Lutz, Cora E./ Iohannis Scotti Annotationes in Marcianum.
Edited by CORA E. LUTZ. Medieval Academy Books, No. 34 (1939).


 [[ Print Edition Page No. i ]] 
THE MEDIAEVAL ACADEMY OF AMERICA
PUBLICATION No. 34



IOHANNIS SCOTTI
ANNOTATIONES IN MARCIANUM

 [[ Print Edition Page No. ii ]] 

 [[ Print Edition Page No. iii ]] 
IOHANNIS SCOTTI
ANNOTATIONES
IN
MARCIANUM



edited by
CORA E. LUTZ
Wilson College



THE MEDIAEVAL ACADEMY OF AMERICA

CAMBRIDGE, MASSACHUSETTS

1939


 [[ Print Edition Page No. iv ]] 

The publication of this book was made possible by grants
of funds to the Academy from the Carnegie Corporation of
New York and the American Council of Learned Societies.





Copyright

BY

THE MEDIAEVAL ACADEMY OF AMERICA

1939

Printed in U. S. A.






printed by the waverly press, inc.

baltimore, maryland


 [[ Print Edition Page No. v ]] 

PREFACE

MEDIAEVALISTS have long felt the need for an edition of the only work of John the Scot which has hitherto remained unpublished, his commentary on the De nuptiis Philologiae et Mercurii of Martianus Capella. I first became interested in this problem while a student at the Yale Graduate School. There, under the guidance of Professor E. T. Silk, I made a study of the ninth-century commentaries on the seven liberal arts with especial reference to John the Scot, and presented it, together with a critical edition of four books of his commentary, as a dissertation for the doctor’s degree. Since then, I have completed the text, and have incorporated, with some revision, the pertinent conclusions of the earlier study into the introduction to the present edition. I have taken the opportunity to suggest a few of the interesting problems which a consideration of the commentary has brought to my attention, although my main purpose has always been simply to make available this important treatise.

Constantly, during the course of my work, I have taken advantage of the knowledge and interest of Professor Silk. Professor Rand has been very kind in encouraging the project. The Bibliothèque Nationale gave generous permission to have the manuscript of the commentary photographed. The librarians of Yale University, Trinity College, and Wilson College have been gracious in cooperating with me in my research.

The publication of the edition has been most generously undertaken by the Mediaeval Academy of America with the assistance of the Carnegie Corporation of New York and the American Council of Learned Societies.

Cora E. Lutz

Chambersburg, Pennsylvania
      20 September 1938


 [[ Print Edition Page No. vi ]] 

 [[ Print Edition Page No. vii ]] 

CONTENTS


 [[ Print Edition Page No. viii ]] 

 [[ Print Edition Page No. ix ]] 

INTRODUCTION

1. History and Authorship

PREEMINENT among the Irish scholars who made important contributions to the intellectual life of Europe in the ninth century stands John the Scot. A long series of studies, from the early edition of the De divisione naturae made by Thomas Gale1 down to the recent exhaustive treatment of Cappuyns,2 have been successful in solving a great many of the problems connected with the life and writings of this great thinker. Yet until comparatively recently one of his works, a commentary on the De nuptiis Philologiae et Mercurii of Martianus Capella, was almost unknown.3 It is this commentary, entitled Annotationes in Marcianum in the unique manuscript, which I have undertaken to edit.4


 [[ Print Edition Page No. x ]] 

The history of our knowledge of the commentary is very brief. It began in 1849, when Cardinal Pitra happened upon a manuscript of Martianus Capella with scholia. He was led to the conclusion that the glosses originated with John the Scot. H. Floss, editor of the monumental edition of 1853 of the works of John the Scot, expressed his opinion that an anonymous commentary in a Paris manuscript, Bibliothèque Nationale, fonds lat., MS 12960 (which will hereafter be called C for Corbeiensis),1 would bear investigation, since he suspected that the work could be identified as that of the Irish philosopher.2 Quite unaware of Floss’ acquaintance with the manuscript, but defiant of the judgment of earlier scholars that no commentary of John the Scot existed,3 Hauréau made a thorough investigation of the subject. At last, in the Bibliothèque Nationale, in the same ninth-century manuscript, C, which had been referred to by Floss, he came upon the anonymous commentary on Martianus Capella, and immediately set out to prove it the work of John the Scot.4 At that time a superficial study had been made of some three or four copies of a Martianus commentary written by a young contemporary of the Irishman, Remigius of Auxerre. From these glosses, which seem to be little more than an amplified copy of the older commentary, Hauréau derived three proofs for the identity of John the Scot’s commentary. On folio 27r of B.N.lat. 8674 of the Remigius commentary he found the gloss:5 ‘heus vocantis adverbium est. Joannes Scotus heus ubi es resolvebat.’ On folio 69v of the anonymous commentary
 [[ Print Edition Page No. xi ]] 
in C he found the following gloss: ‘heus ubi es, adverbium loci.’ On folio 32v of the Remigius work a passage explaining an obscure sentence of Martianus1 reads:

