uulnerati dies ultimos finierunt P1

 [1 ] prelium HP2

 [2 ] om. P1

 [3 ] Et S1 Cesus (in text. Resa) B (v. 18539, nota) Cressium C Orestum P2

 [4 ] Agrista A Aresse B (v. 18538) Thracia D (23, 3)

 [5 ] Oresteus P2

 [6 ] accepit A excipit P1

 [7 ] om. HS1

 [8 ] contra add. P1

 [9 ] Cresium C Orestum (et alibi) P2

 [10 ] ab equo om. P1

 [11 ] Cressei C

 [12 ] xx . . . pugnatorum] 2000 H

 [13 ] succurrerunt P2S1

 [14 ] occurrerunt P1

 [15 ] om. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] Sysienum A Sienum C Sisienum HP2S1

 [19 ] facie AH

 [20 ] ex . . . Sinsilenius om. C

 [21 ] Sysienus A Sisienus HP2

 [22 ] quem AC

 [23 ] om. CP1

 [24 ] furiose P1

 [25 ] furiose et add. C furiose add. P1 et add. S1

 [26 ] acriter AHS1

 [27 ] infixus AS1

 [28 ] om. P1

 [29 ] om. AH

 [30 ] in P1

 [31 ] illum C eum S1 om. AHP2

 [32 ] bellicosa A om. P1

 [33 ] Deyfebus senciens sue uite extrema, sic fuit Paridem alloqutus add. P1

 [34 ] expersus C sparsus P1

 [35 ] om. P1

 [1 ] queritur CP1

 [2 ] contra . . . Palamides] et A

 [3 ] om. P1

 [4 ] Et S1 suum P1 om. AH

 [5 ] om. CP1

 [6 ] Et S1 excidium ACP1

 [7 ] inter AP1

 [8 ] grauiter vel praem. C grauiter P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] inspecibus P1

 [11 ] venam . . . organicam] venas organicas CP1

 [12 ] ad CP1

 [13 ] om. P1

 [14 ] in A

 [15 ] sua P1

 [16 ] Et S1 illorum P2 om. C

 [17 ] ibi CP1S1

 [18 ] sic add. C tunc add. P1S1

 [19 ] inire A iniunt P1

 [20 ] pedites CP1S1 om. AH

 [21 ] resistentes AHS1

 [22 ] militum add. CP1

 [23 ] eorum P1

 [24 ] Et S1 apponi AH mitti P1

 [25 ] est add. CP1

 [26 ] submittunt C succenduntur P1

 [27 ] a P1

 [28 ] om. P1

 [29 ] eruptuant AP2 eructuant CHS1

 [30 ] trepitantibus A cepidantibus P1 crepidantibus S1

 [31 ] et loca] ex P2

 [32 ] eius P1

 [33 ] Et S1 confinia AH uicinia P1P2

 [34 ] Et S1 illucescunt AP1 relucent C elucescunt H

 [1 ] multitudine CP1

 [2 ] vtraque parte] Et S1 partis utrusque C utriusque partibus H utrusque P1P2

 [3 ] cadunt CP1

 [4 ] Sic AH

 [5 ] et P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] gesta CP1

 [8 ] resistisset A obstitisset C

 [9 ] earum P1

 [10 ] de CP1S1

 [11 ] multe CP1

 [12 ] abstrinxerunt AH

 [13 ] Heber P2S1

 [14 ] Trace B (v. 18994) Trasse C Trasee P1

 [15 ] Polissene (et alibi C)

 [16 ] in add. P1

 [17 ] exercere cum om. S1

 [18 ] et . . . permittat om. CP1S1

 [19 ] om. P1

 [20 ] om. HP1

 [21 ] extracto P1

 [22 ] ille . . . famulus om. CP1

 [23 ] Famulus Achillis sic, interrogatus ab illo, dixit add. P1

 [24 ] credo P1

 [25 ] qui P1

 [26 ] om. P1

 [27 ] laxati P1P2

 [1 ] bellum CP1

 [2 ] laxitudinem P1P2

 [3 ] om. P1P2S1

 [4 ] igitur P1

 [5 ] obsecaci A obcecati P2S1

 [6 ] honoris laudes] Et S1 honorem laudis eorum CP1 honoris laudes eorum P2

 [7 ] ignorancia CP1

 [8 ] dirimitur HP1S1

 [9 ] suis P1

 [10 ] De sepultura Deiphebi et bello octo dierum add. C

 [11 ] et clamoribus om. CP1

 [12 ] clamoris ullulatu P2 clamore S1

 [13 ] et clamore add. P1

 [14 ] Et S1 coram AH om. C

 [15 ] ex P1

 [16 ] polpantibus MS.

 [17 ] om. P1P2

 [18 ] est add. P1

 [19 ] Qualiter Deyfebi Sparpadonisque regis corpora fuerunt tradita honorifice sepulture add. P1

 [20 ] igitur P1 om. C

 [21 ] cuius C

 [22 ] omnes C vniuersi . . . Deiphebi om. P1

 [23 ] sororis AHP2S1

 [24 ] vt P1

 [25 ] om. P1

 [26 ] posset P1

 [27 ] Et S1 accepto CP1 acceptate H

 [1 ] effundisset P1

 [2 ] ex AH

 [3 ] om. P1

 [4 ] perturbati P1

 [5 ] tempestate P1

 [6 ] earum P1

 [7 ] instruitur P1

 [8 ] in CP1

 [9 ] Et S1 om. AHP1

 [10 ] et sic] sic AHS1 et P1P2

 [11 ] proxime AHS1

 [12 ] in firmitate] Et S1 firmate CP1

 [13 ] firmata . . . iurata] iurata AS1 firmata HP2

 [14 ] De Grecis rogantibus Achillem quod pugnet contra Troyanos add. C

 [15 ] om. ACS1

 [16 ] om. P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] interire P1

 [19 ] dimittat P1

 [20 ] adueniunt P1

 [21 ] magna CP1

 [22 ] simul CP2S1

 [23 ] Qualiter Vlixes, Agamenonis legatus, monet Achillem ut arma bellicosus recipiat in Troyanos add. P1

 [24 ] regna nostra] regnum P1

 [25 ] tradere C uertere P1

 [1 ] exposuerunt P1

 [2 ] exurserint MS.

 [3 ] cum AC

 [4 ] sit AP2S1

 [5 ] quod CP1

 [6 ] et CP1

 [7 ] nostri P1

 [8 ] om. P1

 [9 ] si possitis add. CP1

 [10 ] ad . . . in] ad hoc in AH et vos et vestre in C ad ut P1 ad hec ut in P2 ad hoc vt S1

 [11 ] nostros P1

 [12 ] vt AHP1P2S1

 [13 ] hoc AH

 [14 ] Qualiter Achilles ad Vlixis uerba respondit add. P1

 [15 ] dixisti CP1

 [16 ] ad CP1S1

 [17 ] et P1

 [18 ] compulit CP1

 [19 ] quod P1

 [20 ] Et S1 subicierunt A subiecerint CP2

 [21 ] fuisset ACHP2S1

 [22 ] morte P1

 [23 ] traditus ACHP2S1

 [24 ] tam militum quam S1

 [25 ] Et S1 fuerit A sint CHP2

 [26 ] Et S1 congregati CHP2

 [27 ] intencio add. AC intencio mea add. HP1P2

 [28 ] mee CS1

 [1 ] om. P1

 [2 ] Consilium Grecorum de pace fienda cum Troianis add. C

 [3 ] didizerunt P1

 [4 ] puplicauit P1

 [5 ] et add. CP1S1

 [6 ] om. CP1

 [7 ] exercitum add. AH

 [8 ] redire AH

 [9 ] igitur P1P2S1

 [10 ] animi . . . et] nobis sit et P2 animi vobis sit et S1 om. CP1

 [11 ] Troiani add. A

 [12 ] Grecorum A

 [13 ] sunt A simus S1

 [14 ] predictorum CP1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] consistit CP1

 [17 ] Calcacis proditoris Troyanorum consilium add. P1

 [18 ] spondere P1

 [19 ] prelium P1

 [1 ] infragabiliter P1

 [2 ] subsidiis P1

 [3 ] ille P1 om. C

 [4 ] om. ACH

 [5 ] liber xxvius om. C

 [6 ] xxvus A 24us H

 [7 ] xio bello] xiiiio, xvo, xvio, xviio, xviiio, et xixo bellis A 100 bello magno H xio . . . interfectorum om. C

 [8 ] et . . . interfectorum om. H

 [9 ] om. CP1

 [10 ] occurrerunt P1

 [11 ] cum CP1

 [12 ] eodem AH

 [13 ] om. P1

 [14 ] est add. P1

 [15 ] separatum P1

 [16 ] duo decimum S1 qindecimum A 15 H qintum decimum P2

 [17 ] om. CS1

 [18 ] om. P1

 [19 ] dura H dira S1

 [20 ] morte HP2S1

 [21 ] aliqua lesione om. CP1

 [22 ] om. P1S1

 [23 ] Briseyde CH Brisceyde P1 Brixeide P2

 [24 ] om. P1

 [1 ] intuens CP1

 [2 ] fuit nisus] missus est P1

 [3 ] unlnauerat MS.

 [4 ] Et S1 extractum ACH

 [5 ] deficientes AH

 [6 ] grauat P2 grassatur S1

 [7 ] om. P1

 [8 ] interficientes P1 interfecit P2S1

 [9 ] dum add. P1

 [10 ] rege Priamo] rex Priamus C om. P1

 [11 ] ipsas add. CP1S1

 [12 ] quem C que S1

 [13 ] om. P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] Et A

 [16 ] om. P1

 [17 ] intra P1

 [18 ] insistit AP2 insistit add. C

 [19 ] animo AH

 [1 ] De victoria Troyli contra Grecos, qui ex eis multos interfecit et centum captos duxit ad Troiam add. C Qualiter Achilles Mirmidonibus suis mandauit ut arma contra Troyanos capescerent add. P1

 [2 ] succingit P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] armandos CP1

 [5 ] insignia AH

 [6 ] om. P1

 [7 ] in add. CHS1

 [8 ] et P1 et eum add. C

 [9 ] Philomenis H

 [10 ] captum AC

 [11 ] Et S1 educere AH

 [12 ] captiuum add. C

 [13 ] suum P1

 [14 ] iniecit AP2 ingessit CP1S1

 [15 ] Emargaron AH Margaion P2 om. C

 [16 ] enim CP2 et add. P1S1 om. A

 [17 ] om. P1

 [18 ] coadunatis AH

 [19 ] uel P1

 [20 ] ipsorum C eos H

 [21 ] et add. HP1

 [22 ] om. AH

 [23 ] Thelamonius C

 [24 ] plurima P1

 [25 ] ad add. P1

 [1 ] intrant AH

 [2 ] om. P1

 [3 ] prelium P1P2S1

 [4 ] ingreditur P2 et add. H

 [5 ] et P1

 [6 ] in add. P1

 [7 ] in . . . quantitate] multi AH

 [8 ] multi add. P2

 [9 ] ceciderunt HP1

 [10 ] uirtutibus P1

 [11 ] conuertuntur CP1S1

 [12 ] Et S1 Grecos AH om. P1

 [13 ] Et S1 adduxerunt A conduxit C deduxit P2

 [14 ] ad Achillem om. S1

 [15 ] eo die] Et S1 cotidie AH om. C

 [16 ] quesitis P1

 [17 ] disponit AH

 [18 ] Et S1 eum AHP1P2

 [19 ] Pollixena AHP2 Pollisena P1

 [20 ] S1 contingat MSS.

 [21 ] irruerentur (ir in rasura) H irreuenter P1 euidenter S1

 [22 ] est P1

 [23 ] iam add. C

 [24 ] totum CP1

 [25 ] Qualiter Troylus acriter vulnerauit Achillem in bello add. C

 [1 ] Qualiter letale prelium fuit commissum, in quo Achilles ob amorem Pollisene nullatenus se ingessit add. P1

 [2 ] Tunc P1

 [3 ] S1 vietandogliene N uecante AHP2 uacante CP1

 [4 ] continuat CP1S1

 [5 ] suo P1

 [6 ] intra P1

 [7 ] uidit P1

 [8 ] bello AH prelium S1

 [9 ] ab equis om. P1

 [10 ] Philemenis A

 [11 ] Thelamus P1

 [12 ] Philimenium P1

 [13 ] Antilocus (in text. Antilogus) B (v. 2098, nota) Archilogus AHP1P2 Arthilogus S1

 [14 ] om. P1

 [15 ] Brunum . . . Gemellis] Bruns da Gimel (in text. li Gemeaus) B (v. 20989, nota)

 [16 ] Et S1 Gimellis AP2 Gymellis H

 [17 ] om. P1

 [18 ] de . . . multas om. P1

 [19 ] om. CP1

 [20 ] prostrahunt C prosternunt P1S1

 [21 ] crudeli C

 [1 ] echoruscant A intonizant CP1 choruscant H

 [2 ] om. P1

 [3 ] ipsorum P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] uero HS1 om. AC

 [6 ] esset P1

 [7 ] tentoriis CP1

 [8 ] neccessaria P2

 [9 ] depulsi AHP1P2S1

 [10 ] Et S1 securum C secure P1 securus P2

 [11 ] iuuamen AHS1

 [12 ] ipsorum P1

 [13 ] hoc AH

 [14 ] ergo P1

 [15 ] et in A et CS1 in H

 [16 ] om. HP2S1

 [17 ] dirimit CP1 om. S1

 [18 ] om. P1

 [19 ] tot CP1

 [20 ] ex cruore om. P1

 [21 ] sanguine AH

 [22 ] Et S1 in add. AH et add. C

 [23 ] esse S1

 [24 ] Achillem AHP2S1

 [25 ] simul P1 om. C

 [26 ] cum P2 om. AH

 [27 ] presentit CP1S1 persentit P2

 [28 ] accipit A excepit P2S1

 [29 ] inpingit CP1

 [30 ] tunc add. P1

 [31 ] ipsum CP1

 [32 ] ipso uulnere] ipsis uulneribus AH

 [33 ] Et S1 fuisset AH

 [34 ] persentit A

 [35 ] ipsorum praem. S1 eorum add. CP1

 [36 ] est CP1

 [37 ] dimissum AH

 [38 ] preliatum P1

 [39 ] intra P1

 [40 ] De morte Troyli interfecti per Achillem in bello add. C

 [1 ] enim C iam P1

 [2 ] habuisse AH Hiis actis inducie sex mensium a Grecis petite et a Troyanis concesse sunt add. C

 [3 ] intra P1

 [4 ] om. AH

 [5 ] precepit P1

 [6 ] eius CP1

 [7 ] De xviiiio prelio in quo Achilles Mirmidonum suffragio Troyolum interemit add. P1

 [8 ] bellum AC

 [9 ] om. P1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] concludere CP1S1

 [12 ] ipsum . . . debellando] combattendo contra lui tanto l’impedischino, & affannino N

 [13 ] Et S1 bellando HP1

 [14 ] om. P1

 [15 ] om. AH

 [16 ] bellum ingreditur add. P1

 [17 ] bellum intrat om. P1

 [18 ] quod add. AH

 [19 ] om. AH

 [20 ] tantum P1 tunc S1 om. C

 [21 ] committunt P1

 [22 ] solliciter P1

 [1 ] ipsis AHS1

 [2 ] succederet H succurerent P1

 [3 ] interemptum CH

 [4 ] probibatum HP1S1

 [5 ] Hectorem add. AH

 [6 ] sic P1

 [7 ] Grecis add. P1

 [8 ] natura AH uere P2 vera S1 tamen add. CP1

 [9 ] abstraere P2 abstrahere S1

 [10 ] tota . . . extrahere om. P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] om. CP1

 [13 ] hiis AH

 [14 ] 1000 H ii milia P1

 [15 ] Et S1 expugnant A expungnatibus P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] coniunctum CP1

 [18 ] quem AHP2S1

 [19 ] perscripsisti A descripsisti H prescripsisti S1

 [20 ] decorum . . . nobilitate om. H

 [21 ] nobilissimum P1

 [1 ] deductum P1

 [2 ] eo. De morte regis Menonis C

 [3 ] tamen P1P2S1

 [4 ] resisterunt A restituerunt H

 [5 ] Et S1 commotus A animose P1 om. H

 [6 ] inique CP1S1

 [7 ] om. P1

 [8 ] recuperarunt A recuperant P1

 [9 ] reascendere P1

 [10 ] reassumptis CP1

 [11 ] Merionem A

 [12 ] Merion A

 [13 ] accipit A

 [14 ] om. P1

 [15 ] Merion A

 [16 ] grauat P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] tamen add. P1

 [19 ] iam add. CP1

 [20 ] bello AH

 [21 ] extiterat A extitit H

 [22 ] fecerunt CS1 fouerunt P2

 [23 ] in P1

 [24 ] Merionis A

 [25 ] Et S1 octauo C

 [26 ] alloquens C

 [27 ] monet C mandans P1S1

 [28 ] illos C

 [29 ] Merionem A

 [1 ] quo add. C et add. P1

 [2 ] Merion A

 [3 ] om. P1

 [4 ] Merionem A

 [5 ] ab CP1

 [6 ] quod P1

 [7 ] sui CP1

 [8 ] Merion A

 [9 ] Ratio contra Achillem add. P2

 [10 ] Omere P2

 [11 ] clamore et add. CP1

 [12 ] duricie P1

 [13 ] om. ACH

 [14 ] liber xxviius om. C

 [15 ] xxvius A 25us H

 [16 ] de . . . et om. P2 de . . . Antilogi] qualiter vniuersi Troyani de Troyoli morte flebiles dies ducunt P1

 [17 ] sepultura Troili] xxo bello A

 [18 ] et Menonis add, C

 [19 ] luctu add. H

 [20 ] et Antilogi] Paridis, et Aiacis. Et nota quod Achilles habuit tria nomina, ut infra scribuntur P2 om. H

 [21 ] Archilogi, Nestoris filii, interfectorum in templo Apollinis per Paridem A

 [22 ] regia A regnum P2

 [23 ] Palestena P1

 [24 ] dolet Helena om. P1

 [25 ] om. P1

 [1 ] tradi P1

 [2 ] posset P1

 [3 ] accesso A

 [4 ] ad se om. P1

 [5 ] eum P1

 [6 ] dicit P2

 [7 ] Qualiter Heccuba cum Paride mortem tractauit Achillis add. P1

 [8 ] miserrimam P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] et P1

 [11 ] eum add. P1

 [12 ] templo AP2S1

 [13 ] Ueneris P1

 [14 ] ut P2

 [15 ] mi add. CP1

 [16 ] om. P1

 [17 ] te add. AH

 [18 ] Et S1 delatere P1P2

 [19 ] om. P1

 [20 ] dictum CP1

 [21 ] om. P1

 [22 ] inconsumpti C inconsulti P1

 [23 ] Et S1 Anthilogus (in text. Antilocus) B (v. 22145) Archilogo AH Antiocho C

 [24 ] Et S1 irruunt CP1

 [25 ] om. CP1

 [26 ] et add. P1

 [27 ] Archilogus AH Anthiochus C Arthilogus P1

 [28 ] mortui sunt] ambo fuerunt C

 [29 ] et add. P1

 [30 ] interfectus P1

 [1 ] Archilogi AH Anthioci (et alibi) C Arthilogi P1

 [2 ] Et S1 commotus add. CP1

 [3 ] Et S1 ac AH et monitu om. CP1

 [4 ] Et S1 plateam P1

 [5 ] Et S1 eos add. CP2

 [6 ] possint P1

 [7 ] Et S1 liquido HP2 libere P1

 [8 ] poterunt P1

 [9 ] De sepultura Achillis add. C

 [10 ] Nestoris AHP2 Nestoris filii S1

 [11 ] ac A om. H

 [12 ] Archilogi AHP1

 [13 ] ipsius add. P1P2

 [14 ] Et S1 cupiendo A capienda C accipiendo P1

 [15 ] Cybree A Fimbree C Thimberee P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] conuenientibus P2