Locus iste corruptus scriptorum vitio, et ideo a nonnullis prave expositus. Joannes Scotus ita sentit: Ipsa quidem Venus admodum pulchra erat, tamen antias, id est contraria, videbatur ipsi Philologiae.

C has the simple gloss, ‘antias contraria.’ A third gloss of Remigius, on folio 33v, is this:2 ‘Joannes Scotus Attin puerum vel impetum, sive proximum interpretatur.’ The exact words which Remigius quotes are to be found on folio 71v of C: ‘Atti puer interpretatur, impetus vel proximus.’ It is interesting to note that when Remigius felt that his information was not absolutely sound he sought protection in quotations from the great teacher John the Scot.

Hauréau’s evidence completely convinced Manitius3 and Rand4 that the commentary on Martianus Capella in C was the work of the Irishman. From the same two manuscripts which Hauréau compared, Rand found three more instances of the same kind of evidence. The gloss on ‘oppressione’5 in Paris 8674 is ‘Quidam oppressione, id est labore accipiunt, sicut Iohannes Scotus,’ and its source in C reads: ‘Hoc ait quia divitiae absque oppressione, hoc est labore, non adquiruntur.’ Commenting on ‘octo et sexcento,’6 Remigius remarks (folio 34), ‘Cui conformat trina littera. Sic enim Macrobius. Iohannes vero solem vocari dicit H Y C, id est dominum deum, in quo idem numerus reperitur. H. viii. Y. cccc. C. cc. faciens simul DC et viii.’ John the Scot (folio 72r) has ‘H Y C H octo, Y cccc, C cc.’ The lemma ‘quis inter eos’7 Remigius glosses (folio 18) thus:

quis inter eos id est praedictos; esset, id est melior vel pulchrior aut fortior. Iohannes vero Scotus ad superiora iungit et quis pro qualis accepit.

The words of John the Scot occur on folio 65v of C:

quis pro qualis, ac si diceret: sublimis Iuno cernebat hoc est mirabatur qualis esset Hercules, deinde subiungit inter eos filios videlicet.


 [[ Print Edition Page No. xii ]] 

An entry in the old twelfth-century catalogue of the library at Corbie where C was once kept reads, ‘Martiani expositio a Iohanne Scoto excerpta.’1 This constitutes the only piece of external evidence we have for the authorship of the commentary.

John the Scot’s commentary on Martianus Capella exists in only one manuscript, C. Two other manuscripts (Berlin Meerm. 179 [Phill. 1817] and Leidensis 167),2 which have long been regarded as copies of the same treatise, are now recognized as the work of Remigius of Auxerre.3 The codex which contains the unique example of the commentary is a large volume bearing on the first folio the press-mark of the library at Corbie, ‘Liber Sancti Petri Corbeie.’ A later hand marked it as the property of the library at St Germain-des-Prés, ‘olim 589. N. 1110.’4 It is written in single columns (except for folios 25r-38v, which have two columns), and seems to be the work of several hands of the ninth century. The contents are varied:

1r-24v Boethius’ commentary on Aristotle’s IIερὶ Ἑρμηνείας. This is incomplete, comprising only Book i and part of Book ii.
25r-30v Anonymous glosses on Martianus Capella. The work has been ascribed to Dunchad. The glosses cover only the De dialectica and the beginning of the De rhetorica.
31r-38v John the Scot’s De divisione naturae. Incomplete.
39r-46v Remigius’ commentary on Martianus Capella. Incomplete.
47r-115v Anonymous commentary on Martianus Capella, shown to be the work of John the Scot.5
116r-125v Fragment of a grammatical treatise of Priscian.

 [[ Print Edition Page No. xiii ]] 

Aside from the sections of the fourth book published by Hauréau when he discovered the manuscript in 1862, and selected glosses from the first three books printed by Manitius in Didaskaleion in 1912 and 1913, the commentary has never been published.1

As an introduction to the text of the commentary,2 brief consideration has been given to the following points: Content, Sources, Style, Description of the Manuscript, The Present Edition.


 [[ Print Edition Page No. xiv ]] 

2. Content

In general, John the Scot’s Annotationes in Marcianum follow the usual impersonal and abbreviated style of mediaeval commentaries. Certainly a large part of his work consists of lemmata with simple glosses.1 Yet the notes are not solely lexicographical. I suggest a few types of supplementary material which are used widely throughout the commentary. There is, for example, some attempt at emendation.2 ‘Misit promittit debet esse’ (86, 2), ‘osus pro usus’ (48, 8), ‘leuzos pro λευκός’ (61, 14), ‘ΑΠΟ ΤΗΣ ΣϒΖϒΓΙΑΣ male scribunt qui per n scribunt’ (279, 11) suggest a critical examination of the text. In some cases variant readings are cited: ‘actores In quibusdam libris invenitur actones, id est histriones’ (271, 14); ‘accusare id est exercitus imperatorem accusat. In aliis invenitur accusari, id est ab exercitu’ (232, 21); ‘negosor negotiator, velut in aliis necosos’ (285, 2); ‘affatum id est consilium. In quibusdam libris affatu, id est a consilio’ (287, 17); ‘fenerationis id est usuras nolunt, velut in quibusdam habetur funerationes, id est nesciunt plorare mortuos suos vel funera facere’ (346, 4).

When the difficulty seemed to lie in the intricacies of Martianus Capella’s sentences, the commentator endeavored to simplify matters by suggesting a rearrangement of words. Examples of this occur frequently. For 119, 6, for instance, one finds: ‘Ordo verborum: Quod possunt verba facere per se, haec et nomina, ut procuro et expugno’; and again, for 286, 19, ‘depraecor Istos duos versus prius debes construere et postea a capite inchoare.’ Paraphrases, almost inevitably introduced by ‘ac si dixisset,’ are common:

scolarium ac si dixisset: Ego Rhethorica quae fui famosissima et magistra et que accusabam et defendebam multos pro arbitrio meo, nunc mihi verecundiae est dicere initia meae artis, sed tamen quia vobis diis obedire praetium est inmortalitatis, dicam vel primora, id est summa. (215, 7).

The continuity of the story is constantly borne in mind. At points where the reader might slip over an important change of action or scene, he is reminded of the transition, as, for example, ‘haec dicente Hactenus suasio Mercurii qua sibi suum fratrem conciliet, deinde Virtutis sequitur consilium’ (18, 11).

Hints and suggestions as to interpretation are to be found in abundance.
 [[ Print Edition Page No. xv ]] 
An attempt is made to communicate the meaning behind Martianus’ elaborate allegory: ‘Parcas autem intellige insolubiles diversarum qualitatum necessitates’ (5, 16); ‘gemmas inventiones pulcherrimas dicit artis rhethorice’ (212, 21). Also:

Silvanus in figura omnium rusticorum vel reorum ponitur, propterea sicuti stultus et reus timent sapientiam rhethoris et contradicere ei volunt, sed tamen arma non habent cum quibus resistere veritati possint, sic Silvanus surrexit contra Rhethoricam quia timebat eam et querebat arma quibus se defenderet et non invenit. (211, 2).

Terret enim sapientia stultos atque stupefactos eos facit. Medusa ponitur in figura stultitiae, ideo Minerva dicitur eam interfecisse quoniam vero stulti prudentiam sapientum audientes stupefacti fiunt, ideo finguntur veluti in saxa moveri. (286, 10).

The spirit in which Martianus’ words are to be taken is sometimes suggested: ‘credo per yroniam hoc Marcianus dicit deridendo Iovem’ (292, 11); ‘sub abolitione id est sub vastatione patriae. Fortiter hyronia est’ (235, 14). The reader is warned of misleading rhetorical devices:

putamus nefas est. Ne mireris Mercurium praesente Apolline quasi ad tertiam personam sermonem dirigere. Est enim rethorica dicendi forma que transitus personarum vocatur, dum prima persona ad secundam veluti ad tertiam sermones dirigit, seu ad tertiam veluti ad secundam. (17, 24).