 [18 ] Et S1 sui C sua P1 om. A

 [19 ] Et S1 om. ACH

 [20 ] om. P1

 [21 ] sui C

 [22 ] pro morte] propter mortem C per mortem P1

 [23 ] ad add. P1 alii . . . dicunt om. A

 [24 ] libenter C libiter add. P1

 [25 ] unam sentenciam] vna sententia P1

 [26 ] enim CP1

 [27 ] Et S1 si ACH

 [1 ] Neptholonus P1

 [2 ] De vigesimo bello et de morte Paridis et Aiacis add. C Capitulum in quo 20 bellum committitur add. H De morte Paridis et Aiacis, qui se mutuo peremerunt add. P1

 [3 ] quo CP1

 [4 ] celestial N om. CP1S1

 [5 ] mutauerat P1

 [6 ] om. CH

 [7 ] om. P1

 [8 ] insimul CP1

 [9 ] instituunt . . . simul om. P2

 [10 ] exercitubus simul om. A

 [11 ] astrictus P1S1

 [12 ] om. P2

 [13 ] Et S1 Menelaus B (v. 22620) om. AP1

 [14 ] Et S1 Ulixes B (v. 22620) om. AHP2

 [15 ] Rex uero] transp. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] ad add. AC

 [18 ] tueatur P1 tuentur P2

 [19 ] om. P1

 [20 ] Exdras CP1

 [21 ] Grecorum HP2S1

 [22 ] vulnerat P2

 [23 ] Et S1 om. P1P2

 [24 ] Philimenis P2

 [25 ] Paphagonienses AH Pafagonois (in text. Paflagoneis) B (v. 22701, nota) Pafagonenses C Paffagones P2

 [1 ] eum AHS1

 [2 ] infligit AHS1

 [3 ] regis AHP2S1 Greci P1 om. C

 [4 ] in A

 [5 ] succursus CP1S1

 [6 ] om. P1

 [7 ] liberassent C

 [8 ] ex Grecis om. AH

 [9 ] om. CP1

 [10 ] multosque C om. AH

 [11 ] Grecis AH

 [12 ] Et S1 cum AHP2

 [13 ] Et S1 solo ACP2

 [14 ] Et S1 et add. CP1P2

 [15 ] Et S1 inuaserat A euaxisset C euaserit P1

 [16 ] iam add. P1

 [17 ] disilit AP2 dissiliit HS1

 [18 ] Persos P1P2

 [19 ] interemit C interficit P2S1

 [20 ] hec P1

 [21 ] splenem C

 [22 ] costam AH

 [23 ] sed P1

 [24 ] quia P1

 [25 ] deficeret CP1

 [26 ] iungit P1

 [27 ] et dixit] Et S1 dicens ACH

 [28 ] illi AH

 [29 ] isto CP1

 [30 ] interfecti HS1

 [31 ] nudo CS1

 [32 ] om. P1

 [33 ] om. CP1

 [34 ] Et S1 regia AP2

 [1 ] non minus C

 [2 ] om. CP1

 [3 ] difficile AH facili CP1 non praem. S1

 [4 ] Et S1 possent CP1 essent HP2

 [5 ] om. CP1

 [6 ] om. P1

 [7 ] Et S1 lascessire A lacessere P1

 [8 ] om. CP1

 [9 ] effectus CP1 effectum P2 ducere add. S1

 [10 ] uiderunt AP2 viderent CS1 videbant H

 [11 ] Helenam P1

 [12 ] de cetero om. CP1

 [13 ] parantur P1

 [14 ] Iouis CP2

 [15 ] forma . . . serie] formam et seriem C

 [16 ] series sunt S1

 [17 ] Et S1 narrando CP1

 [18 ] et forma add. C

 [19 ] postposita CP2 postposito P1 postposite S1

 [20 ] om. ACH

 [21 ] liber xxviiius om. C

 [22 ] vicesimusseptimus A 26us H

 [23 ] xxi et xxiio bellis ac add. A 210 bello et add. H

 [24 ] aduentu . . . Amazonum] regina Amazonum Panthasilea veniente H Troyanis circa gemitus uacantibus et lamenta et Penthesilee aduentu P1 morte Pentasilee regine Amazonum P2

 [25 ] regine Amazonum] quam Pirrus, filius Achillis, interfecit A

 [26 ] om. CP1

 [27 ] om. P1

 [28 ] Amagonum A

 [1 ] et add. AHS1

 [2 ] Amagonum A Amazonia H

 [3 ] fortis AHS1

 [4 ] om. P2

 [5 ] autem P1

 [6 ] om. P1P2S1

 [7 ] transfrettare S1

 [8 ] factum . . . maiorem] facto . . . maiori AP1 facto . . . maiorem HS1

 [9 ] Et S1 et add. AH etiam add. P2

 [10 ] Panthasilea AH Penteselea C Pentasilea P2

 [11 ] Et S1 uiuum AH

 [12 ] cum AS1 om. P2

 [13 ] De bello Panthasilee regine contra Grecos add. C

 [14 ] Paflagoneis B (v. 23489)

 [15 ] Panthasilea (et alibi) AH Pentheselea C Pentasilea (et alibi) P2

 [16 ] om. P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] Grecos P1

 [19 ] Et S1 O Menelau josta la bele B (v. 23625) Menesteus CP1

 [20 ] Menesteum CP1

 [1 ] om. P1

 [2 ] Pentheseleam C om. P2

 [3 ] ipsam add. P1

 [4 ] Quem AC Ipsum HS1

 [5 ] ipsa C om. P1

 [6 ] accipit A

 [7 ] firmo AHS1

 [8 ] Et S1 suus A eius CP1

 [9 ] committebatur C committuntur P1

 [10 ] impetuose add. CP1

 [11 ] Et S1 ipsum AH eum C

 [12 ] accipiens A impellens C

 [13 ] debellat P1S1 debellauit P2

 [14 ] om. P1

 [15 ] inuadit AP1

 [16 ] cum A ut cum H quem P1

 [17 ] Filimeni C

 [18 ] om. P1

 [19 ] eum add. P1

 [20 ] ad P1

 [21 ] faciens impetum] facto impetu P1

 [22 ] Et S1 eos AHP1

 [23 ] sic . . . quod om. CP1

 [24 ] ipsos P1

 [25 ] Panthaselea C

 [26 ] nequiter AH

 [27 ] fugientes P1

 [28 ] Et S1 fecit CP1 reiecit H

 [29 ] Et S1 eos AHP2 ipsas C

 [30 ] om. AH

 [31 ] Pantheselea C

 [32 ] gesserat P2S1 in add. CP1

 [33 ] bellando CP1

 [34 ] expirare C De Pirri aduentu cui Greci decus milicie tradiderunt add. P1

 [35 ] pluribus CP1

 [36 ] iuit et om. P1

 [1 ] Et S1 binominius A binimius P2

 [2 ] secum ducens add. P2

 [3 ] aduenit AP1P2S1 aducit H

 [4 ] et C in P1

 [5 ] consignauit CP1

 [6 ] letantur AH

 [7 ] De bellis factis inter Panthasileam et Pirrum add. C

 [8 ] Pyrrus A

 [9 ] om. P1

 [10 ] regis A om. C

 [11 ] auxilio add. A

 [12 ] in . . . Pirrus om. AH

 [13 ] uelociter CP2S1

 [14 ] offendendi . . . Pirrus om. CP1

 [15 ] om. A

 [16 ] om. P1

 [17 ] ei P1

 [18 ] Philimenim P1

 [19 ] et add. P1

 [20 ] Pafagoneis (in text. Paflagonies) B (v. 23935) Pafagonenses C Paffogonienses P1 Paffagonenses P2

 [21 ] Thelamon P1P2S1 uel Telamonius add. C Polidamas . . . aduerse] Telamone s’incontra con li Troiani, li quali intendeuano di ricouerare Pilemene, ma niente poterono, per la grande resistenza dell’ auuersa parte N

 [22 ] om. ACP1P2S1

 [23 ] Throyanis P1

 [24 ] Philemenium P1

 [25 ] ad bellum om. CP1

 [26 ] niues CP1

 [1 ] om. P1

 [2 ] om. P1

 [3 ] Philimenium (et alibi) P1

 [4 ] a manibus add. P1 om. H

 [5 ] dimitti P1

 [6 ] om. P1

 [7 ] estis intercepti C interficimini H

 [8 ] manibus mulierum] mulieribus CP1

 [9 ] propinquius accessisset] propinquasset C

 [10 ] Et S1 liquida P1P2 om. A

 [11 ] om. CP1

 [12 ] et add. P1

 [13 ] prodicionem P1

 [14 ] habiles . . . pugnandum] humiles H

 [15 ] etiam add. HP1

 [16 ] nimiam C

 [17 ] felociter MS.

 [18 ] impulsit P1

 [19 ] Et S1 om. ACH

 [20 ] conflictu P1

 [21 ] multas P1

 [1 ] pugnatorum P1

 [2 ] rex add. AHS1 et add. P2

 [3 ] Et S1 autem P1 om. CH

 [4 ] Glaucon B (v. 24213) Glamaconem A Glautonem C Glanconem H Glaucconem P2

 [5 ] Pollidame C

 [6 ] eundem AH

 [7 ] accipit A

 [8 ] anxius P1P2

 [9 ] interfecit AHS1

 [10 ] premit P1

 [11 ] affugissent ACP1P2 effugissent S1

 [12 ] Et . . . cessatum om. P1

 [13 ] De morte regina Panthasilee add. C

 [14 ] continue C

 [15 ] Iunii C

 [16 ] efforbuit A efferuit P1

 [17 ] infra quem] in quo P1

 [18 ] Et S1 cediderunt HP2 decesserunt P1

 [19 ] De morte Penthesilee per Pirrum nequiter in ultimo prelio interempte add. P1

 [20 ] confregit P1

 [1 ] quicquid P1P2

 [2 ] uacaret P1

 [3 ] om. P1

 [4 ] om. P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] coniunctura P1

 [7 ] ipsius CP1

 [8 ] cum ea add. P1

 [9 ] ergo P1 om. C

 [10 ] om. P1

 [11 ] irruerunt P1

 [12 ] relique P1 om. C

 [13 ] reliqe C reliqui P1

 [14 ] que C

 [15 ] Et S1 affugere AP1P2 a furore C

 [16 ] euadere add. C

 [17 ] diuersissimis P1

 [18 ] om. AHP2 Incipit . . . Anthenorem om. C

 [19 ] xxviiius A

 [20 ] tractu add. H tracatu seu add. P2 de . . . Anthenorem] qualiter Troyani flebiles dies ducunt P1

 [21 ] prodicionis H ciuitatis add. A

 [22 ] nequissimos proditores scilicet add. A per . . . Anthenorem om. P2

 [23 ] Anthenonem et eorum complices H

 [1 ] sicut AH

 [2 ] Et S1 om. ACH

 [3 ] eius AH

 [4 ] Et S1 congressibus AH gressus CP1

 [5 ] excludunt P1

 [6 ] ob CP1

 [7 ] Et S1 funeralia AH funare P1

 [8 ] eis CP1

 [9 ] Et S1 morabantur AP1 morantur C

 [10 ] possent A posset H

 [11 ] uero CP1

 [12 ] peruentum C aduentum P2

 [13 ] mitteretur. De tractatu prodicionis Troie C Qualiter Heneas et Anthenor instigati spiritu dyabolico de prodenda ciuitate Troye consilium inierunt add. P1

 [14 ] tantis doloribus] tanti doloris P1

 [15 ] et add. P1

 [16 ] om. P1

 [17 ] Pollidama C Polidama H

 [18 ] quam add. S1

 [19 ] perdere A proderent HS1

 [20 ] restituendum A restituenda H

 [21 ] et . . . datum] quondam nudato P1

 [22 ] Cithare C Citharee P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] ipse rex add. C rex add. P1

 [25 ] Et S1 fuit AH fuerit P1P2

 [26 ] Et S1 perpassus AP1 passus C

 [27 ] perpetuo CP1

 [28 ] om. CP1

 [1 ] Tenenos P2

 [2 ] dictum est] dici solet C dicitur P1

 [3 ] Et S1 tamen P1 om. ACH

 [4 ] id est] et ille sunt P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] qui AH

 [7 ] Et S1 et CH

 [8 ] intencionem P1 om. C

 [9 ] Et S1 si presume N committitur AHP2 cognoscitur C

 [10 ] De processu prodicionis Troie add. C

 [11 ] Amphimacus B (v. 24578) Anfimaco (et alibi) C

 [12 ] consilio add. P1 audito . . . persuadebant] audita suasione predictorum Anthenoris et Enee C

 [13 ] et . . . suo om. AH

 [14 ] Et S1 persuadent P1

 [15 ] cepit AH

 [16 ] quod . . . eis om. AH

 [17 ] sibi add. P2

 [18 ] om. P1

 [19 ] in sua] cum ipsa A om. H

 [20 ] enim eis om. CP1

 [21 ] hiis C hec P1

 [22 ] inde add. P1

 [23 ] om. P1

 [24 ] consilium CP1

 [25 ] potieris AH

 [26 ] Et S1 exquirere C habere H adhibere P1 om. A

 [27 ] sed C om. P1

 [28 ] et CP1

 [29 ] Et S1 nobis add. HP1

 [30 ] om. HP1

 [31 ] Qualiter Anthenor regi suadet de Grecorum pace tractanda add. P1

 [1 ] nos CP1

 [2 ] nostri CP1

 [3 ] sumus C simus P1

 [4 ] afficant P1

 [5 ] nostre C uestras P1

 [6 ] et CP1

 [7 ] Et S1 restitueretur AH restituere C

 [8 ] Citara C

 [9 ] ea P1

 [10 ] Athenori. Amphimacus, regis filius naturalis, ad Anthenoris uerba respondit P1

 [11 ] qui P1S1

 [12 ] tuum add. P1

 [13 ] moncello P1

 [14 ] viginti milia] 2000 H

 [15 ] milium AP1

 [16 ] destruerentur P1

 [17 ] ualeat P1

 [18 ] innisus AC

 [19 ] om. HP1

 [20 ] multis P1

 [21 ] Postquam P1

 [22 ] inire . . . eos om. P1

 [1 ] om. ACS1

 [2 ] procreari. Qualiter rex Priamus ordinauit de interficiendo Anthenorem et Eneam C

 [3 ] Et S1 multam CP2 multa P1

 [4 ] Et S1 alia P1 om. CP2

 [5 ] in AC

 [6 ] Rex Priamus contra Anthenorem et Heneam hec uerba profudit add. P1

 [7 ] quando A quoniam P2S1

 [8 ] infidelitatis P1

 [9 ] audaciam AP2

 [10 ] et infidelitatis om. AH

 [11 ] auxilii P1

 [12 ] om. CP1

 [13 ] tante CP1

 [14 ] om. P1

 [15 ] Eneas ACP2

 [16 ] quod AP2

 [17 ] si tunc] sicut P1

 [18 ] per P2S1

 [19 ] preparatur P1

 [20 ] Et S1 opprobria AH statu CP1

 [21 ] contulit CP1

 [22 ] concepit CP1 percipit P2S1

 [23 ] concipit add. P1

 [24 ] grauiter P1

 [25 ] Qualiter rex Priamus monet Amphimacum ut Anthenorem et Heneam interficiat add. P1

 [1 ] non A nam H

 [2 ] om. P1

 [3 ] vnitate C om. A

 [4 ] Et S1 vniti N iuncti et vinci A iuncti CP1

 [5 ] desidium P1 dissidium P2

 [6 ] om. AH

 [7 ] tamen P1

 [8 ] respondit P1

 [9 ] Et S1 om. AHP1

 [10 ] conditum CP1

 [11 ] Et S1 nouit ACH

 [12 ] reuocari CP1

 [13 ] et P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] regi AHP2S1

 [16 ] in . . . parentela] habebat consanguineorum nimiam parentelam C

 [17 ] vigebat S1 itaque add. C confisi . . . Troya om. AHP2

 [18 ] tradenda C perdenda H

 [19 ] eorum P1

 [20 ] De prodicione ciuitatis Troie facta per Anthenorem cum Grecis add. C

 [21 ] condiderant P1 dixerant P2

 [22 ] om. P1

 [23 ] Qualiter rex Priamus eius uotum cupiens exequi omnes Troyanos ad colloquium conuocauit add. P1

 [24 ] mandat P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] de pace] pax CP1

 [3 ] om. P1

 [4 ] super add. P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] seruanda CP2

 [7 ] predicta P1

 [8 ] dum P1

 [9 ] ipsorum AH suis C om. S1

 [10 ] elegendos MS.

 [11 ] sibi et] Et S1 om. AHP1

 [12 ] facient CP1P2S1

 [13 ] Et S1 dimittent CP1

 [14 ] hec CP1

 [15 ] cum P2 quod S1

 [16 ] conseruent C assignent P1

 [17 ] om. P1

 [18 ] Taltibius B (v. 24954)

 [19 ] huiusmodi C dicta P1

 [1 ] De rege Taltibio veniente in Troiam add. C

 [2 ] ab Anthenore add. P1

 [3 ] Taltibius C

 [4 ] et add. CP1

 [5 ] om. CP1

 [6 ] conuiuium H consilium P1

 [7 ] ut quod] transp. P1

 [8 ] callida CP1

 [9 ] Et S1 premissis AHP1

 [10 ] abstrahere P1

 [11 ] ac C ea add. P1

 [12 ] inuenta P1

 [13 ] restitucionem P1 restitucione S1

 [14 ] Et S1 eorundem AH suorum C

 [15 ] Et S1 perpensi A passi C perpassi P1

 [16 ] matsupris MS.

 [17 ] eorum add. C eorum finaliter add. P1

 [18 ] Taltibio P1P2

 [19 ] De Anthenore et Enea euntibus ad Grecos add. C

 [20 ] om. P1

 [1 ] amiserit AH

 [2 ] fuerat C

 [3 ] passus C perpassus P1

 [4 ] pro obtentu P1

 [5 ] dolendam A debendam P2

 [6 ] prodendam P2 om. C

 [7 ] et eum] quem AH et P1S1

 [8 ] Anthenorem P1

 [9 ] pacis graciam] pacem P1

 [10 ] Glaucus (in text. Glaucon) B (v. 25258, nota)

 [11 ] Troianis acceptantibus om. P1

 [12 ] om. P1S1

 [13 ] peruenire C Quid a Troianis petiunt Greci pro pace fienda add. P1

 [14 ] surgit P1

 [1 ] om. AHP2S1

 [2 ] primo P1

 [3 ] illos P1

 [4 ] ut C om. P1

 [5 ] relaxacionis P1

 [6 ] auyium P1

 [7 ] Et S1 iustas AHP2

 [8 ] ultitur P1

 [9 ] et P2 om. AH

 [10 ] De coloquio Anthenoris cum Ulixe et Diomede add. C

 [11 ] regio CP1

 [12 ] Et S1 ut P1P2

 [13 ] uociferaciones . . . ad om. A

 [14 ] Et S1 propter P1 et P2 ad . . . offensam om. C

 [15 ] ipsorum P1

 [16 ] aui P1

 [17 ] duorum regum om. C

 [18 ] om. P1

 [19 ] Dyomedis . . . Vlixis om. C

 [20 ] om. P1

 [21 ] exquesita P1

 [22 ] om. P1

 [23 ] tamen P1 om. C

 [24 ] nostram P1

 [25 ] Et S1 impedimento AP2

 [26 ] Et S1 sicut H om. CP1

 [27 ] Anthenor Dyomedi et Ulixi per hec uerba sue dilacionis causam explicuit add P1

 [28 ] om. CP1

 [29 ] Ylyus A Ylus B (v. 25379)

 [30 ] primo add. A

 [31 ] Ilion C

 [1 ] fundauit . . . Ylion om. A

 [2 ] Troyam HP1P2S1

 [3 ] ut P1

 [4 ] honore CP1

 [5 ] Et S1 magisterium add. CP1 magistrum add. P2

 [6 ] templi CP1

 [7 ] misterio AP1

 [8 ] se A om. H

 [9 ] et CP1

 [10 ] ex tunc om. H

 [11 ] usque nunc add. AP2S1

 [12 ] baiulare MSS. et S1

 [13 ] tamen P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] tamen P1

 [16 ] A add. P1

 [17 ] edidit C eduxit P1

 [18 ] ligno HP1

 [19 ] consistit CP1S1

 [20 ] om. P1

 [21 ] intra CP1

 [22 ] et P1P2S1 nec . . . eorum] ex eis in posterum descendendes C

 [23 ] ipsorum P1

 [24 ] om. P1

 [25 ] ea P1

 [26 ] Pallatium H

 [27 ] ut P1

 [28 ] Et S1 per AHP1

 [29 ] accipi P1

 [30 ] uestra CP1P2

 [31 ] qua CP1

 [32 ] dilatata AH

 [33 ] est P2 om. P1

 [34 ] modo AH

 [35 ] simus P1 quod add. C

 [36 ] quanto AHS1 cum P2

 [37 ] curaco MS.

 [38 ] Et S1 un’altra volta N om. ACH

 [39 ] om. P1

 [1 ] ex C in S1

 [2 ] intendatis AH vos add. HP1P2S1

 [3 ] mutua C mutue P1

 [4 ] om. ACHP2

 [5 ] liber xxxus om. C

 [6 ] xxxixus A 29us adhuc H

 [7 ] de . . . filie] qualiter Anthenor, Dyomede et Ulixe ad eorum castra reuersis, fuit alloqutus Troyanos P1

 [8 ] captione . . . filie] subtractione Paladii de templo furtiue facta per Anthenorem, proditorem terre sue et suorum. Sic et que sequntur ex eo C ordinacione et contractibus diuersis per proditores dictos et Grecos quomodo Troia destrueretur H

 [9 ] explicauit C signauit P1S1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] xx milia] 2000 H

 [12 ] debeat P2 debeant S1 deberent . . . haberi] celeriter exigantur C

 [13 ] earum CP1S1

 [14 ] Et S1 cautela ACH

 [15 ] Et S1 exponeret A exponetur C exponerent H

 [16 ] Thoans (in text. Thean) B (v. 25617, nota) Theano D1 (92, 34) Theutan H Thoantam P1 om. A

 [17 ] Palladiique HP2S1

 [18 ] cantanti A

 [19 ] cui CP1

 [20 ] Athenor. Anthenor, terra noctis calligine obscurata, sacerdoti Thoanti sic sui fuit serie sermonis locutus P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] magna AP1

 [23 ] qua dum] quamdiu A quam dum C

 [24 ] uixeritis C

 [25 ] poteris HP1

 [26 ] committitur P1

 [27 ] enim AHS1 om. C

 [28 ] vellem C

 [1 ] huiusmodi P2

 [2 ] om. AHP2S1

 [3 ] actorem AHS1

 [4 ] quod add. P1

 [5 ] tusmittere MS.

 [6 ] in C

 [7 ] innocencie AP2S1

 [8 ] Theutan uel Thoas A Thoas C

 [9 ] Thoas AC

 [10 ] aliquatenus P1 illaqueatus . . . cupidine] uerbis deceptiuis Anthenoris et immense quantitatis auri cupiditate commotus C

 [11 ] om. P2

 [12 ] ea P1 om. C

 [13 ] ad Grecos om. P1

 [14 ] Et S1 recipiunt AH rapiant P1

 [15 ] exilium H De signis que aparuerunt Troianis in sacrificio add. C Qualiter Troyani in templo Minerue deo Appollini sacrificium prestiterunt add. P1

 [16 ] Cum P1

 [17 ] frumenta P1

 [18 ] exactam C ea P1

 [19 ] obseruandam P1 om. C

 [20 ] Et S1 ipsis P1 om. AH

 [21 ] Et S1 om. ACH

 [22 ] nullo modo] nullus CP1

 [23 ] uere C

 [24 ] Et S1 inmissus C accensus P1 accensum P2

 [1 ] sacrificium CP2

 [2 ] eas P1

 [3 ] ad A

 [4 ] deportauit. Ex quo C adduxit P1

 [5 ] Et S1 uero AH om. C

 [6 ] quod P1

 [7 ] habendo AHP2S1

 [8 ] pro P1

 [9 ] sepulturam P1

 [10 ] De constitucione equi erey add. C

 [11 ] Crisès B (v. 25723) Trisis A Grisis P1

 [12 ] sacrificium P1

 [13 ] offerant CP1

 [14 ] Trisis (et alibi) A

 [15 ] possint CP1

 [16 ] Epius B (v. 25735) Appii H

 [17 ] anteriori C

 [18 ] Et S1 aspectus AHP2

 [19 ] omnium P1

 [20 ] quos P1P2

 [21 ] om. A

 [22 ] om. P1S1 in . . . perfecto om. C

 [23 ] om. CP1

 [24 ] honore H

 [25 ] om. CP1

 [26 ] introire CP1

 [27 ] nobis P1

 [28 ] intendentibus H petentibus P1

 [1 ] cuius C

 [2 ] om. P1

 [3 ] artificium AS1 artificam P2 om. CP1

 [4 ] tam P1 om. C

 [5 ] tamen P1

 [6 ] Et S1 om. ACH

 [7 ] om. CP1

 [8 ] om. CP1

 [9 ] tantum CS1

 [10 ] eorum P2 om. S1 earum . . . regina om. C

 [11 ] per . . . earum] ad redditum C

 [12 ] continuas P1 eorum P2S1

 [13 ] eorum HP1P2S1 om. C

 [14 ] proprias H

 [15 ] Qualiter rex Priamus Grecorum et proditorum dolosas insidias non aduertens pro pace iurauit add. P1

 [16 ] conditum AP1S1 ordinatum C

 [17 ] sacramentariis CP1

 [18 ] uiolauerint C fregerunt P1S1

 [19 ] prouerbiis P1

 [20 ] quod add. P1

 [21 ] prestitit HP1S1

 [22 ] om. P1

 [23 ] De introductione equi in ciuitatem Troie add. C Capitulum de equo ereo ducto et ciuitate quomodo destructa et euersa est, de morte regis Priami, vxoris, et filiorum add. H

 [1 ] Et S1 occupent AH ocupat C

 [2 ] Symon A Symonem P1P2 Sinonem S1

 [3 ] aperiat CP1S1

 [4 ] om. CP1

 [5 ] percipet A percipiet C

 [6 ] hostia P1

 [7 ] darent P1 daret . . . et om. A

 [8 ] flammam CP1

 [9 ] et . . . dormientes om. C

 [10 ] Troiam AHS1

 [11 ] insurgerent P1

 [12 ] putans C reputanti P1

 [13 ] uelificantibus . . . et om. P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] De captione ciuitatis Troie et ingressione Grecorum in eam add. C

 [3 ] Simon A Symon HP1P2

 [4 ] disruptum A uicissim HS1

 [5 ] om. CP1

 [6 ] cum . . . expolient om. C

 [7 ] rapiunt P1

 [8 ] expellent AH expilent P2S1

 [9 ] xx milia] 2000 H

 [10 ] perimerunt AP1S1 perierunt CH

 [11 ] cum P1

 [12 ] templo CP1

 [13 ] dubitaturus P1

 [14 ] surgit AH

 [15 ] in add. P1

 [16 ] regine P1 regine et S1

 [17 ] om. P1

 [18 ] Yllion C

 [19 ] irruunt CP1

 [1 ] Heccuba in sui sermone furoris contra Heneam in hec uerba prorupit add. P1

 [2 ] in . . . ardore om. AP1

 [3 ] in . . . et om. C

 [4 ] ergo add. P1

 [5 ] posset P2

 [6 ] Et S1 peregisse AH om. C

 [7 ] ciuitate P1

 [8 ] incendio HP2

 [9 ] seruantur. De coloquio Grecorum in templo Minerue C Verum Anthenori et Enee fides sit seruanda per Grecos Agamenon per consilia exquisiuit add. P1

 [10 ] om. CP1

 [11 ] destructa add. CP1

 [12 ] in . . . Agamenon om. AH

 [13 ] omnes . . . conuenire om. P1

 [1 ] est P1

 [2 ] om. HP1

 [3 ] conueniant P1

 [4 ] om. AHS1

 [5 ] Et S1 diuidende C distribuendo HP1

 [6 ] eos CP1

 [7 ] om. P2

 [8 ] Et S1 om. AHP2

 [9 ] Et S1 dandam CP1P2

 [10 ] consilio P1

 [11 ] Andromaca C

 [12 ] Ellenus C

 [13 ] Et S1 deprecarunt AH precantur C

 [14 ] pro P1

 [15 ] De morte Polisene, filie regis Priami add. C

 [16 ] ex tunc] tunc C et tunc S1 om. AHP2

 [17 ] euaserunt AP2S1

 [18 ] Et S1 ipsa C maxima H magna P1

 [19 ] procederet C processerit P1

 [20 ] Et S1 hec P1 om. AH

 [1 ] Pollixea A Polixina P2

 [2 ] nec P1

 [3 ] nequicias C iniquitates P1S1

 [4 ] Et S1 curas AH curare P1

 [5 ] om. P1

 [6 ] transmittit P1

 [7 ] concurrerunt P1

 [8 ] igitur P1 om. C

 [9 ] eandem C eam P1

 [10 ] om. P1P2S1

 [11 ] et add. P1

 [12 ] nobilitatis P1P2

 [13 ] om. P1

 [14 ] ambire CS1

 [15 ] Et S1 om. ACHP2

 [1 ] et add. C

 [2 ] et add. P1P2

 [3 ] in multitudine morsuum et C morsuum multitudine et P1 multitudine S1

 [4 ] lapidum S1

 [5 ] Aulide (in text. Abidie) B (v. 26570, nota) Abydum D1 (100, 14)

 [6 ] Que . . . extremum om. P1

 [7 ] om. ACHP2

 [8 ] liber xxxius] Capitulum H om. CP2

 [9 ] xxx A

 [10 ] de . . . Aiacis] qualiter Thelamoius Ayax coram regibus Grecorum et principibus de Palladio penes Ulixem existente conqueritur P1

 [11 ] exilio . . . Aiacis] lite inter Thelamonium et Ulixem pro habendo Palladio C

 [12 ] et AP2

 [13 ] Anthe A

 [14 ] a . . . Aiacis om. AP2

 [15 ] om. H

 [16 ] Troiane HP2S1

 [17 ] maris et om. AH

 [18 ] dignitatum A dignitate P1

 [19 ] multarum rerum] multorum CP1S1

 [1 ] Polimestorem AP2 Polymestorem H

 [2 ] Et S1 custodia ACHP1

 [3 ] om. AP1

 [4 ] Polidorum AHP2

 [5 ] Polidorio A Polidaro H

 [6 ] Et S1 Phrigie A Frise B (v. 26747) Frisie P1P2

 [7 ] additis P1

 [8 ] adduxerim AH

 [9 ] eciam P1 om. C

 [10 ] Et S1 Gargare B (v. 26775) Gargatos C Gargarum D1 (36, 2) om. P1

 [11 ] Scepsin (in text. Cepsim) B (v. 26775, nota) Cappresim C Crepesym H Cepresim P1P2

 [12 ] Arundiam A Arisban B (v. 26776) Ausidam C Arisbam D1 (36, 2) Armidiam H Arisdam S1

 [13 ] Larissam (in text. Larissan) B (v. 26775, nota) Larissam D1 (36, 3)

 [14 ] fortili C forti S1

 [15 ] preualeret P1

 [16 ] dixit P1

 [17 ] hec P1

 [18 ] propter . . . Troyanos om. P1

 [19 ] ipse AHS1 ipsum P2

 [20 ] qui . . . exercitu om. H qui . . . sui om. P1

 [21 ] Et S1 permaneret CP1 remaneret H

 [22 ] studio P1

 [23 ] bonitate C reuera P1

 [24 ] li Greci N Troyanis HP1P2S1

 [1 ] tractauerim P1

 [2 ] Propter quod] Propterea P1

 [3 ] est AHP1S1 fore C

 [4 ] om. CP1

 [5 ] enim P1

 [6 ] Et S1 remanere P1P2

 [7 ] additum AH adeptum C adductum P1S1

 [8 ] S1 irracionabili AHP1P2 intolerabiliter C

 [9 ] asserent A

 [10 ] om. P1

 [11 ] De morte Thelamonii et recessu Vlixis add. C

 [12 ] effundit P1

 [13 ] truncato H Ex quo add. C

 [14 ] om. CP1

 [15 ] qui P1

 [16 ] crudelitate HP2S1

 [17 ] om. P1

 [18 ] taciturnitate CP1

 [19 ] om. P1

 [1 ] om. P1

 [2 ] custodiri P1S1

 [3 ] procurans. De Enea volente interficere Anthenorem C Qualiter Greci Heneam a Troya perpetuo religauit add. P1

 [4 ] contra eos om. C

 [5 ] eum P1

 [6 ] fuerat AP2

 [7 ] om. CP1

 [8 ] ualens CP1

 [9 ] ut AP1

 [10 ] termino C spacium P1

 [11 ] iuit AHP2 iuit et S1 et add. C uel add. P1

 [12 ] diuertit A

 [13 ] latenter C latens P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] a Troya] ad Troiam P2 ad Greciam S1

 [16 ] om. P1

 [17 ] alloquius est CP1S1

 [18 ] Heneas contra Anthenorem egrum gerens animum, Troyanis coadunatis in vnum, sic alloqutus est illos add. P1

 [19 ] uidens P1

 [1 ] quod CP2

 [2 ] opprimere non cessabunt C opponent P1

 [3 ] prout P1

 [4 ] nuncium CP1

 [5 ] Et S1 requisito CP1 perquisitos H

 [6 ] offensione P1

 [7 ] om. CP1

 [8 ] ipsum C om. P1

 [9 ] aliquem . . . sortita] Et S1 aliquem sunt secuta AH aliqua sequuta C

 [10 ] Heneas iracundia plenus sic ad Troyanorum uerba respondit add. P1

 [11 ] actori AP1S1

 [12 ] possit A

 [13 ] proditoris AP1

 [14 ] Et S1 qui add. ACHP2

 [15 ] om. P1

 [16 ] perpetue P1

 [17 ] Et S1 et add. ACHP2

 [18 ] eorum MSS. et S1

 [19 ] Et S1 communicato P2 om. C

 [20 ] om. P2

 [21 ] ita S1 om. P2 et . . . redire om. C

 [22 ] ad add. P1

 [23 ] continue C

 [24 ] illico C

 [25 ] Et add. A De recessu Anthenoris a Troia add. C

 [26 ] reliquis P1

 [27 ] suis et P1

 [28 ] alis A quosdam P1

 [29 ] omnes S1 om. A

 [1 ] Gerlonda A Gerbene B (v. 27514) Gerlandra C [rex] Gebrenorum (in text. Cebrenorum) D1 (101, 28) MSS. Gerlandia P1 Gerbindia P2 Gerbendia S1

 [2 ] Cetides A Oënidus B (v. 27513) Occides CP1 Cecides P2 Oetides S1

 [3 ] scrutata planicie] scrutatur planiciem P1

 [4 ] om. A

 [5 ] longa . . . rupis om. AHP2

 [6 ] circunque P1 circumquaque S1

 [7 ] captata MSS. et S1

 [8 ] supercilia P1

 [9 ] Et S1 Corcire B (v. 27527) Chortice C Corchice P1 Corthire P2

 [10 ] Menelon A Menelan B (v. 27527) Menaleon S1

 [11 ] ex P1

 [12 ] Cetide A Occido C Occide P1 Cecide P2

 [13 ] ipse add. AH

 [14 ] om. P1

 [15 ] De Cassandra vaticinante mala Grecis et de recessu eorum a Troia add. C

 [16 ] om. P1

 [17 ] lacrimis P1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] Et S1 interfecturum AHP2

 [20 ] et . . . illis] vnicuique vaticinans prout occidit in futuro, ut C

 [21 ] om. S1

 [22 ] Et S1 sic P1P2

 [23 ] fuit P1

 [24 ] ut add. P1, sicut add. P2, prout add. S1

 [1 ] Ex CP1

 [2 ] Eantidès B1 (v. 27314) Eumentides A Eridanes C Eruntides H Hermades P1 Ermades P2 Eanicides S1

 [3 ] de regina om. CP1

 [4 ] matre P2S1

 [5 ] Glauca B (v. 27319) Glaustra CP1 Eanca S1

 [6 ] Et S1 Tecmissa B (v. 27322) Echimissa CP2

 [7 ] Et S1 Antissatus A Eurisacis B (v. 27321) Anthisachus C Eurysaces D1 (101, 5) Antissachus H

 [8 ] om. P1

 [9 ] postilant MS.