An effort is made to help the reader evaluate the ideas of Martianus: ‘Quid itaque mirum si iste Martianus dum sit omnino Platonicus de situ planetarum documenta edisserit?’ (13, 23). John the Scot often departed from the impersonal style of the commentator:

interea et reliqua. Poetica deliramenta sunt de transfiguratione Mercurii in stellam et Phoebi in solem augurialumque volucrum ipsius in equos, quapropter quoniam falsa sunt nulla indigent explanatione. (20, 6).

The meters of the poetic interludes are usually identified and sometimes analyzed. The verses beginning ‘Expleta cursim syllabarum pagina est’ (114, 8) are simply named ‘iambicum senarium.’ A passage in iambic dimeter catalectic (364, 4) is explained:

Iambicum dimetrum catalecticum, id est syllaba manens post dictionem.1 Recipit anapestum et spondeum et se ipsum in capite.


 [[ Print Edition Page No. xvi ]] 

In the course of his comments on Martianus Capella, either in legitimate discussions or in digressions, John the Scot has furnished a great deal of information upon a wide variety of subjects. It does not lie within the scope of the present treatment to analyze or catalogue this material.1 However, in view of the fact that John the Scot’s fame rests upon his unique philosophic system, it has seemed advisable to consider a few passages in his commentary which involve an expression of his personal convictions on controversial questions of philosophy and religion.

Although the commentator is naturally preoccupied with philosophy and is working with an author of the Neoplatonic school, his frequent and varied expressions of opinion are not complete enough to lend themselves to strict classification. Their value lies in the fact that they often anticipate or corroborate the ideas set forth in the later works. The bold statement: ‘Nemo intrat in celum nisi per philosophiam’ (57, 15) is noteworthy. Standing unqualified as it does, it seems to go somewhat beyond the implications of the famous formula expressed in the De praedestinatione,2 ‘Veram esse philosophiam veram religionem, conversimque veram religionem esse veram philosophiam.’ A group of isolated comments on sapientia as the studium rationis emphasize this exaltation of philosophy. There is a general statement:

Omnes disciplinas quibus sophia, hoc est sapientia, et inquiritur et invenitur rationabile studium et repperit et ordinavit. (17, 7).

By ratio the mind can comprehend cosmological laws:

Studium quippe rationis omnem caelestium corporum motum praecedit tociusque mundi globum altitudine raciocinacionis comprehendit. (40, 11).

All the truth which is given to mortals to discover comes through the channel of ratio:

Omne siquidem quod ex divinis legibus de cognitione veritatis humano conceditur intellectui per rationis medietatem veluti auratis quibusdam compedibus, hoc est sapientiae studiis, memoriae infigitur atque custoditur. (8, 17).


 [[ Print Edition Page No. xvii ]] 

Virtue, on a higher level perhaps than ordinary knowledge, exists only through ratio:

Rationis studium a virtute neque virtus rationis studium segregari potest, quippe sibi invicem connexim semper adiunguntur. (17, 5).

If carried to its logical conclusion, such a line of reasoning would make the soul deprived of ratio a stupid and worthless thing, without merit of immortality. John the Scot solves the problem in this way:

(Martianus) shows clearly that the study of philosophy makes the soul immortal and if anyone should say to this that stupid souls are without experience of the pursuit of wisdom, and are consequently mortal, one must answer that all the arts which the rational soul employs are naturally present in all men whether they make good use of them, whether they badly misuse them, or whether they are completely without the practice of these arts, and that for this reason every human soul is made immortal by the pursuit of wisdom which is inherent in itself. (17, 12).

Remarks upon the soul inevitably lead John the Scot to concepts that belong more properly to Christian theology than to philosophy. The existence of free will, for example, is taken absolutely for granted.1 I quote one instance:2

Virtus quippe recognitione origins suae qua ad imaginem et similitudinem creatoris sui condita est, seu liberi arbitrii notitia, quo velut maximo dono et nobilitatis suae indicio prae ceteris animalibus ditata est, rationabili nature ex divinis thesauris concessa est atque donata. (8, 1).