 [10 ] eis add. C

 [11 ] existentes A existentibus C

 [12 ] eis add. P1P2 om. AHS1

 [13 ] noluerunt AHS1

 [14 ] Et S1 om. AHP2

 [15 ] Thelamonis A

 [16 ] Sed add. C

 [17 ] actorem uel ancatorem C culpabilem P1

 [18 ] se C

 [19 ] om. P1

 [20 ] huius mali add. C

 [21 ] releuaret P1

 [22 ] cum add. AH tamen add. P2S1

 [23 ] Liber xxxius qualiter successit Grecis post capcionem Troie et qualiter Oyleus Ayax vix potuit euadere a tempestate marina add. A Capitulum de Grecis recedentibus a Troia, de naufragio marinis eis superuiente add. H Qualiter Agamenon et Menelaus recedentes a Troya alto pelago se commiserunt add. P1

 [24 ] Et S1 vigore AH robore CP1

 [25 ] spoliauerat CP1S1

 [26 ] om. P1

 [27 ] om. CP1

 [28 ] et AH

 [29 ] Et S1 febricitate C fabricitare P1P2

 [30 ] attingunt A accingunt CP1 attingant S1

 [31 ] plurisque P1

 [32 ] qui CP1P2S1

 [33 ] se add. CP1

 [1 ] nocte P1

 [2 ] De naufragio Grecorum add. C

 [3 ] diey horam noue C

 [4 ] per . . . mare om. AH

 [5 ] egrum P1 medium S1

 [6 ] S1 ac A turbidus C acer HP2 niger P1

 [7 ] aer add. S1

 [8 ] obductus P2S1

 [9 ] nimbos P1

 [10 ] presentat P1

 [11 ] Notus AS1

 [12 ] Affercis A Affricus CS1

 [13 ] soliis P1 Eolis P2

 [14 ] in tumentes] intanentes A intumentes P1P2

 [15 ] Et S1 descendunt AC diffundunt P1 discidunt P2

 [16 ] species P1

 [17 ] exCP1 et S1

 [18 ] separe P1

 [19 ] Et S1 auulso AH euulsorum CP1

 [20 ] separantur P1

 [21 ] depereunt CP1S1

 [22 ] Et S1 ipsis P1P2

 [23 ] Oylius A Cyleus P1

 [24 ] om. CP1

 [25 ] natando CS1

 [26 ] pro P2

 [27 ] om. P1

 [1 ] de CP1

 [2 ] natando CS1

 [3 ] Et S1 exempti C excepti P1 repti P2

 [4 ] eorum P1 om. A

 [5 ] Et S1 amplesibus C affectibus P1P2

 [6 ] om. CP1

 [7 ] in add. AH

 [8 ] possent CP1 possint S1

 [9 ] igitur P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] contingit P2

 [12 ] ut AH

 [13 ] contemptam A inconceptam P1

 [14 ] in eum om. CS1

 [15 ] Et S1 auctores CP1

 [16 ] tamen add. P1

 [17 ] Et S1 culpabiles CP1 culpam dum P2

 [18 ] om. P1

 [19 ] successit P1

 [20 ] om. ACH

 [21 ] liber xxxiius] liber adhuc H om. C

 [22 ] nauiun . . . morte] Nauplo patre Pallamedis parante Grecis inscidias C

 [23 ] regis add. P1

 [24 ] nece P2

 [25 ] Naulus (in text. Nauplus) B (v. 27671, nota) Nauplus P1

 [26 ] andiebat A ambiebant P1

 [27 ] Nauplus P1

 [28 ] Oëaus B (v. 27933) Cechus C Oetthus P1

 [29 ] multa P1

 [30 ] om. CP1

 [31 ] constituerunt P1

 [32 ] ea P1

 [33 ] principaliter C om. P1

 [1 ] loco suo om. CP1

 [2 ] Nauplo P1

 [3 ] Cecho (et alibi) C Oettho P1

 [4 ] clamdestine MS.

 [5 ] interemptum A

 [6 ] om. AP1

 [7 ] om. P1

 [8 ] et add. P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] alligari P1

 [11 ] Et S1 confixissent AH finxisset P2

 [12 ] capite C capitali P1 capicio S1

 [13 ] procurauit P1 om. C

 [14 ] Quam . . . abscondit om. C

 [15 ] om. P1

 [16 ] capitali P1 capicio S1

 [17 ] Quod praem. ACHP2 Quid praem. S1

 [18 ] et . . . secreto] refferens eidem C

 [19 ] extiterit A extitit P1S1

 [20 ] clamdestine MS.

 [21 ] postmodum P1

 [22 ] et ipsarum tenore precognito add. C

 [23 ] Greci C Grecis P1

 [24 ] lecto A

 [25 ] capicio CS1 capitali P1 om. A

 [26 ] quo ACHP2

 [27 ] perdicionis A proditoris P1

 [28 ] Et S1 auctorem CP1

 [29 ] insons CP1

 [1 ] ingredi C egredi P1

 [2 ] om. P1

 [3 ] Et S1 om. AHP2

 [4 ] om. ACHS1

 [5 ] Et S1 refirmatus P1 De morte Pallamedis interfecti in putheo per Vlixem et Diomedem proditorio modo add. C

 [6 ] absconditus CP1

 [7 ] et consortem add. A

 [8 ] cum add. C

 [9 ] disposuissent CP1 disposuerat H disposuerunt S1

 [10 ] tunc add. P1S1

 [11 ] querendum, id C quod add. P1

 [12 ] Et S1 om. AHP2

 [13 ] fraudibus C fraudum P1S1

 [14 ] ex CP1S1

 [15 ] om. P1

 [16 ] primus AH

 [17 ] contulit P1

 [18 ] animosus P1S1

 [19 ] in add. AH

 [20 ] ipsum C om. P1

 [21 ] om. P2S1

 [22 ] obruerunt C obruant P1

 [23 ] interficiunt P1

 [24 ] falsi commenti] compositi P1

 [25 ] Oectis AHP2 Cecchi P1

 [26 ] impulit C inualuit P1

 [27 ] Oectes (et alibi) AH Cecchus P1 om. C

 [28 ] ad P1

 [29 ] iuxta P1

 [30 ] potuissent P1S1

 [1 ] irruerunt P1

 [2 ] Quod et] Quod C Et hoc P1

 [3 ] ad P1

 [4 ] om. C

 [5 ] Et S1 mittunt AH mittentes C

 [6 ] et add. P1P2S1

 [7 ] De morte regis Agamenonis add. C

 [8 ] Pileus AH deest B

 [9 ] ipsis P1S1

 [10 ] Clicemestre A Clymestre H

 [11 ] duxit AH deducit CS1

 [12 ] vt H

 [13 ] Clicemestram (et alibi) A Clymestram (et alibi) H

 [14 ] Credit CP1

 [15 ] aliquis A et P2

 [16 ] sibi dictis] Et S1 dictis AC supradictis P1

 [17 ] Et S1 salute AH saluifice P1 salutis P2

 [18 ] euadens C et add. P1S1

 [19 ] peruenit C

 [20 ] om. CP1S1

 [21 ] Clytemestra H

 [22 ] fedus AP2S1 fedus uiolans H om. P1

 [23 ] irrumpens S1 om. C

 [24 ] lege C

 [25 ] Eugisto H

 [26 ] uigilauit P1

 [27 ] Erigonia C

 [28 ] om. A nec . . . decorus om. C

 [29 ] nec P1S1

 [1 ] commiscere P1

 [2 ] semper enim] Et S1 sed pocius AH sed enim P2

 [3 ] Et S1 eorum HP1P2

 [4 ] etiam S1 et praem. ACHP2

 [5 ] om. CH

 [6 ] et etiam cum C om. A

 [7 ] melioribus P1

 [8 ] enim CP1S1

 [9 ] committentes CP2S1

 [10 ] Et S1 excusaret AHP2 excusant P1

 [11 ] nota rivalis] S1 nota iugalis AH nota dedecoris C notaminalis P1 uero riualis P2

 [12 ] I P1 In tantum] Interim C

 [13 ] ergo CP1

 [14 ] marito add. AH

 [15 ] Egypsto H

 [16 ] om. P1

 [17 ] Egypstus A

 [18 ] in eum om. P1

 [19 ] gladio CP1

 [20 ] Egypstum A

 [21 ] Micenarum (et alibi) C Mecenarum P1

 [22 ] om. P1

 [23 ] Orestes AHP2 Horestes C Orrestes H

 [24 ] nondum CP1S1

 [25 ] nundum A adhuc S1 om. CP1

 [26 ] attingerat P1P2

 [27 ] Calcibus A Taltibius C Calcibius P1 Calcibus P2

 [28 ] eum P1

 [29 ] Ydumeum A Ydumeum (et alibi) C

 [30 ] Cyete A Oete P2

 [31 ] Qui licet] Quamuis CP1 Licet S1

 [32 ] Ydumeus A

 [33 ] om. P1

 [34 ] Tarasis AP2S1 Therasis B (v. 28104) Tharassis C Aethera sei (in text. Aethra Thesei) D1 (103, 13) MSS. BG Tharsis H

 [35 ] carius CHP2S1

 [36 ] Clymenam H

 [37 ] annuos P1

 [38 ] De Cecho, filio Naupli, eunte ad uxorem Diomedis add. C

 [39 ] Egial B (v. 27939)

 [40 ] Climestre A

 [41 ] de AP1

 [42 ] regis add. CP1

 [43 ] Polentis A Pollucis H Poliniti P1 Polinicis S1

 [1 ] Argiuiorum A

 [2 ] Et S1 Que, eodem A Qui, eo C Qui, eodem H eo add. P1P2

 [3 ] modem modo tunc sibi A tunc sibi add. H sibi add. P2S1

 [4 ] Assandrus (in text. Tassandrus) B (v. 27988, nota) Ansandrus P1P2

 [5 ] Quare . . . Assandrus om. P1

 [6 ] Polentis A Pollucis H

 [7 ] Argiuiorum A

 [8 ] altera C

 [9 ] om. CP1

 [10 ] Ansandro (et alibi) P1 om. C

 [11 ] ipsius CP1

 [12 ] cum CP1

 [13 ] Boeciam AHS1 Eboëan B (v. 27997) Bretiam C Moesorum [regionem] D1 (18, 4) Brecciam N

 [14 ] remeandi CP1

 [15 ] om. P1

 [16 ] istius P1

 [17 ] Thelaffi C

 [18 ] Sed C Sed dum P1 Qui S1 dum add. AP2

 [19 ] ualeret P1

 [20 ] et crudeliter interfecit add. P1

 [21 ] Adastri uel praem. P2

 [22 ] om. P1

 [23 ] Adrastus P2

 [24 ] extiterit AH

 [25 ] et AH

 [26 ] Egge C om. AH

 [27 ] Arginnorum A

 [28 ] tamen H om. A

 [29 ] diligebat AH

 [30 ] Adastrum P2

 [31 ] sui regni] sua AHP2 sua regni S1

 [32 ] dimidietate A

 [33 ] Oetis A

 [34 ] Arginniis A

 [35 ] ignoret P1

 [1 ] Salamina (in text. Salemina) B (v. 28122)

 [2 ] Theutre C Theucra P1 Teucher P2

 [3 ] tunc add. P1

 [4 ] Theutri C Theucre P1

 [5 ] Et S1 Demophon B (v. 28147) Demonphon A Demoffon C Demephon H Maffon P1

 [6 ] Athamas (in text. Acamas) B (v. 28147, nota) Alcanius C Acamas D1 (103, 14) Atthomas P1 Attamas P2S1

 [7 ] Et S1 Coartati A Corinte B (v. 28157) Cartacium C Corinthum D1 (103, 16) Coartacium H Carthagum P1

 [8 ] om. CP1S1

 [9 ] dare P1P2 dari S1

 [10 ] exulationis C

 [11 ] eorum C aperius P1

 [12 ] fuerant C

 [13 ] auctores CP1

 [14 ] om. CP1

 [15 ] om. P1

 [16 ] per P1

 [17 ] De recessu Enea a Troia add. C Qualiter Troyani de Henee consilio pro Dyomede miserunt add. P1

 [18 ] potest, vt A posset C ut add. HP2S1

 [19 ] S1 accedet MSS.

 [20 ] om. AP1

 [21 ] inuento C mutant P1

 [22 ] ad bellum om. P1

 [23 ] parauerunt P1

 [24 ] Et S1 egreditur CHP2

 [1 ] per eum] Et S1 per eos AH om. P1

 [2 ] ex eis add. P1

 [3 ] contigerat P1

 [4 ] Et S1 Quinto AHP2 Quadam C

 [5 ] eo P1

 [6 ] Et S1 afflixit AH affligi C

 [7 ] de add. P1

 [8 ] inditum A indultum P1

 [9 ] omnibus P1 suis P2

 [10 ] committunt P1

 [11 ] sibi sedem om. P1

 [12 ] posset P1

 [13 ] variis AH om. C

 [14 ] Et S1 portum CP1

 [15 ] per peregrina] peregrina C per pegrina P1

 [16 ] equora H

 [17 ] Et S1 in add. CP1

 [18 ] Tusciam ACHP2S1

 [19 ] successit A

 [20 ] Et S1 contigit AHP1 contingit P2

 [21 ] post P1

 [22 ] uolunt CP1S1

 [23 ] legant CP1S1

 [24 ] om. AP2

 [25 ] Eneyde C Eneydis P1

 [26 ] Et S1 recusarant C recusauerat H recusauerunt P1P2

 [1 ] om. P1

 [2 ] restaurare ACS1

 [3 ] om. ACHP2

 [4 ] liber xxxiiius] Capitulum H om. C

 [5 ] de . . . sui] qualiter Horrestes contra Egistum ab Ydumeneo rege subsidium postulauit P1

 [6 ] in HP2

 [7 ] om. P1

 [8 ] annis P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] intendere CP1 ut add HP1P2S1

 [11 ] om. P1

 [12 ] om. CP1

 [13 ] ei add. CP1

 [14 ] suorum add. CHP2

 [15 ] Troheze A Trosien (in text. Trofion) B (v. 28327, nota) Troezon C [ad] Strophium D1 (104, 10) Trohezem HP2 Troiesem S1

 [16 ] Forenses (in text. Focensis) B (v. 28329, nota) Phocensis D1 (104, 11)

 [17 ] dum P1 olim S1 om. AHP2

 [18 ] nonmodicum add. AH

 [19 ] sed A

 [20 ] Et S1 precipua HP2 om. C

 [21 ] Climestre (et alibi) A

 [22 ] Et S1 diuerteret AH diuertera P1

 [23 ] mitteret P1 admitteret S1

 [24 ] Capitulum de Orreste obsedente ciuitatem matris et Egisti et morte amborum add. H Qualiter Horrestes in regis Agamenonis uindictam et recuperacionem regni ipsius contra Egistum potenter accelerat add. P1

 [25 ] quod AP2S1

 [26 ] om. A

 [27 ] enim add. CP1 Tunc cum] Et S1 Cum AH

 [28 ] veniunt C ueracicis P1 vernarent S1

 [29 ] rubent . . . dulcibus om. P2

 [1 ] et add. P1

 [2 ] rubris P1

 [3 ] phylomen A

 [4 ] cytarizauit A

 [5 ] eorum P1

 [6 ] Forense P1S1 (vid. p. 253, n. 16)

 [7 ] Troheze A Troezon C Trohezem H Troiezen P2 (vid. p. 253, n. 15)

 [8 ] Misenas C Mecenas (et alibi) P1 Macenas P2

 [9 ] Mecenates P1 Macenates P2 Mecenenses S1

 [10 ] Chithemestra P1

 [11 ] conclusa C Egistus tamen non erat in ea add. S1

 [12 ] enim add. MSS. et S1

 [13 ] quarto CP1

 [14 ] eorum CP1

 [15 ] bellari P1

 [16 ] om. P1S1

 [17 ] De morte Clitemestre et Egisti add. C

 [18 ] ergo P1 om. A

 [19 ] om. ACS1

 [20 ] conspirauerunt P1P2S1 conspirauerant . . . mortem] mortem fuerant conspirati C

 [21 ] fuerunt P1S1

 [22 ] Et S1 ducunt H deducunt P1

 [1 ] Clitemistram P1

 [2 ] ensis sui] ensium AHP2S1

 [3 ] per terram om. CP1

 [4 ] permansit C om. P1

 [5 ] Macenarum AP2

 [6 ] potest P1

 [7 ] in quibus] quoniam P1

 [8 ] quem P1

 [9 ] om. P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] Liber xxxiiius qualiter Orrestes obtinuit regnum patris add. A De hodio Menelay et Horestis et de eorum reconciliacione add. C Capitulum de Menelao rege Cretam cum Elena vxore applicante add. H

 [12 ] dum add. P1

 [13 ] om. P1

 [14 ] Et S1 dura CP1

 [15 ] ut uiderent] Et S1 et uiderunt AP1 visuri C

 [16 ] discessit P1

 [17 ] aspectum C uultum P1

 [18 ] om. CP1

 [19 ] Et S1 duram CP2

 [20 ] quibus pro] cum CP1 om. S1

 [1 ] om. CP1S1

 [2 ] fore add. C in add. P1

 [3 ] defensionam suam] Et S1 defensione sua P1P2

 [4 ] quia P1

 [5 ] quicquic P1

 [6 ] Et S1 uero AH om. P1

 [7 ] non potest legi H

 [8 ] quod P1

 [9 ] sui add. P1

 [10 ] affectuose P1

 [11 ] sociauit CP1

 [12 ] Machenas A Misenas (et alibi) C Mecenis P1

 [13 ] Et S1 sedet P1

 [14 ] ferens AH

 [15 ] Et S1 ab Horreste om. AHP2

 [16 ] Macenas (et alibi) A

 [17 ] Et S1 Herminionem AH Hermionem P1 Herminionam P2

 [18 ] Et S1 Egrigonia C Erigone P1

 [19 ] Liber xxxvus qualiter successit Vlixi post capcionem Troie et qualiter exaltatus est in regno suo add. A De hiis que acciderunt Vlixi post eius recessum a Troia add. C Capitum de Vlixe cum duabus nauibus venit Cretam add. H Qualiter Vlixes eius sagacitate caus quam plurimos infelices euitauit add. P1

 [20 ] quos A

 [21 ] Et S1 incursoribus P1P2

 [22 ] amplius C

 [23 ] quam P1 quia S1 om. AHP2

 [24 ] que ipsum] quem AP1P2 qui S1

 [25 ] gens add. P2

 [26 ] spiritus A

 [27 ] om. CP1S1

 [1 ] sua add. P1

 [2 ] et add. P1

 [3 ] a add. CP1

 [4 ] humiliter P1

 [5 ] Et S1 accidentias CP2 incidentia P1

 [6 ] eas C eam P1

 [7 ] Qualiter Vlixes regi Ydumeneo seriatim suos narrat infelices euentus add. P1

 [8 ] multum AH om. C

 [9 ] Murna AH Mirne B (v. 28601) Mirina C Zismirnum (in text. Ismarum) D1 (105, 30) MSS. BG

 [10 ] mea CP1 om. S1

 [11 ] in terram add. P1

 [12 ] Lotophagos B (v. 28607) Calcofages C [ad] Lotophagos D1 (105, 31) Celescoffages P1 Calestofages P2 Calostofages S1

 [13 ] ibi P1

 [14 ] om. P1

 [15 ] ad proximum C proximos P1

 [16 ] om. AHS1

 [17 ] Lestrigonain B (v. 28617) Serigones C Stagonem P1 Strigena P2 Strigones S1

 [18 ] Siclopa A Ciclopain B (v. 28617) Ciclopan CP1 Ciclopas S1

 [19 ] meas P1

 [20 ] om. P1

 [1 ] auferentes C

 [2 ] exportauerunt . . . eis] asportauerunt ab eis S1 om. ACHP2

 [3 ] om. P1

 [4 ] Apphay A Alfat (in text. Antiphaz) B (v. 28629, nota) Alifam CP2 Alphai H Alifan S1

 [5 ] Polifenus A Poliphenus H Poliphemus P2S1

 [6 ] Alphenorem ACHP2S1 Alphenor B (v. 28646)

 [7 ] carcere P1

 [8 ] intruserunt A detrudentes C retruserunt H deduxerunt P2 truserunt S1

 [9 ] Polifenus (et alibi) A Poliphenus (et alibi) H

 [10 ] sponsam P1

 [11 ] concupiscensiam AP2S1

 [12 ] Et S1 demens ACH

 [13 ] ut A et H

 [14 ] erogauit P1

 [15 ] similiter add. P1

 [16 ] in P1 cum . . . comitiua om. C

 [17 ] om. C

 [18 ] Qualiter Vlixes aplicauit in insulam Eolidem, vbi inuenit Circen et ex ea filium procreauit add. C

 [19 ] [isles] d’Eoli B (v. 28703) Eolidem C Aeoli [insulas] D1 (105, 8)

 [20 ] impulit C applicuit P1S1

 [21 ] Et S1 om. ACHP2

 [22 ] om. C

 [23 ] Quotiens AH

 [24 ] enim CP1

 [25 ] hanc insulam] hac insula AH

 [26 ] argumentacionibus P1

 [27 ] om. P1

 [28 ] et add. CP1

 [29 ] obliti ACHS1 oblitus P1P2

 [30 ] ideo A tenebantur add. C

 [31 ] quem eorum AHP2

 [32 ] inueniebat P1

 [1 ] rebellem AH

 [2 ] bestiis P1

 [3 ] Earum P1

 [4 ] illa P1

 [5 ] Circés B (v. 28709) Cyrces A Circe (et alibi) C Circe S1

 [6 ] altera C alio P1

 [7 ] Calipsa B (v. 28709) Califa A Calipso C Calipha S1

 [8 ] potestate P1 potentiam P2

 [9 ] Et S1 dominarum P1 dominarum add. H

 [10 ] scilicet P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] effecta P1

 [13 ] cum H

 [14 ] om. HP2S1

 [15 ] retinere AH

 [16 ] commenta AP2 ab artibus add. S1

 [17 ] Circis S1

 [18 ] efficaciter P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] om. P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] Caliphe AHS1 Calisse C Calipso P1

 [23 ] apud P1

 [24 ] artes . . . suas] artibus suis artes mee P1

 [25 ] Et S1 expellere H resistere P1 refellere P2

 [26 ] potuerunt P1

 [27 ] Et S1 eis AP1P2

 [28 ] om. P1

 [29 ] om. P1

 [30 ] ab eo om. CP1

 [31 ] ab eo om. P1

 [32 ] Et S1 oraculo AH periculo P1

 [1 ] impulit AH

 [2 ] nimis P1

 [3 ] ad P1

 [4 ] sereines B (v. 28840) Scirene C Sirenae D1 (106, 14) Sirenes HS1 Syrene P1P2

 [5 ] Et S1 infra CP1 circa inferius H

 [6 ] Et S1 communem P2 om. AH

 [7 ] om. P1

 [8 ] cantum CP1

 [9 ] cantilenas P1

 [10 ] Et S1 a add. CP1

 [11 ] animas P1

 [12 ] ipsarum AHS1 eorum ipsarum P2

 [13 ] eorum A om. P2S1

 [14 ] auditum AH

 [15 ] ipsorum S1

 [16 ] potum C

 [17 ] Sirene C Syrene H Syrene (et alibi) P2

 [18 ] remige CP1

 [19 ] om. AHP2S1

 [20 ] subiunguntur A subuertuntur C

 [21 ] Sirenas C Syrenas H

 [22 ] om. P1S1 et mei om. C

 [23 ] meorum CP2

 [24 ] ego . . . mei om. P1

 [25 ] Et S1 eorum AP1P2

 [26 ] Cillam A Sillan (in nota Scillam) B (v. 28876) Scillam HS1 Sillem P2

 [27 ] Caridim P1 Caripdim P2

 [28 ] per add. CP1

 [29 ] earum C

 [30 ] gluuiosa P1

 [31 ] absorpta S1

 [32 ] auulsis anchoris A euulsarum C euulsus P2 per add. P1

 [33 ] Et S1 Feniceam A Peniciam C Enciam P1 Phenitiam P2

 [1 ] que ACP1

 [2 ] eorum P1 in eorum P2 om. S1

 [3 ] sustulerunt AH

 [4 ] penitus add. AH

 [5 ] quos HP2 qui . . . mecum] meos et A

 [6 ] om. P1

 [7 ] ipsis add. P1

 [8 ] Indiam A meridem CP1

 [9 ] Ecce . . . deductus om. P2

 [10 ] paupertate AH

 [11 ] qua AH qualiter S1

 [12 ] sermonibus P1

 [13 ] Qualiter Vlixes iuit ad regem Anthe et, ab eo separato, intrauit in suam propriam ciuitatem add. C

 [14 ] racione . . . Vlixi om. A

 [15 ] om. P1

 [16 ] sue CP1

 [17 ] eidem C ei P1S1

 [18 ] ei CP1S1

 [19 ] argentum . . . aurum] auri et argenti CS1

 [20 ] Alcenon B (v. 28951) Anthe (et alibi) C Alcinous D1 (106, 22)

 [21 ] et C in P1

 [22 ] sui P1

 [23 ] infesta P1

 [24 ] Et S1 Thelacriotus A Telemacus B (v. 29002) Thelamochus H Thelamocus P2

 [25 ] sociauit CP1

 [1 ] terra HP2

 [2 ] et P1

 [3 ] interfecit CP1S1

 [4 ] ab eis add. P1

 [5 ] cum add. S1

 [6 ] in CP1S1

 [7 ] receptus est S1

 [8 ] quantum CP2S1

 [9 ] Penolope A Penelopes P1 Penolopes P2

 [10 ] Et S1 adoptauit A expectauit P1

 [11 ] ad add. P1

 [12 ] Thelacriotus (et alibi) A Thelamocus H Thelamocus (et alibi) P2

 [13 ] Nausica B (v. 29042) Nausica D1 (107, 4) Naufricam C Nonsicam P2

 [14 ] Et S1 om. CP1P2

 [15 ] Thelamaci C Thelamochi H

 [16 ] multo P1

 [17 ] om. ACH

 [18 ] liber xxxiiiius] Capitulum H om. C

 [19 ] tricesimussextus A

 [20 ] Pirro . . . eius] Pirriprocessibus, qui Menolipem et Philistenem reges, Achasti filios eiusque auunculos, proditorie interemit P1

 [21 ] et . . . eius] post eius recessum a Troia C

 [22 ] dirigatur P1

 [23 ] etenim P1

 [24 ] om. P1

 [25 ] sibi add. P2

 [26 ] Deïdamia B (v. 23785) Dyadema A Diedemia C Diadama H Deydama P1 Diadamia P2S1

 [27 ] Lycomedis A

 [28 ] eius P1

 [29 ] Acastus B (v. 29097) Acasti AS1 Achastri C Agasti P2

 [30 ] Achastrus (et alibi) C Agastus P2

 [31 ] Archastrus C

 [1 ] Molose B (v. 29089) [apud] Molossos D1 (107, 11) Melasam A Melosam CH Meloscin P1

 [2 ] om. P2

 [3 ] Thessalie H Tesallio P1

 [4 ] dictus AH

 [5 ] Lichomides H

 [6 ] Interim P1

 [7 ] Thedidem A

 [8 ] Phylimenis A Plistenès B (v. 29251) Pilistines CP2S1 Philistines H

 [9 ] Menalipus B (v. 29253) Menalipes AP2S1 Menahehus C Menalipos HP1

 [10 ] om. P1

 [11 ] interuitis P1

 [12 ] rubris P1

 [13 ] constitutis add. P1

 [14 ] habetur P1

 [15 ] om. P1

 [16 ] ualeret P1

 [1 ] Et S1 Melasa A Melapsa H Melosa P2

 [2 ] poterit CP1 poterat P2S1

 [3 ] seipsum . . . se] seipso a se AP2 seipsum ab eo C se a seipso H seipsum ab ipso P1S1

 [4 ] Crispus B (v. 29117) Crisipum A Crespium C Crisippum P2S1

 [5 ] Aratus B (v. 29118) Arastrum C Ardastrum S1

 [6 ] ad P1

 [7 ] ad P1 om. C

 [8 ] de singulis C om. P1

 [9 ] deferente P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] Et S1 om. AHP1

 [12 ] Sepeliadon B (v. 29198, nota) Speliasidim C Sepiadum [litus] D1 (108,2) Speliadyn H Sepeliasdim P2S1

 [13 ] om. P1

 [14 ] Et S1 victima A intima P1P2

 [15 ] Et S1 proparet A properabat P1

 [16 ] Et S1 lacuneis AH lacumeis P2

 [17 ] prosiluit CP1 prosiliit S1

 [18 ] poterat P1

 [19 ] om. AH

 [20 ] osculabatur P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] et . . . suorum om. A

 [23 ] ad Pirrum] Pirrus tunc C

 [24 ] accessit cum auo C accedunt S1

 [1 ] ad CS1 in H cum P2 om. P1

 [2 ] comitiuam CS1

 [3 ] Phylicenes A Pelistenes C

 [4 ] Menalipes (et alibi) A Menolipus H Menolipes P1 Menalippus P2

 [5 ] vnde uenerit om. AH

 [6 ] ueniat C uenit P1

 [7 ] om. CP1

 [8 ] om. CP1

 [9 ] perpassi P1

 [10 ] tantum CP1

 [11 ] Et S1 terram AC

 [12 ] om. C

 [13 ] faciem P1

 [14 ] descenditur AHP2S1 descendere CP1

 [15 ] et P1

 [16 ] om. CP1

 [17 ] uibratus C uibrauit P1 vimdracus P2 deueni S1

 [18 ] nec P1 om. C

 [19 ] sum add. P1

 [20 ] S1 nundum ACP2 non HP1

 [21 ] michi . . . eo] modo P1

 [22 ] Intere P1

 [23 ] Menalopus H Menolipes P1

 [24 ] Et S1 insequi C persequi P1P2S1

 [25 ] Poliscenes A Pollistenes C Polistenes HP2S1

 [26 ] interemit AH

 [27 ] Menalapus H Menilopes P1

 [28 ] persequtone P1 persecutione S1

 [1 ] Cinaras AHS1 Cinares C

 [2 ] Qui praem. C Ac praem. P1

 [3 ] om. CP1

 [4 ] captiuitate CH

 [5 ] Et S1 ipsum CH om. P1

 [6 ] ad AH

 [7 ] descendit HP1

 [8 ] illi P1

 [9 ] Tunc ei] Tunc enim AHS1 Sed tunc C Tunc autem P1

 [10 ] regi P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] quid P1

 [13 ] om. CP2S1

 [14 ] necnon P1P2

 [15 ] vult AH

 [16 ] Thedide P1

 [17 ] possent HP2S1

 [18 ] habere C

 [1 ] Et S1 hoc HP1

 [2 ] stitit C sedet P1

 [3 ] postea quod] post dicta tempora C postquam P1

 [4 ] Merion B (v. 29063) Merione CS1 Menon P1

 [5 ] Et S1 Laerta B (v. 29063) Laerta C Lacerta P1 Laorca P2

 [6 ] Menon P1

 [7 ] Lacerte P1 Laerce P2 om. C

 [8 ] Polifebus (in text. Poliporbus) B (v. 29075, nota)

 [9 ] De Hermiona, uxore Horestis, que rapta fuit per Pirrum et eam accepit in uxorem add. C Qualiter Pirrus per Horrestem in Delfon insula fuit nequiter interemptus add. P1

 [10 ] Achastus C

 [11 ] in add. P1

 [12 ] om. P1

 [13 ] omnibus P1

 [14 ] subsequenter C postmodum P1

 [15 ] Hermonie (et alibi) AHP2

 [16 ] Helene et om. P1

 [17 ] filia P1

 [18 ] dum HP2 om. S1

 [19 ] Hermionem (et alibi) P1

 [20 ] Metenerum P2

 [1 ] regnum suum] regno suo C

 [2 ] om. HP1

 [3 ] Delphos A

 [4 ] Appolloni P1

 [5 ] quam in Troia est feliciter consecutus et de add. S1

 [6 ] vindicta add. S1

 [7 ] Andromata P2

 [8 ] Et S1 om. AHP1

 [9 ] Laumedon P1

 [10 ] om. P1

 [11 ] om. P1

 [12 ] quia CH

 [13 ] et add. S1

 [14 ] et CP1

 [15 ] Laumedoncha H

 [16 ] Laumedoncham (et alibi) H om. C

 [17 ] uero CP1S1

 [18 ] Delphos A

 [19 ] illuc CP1

 [20 ] cum P1

 [21 ] om. P1

 [22 ] Molose B (v. 29777) Melapsam A Molossam C Malapsam H Polopsam P2

 [23 ] Achilleides A Achilides C Achilledes P2 Achillides S1

 [24 ] Achilides C Achilledes P2

 [25 ] om. P1

 [26 ] racionabilius CP1S1

 [1 ] Et S1 illum AH om. C

 [2 ] corporis add. CP1S1

 [3 ] Et S1 Mennon B (v. 25938) Merion AHP2

 [4 ] et add. C

 [5 ] eciam add. P1

 [6 ] proditionaliter AH

 [7 ] eciam add. P1

 [8 ] autem AH

 [9 ] sepelire P1

 [10 ] Et S1 Merion AHP2

 [11 ] Merionis AH

 [12 ] Et S1 Merionis AH

 [13 ] abstrahit A

 [14 ] que AH

 [15 ] hoc AH

 [16 ] isto P1

 [17 ] om. ACH

 [18 ] liber vltimus] Capitulum H om. C

 [19 ] xxxvus et praem. P1

 [20 ] interfecti a Thelagono filio suo add. A qui interfectus fuit per eius filium Theligonum, natum ex regina Circe add. C

 [21 ] forma add. AHS1

 [22 ] om. P1

 [23 ] illam P1

 [24 ] Et S1 cogere CP1

 [25 ] eam P1

 [26 ] eam add. C

 [27 ] Demum P1

 [28 ] ad eum om. C

 [29 ] eam P1

 [30 ] Cui C Et P1

 [31 ] Et AH Ac P2S1

 [32 ] om. P1

 [33 ] Sic CP1

 [1 ] om. CP1

 [2 ] om. P1

 [3 ] curticula A curricula HP2S1

 [4 ] S1 picibus MSS.

 [5 ] Et S1 Demum HP2 Et P1

 [6 ] S1 impii et AH impium C imperii et P1 impi P2

 [7 ] perquirens C perquisiuit P1 perquirit S1

 [8 ] suum add. CP1

 [9 ] Thelamonium A

 [10 ] filiali AH fida C carcerali P2 firma S1

 [11 ] om. P1

 [12 ] ad ipsum add. P1P2S1

 [13 ] Et S1 dum ACH

 [14 ] Telegonus B (v. 29981) Theligonum C Thelogonum P1

 [15 ] om. CP1

 [16 ] factusque ACH igitur add. P2S1

 [17 ] Thelogonus (et alibi) P1 om. C

 [18 ] eius add. A om. HP2S1

 [19 ] moram trahat C moratur P1

 [20 ] ergo add. AH

 [21 ] eius add. P1

 [22 ] Theligonus (et alibi) C

 [23 ] refecta P1

 [24 ] Et S1 tantum P1 om. AC

 [25 ] om. P1

 [26 ] in vno om. AHP2S1

 [1 ] in add. C ad add. P1

 [2 ] Achayam AP2 Achaiam CHS1

 [3 ] om. P1

 [4 ] quodam AP2S1

 [5 ] precatur AH rogauit C

 [6 ] Thelogonus et P1

 [7 ] ipsum P1 ipsum add. P2

 [8 ] catona MS.

 [9 ] catona MS.

 [10 ] excirpauit P1

 [11 ] et . . . vallo om. AH

 [12 ] vallum P1 valle S1

 [13 ] uocem P1

 [14 ] clamancium C rumoris P1

 [15 ] Thelamonici H Talomoci P2

 [16 ] om. AHP2S1

 [17 ] libertate P1

 [18 ] uel P1

 [19 ] om. P1

 [20 ] Et S1 quem AHP1

 [21 ] uindicta P1

 [22 ] illum P1 suum S1 om. C

 [23 ] uibrando H uibrante P1

 [24 ] Et S1 accepto AP2 arecto C

 [25 ] quem HP1P2S1

 [26 ] in Ulixem C Thelogonus in Vlixem P1 Thelagonus in Vlixem S1 om. P2

 [27 ] ex . . . uulnere om. C

 [28 ] om. AH

 [29 ] quia P1

 [1 ] cum P1

 [2 ] quo P1

 [3 ] dum P1

 [4 ] euellens C euertit P1

 [5 ] et add. P1

 [6 ] morear MS.

 [7 ] om. HP2S1

 [8 ] ex Circe om. P1

 [9 ] Cyrces AH Circes P2

 [10 ] blanditus est] blanditur P1

 [11 ] et add. AH

 [12 ] prohibet CP1S1

 [13 ] suadet C om. ACHP1

 [14 ] cum A ut add. C

 [15 ] om. A

 [16 ] ueluti P1

 [17 ] tribus diebus CP1

 [18 ] Thelamotus A

 [19 ] patris CP1

 [20 ] Thelogonum ergo P1

 [21 ] om. AH

 [22 ] om. CP1

 [23 ] et add. C P1

 [24 ] a matre C

 [25 ] ad litteras] Et S1 per literas C a litteris P1

 [26 ] munificis C multis P1

 [27 ] in add. AH

 [28 ] fecerat P1 om. C

 [29 ] et add. P1

 [30 ] eius P1

 [31 ] sibi P1

 [32 ] Et S1 emergerunt AH emerserant C

 [33 ] om. CP1

 [1 ] Theliogonus C Thelgonus P1

 [2 ] autem C om. P1

 [3 ] septuaginta C lx et mortuus est P1S1

 [4 ] regimine P1

 [5 ] Hec est conclusio huius libri add. C

 [6 ] Sed A

 [7 ] reliqui P1

 [8 ] uero CP1

 [9 ] fuerunt CP1

 [10 ] suorum CP1

 [11 ] discordes P1S1

 [12 ] om. P1

 [13 ] Et S1 auctores CP1

 [14 ] et add. AHP2S1

 [15 ] Et S1 ingressos CP1 egressus P2

 [16 ] Ferream AH Esteneam C Scaeam D (49, 1) Eream P1S1 Steam P2

 [17 ] Et . . . Sceam om. A

 [18 ] per C

 [19 ] Scaeam D (49, 10) Eream AS1 Esteneam C Ferream H1 Eceam P1 Steam P2

 [20 ] Pollidamante P1 Pollidamiente P2

 [21 ] de C eadem P1

 [22 ] Et S1 om. AHP2

 [23 ] om. P1

 [24 ] addens C addit P1

 [25 ] Et S1 esse CP1P2

 [26 ] octoginta A dccclxxx D (52, 8)

 [1 ] iuisse C iterum P1 fuerunt S1

 [2 ] Troianos C

 [3 ] pugnaces P1 om. C

 [4 ] fuisse C om. P1

 [5 ] vi . . . milia] sexcenta milia 76 H

 [6 ] totidem eas add. C

 [7 ] quidem C enim P2S1 om. P1

 [8 ] intrascriptos reges occidit C infrascriptos reges add. P1

 [9 ] scilicet (et passim) C regem Archilogum om. P1

 [10 ] Anthilogum C Archilocum (in text. Arcesilaum) D (26, 1, nota) MSS. GL Archologum H Arthilogum S1

 [11 ] Et S1 Humers (in text. Huniers) B (v. 9810, nota) deest D Humorum H Humemum P1

 [12 ] Ochimenum A Orchuneum C Orcomeneum [Ialmenum] D (26, 18) Othimenum H Ortimenum P2

 [13 ] regem Pallamonem om. P1

 [14 ] Palamonem (in text. Ialmenum) D (26, 18, nota) MSS. GL Palamenum A Palemonum H Palemonem P2 scilicet Philem add. C

 [15 ] Pheyphum A Peyponem C Phidippum D (28, 10) Pheipum H Philiteam S1

 [16 ] Protenorem (in text. Prothoenorem) D (26, 1, nota) MSS. GL

 [17 ] Et (in text. Dioren) D (26, 19, nota) MSS. GL Dorcum P1

 [18 ] Antinum CP2 Antiphum D (28, 10)