Again, he is orthodox upon the subject of original sin:

In qua virtute dico veluti in quodam speculo clarissimo lumine renidenti dignitatem naturae suae et primordialem fontem humana anima, quamvis adhuc merito originalis peccati ignorantiae nebulis circumfusa, perspicit— (8, 1).3


 [[ Print Edition Page No. xviii ]] 

There is an enthusiastic repudiation of the idea of physical rewards or punishment after death:1

Poetica deliramenta sunt, falsis opinionibus plena, et tamen opinione veluti quadam rationabili qui talia fingunt fulciri existimantur, qua fata miserrimeque anime quae ab eis post mortem corporis vexantur intra ambitum huius mundi in planetarum circulis veluti in quibusdam fluminibus vel puniri vel purgari et semper in eis detineri merito male vivendi seu ab eis liberari merito bene vivendi per corpus mendacissime putant. (13, 1).

Of far greater significance is a reference to a revolutionary theory on the subject of cosmology expressed in the commentary. Duhem, in his treatise Le Système du monde, in the section devoted to the influence of Heraclides Ponticus in the Middle Ages, points out2 that in opposition to Pliny the Elder and Ptolemy, who were followed by Isidore and Bede in early mediaeval times, Vitruvius,3 Macrobius,4 Chalcidius,5 and Martianus Capella6 adopted the theory of Heraclides, who held that the earth is the center of the universe around which the moon, stars, sun, and planets revolve, but that Venus and Mercury describe courses around the sun. On more than one occasion, John the Scot has endorsed the part of the system which refers to the course of Mercury and Venus around the sun, as for instance:

Potest etiam intelligi quod ait quibusdam rivulis intermixtis de Veneris atque Mercurii circulis qui aliquando altius ascendentes ita ut supra solem discurrere videantur, iterumque descendentes ad inferiora orbitas suas concursus luminum instar solari tramiti intermiscent. (12, 9).7

Yet in one important passage, he seems unconsciously to go far beyond his Neoplatonic authorities and to imply in substance the theory which he later propounded in his De divisione naturae.8 In essentials, this theory represents the four planets Mercury, Venus, Mars, and Jupiter as revolving around the sun, which is midway between the earth and the sphere of the fixed stars. The passage in question occurs in the course
 [[ Print Edition Page No. xix ]] 
of the commentator’s explanation of why Virtus and Mercury, in the allegory of the De nuptiis, in making their way through celestial space to the sun would pass the planets Mercury and Venus, and then in going beyond the sun would see the two planets again. He says:

Non inmerito queritur qua ratione Virtus cum Mercurio planetarum circulos quaerentes Apollinem transcendere dicuntur, eumque ultra omnes planetas invenire et iterum reperto Apolline, illos tres Apollinem dico, Mercurium et Virtutem eosdem circulos consultum Iovis flagitantes transvolasse, sed ad hoc dicendum est ceterarum planetarum circulos circa solem esse, ac per hoc centrum in ipso ponere sicut Calcidius in expositione Timei Platonis exponit. (13, 23).

Here John the Scot is misrepresenting Chalcidius, who nowhere inferred that the sun was the center of the system and that the planets revolved around it.1 He continues and enlarges upon the idea, leaving no doubt as to his meaning:

Ipse siquidem Plato planetarum omnium centrum in sole ponit, ita ut sub sole sint integri et supra solem. Quid itaque mirum si iste Martianus dum sit omnino Platonicus de situ planetarum documenta edisserit? Ac per hoc bis necesse erat Virtuti cum Mercurio planetarum circulos transire, primum quidem dum sunt infra solem, secundo vero adiuncto ipso Apolline dum sunt supra.

Furthermore he refutes definitely the idea that the earth is the center of the planetary system:

Nom enim Platonici circulum Saturni Iovis Martis nec non et lunae ambire terram, sed solummodo <Saturnum> terram ambire perhibebant.

The importance of the presence of these ideas in the commentary on Martianus lies in the fact that John the Scot is anticipating his later theory, a theory for which he stands alone, far in advance of his contemporaries.

On another controversial point, the question of the antipodes, there
 [[ Print Edition Page No. xx ]] 
is a clear statement in the commentary. There is no doubt about their existence:1

antipodes vero qui contra nos sub terra. ΑΝΤΙΧΘΟΝΕΣ dicuntur qui contrariam terre partem possident. Ergo iiii sunt, id est nos et nostri antipodes et ἀντοɩ̑κοι et ἀντίχθονες. (298, 21).