 [19 ] regem Leontum om. P1

 [20 ] Leencium A Loentam C Leonteum D (29, 22) Leentum H

 [21 ] Et D (24, 21) Menonem CP1 Mennonem P2

 [22 ] Polyzenum D (25, 19) Pollixenum C Pollisenum P1

 [23 ] Poliboetem (in text. Polypoetem) D (30, 5, nota) MS. G Pollicem C Poliletem H Policem P2

 [24 ] Schedium D (29, 19) scilicet Santipum add. C

 [25 ] Phanium et regem Xancipum A Finium C Iphinoum D (29, 21) Finum P1 Fumum et regem Xanptipum P2

 [26 ] Et D (26, 18) Epistropum H Episcopum P2

 [27 ] Helpinorem (in text. Elephenorem) D (26, 19, nota) MS. G regem Polcenar, regem Ysidium, et regem Pilatone add. P1 om. ACHP2

 [28 ] Antilogum AP2 Antilocum C Antilochum D (41, 13)

 [29 ] om. P1

 [30 ] om. AHP2

 [31 ] Amphimachum D (26, 20)

 [32 ] Nerreum C Nireum D (26, 20) Nerium P1

 [33 ] autem HP2 intramissos reges add. C

 [34 ] om. P1

 [35 ] Heuphenium C Euphemum D (26, 21) Euphemium H Hemphenum P1

 [36 ] Lignonium CP1 Lyconium (in text. Lycaonem) D (28, 11, nota) MS. L Lignomium P2

 [37 ] Hypotum (in text. Hippothoum) D (26, 21, nota) MS. L

 [38 ] Et (in text. Phorcyn) D (28, 11, nota) MS. V

 [39 ] Memnonem D (40, 2)

 [40 ] regem Austerum om. P1

 [41 ] Austrum C Asterium (in text. Asteropaeum) D (26, 21, nota) MS. L

 [42 ] Pylaeum D (26, 21, nota) MS. G

 [43 ] deest D

 [1 ] Dyomedes . . . Optonemum om. AH

 [2 ] Antiphum D (26, 22)

 [3 ] Esterionem C Asterium (in text. Mesthlen) D (26, 22, nota) MS. L Extereyon P1

 [4 ] deest D

 [5 ] Optomenum et sagitarium C deest D

 [6 ] Epytaphia . . . est om. CP1 Epitaphia post duo colophones ponit C epitaphia inter colophonem auctoris et scriptoris ponit P1

 [7 ] enim H

 [8 ] Epythaphium Hectoris om. AHP2

 [9 ] Tronum A Troyum P1 Troie S1

 [10 ] alterus A altus P1

 [11 ] Et S1 fidesque P1P2

 [12 ] Phrigum A Phrigium P2

 [13 ] Eachides A

 [14 ] Et S1 traxit A traxerat H reserat P1

 [15 ] repensam A responsum P1

 [16 ] Ep[h]ithaphium Achillis om. AH

 [17 ] Pelides HP2 Pelledes P1

 [18 ] Thedidis A

 [19 ] qui A

 [20 ] dedi AH

 [21 ] Hincque AP2

 [22 ] Agricolus A

 [23 ] Et S1 interceptus CH

 [24 ] iudice P1

 [25 ] Pargama H

 [26 ] Et S1 occubuere AHP2 percubuere C

 [27 ] ferebat AP2 ferebas P1

 [28 ] peramptus MS. peremptum AH

 [29 ] De eo qui fecit et compilauit hunc librum. Et praem. C Et praem. P1S1

 [30 ] om. CP1S1

 [31 ] Columpna A Columna S1

 [1 ] ornandi P1

 [2 ] xvio P1 die add. AH

 [3 ] diem add. H

 [4 ] factum CP1

 [5 ] Salermitani C Saluitani P2

 [6 ] operis add. CP1S1

 [7 ] Considerans P1

 [8 ] virtute A

 [9 ] qui P1

 [10 ] millesimo A

 [11 ] Amen add. P1 om. C

 [12 ] Troie dictus Troianus. Scriptusque per Matheum, Vauassoris de Croeyo, clericum Baiocensis diocesis, anno natiuitatis domini millesimo ccc tricesimo octauo, indiccione sexta, die octaua mensis Octobris, pontificatus domini Benedicti Pape xii anno quarto A Troie dictus Troianus. Quem scripsit Albertus, filius Iohannis Alberti, presbyter de Dyst. Orate pro eo, omnes quicunque hanc hystoriam studiose inspexeritis perlegendo. Finito libro anno a natiuitate domini 300 49, mensis Decembris, in vigilia Lucie virginis H Troie, transcriptus anno domini mccclo. In principio P2

 [13 ] Deo gracias om. AH

 [14 ] Amen. Troia vrbs capta fuit a Grecis anno tercio Labdon Iudicis Israel, qui tempore Iudicum gubernabat populum Israel. Anno ab Adam vsque ad capcionem Troie fuerunt iiii milia clx anni, a natiuitate Abraam viiii centa xxxv anni, ante primam Olimpiadem iiii centa xv anni, et ante Romam conditam cccxiiii anni, et ante natiuitatem Xristi mlxx anni. Tempus quo ego prefinere iniui et expleui presens opus: Sidere quod Tauri scribens surgentis iniui / Ego . . . Libra peregit opus. / Coeperat at Phebus domini tunc mille trecentis / Annis iuncta tribus uoluere lustra decem. Finis libri Troiani et Grecii add. C Amen. Finitum est hoc opus per manus Theoderici de Virginum Castello anno domini milleserio tricentesimo trigesimo quarto, in vigilia Cathedre Sancti Petri, apostoli gloriosi add. P1


 [[ Print Edition Page No. 277 ]] 

GLOSSARY OF UNCOMMON WORDS

In this Glossary I have endeavored to enter all words not found or not suitably defined in Harper’s Latin Dictionary, revised by Lewis and Short, New York, 1892. For aid in establishing the definitions of these words I am indebted to the following dictionaries: Forcellini-De Vit, Totius Latinitatis Lexicon, London, 1858-1875; Du Cange, Glossarium mediae et infimae Latinitatis, ed. Favre, Niort, 1883-1889; W.-H. Maigne d’Arnis, Lexicon manuale ad scriptores mediae et infimae Latinitatis, Paris, 1890; Thesaurus linguae Latinae, Berlin, 1900-. I have received confirmation of certain definitions already arrived at in J. H. Baxter and C. Johnson, Medieval Latin Word-list, London, 1934. I have entered all verbs under the infinitive form instead of under the form of the first person present indicative since this practice has been generally followed by mediaeval as distinguished from classical Latin lexicographers.

abinuicem, 150, from one another

acceptare, 79, agree

albinus—deaurator albinus, 48, gilder of plaster

amiratus, 130, 140, commander

ampullosus, 53, 109, 221, haughty, bombastic

ampullula, 35, little bubble

anhelosus, 22, panting, eager

antegenitus, 243, 245, earlier-born

antonomastice, 125, as by antonomasia, figuratively, indirectly

argiroprata (ἀργυροπράτης), 48, money-changer

assecuratus, 22, assured

assessor, 136, man in saddle

associare, 164, accompany, join

balthearius, 48, strap-maker

baphus for bapheus, 48, dyer

binomius, 214, 248, having two names

caducum—in caduco, 113, as heirless property

canicularius, 48, dealer in hounds

captio, 42, donjon

capucium, 204, hood;
caputium lecti, bed’s head (vid. Du Cange, 1, capitium), 246

catena, cathena, 178, 271, vertebra

cella, 29, hollow

cellula, cellulla, 8,
little cell; 29,
little hollow

cenothaphium, 147, tomb containing a dead body

ceptrum for sceptrum, 267, sceptre

certificare, 247, notify

ceterus—de cetero, 8, 64, 92, thenceforth, thereafter

ciphus for scyphus, 15, cup

circulatus, 84, curly

circumgiratio, 47, circuit

classicularius for classicarius, 48, trumpet-maker

collateralis, 164, at the side

collidere, 18, 185, utter intensely

columpnula, 72, small column

concipere, 45, engender

concludere, 70, make prisoner

conseruatrix, 3, preservative (apparently used substantively)

contra, 192, in the face of, in view of

cuneus, 127, 181, body of warriors

curialitas, 17, courtesy

cyroteca, 165, glove

dealbatura, 50, whitening

deaurator vid. albinus


 [[ Print Edition Page No. 278 ]] 

deceptiuus, 164, deceptive

decliuus, 73, sloping down

decoctus, 105, digested

dehortari, 190, 208, be discouraged

delinitus, 154, smeared

delitere, 263, lie in wait

demonstrancia, 164, demonstration

depopulatiuus, 58, depopulating

dextrarius, 140, war-horse

dieta, 231, 271, day’s journey

digredi, 115, digress from

disrobacio, 80, plundering

dissimilis, 92, improbable, unlikely

dubitare, 208, fear

dyametros, 14, 47, 71, 133, line, distance

dyatretarius, 48, carver, polisher

echonizare, 29, 202, echo

eclipsari, 16, suffer eclipse

enxenium for xenium, 169, 213, present to a guest

exorcizatio, 15, 100, exorcizing

expertum, 35, experience

explicare, 38, expose, consign

ex tunc, 235, thenceforth, thereafter

fabricarius, 48, handworker, manufacturer

fata, 269, fay, fairy

fictituus for ficticius, 27, deceitful

fiola for phiala, 26, vial

fomes, 43, cause, motive

fortilicia, 49, fortress

frigidarium, 14, fish-pond

fusarius, 48, spindle-maker

gagium, 162, gage

gestum for gestus, 27, gesture

gignasium for gymnasium, 16, school

gineciarius, 48, weaver

grossicies, 72, thickness

grossus, 83, large

guerra, 162, war

habilitas, 19, 187, convenience

homagium, 267, homage

honeste, 19, decorously

illicentiatus, 55, without having taken leave, undismissed

impingere, 118, make charges

incisoria, 125, sharp, cutting

incontinenti, 13, 55, 100, 110, 236, immediately

inducie for indutiae, 160, 170, 171, 189, armistice

inpulsiuus, 236, impelling

instans—in instanti, 34, immediately

intentus, 219, intention, purpose

intermixtim, 37, intermixedly

intersignum, 73,
indication, hint; 116,
device

inuenerandus, 32, not respected

inuidere, 71, desire possession of

ipse, 4, 5, 7,
this, that, the; 3, 5, 6
[unemphatic] he, she, it; 8, 9, 11
[emphatic] himself

irreuerendus, 24, disrespectful

iugaliter, 29, by fastening

iuuatiuus, 33, helpful

licenciare, 11, grant leave to depart, dismiss

licentia, 12, 13, leave

licia, 127, 130, stake;
licie, 181,
stockade

longus, 84, slim

magistra, 49, principal, master

maiuma, 49, a licentious festival (vid. Du Cange, s.v.)

manutenere, 162, 195, maintain

mathematicus, 7, magical

miles, 8, 39, 65, 135, 150, 160, knight

milicia, 214, knighthood

millenius, 276, thousandth

mularius, 48, dealer in mules

munitorius, 28, protective

murena, 73, necklace; linealis ordo murenarum, perhaps a compound necklace in parallel chains


 [[ Print Edition Page No. 279 ]] 

nasale, 39, part of the helmet covering the nose, visor

nauigalia, 9, naval forces, ships

nodus, 26,
spell that binds (vid. note to bond, Chaucer’s Squire’s Tale, v. 131,
in F. N. Robinson, The Works of Chaucer, Houghton Mifflin, 1934, p. 823,
and the New English Dictionary, s.v. knot, sb., 12)

obducere, 8, neglect

obruere, 3, fall before, give way to

obtentus, 20, 21, obtaining

organicus, 123, well-knit

paliare, 224, cloak, cover

pantalarga, 48, perhaps jack-of-all-trades, ingenious workman (πᾶνταλαεργός)

pecia, 244, piece

pedes, 140, 150, 152, 170, 191, 206, on foot

pelliparius, 48, hide-dresser

penna, 217, pinnacle, point

perticarius, 48, seller of measuringrods

phalangia for phalanx, 136, body of warriors

philomena for philomela, 254, nightingale

plus—ad plus, 13, at the most

portum intrare, 35, 92,
sail, or row, out into the harbor on the way to the sea; 35, 101,
enter port

processus, 90, 106, 110, 115, course of action

proditorius, 70, treacherous

prostrare, 185, 201, throw down

quietare, 53, pay for, give satisfaction for, settle for

recordium, 3, record, memorial

remex, 92, 244, rowing

requisicio, 112, seeking out, pursuit

sala, 50, hall

sathagere—se sathagere, 102, be busy

scaccus, 49, chess

scaturizare for scaturire, 35, spring, gush

siggilatio for sugillatio, 80, stain, taint

sigillare, 240, seal

similitudinarie, 163, by way of comparison

singultuosus, 76, sobbing

solatiosus, 19, pleasant

sororius, 250, brother-in-law

subrogacio, 181, substitution

subrogatus, 181, substitute

successiue, 115, successively

successus, 78, 110, 131, 146, what befalls one, fortune

succursus, 110, supply

suescere, 22, linger, come slowly

suffragium, 92,
aid, ally; 102,
help

superstitiosus, 227, ignorantly trustful, credulous

suppositus, 117, situated near

temo, themo, 101, 120, 244, rudder

tenebrositas, 72, darkness

tensus, 169, at rest

terra, 113, town, city

transsumere, 4, transform

treuga, 83, 160, 170, 171, 189, agreement for a truce

tubeta, 100, 101, trumpet

tumefaccio, 265, swelling

uaccacio, 72, opening

uenatrix, 14, for hunting game

uerbotenus, 214, by word of mouth

uescibilis, 51, edible

uolticius—pons uolticius, 270, revolving bridge, drawbridge

vallum, uallum, 47, 271, ditch


 [[ Print Edition Page No. 280 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 281 ]] 

INDEX OF PROPER NAMES

Only the first six occurrences of a proper name are noted, etc. indicating subsequent occurrences. Phonetic variants of a name (e.g. Tracia of Achaia), but not mere spelling variants (e.g. Achaya of Achaia), and compound variants (e.g. Ayax Oileus of Aiax) are separately noted.

Where there are in the Historia two or more forms of a name, that which is identical with or most similar to the classical form (as found in Dares, Dictys, or Harper) is entered first.

Classical names are defined by the classical form, if different from the entry or first entry form, italicized. Mediaeval names are defined, and classical names (when undefined or defined in more than one sense in Harper and when homonyms) are further defined, by a brief description. Warriors are distinguished as Greek or Trojan. When not readily gained from the immediate context, family or other relationships are indicated.

For the identification of an entry form with the classical form in the definition and a record of the alteration which it underwent in its descent from Dares, Dictys, or Benoît the reader should consult the textual notes.

In the case of almost all of the more difficult entries I have availed myself freely of the competent work of Constans in the Table analytique des noms propres of his edition of Benoît. His Table is a mine of information which will always remain invaluable to scholars concerned with any minute study of the many important texts descended from the Roman de Troie.

Acaya vid. Achaia

Acchastus vid. Achastus

Acchilles vid. Achilles1

Achaia, Achaya, Acaya, 54, 271-273;
Tracia, 89, province of Greece;
Achaya, 77, Greece

Achastus, Acchastus, 262-267, Acastus, father of Licomides, Menalipus, Philistenes, and Thetis1

Achates, 26, companion of Eneas

Achaya vid. Achaia

Achilleides, Achilleydes, 268, son of Pirrus

Achilles,1 Acchilles, 5, 81, 83, 89, 92, etc., Greek

Achilles,2 45, bastard of Priamus, Trojan

Achilleydes vid. Achilleides

Acon, 10, Acre

Adastrus, 264, Aratus, spy of Pirrus

Africa, 60, Northern Africa

Africus, 244, south-west wind

Agamenon, 68, 80, 82, 83, 88, etc., Agamemnon, Greek

Agresta,1 117, 129, 141, Adrastia (Adrestia, Dares), country and city in Lesser Mysia, made an island by Benoît and Guido

Agresta,2 190, Thracia (Dares, 23, 3), home of the Trojan ally Creseus (Benoît has split Dares’ “Thracia” into “Aresse” [Guido’s “Agresta”] and “Therace” [Guido’s “Tracia.”]) [vid. Tracia1]

Aiax,1 245,
Ayax Oileus, Ayax Oyleus, Ayax Oleus, 84, 89, 132,
Oyleus Ayax, 244,
Aiax Oileus, Greek

Aiax,2 Ayax, 141, 144, 145, 208, 209,
 [[ Print Edition Page No. 282 ]] 
etc.;
Thelamonius Aiax (Ayax), 84, 88, 123, 132, 146, 174, etc.;
Thelamonius, 139, 140, 190, 214, etc.;
Thelamon, 141, 154, 157, 170, 199, etc.;
Thesalus, 138,
Aiax Telamonius, Greek

Alacus vid. Helimus

Alcamus vid. Alcanus

Alcanus, Alcamus, 128, 136, Ascanius, Trojan ally

Alchamus, 116, Acamas, Trojan ally

Alcmena, 9

Alexander, 44, Greek, also called Paris

Alfenor, 258, Alphenor, companion of Ulixes

Allexander, 9, Alexander the Great

Allifan, 258, Antiphates, son of Ciclopa

Almadian, 45, bastard of Priamus

Alpinor, 158, 179, 274, Elephenor, Greek

Amazones, 118, 211, 225

Amphiacus vid. Amphimacus1

Amphimacus,1 132;
Amphiacus, 88,
Greek

Amphimacus,2 89, 133, 157, 274, Amphimachus, Greek

Amphimacus,3 116, Amphimachus, Trojan ally

Amphimacus,4 219-222, 225, 226, bastard of Priamus, Trojan

Amphitrio, 9, Amphitryo

Amphymacus vid. Antipus1

Ampon, 153;
Thabor, 115,
Amphius of Zelia (Dares, 22, 15), Trojan ally (vid. Philon)

Anchises, 45, 109, 218, 252

Andastrus vid. Arastrus

Andromacha, 87, 171, 172, etc.