It is evident that a great deal of the material found in the commentary is related to the other works of John the Scot. In confirming and supplementing some of his ideas expressed elsewhere, it makes a definite contribution to our knowledge of the thought of that great teacher.2

3. Sources

There is evidence for believing that the Irish scholar was not breaking new ground in undertaking to compile glosses for Martianus Capella, but that there was an earlier commentary to which he had access, and which must have been of some assistance. It is held that the commentary of Dunchad, now extant in incomplete form, was somewhat earlier.3 Manitius maintained the theory that either John the Scot used Dunchad’s work, or more probably that both availed themselves of another, older commentary.4 Laistner made an attractive conjecture that the early prototype, now lost, may have been the work of the Irish contemporary of John the Scot, the teacher Martin of Laon.5 He based his inference on those glosses of John the Scot which were published by Manitius, on a Scholica Graecarum glossarum of Martin of Laon6 which contains glosses of words found in Martianus, reminiscent of John’s, and on the fact that in the Remigius commentary (in C) certain glosses which do not appear to have been derived from Remigius’ chief source, John the Scot, are prefaced by the letter G or M, which might stand for Martin. As Laistner suggests, more investigation must be made before the theory can be completely substantiated.


 [[ Print Edition Page No. xxi ]] 

At all events, several references in the text make it seem plausible that John the Scot had before him an older commentary. The gloss on the corrupt ‘leuzos’ (61, 14) reads, ‘pro λευκός, albula herba. Dicunt quidam quod lilium sit.’ It does not appear possible to establish the identity of ‘quidam.’ It does not seem logical to imagine that John found the meaningless ‘leuzos’ defined as ‘lilium’ in any glossary. It is not unthinkable that in an earlier commentary the corrupt form, which the context of Martianus made clear was the name of some plant, was glossed ‘lilium.’ A case similar to that occurs with regard to the word ‘Velatam’ (269, 8):

velatam nubentem Quidam dicunt ut proprium nomen sit Velata homicidae, alii dicunt Velatam proprium nomen feminae quae nupsit flammeo marito suo, alii dicunt Velatam nonnam.1

At 48, 2 Dick has the reading ‘boe< the >matum.’ John the Scot comments ‘boematum auxiliorum.’ Here perhaps the commentator was taking a gloss from an early commentary based on a better codex. Manitius has called attention to what he believes to be a bit of evidence for the same thing. He cites a gloss in which he thinks that John the Scot is expressing disagreement with the older work:

asomato incorporeo, non nudo. . . . . . . . . Simplex artium explanacio sine ullo ornamento rhethorum, vel et poematum corpus nudum dicitur. Si vero artes explanentur cum ornamentis rhethorum verborum et facundiae poematum, incorporeae dicuntur esse quia nihil simplicitatis in eis apparet. (82, 2).

To how great an extent John the Scot utilized an earlier commentary other than Dunchad’s, it is impossible to say. For a large amount of the material in the glosses, his source was Martianus Capella himself. Oddly enough, most of his own ideas and valuable citations on questions of philosophy and cosmology occur in the course of his comments on the first two books, which form the introduction to the discussion of the liberal arts. In connection with the other books he frequently merely rearranges or restates the material presented by the author and confines himself to glosses in the nature of definitions, etymologies, and identifications. Thus there is a minimum of information added on certain subjects, particularly on arithmetic,2 grammar,3 and music.4


 [[ Print Edition Page No. xxii ]] 

Of the material for which definite sources can be determined, an important part fortunately consists of statements relating to John’s philosophical and cosmological system. The Neoplatonic metaphysics expounded by Chalcidius in the Commentary on the Timaeus of Plato1 and by Macrobius in the Commentary on the Dream of Scipio2 furnish a working basis for his ideas on the soul and its extension into the world soul. Both Macrobius3 and Chalcidius4 again, and Pliny5 are the ultimate sources of some of his theories on the distribution of the planets and the mechanics of celestial harmony. Two exclusively astronomical
 [[ Print Edition Page No. xxiii ]] 
glosses are referred to Priscian1 and Aratus.2 The authority of Pliny3 and sometimes of Bede4 are relied upon for questions of geography.