Anglia, 11

Anguis, 10, constellation Draco

Anthenor,1 12, 52, 53, etc., Antenor, Trojan

Anthenor,2 261, 262, 267, Alcinous

Anthenorides, 47, Antenorea

Antheus, 9, Antaeus

Anthilocus, 201;
Antilogus, Anthilogus, 206-208, 274,
Antilochus, Greek

Anthilogus, Antilogus, vid. Anthilocus

Anthipus,1 89;
Xantipus, 133,
Antiphus, Greek

Anthipus2 vid. Antipus2

Anthonius, 45, bastard of Priamus, Trojan

Antipus,1 167;
Amphymacus, 89;
Xantipus, 167, 179, 274,
Antiphus, Greek

Antipus,2 Anthipus, 136, 157, 275;
Xantipus, 128, 137,
Antiphus, Trojan ally

Antissacus, 243, Eurysaces, son of Aiax2 by Ethimissa

Apius, 230, Epius, builder of the brazen horse

Apographia, 96, designation of the Vita Sancti Brendani

Apollo, Appollo, 92, 95, 97, etc., Apollo

Aprilis, 35, 212

Aprucium, 5, Abruzzi

Aprutini, 5, inhabitants of Aprucium

Aquilo, 96, north wind

Arastrus, 153;
Andastrus, 115,
Adrastus of Zelia (Dares, 22, 15), Trojan ally (vid. Esdras)

Archas, 10, Arcas, son of Jupiter and Callisto

Archelaus, 88, 122, 132, 137, 157;
Archilogus, 151,
Archelaus (Dares, MSS. GL), Greek

Archilogus,1 150, 179, 274, Archilocus (Dares, MSS. GL), Greek

Archilogus,2 117, 128, 134, 153, Archilochus, Trojan ally

Archilogus,3 vid. Archelaus

Ardeleus vid. Eupedus

Arghon vid. Argon

Argi, 89, capital of Argolis

Argiui, 66,
Greeks; 249, 250, 252,
inhabitants of Argi

Argolicus, 275, Greek

Argon, Arghon, 9, 14, Argo

Argus, 9, builder of Argo


 [[ Print Edition Page No. 283 ]] 

Ariopagita vid. Dionisius Ariopagita

Arisdia, 238, Arisba, city in Troas

Ascalafus, 88, 132;
Ascalus, 122,
Ascalaphus, Greek

Ascanius, 11, also called Iulius

Asia, Asya, 60, 78, Asia Minor and adjacent parts of the continent of Asia

Assandrus,1 250, Thessandrus, son of Pollinices

Assandrus,2 264, friend of Pirrus

Assirius vid. Assyrius

Assyrius, Assirius, 94

Astidus vid. Ysidus

Astionaca, 171, Astyanax, son of Hector

Asya vid. Asia

Athamas, 251, Acamas, Greek

Athene, 4, 16, 88, 90, 95, 98, etc., Athenae, Athens

Augustus vid. Cesar

Aulis,1 101

Aulis,2 237, Abydus

Aulis3—Aulidem [insulam], 258, 272, Aeoli [insulas] (Dictys), of Aeolus, god of the winds

Ausimus, 117, Asimaus (Dares, MS. G), Trojan ally

Austerus vid. Stupex

Ayax vid. Aiax1 and Aiax2

Baal, Beel, Beelzebub, Bel, Bellus, Belphegor, Belzabuch, 94

Bacus, 95, Bacchus

Beda, 97, English historian

Beel, Beelzebub vid. Baal

Beisa, 90, Pilus (Dares, MS. L), probably Pylus, city in Elis, possibly confused by Benoît (“Pise,” v. 5693) with Pisa, city in Elis.

Bel, Bellus, Belphegor, Belzabuch vid. Baal

Bemoth, 96, Behemoth (Job, xl, 10)

Beotinus, 117, perhaps of Bithynia

Boecia,1 88, 132, 137, Boeotia

Boecia,2 117, Boetia (Dares, MS. G), Boaetia (Dares, MS. L), home of the Trojan allies Ausimus, Forcius, and Sanius

Boetes,1 150;
Polixenes, 179,
Boetes, Greek

Boetes,2 117, Boetius (Dares, MSS. GL), Trojan ally

Brandanus, 96, Brendanus, St. Brendan of Clonfert

Brecia, 250, Moesia

Briseida, Briseyda, Bryseida, 85, 161, 163, etc., Briseida

Britania, 11, Britannia

Brunus, 45,
Brunus de Gemellis, 201,
bastard of Priamus, Trojan

Brutus, 11, founder of Britania

Bryseida vid. Briseida

Cador de Insulis, 46;
Dinadaron, 129,
Cador de Insulis, bastard of Priamus, Trojan

Calabria, 12

Calastofagos, 257, Lotophagi (Benoît and Guido have made Dictys’ “Lotophagos” [acc. plu.] a port)

Calcas, 85, 98, etc., Calchas

Calcidonia, 89, 140, 141, Calydon

Calidonas vid. Celidomas

Calipsa, 259, Calypso

Calistona, 10, Callisto

Canace, 33, error for Oenone

Cancer, 61, 209, zodiacal sign

Capadia, Capedia, 90, 133, Arcadia

Capenor, 90, 133, Agapenor, Greek

Caras, 116, 153, Caras (Dares, MSS. GL) Trojan ally

Caribdis, 260, Charybdis

Carion, Carion de Petra, 135, Greek

Carras, 45, bastard of Priamus, Trojan

Cartago vid. Carthago

Carthacius, 251, Corinthus

Carthago, Cartago, 26, 40

Cassandra, 45, 66, 67, 79, etc.

Cassibilans, 45, 140, 143, 148, bastard of Priamus, Trojan

Castor, 33, 37-39, etc.

Cedar, 39, Trojan


 [[ Print Edition Page No. 284 ]] 

Cedius, 144, 157, etc.;
Tedius, 88;
Celidis, 132, 138,
Schedius, Greek

Celidomas, 45;
Calidonas, 144,
bastard of Priamus, Trojan

Cesar, 110, Caesar

Cesar Augustus, 110, Augustus Caesar

Christus, Cristus, 16, 96;
Ihesus Christus, 93, 94,
Iesus Christus

Cicinalor, Cycinalor, 45, 127, 135, bastard of Priamus, Trojan

Ciclades, 68, 92, Cyclades

Ciclopa, 257, Cyclops

Circes, Cyrces, 12, 259, etc., Circe

Cisones, 129, Cicones

Cisonia, 129;
Thabaria, 116,
Ciconia, land of the Cicones

Citharea vid. Cytharea

Citrius, 69, also called Cytherea

Clara vid. Madon de Clara

Clausca, 243, Glauce, concubine of Aiax2

Climena, 249, Clymena, daughter of Ydumeneus1

Clitemestra, 248, etc., Clytemestra

Colcos, 7, 9, 14, 27, 31, Colchi

Colephes, 89, Aesculapius, Greek

Colofon, 116, Colophon, city in Ionia (made an island by Benoît and Guido)

Columpna vid. Guido

Columpne—locus Columpnarum, 113

Columpnis vid. Guido

Comus vid. Lycaonia

Corchira Menalon, 242, city on the island of Corcyra Melaena

Cornelius, 4, 5, 273, Cornelius Nepos

Crepesis, 238, Scepsis

Creseus, 190, Rhesus (Benoît has split Dares’ “Rhesus” into “Resa” [Guido’s “Creseus”] and “Heseus” [Guido’s “Theseus.”] (vid. Theseus3)

Creta, 89, 95, 134, 223, 249, etc.

Creusa, 45, wife of Eneas

Crisis, 230, 231, Chryses

Crispus, 264, Chrysippus, spy of Pirrus

Cristus vid. Christus

Cumani, 132, inhabitants of Cythomenia

Cunestar, 69, Benoît’s “[cité de] Climestree” (from Dares’ “[ad] Clytemestram”)

Cunius vid. Lycaonia

Cycinalor vid. Cicinalor

Cynaras, 266, Cinyras, servant of Achastus

Cyprus, 133, Cyphus, city of Perrhaebia

Cyrces vid. Circes

Cytharea, Citharea, 69, 71, etc., Cythera, also called Citrius

Cythomenia, 88, Orchomenus

Dampne, 33, Danae

Danaus, 68, 71, 74, 88, 275

Dardanicus, 69, Trojan

Dardanides, 47, 127, 212, Dardania

Dares, 4, 83, 85, 87, 101, etc., Dares Phrygius, nom de plume of the author of “De Excidio Troiae Historia”

Dauid, 96, 97, David

Deamor, 144, bastard of Priamus, Trojan

Deidamia, 262, wife of Achilles1

Deifebus vid. Deiphebus

Deiphebus, Deifebus, Deyfebus, 44, 63, 65, 67, etc. Deiphobus, Trojan

Delfos vid. Delphos

Delissinia, 118, Alizonia (Benoît’s “[reiaume] de Lissonie”)

Delos, 92, 93, 95, 97, also called Ortigia

Delphos, Delfos, 90, 92, 95, etc., Delphi

Deluris, 45;
Dinadaron, 140,
bastard of Priamus, Trojan

Demenesa vid. Menusius

Demenium, 88, Locris (Benoît’s “[Logres, sa terre] demeine”)

Demofon, 251, Demophoon, Greek

Deucalion, 156

Deximais vid. Huners


 [[ Print Edition Page No. 285 ]] 

Deyfebus,1 267, Ptoliporthus, son of Thelamacus

Deyfebus,2 vid. Deiphebus

Dinadaron,1 45, bastard of Priamus, Trojan

Dinadaron2 vid. Cador de Insulis

Dinadaron3 vid. Deluris

Diomedes, Dyomedes, 12, 81, 84, 89, 106, 108, etc., Greek

Diomedeus, 12, relating to Diomedes

Dionisius Ariopagita, 16, Dionysius Areopagita, reputed author of “De Angelica Ierarchia”

Ditis, Dytis, 4, 273, 275, Dictys Cretensis, nom de plume of the author of “Ephemeris Belli Trojani”

Dolon, 160, Trojan seneschal

Dorascarus, 45, bastard of Priamus, Trojan

Dorion vid. Dorius

Dorius, 132, 158, 179, 274;
Dorion, 88,
Diores, Greek

Dotes, 40, Trojan messenger

Duglas, 46, 144, bastard of Priamus, Trojan

Dulces, 45, bastard of Priamus, Trojan

Dyana, 92, 93, 95, 100, 101, etc., Diana

Dyomedes vid. Diomedes

Dytis vid. Ditis

Eacides, 275, Aeacides, grandson of Aeacus, i.e. Achilles1

Eantides, 243, Aeantides, son of Aiax2 by Clausca

Eber vid. Heber

Effebus vid. Febus

Egea, 249, 250, etc., Aegiale, wife of Diomedes

Egeus, 244, Aegaeus, Aegean

Egiptius, 16, Aegyptius

Egistus, 248, 249, etc., Aegisthus

Egyptus, 94, 95, Aegyptus, Egypt

Elesponticus, 92, Hellesponticus

Eliastras, 45, bastard of Priamus, Trojan

Elyacus, 40, Trojan

Elycon, 15, Helicon

Emargoras, 45, bastard of Priamus, Trojan

Eneas, Heneas, 11, 26, 45, etc., Aeneas

Eneus, 133,
Fineus, 90,
Guneus, Greek

Eneys, Heneys, 4, 45, 110, 252, Aeneis

Eolice—Eolice insule, 33, Aeolicae insulae, or Aeolian islands

Eolius, 244, Aeolius, pertaining to Aeolus

Epistrofus vid. Epistrophus1

Epistrophus,1 Epistrofus, 88, 157, 274,
Epistropus, 132, 139,
Greek

Epistrophus,2 172;
Epystrus, 117,
Epistropilis (Dares, MS. G) or Epystropolis (Dares, MS. L), Trojan ally

Epistropus,1 118, 148, Epistrophus, Trojan ally

Epistropus2 vid. Epistrophus1

Epystrus vid. Epistrophus2

Erigona, 248, 256, daughter of Clitemestra

Eripisus vid. Eupedus

Esdras, Hesdras, 129, 142, 209, Adrastus of Adrestia (Dares, 23, 4), Trojan ally (vid. Arastrus)

Esterion vid. Miseres

Ethimissa, 243, Tecmessa, concubine of Aiax2

Ethimologie, 96, “Liber Etymologiarum” by Isidore of Seville

Ethiopes, 124, Aethiopes, Ethiopians

Ethoas vid. Theseus3

Ethyopia, 117, 124, Aethiopia

Euforbius,1 65, 66, Euphorbus

Euforbius,2 167, 274, Phorcys, Trojan ally

Eufraten, 117, Euphrates river

Eufrecius, Eufremius vid. Euphemus

Eupedus, 116;
Ardeleus, 128;
Eripisus, 137,
Cupesus, Trojan ally

Euphemus, 116;
Euphenius, 274;
Eufrecius, 141;
Eufremius, 130;
Philis, 157,
Trojan ally


 [[ Print Edition Page No. 286 ]] 

Eurialus,1 89, 153, Euryalus, Greek

Eurialus,2 vid. Creseus

Euripilus, Euripolus vid. Euripulus

Euripulus, 133;
Euripolus, 174;
Euripilus, 89,
Eurypylus, Greek

Europa, 60, continent of Europa

Eurus, 244, south-east wind

Exdron, 45, bastard of Priamus, Trojan

Exiona, 42-44, 46, etc., Hesione

Fannus vid. Ysidus

Fanuel, 45, 144, bastard of Priamus, Trojan

Faunus, 95

Februarius, 88

Febus, 93;
Effebus, 93,
Phoebus

Feminea, 138, land of the Amazones

Filis vid. Philitoas

Fineus vid. Eneus

Fodis vid. Forcis

Forcis, 88;
Fodis, 132;
Trozen, 253, 254,
Phocis (“Trozen” being from Benoît’s “Trosien,” a corruption of Dictys’ “Strophium” in “[Orestes] ad Strophium venit: is namque Phocensis” [104, 10-11])

Forcius, 172;
Fortinus, 117,
Phortus (Dares, MS. G), Trojan ally

Forensis, 253, 254, Strophius, father-in-law of Egistus (Benoît and Guido having mistaken Dictys’ “Phocensis” for his “Strophius” [vid. Forcis])

Fortinus vid. Forcius

Francia, 11

Francus, 11

Fredericus Secundus, 114, Emperor Frederick II

Friges, 275, Phryges

Frigia, 128, 136, 173, 238, Phrygia

Frigius, 4, 11, 12, 14, etc., Phrygius

Frisia, 142, land of the Frisians

Gades, 9

Galatea, Galathea, 130, 159, Hector’s horse

Gargari, 238, Gargara (Gargarus, Dictys), city in Troas

Gayeta, 12, Gaeta, seaport in Italy

Gemellis vid. Brunus

Genesis, 97;
liber Genesis, 97,
book of the Bible

Gerbondia, 242, province inhabited by Dictys’ “Cebreni”

Glaucon,1 116, 134, Glaucus, Trojan ally

Glaucon,2 127, son of Glaucon,1 Trojan ally

Glaucon3 vid. Glaucus

Glaucus, 225;
Glaucon, 216,
Trojan, (son of Anthenor,1 erroneously called “regis Priami filius,” [p. 225])

Godelaus, 45, bastard of Priamus

Grecia,1 4, 11-13, 34, 42, etc., Graecia

Grecia2 vid. Magna Grecia

Grecus, 4, 5, 10, 13, 14, etc., Graecus

Guido de Columpna, 3, 4;
Guido de Columpnis, 275

Heber, Eber, 192, 193,
Greek (king of Tracia,2 erroneously called “filius regis Tracie” [p. 192], through a misunderstanding of Benoît’s “Li fiz Heber, al rei de Trace” [v. 18994])

Hebreus, 96, Hebraeus

Heccuba, 44, 64, 67, 79, 87, 156, etc., Hecuba

Hector, 44, 51, 58, 59, etc., Trojan

Helena, 33, 67, 68, etc., wife of Menelaus1, also called Tyndaris (vid. Tyndaris1)

Helenus, 44, 63, 64, 67, 86, etc., Trojan

Helias, 47, Ilia

Helimus, 88,
Alacus, 122,
Phylimenus, 132,
Pallamon, 274,
Ialmenus, Greek

Heneades, 110, Aeneades, descendants of Aeneas

Heneas vid. Eneas

Henes vid. Huners

Heneys vid. Eneys

Heraclia, 113, also called Herculea

Herculea, 113, city in Silicia, also called Heracleia

Hercules, 9, 10, 12, etc., Greek


 [[ Print Edition Page No. 287 ]] 

Hermiona, 69, 256, 267, 268, daughter of Menelaus1

Herodes, 94, king of the Jews

Hesdras vid. Esdras

Hesida, 89, Elis

Heson, 6, Aeson

Homerus, 4, 90, 204, 206, 276

Horrestes vid. Orrestes

Humelinus, 142, Eumelus, Greek

Humerus vid. Huners

Huners, 142;
Humerus, 143;
Henes, 132;
Deximais, 88, Nireus (Hunerius, Benoît), Greek, slain by Hector (Deximais being from Benoît’s “d’Essimiëis” [the inhabitants of Syme, from Dares’ “ex Syme”] in “Hunerius . . . De la terre d’Essimieis” [vv. 5631-2], a part of the designation of the home of Huners being used for Huners himself) [vid. Nereus]

Hupon, 116, 128, 137, 156;
Yponeus, 274,
Hippothous, Trojan ally

Hystorie Scolastice—liber Hystoriarum Scolasticarum, 97, “Historia Scholastica” of Petrus Comestor

Iaconites, 14

Iades, 67, Hyades

Iason, 5-7, etc.

Ida, 61

Ieconias vid. Pytagoras

Ihesus Christus vid. Christus

India,1 Yndia, 29, 175

India2 vid. Minor India

Insulis vid. Cador de Insulis

Ioseph, 94, husband of Mary

Iouis vid. Iupiter

Ismael, 94

Iuba, 95

Iudei, 94, Iudaei

Iulius, 11, also called Ascanius

Iunius, 209, 212, month of June

Iuno, 10, 62, 95, 211

Iupiter, 9, 23, 33, 50, etc.;
Iouis, 95

Iustinianus, 110

Laorta, 267, Laerta, son of Ydumeneus1

Larissa,1 116, 128, 129, 137, 156, Larisa (Dares), city in Aeolis or in Ionia

Larissa,2 133;
Richa, 89,
Larisa (Dares, most of the MSS.), city in Phthiotis

Larissa,3 238, Larissa (Dictys), city in Troas

Latinus, 4, 12, 95, 96

Latona, 92, 95

Laumedon,1 11-13, 32, etc., Laomedon, Trojan

Laumedon,2 171, 268, Laomedon, son of Hector

Lemnos, 95

Leochides vid. Leontus

Leontus, 274;
Losius, 89;
Leochides, 174, 179,
Leonteus, Greek

Leuiathan, 96, 97, Biblical sea-monster

Licia, 116, 127, Lycia

Licomedes, 208, 209, 213, 262, etc., Lycomedes, son of Achastus

Lidi, 133, Elii, Eleans (Guido followed a manuscript of Benoît which read “de Lide” for “d’Elide”)

Ligonius vid. Lychaon

Losius vid. Leontus

Lucifer, 96, the fallen angel

Luna, 95, the moon-goddess

Lycaonia, 116;
Cunius, 130;
Comus, 141, Eliconia (Dares, MS. G) or Helyconia (Dares, MS. L) [Constans emends the discordant Benoît MSS. to “Licoine” [v. 6695] and “Liconie” [v. 11322] under the somewhat doubtful conjecture that Benoît interpreted Dares to mean Lycaonia.]

Lychaon, 167;
Ligonius, 274,
Lycaon, Trojan ally

Mabens, 132, Greek

Macaon1 vid. Machaon

Macaon2 vid. Miseres

Macedonia, 9

Macedonius, 9


 [[ Print Edition Page No. 288 ]] 

Macene vid. Micene

Machaon, Macaon, 85, 89, 133, 157, Greek

Madian, 45;
Madon de Clara, 144,
bastard of Priamus, Trojan

Magi, 94, Biblical Magi

Magna Grecia, 4, 5, Magna Graecia

Maior Ursa (Vrsa), 10, constellation

Maius, 49, 67, 212, 254

Marcius, 88, Martius, month of March

Margariton, 45, 144, 174, 199, bastard of Priamus, Trojan

Mars, 7, 17, 21, 28, 31, 95

Mathan, 45, bastard of Priamus, Trojan

Matheus, 6, Matthaeus

Matheus de Porta, 276, Archbishop of Salerno, patron of Guido

Mauri, 95

Mecene vid. Micene

Medea, 6, 15-17, etc.

Mediterraneum, 10

Melius vid. Vmelius

Menalipus, 263, 265, Menalippus, son of Achastus

Menalon vid. Corchira

Menelaus,1 68, 71, 74, 80, etc., Greek

Menelaus,2 45, bastard of Priamus, Trojan

Menesteus, 132, 136, 137, etc., Menestheus, Greek

Mennon, Menon, 87, 117, 124, 175, 181, etc.,
Odemon, 168, 169,
Memnon, Trojan ally

Menusius, 52;
Demenesa, 90,
Magnesia, country in Thessaly (Demenesa is Benoît’s “de Menese”)

Mercurius, 62, 63, 95

Mereus, 138, Greek

Merion,1 89, 132, 134, etc., Meriones, Greek, from Crete, forms with Ydumeneus1 the eleventh battalion in the second battle

Merion,2 132, 168, Greek, kinsman of Achilles1, forms with Ydumeneus2 the second battalion in the second battle

Merion,3 267, son of Ydumeneus1

Messa, 110, 111, 113, etc., Mysia

Messana, 3, 4, 33, 111, Messina, city in Sicily

Messanus, 111

Methamorphosis, 5, 6, 10, Ovid’s Metamorphoses

Micenates, 254, Mycenenses

Micene, Mecene, Macene, 88, 249, 254-256, etc., Mycenae

Minerua, 95, 229, 232-234, etc.

Minor India, 61, 118, Benoît’s “Inde la Menor,” Dares’ “Ida [silvia]”

Minor Ursa, Vrsa Minor, 10, constellation

Mirmidones vid. Myrmidones

Mirna, 257, Ismarus, seaport of Tracia

Miseres, 136, 137, 173;
Macaon, 136;
Esterion, 275,
Mesthles, Trojan ally

Modenius, 45;
Modernus, 140,
bastard of Priamus, Trojan

Moles de Orep, 144, Greek

Molosa, 263, 264, 268, Molossia, region in Epirus

Mosaycus, relating to Moses, 97

Myrmidones, Mirmidones, 5, 6, 115, etc.

Naulus, 84, 90, 118, 245, 246, etc. Nauplius, father of Palamides

Nausica, 262, 267, Nausicaa, daughter of Anthenor2

Naxos, 95

Neapolis, 12

Neptholomus vid. Neptolomus1

Neptholonus, 274, Trojan

Neptolomus,1 Neptholomus, 84, 209, 214, 273, Neoptolemus, Greek, also called Pirrus (erroneously called “filius Nestoris” [p. 273])

Neptolomus2 vid. Thelephalus

Neptunius, 234

Neptunus, 46, 95

Nereus, 274, Nireus (not in Benoît), Greek, slain by Eneas (vid. Huners)


 [[ Print Edition Page No. 289 ]] 

Nestor,1 34, 37, 38, etc.

Nestor,2 116, Nastes, Trojan ally

Ninus, 94, builder of Nineveh

Nothus, 244, Notus, south wind

Nouember, 276

Octomenii, 133, inhabitants of Ortomenia

Odemon vid. Mennon

Odinal, 45, bastard of Priamus, Trojan

Oecides, 242, Oenideus

Oectus, 245-248, etc., Oeax, son of Naulus, also called Peleus (vid. Peleus2)

Oetes, 7, 8, 14, 15, etc., Aeetes

Oileus, Oleus, vid. Aiax1

Optonemus, 275, Trojan ally

Orchimenus, 274;
Ortomenus, 156,
Greek (Benoît and Guido have made a person of Dares’ “Orchomenus” [vid. Cythomenia], the country of his warrior “Ialmenus.”) [vid. Helimus]

Orep vid. Moles

Orrestes, Horrestes, 249, 253, etc., Orestes

Ortigia, 93, Ortygia, also called Delos

Ortomenia, 89, Ormenium, city in Magnesia, Thessaly

Ortomenus vid. Orchimenus

Ouidius, 4-6, 10, 12, 16, 33, 65, etc., Ovidius

Oyleus vid. Aiax1

Pafagonienses vid. Paffagonii

Paffagonia 117, 123, Paphlagonia

Paffagoniensis vid. Paffagonii

Paffagonii, 117, 212, 213;
Pafagonienses, Paffagonienses, 209, 214,
Paphlagonii

Pafos, 95, Paphos

Palamides, Pallamides, 84, 90, 118, 124, etc., Palamedes, Greek

Palladium, 227, 228, etc.

Pallamides vid. Palamides

Pallamon vid. Helimus

Pallas, 62, 79, 227, etc.

Pandalus vid. Pandarus

Pandarus, 115;
Pandalus, 153,
Pandarus, Trojan ally

Pannonia,1 Panonia, 51, 58, 65, 67, Pannonia [Paeonia, Dares] (Benoît and Guido have split Dares’ “Paeonia” into “Pannoine” [Guido’s “Pannonia”], a province subject to Troia, and “Peoine” [Guido’s “Poenia”], the home of the Trojan allies “Pretemesus” [Guido’s “Pretemessus”] and “Steropeus” [Guido’s “Stupex”].) [vid. Poenia]

Pannonia2 vid. Poenia

Panonia vid. Pannonia1

Panthasilea vid. Penthesilea

Paris, 33, 44, 56, 60, 62, 63, etc., Greek, also called Alexander

Patroclus, 81, 92, 97, 99, 131, 132, etc.,
Tantalus, 83,
Greek

Peleus,1 Pelleus, 5, 6, etc., Greek (Benoît and Guido have made one person of Dares’ Pelias, uncle of Jason, and Dares’ Peleus, participant in the first destruction of Troia.)

Peleus,2 248, also called Oectus

Pelleus vid. Peleus1

Pellides, 275, Pelides, son of Peleus,1 i.e., Achilles1

Penelope, 261, 262

Penthesilea, 212, 213, etc.;
Panthasilea, 211, 213.

Pergama, 275, Troia

Perse, 85, 130, 145, 181, 182, etc., Persae, the Persians

Perses, 117, 124;
Perseus, 124,
Trojan ally

Persia, Persya, 142, 152, 183

Pertheus, 65-67, Panthus, Trojan

Petra vid. Carion

Phenicia, 260, Phoenicia

Pheypus vid. Philitoas

Philimenis vid. Phylimenis

Philippus, 9

Philis vid. Euphemus


 [[ Print Edition Page No. 290 ]] 

Philistenes, 263, 265, Plisthenes, son of Achastus

Philitoas, 140-142, 153;
Philotois, 132;
Polibetes, 89;
Pheypus, 274;
Filis, 167,
Phidippus, Greek

Philon, Phylon, 129, 141, Amphius of Adrestia (Dares, 23, 5), Trojan ally (vid. Ampon)

Philotetes, Phylotetes, 10, 14;
Poliphebus, 90,
Philoctetes, Greek

Philotois vid. Philitoas

Phites, 89, Phthia

Phylarca, 89, Phylaca, city of Thessaly

Phylardi, 121, 124, Phylacaei, inhabitants of Phylarca

Phylimenis, Philimenis, 117, 123, 153, etc., Pylaemenes, Trojan ally

Phylimenus vid. Helimus

Phylon vid. Philon

Phylotetes1 vid. Philotetes

Phylotetes2 vid. Polipetes

Phytona, 93, Python

Phytus, 93, Pythius

Pictagoras, 65, Pythagoras

Pigris, 89, perhaps Pyrgi ([ex] Pirgis [Dares, MS. G, Pyrgis, MS. L]), capital of Triphylia

Pilex, 116, Pirus, Trojan ally

Pilon, 34, 55, 88;
Pira, Pyra, 68, 80,
probably Pylus, city in Messenia

Pirrus, 214, 215, etc. Pyrrhus, Greek, also called Neptolomus (vid. Neptolomus1)

Pisces, 88, constellation

Pithagoras vid. Pytagoras

Plebeus, 274, Pylaeus, Trojan ally

Pleiades, 67, star cluster

Pluto, 95

Poenia, 129, 140,
Pannonia, 116,
Paeonia (vid. Pannonia)

Polibetes vid. Philitoas

Policenes vid. Polipetes

Polidamas, Pollidamas, 67, 78, 86, 129, 137, 138, etc., Polydamas, Trojan

Polidarius, Pollidarius, 84, 133;
Polidus, 89,
Podalirius, Greek

Polimedes, 153, Greek

Polimites vid. Polipetes

Polinices, Pollinices, 249, 250, Polynices, father of Assandrus1

Polipetes, 89;
Pollibetes, 179, 274;
Polimites, 152;
Policenes, 175;
Phylotetes, 133,
Polypoetes, Greek

Poliphebus vid. Philotetes

Polisarius vid. Polixenus

Polixena, Pollixena, 45, 87, 173, 176, 181, 184, etc., Polyxena

Polixenart vid. Polixenus

Polixenes vid. Boetes1

Polixenon vid. Polixenus

Polixenus, 274;
Polixenon, 140;
Polixenart, 158, 179;
Polisarius, 132,
Polyxenus, Greek

Pollibetes vid. Polipetes

Pollidamas vid. Polidamas

Pollidarius vid. Polidarius

Pollidorus, 238, Polydorus

Pollifemus, 258, Polyphemus, son of Strigona

Pollimestor, 238, Polymestor

Pollixena vid. Polixena

Pollux, Polux, 33, 37, 38, 40, etc., Pollux

Porta vid. Matheus de Porta

Pretemessus, 116, 129, Pyraechmes, Trojan ally

Priamus, 43-46, 49, 50, etc., Trojan

Prometheus, 94

Protenor, 275, Trojan

Prothailus vid. Prothoylus

Prothenor, 88, 122, 132, 137, 144, etc., Prothoenor, Greek

Prothesilaus, 84, 89, 120, 121, 124, etc., Protesilaus, Greek

Prothotacus, 89, Podarces, Greek

Prothoylus, 90;
Prothailus, 133,
Prothous, Greek

Ptholemeus, 16, Ptolemaeus, astronomer, author of “Almagest”

Pyra vid. Pilon


 [[ Print Edition Page No. 291 ]] 

Pytagoras, Pithagoras, 45, 129;
Ieconias, 141,
bastard of Priamus (erroneously represented as son of Philon” [p. 141], through misunderstanding of Benoît’s “rei” [v. 9213] to refer to “Fion” [v. 9209]), Trojan

Querinus, 95, Quirinus

Quintilienus, 45, 140, 143, bastard of Priamus, Trojan

Regum—liber Regum, 93, book of the Bible

Remus, 116, 137 (Dares, MSS. GL), Trojan ally

Renus, 11, Rhenus, the Rhine

Richa vid. Larissa2

Rodon, 89, 133, Rhodos

Roma, 48

Romania, 5, 33, 34, 68, the Eastern Empire

Romanus, 4, 11, 95, 109, 110, 114

Sabaoth, 17, Gabaon (Joshua, X, 12)

Salamina, 251;
Salemina, 34, 53, 88, 132, etc.,
island of Salamis

Salernitanus, 276, of Salerno

Salonicium, 5, also called Thesalia

Salustius, 4, Sallustius, Roman historian

Samuel, 93, Hebrew prophet

Sanius, 117, Sanus (Dares, MS. L), Trojan ally

Saphy, 10, possibly connected with Safi, the Moorish city in Morocco (vid. “Géographie d’Aboulféda tr. de l’arabe en français” par J. T. Reinaud, Paris, 1833-1848, I, 130). Guido applies the name to Cadiz. Other mediaeval writers apply apparently the same name (variously spelled) also to the southern extremity of Italy and the western extremity of Sicily. Certain of them agree with Guido in associating it with the columns of Hercules and in stating that it is a place beyond which it is not safe to go (vid. Bertoni, G., “Studj romanzi,” 1912, VIII, 252 ff., and Monaci, E., “Crestomazia italiana dei primi secoli,” 1912, p. 324.)

Sardellus vid. Sardus

Sardus, 45;
Sardellus, 144,
bastard of Priamus, Trojan

Sarpedon, 116, 154, 172, 182, etc., Trojan ally

Sarracenicus, 10, Saracenic

Sarronabo, 101, fortress near Troia

Sathanas, 96, Satanas

Saturnus, 95

Saul, 93

Scea, 273;
Seca, 47, Scaea

Scolastice vid. Hystorie Scolastice

Secta, 10, also called Sibila

Seguridan,1 39, Trojan

Seguridan,2 132, Greek (Benoît’s “segurains,” adjective applied to Prothenor)

September, 276

Serepes vid. Stupex

Sibila—Strictum Sibile, 10, Straits of Gibraltar

Sicania, 12

Sicanus, 12

Sicilia, 5, 12, 26, 29, etc.

Siculus, 12

Sigamon, 117, 124, Trojan ally

Sigeum, 35, promontory in Troas

Silla, 260, the rock Scylla

Simeonta, 11, 12, river Simois (made a port by Dares, Benoît, and Guido)

Sinon, Synon, 232, 233, Sinon, Greek

Sinsilenius vid. Sinsilenus

Sinsilenus, 45;
Sinsilenius, 190,
bastard of Priamus, Trojan

Sirius, 10, Syrius

Sol, 12, sun-god

Spartem, 33, 88, Sparta

Spartences, Spartenses, 132, 137, inhabitants of Sparta

Speliadis, 264, Sepiades, inhabitants of Sepias (Dictys’ “Sepiadum litus”
 [[ Print Edition Page No. 292 ]] 
being made a port by Benoît and Guido)

Stelenus, Stellenus, 133, 153;
Thelenus, 89,
Sthenelus, Greek

Strigona, 257, Laestrygon

Stupex, 116;
Serepes, 129;
Austerus, 274,
Asteropaeus, Trojan ally

Sulmonensis, 4, 16

Synon vid. Sinon

Syrenes, 260, Sirenae

Talcibius, 223, 224, 249, Talthybius, Greek who aids Anthenor1 in the betrayal of Troia

Tantalus vid. Patroclus

Tarrassis, 249, Aethra, wife of Ydumeneus1 (Benoît’s “Therasis,” from Dictys’ “Aethera sei” [MSS. BG], variant of “Aethra Thesei” [text])

Tedius vid. Cedius

Terra Noua, 114, city built by Frederick II on the site of Herculea

Testamentum vid. Uetus Testamentum

Testor, 98, Thestor

Teucer, Theucer, 88, 138, 140, 144, 145, 243, etc., Greek

Thabaria vid. Cisonia

Thabor vid. Ampon

Thaurus, 67, 253, Taurus, zodiacal sign

Thelagonus, 270, 271, etc., Telegonus, son of Ulixes by Circes

Thelamachus, Thelamacus, 261, 262, 267, 270, etc., Telemachus, son of Ulixes by Penelope

Thelamon,1 34, 36, 37, 42, etc., Telamon, Greek, father of Aiax2

Thelamon,2 Thelamonius, Thelamonius Aiax (Ayax) vid. Aiax2

Thelefus vid. Thelephus

Thelenus vid. Stelenus

Thelephalus, 89,
Neptolomus, 152, 182,
Tlepolemus, Greek

Thelephus, Thelefus, Telephus, 110-112, etc.,
king of Messa; 250,
lord of Brecia (Benoît, followed by Guido, begins by making Telephus king of “Mese” [Guido’s “Messa”] in accordance with Dares and ends by making him lord of “Eboëan” [Guido’s “Brecia”] in accordance with Dictys.)

Thenedon, 76, 78, 80, 102, etc., Tenedos

Thereus, vid. Tracia1

Thesalia, Thesallia, 5, 6, etc., Thessalia, also called Salonicium

Thesalicus, 10, 32, Thessalicus

Thesallia vid. Thesalia

Thesalonicensis, 8, Thessalian

Thesalus,1 32, Thessalus

Thesalus2 vid. Aiax2

Theseus,1 33, king of Athene

Theseus,2 88, 132, 139, 140, 153, Thalpius, Greek

Theseus,3 117, 128, 134;
Ethoas, 172,
Rhesus, Trojan ally (vid. Creseus)

Thetis,1 5, 262, 263, 265, 266, etc., daughter of Achastus and mother of Achilles1

Thetis,2 5, city in Aprucium

Theucer vid. Teucer

Theutran, 111, 112, etc., Teuthras, king of Messa

Thideus, 152, Tydeus

Thoans, 228, 229, Theano, guardian of the Palladium, in Homer the wife of Antenor,1 in Dictys simply a woman, in Benoît and Guido a man

Thoas, 88, 123, 132, 140, 143, etc., Greek

Tholia, 88, 123, Aetolia

Thoras, 144, bastard of Priamus, Trojan

Thuscia vid. Tuscia

Tigris, 117

Timbrea vid. Tymbrea

Tirenus, 109, Tyrrhenus

Tracia,1 128;
Thereus, 117,
Thracia (Dares, 23, 3), home of the Trojan allies Archilogus2 and Theseus3 (vid. Agresta2)


 [[ Print Edition Page No. 293 ]] 

Tracia,2 116, 192, Thracia, (Dares, 22, 19), home of the Trojan allies Pilex and Alchamus and of the Greek Heber

Tracia3 vid. Achaia

Tramontana, 10, the North Star

Treorius, 90, Cernus (Dares, MS. L), Greek (Guido may have taken “trestot” in place of “Crenos” as the warrior’s name in Benoît’s lines: “E de Pise en [sc. barges] i ot Crenos Trestot par conte vint et dous”)

Tricerberus, 9, three-headed Cerberus

Tricionicus, 89, Tricca

Troia, Troya, 3, 11, 12, etc.

Troianus, Troyanus, 3-5, 7, etc.

Troilus, Troylus, 44, 64, 86, 126, 128, etc., Trojan

Tros, 4, 69, 275

Troya vid. Troia

Troyana, 47, Troiana

Troyanus vid. Troianus

Troylus vid. Troilus

Trozen vid. Forcidis

Turcius—de Turcia, 142, in Turkish style

Tuscia, Thuscia, 12, 252, Tuscany

Tyber, 48, Tiberis

Tymbrea, Timbrea, 47, 177, 208, Thymbraea

Tyndaris,1 33, also called Helena

Tyndaris,2 33, town on the north coast of Sicily

Tytan, 93, Titan, sun-god

Tytani, 93, Titani

Uenus vid. Venus

Uetus Testamentum, 93

Uirgilius vid. Virgilius

Ulixes, Vlixes, Vllixes, 84, 89, 106, 107, 109, etc., Greek

Ursa vid. Maior Ursa (Vrsa), Minor Ursa

Venecie, 12, Venetia, the Venetian territory

Venus, Uenus, 45, 61-63, etc.

Virgilius, Uirgilius, 4, 26, 45, 110, 252, 273, etc.

Vlixes, Vllixes vid. Ulixes

Vmelius, 132;
Melius, 89,
Eumelus, Greek

Vrsa vid. Maior Ursa (Vrsa)

Vulcanus, 95

Xantipus vid. Anthipus,1 Antipus,1 Antipus,2

Xantus, 48, Xanthus, river in Troas

Xerxes, 130, Trojan ally

Ydumeneus,1 89, 132, 134, 249, 253, etc., Idomeneus, Greek from Creta, forms with Merion1 the eleventh battalion in the second battle

Ydumeneus,2 132, Greek, forms with Merion2 the second battalion in the second battle

Ylion, Ilium: 49, 57, 170,
Priamus’s palace; 226,
citadel of Troia; 233, 234, 273,
Troia

Ylius, 226, founder of Ilium, citadel of Troia

Ymasius, 116, Mopsus, Trojan ally

Yndia vid. India

Yponeus vid. Hupon

Ysaias, 94, Isaias

Ysidorus,1 12, 29, 92, 96, Isidorus, archbishop of Seville

Ysidorus,2 45, bastard of Priamus, Trojan

Ysidus, 179;
Astidus, 174;
Fannus, 274,
Iphinous, Greek

Ysis, 95, Isis

Ytalia, 4, 5, 252, Italia