From the enthusiastic interest displayed in the glosses on the book on dialectic, it is evident that herein lay the author’s chosen field. John the Scot’s comments are obviously based upon his own system,5 arrived at through a thorough study of the older masters. The fact that of the seven liberal arts, dialectic seems to have been bound by the most rigid methods of treatment, even to the matter of examples, and the fact that a large number of scholars concerned themselves with the subject, make the question of sources somewhat obscure. In his discussion of the content of the glosses on dialectic in John the Scot, Hauréau6 has made some suggestions as to sources. The original Decem categoriae and De interpretatione of Aristotle7 and the Isagogae of Porphyrius8 were well equipped with commentaries by the ninth century. Certainly John the Scot knew and used the Decem categoriae attributed to St Augustine,9 as well as the commentaries of Boethius on Porphyrius,10 and on the Decem categoriae11 and the De interpretatione12 of Aristotle. The section
 [[ Print Edition Page No. xxiv ]] 
of Isidore of Seville on the subject1 and very probably Cassiodorus’ Institutiones2 had been investigated by the commentator.

The glosses on the book De rhetorica furnish comparatively little additional information to the rather complete outline of Martianus. A paraphrase of the opening thesis of Cicero’s De inventione3 is acknowledged. One gloss concerned with the founder of rhetoric, Corax, gives the Πέπλος of Theophrastus4 as its authority. Another gloss5 may hark back to the same problematic treatise, or possibly to Cicero’s De oratore or Brutus. Other obvious potential sources, such as Isidore of Seville and Alcuin, appear not to have been used.6

Rather more conspicuously abundant than for most other subjects are John the Scot’s sources for glosses on mythological allusions. Fulgentius,7 Hyginus,8 Servius’ commentaries on Virgil,9 Macrobius’ Saturnalia,1
 [[ Print Edition Page No. xxv ]] 
Mythographus Primus,2 St Augustine’s De civitate dei,3 as well as Isidore of Seville’s Etymologiae,4 are all used a number of times. Miscellaneous information, mostly in the form of etymologies and definitions, has come from Isidore.5 The works of Solinus,6 Iuvencus,7 Virgil,8 and Ovid9 may be mentioned as the sources of a few isolated glosses.

There appear to be only two citations from the Latin Bible. One is an abbreviated composite of Acts, vii, 15 and 14.10 The other is of more than ordinary interest because it is an exact quotation from the old Itala version rather than from Jerome’s Vulgate.11 With the exception of St Augustine, there is no mention of any of the Patristic literature. In view of John’s later indebtedness in the De divisione naturae to Maximus and Pseudo-Dionysius the Aeropagite, as well as to Origen, Gregory of Nyssa, and St John Chrysostom, it is strange that there are no traces of his study of the Fathers in the commentary.

4. Style

In the matter of grammar, the commentary does not depart far from classical standards.12 In vocabulary, however, the glosses necessarily extend beyond the limits set by classical usage. Aside from the scores
 [[ Print Edition Page No. xxvi ]] 
of unusual words which the very task of treating such an author as Martianus Capella occasioned, many words of late origin are to be found in the text. ‘Barri’ (23, 2), ‘baiulare’ (31, 17), ‘planitia’ (355, 14), ‘illegalis’ (359, 2), ‘anhela’ (292, 5), ‘secunditatem’ (28, 2), ‘tautones’ (58, 3), ‘glabrio’ (58, 4), and ‘leugam’ (231, 4) are typical. Of more particular interest are a group of words which have the earmarks of being coined for the occasion. Many are literal translations of Greek compound nouns; others are forms which hitherto did not exist, made on the analogy of familiar forms. ‘Fabulariter’ (244, 13), ‘demonitate’ (64, 12), ‘mediatas’ (3, 5), rhetorizantibus’ (4, 2), ‘zoographia’1 (59, 17), ‘pulchrifica’ (19, 17), ‘filiolitas’ (178, 9), ‘considerativa’ (352, 5), ‘adimaginare’ (288, 18), ‘anhelantia’ (12, 3), ‘duada’ (25, 14), and ‘nicticora’ (286, 6) are examples of the latter type. Illustrative of his use of new Latin equivalents for Greek compounds are the following: ‘subnarrationem’ for ‘ὑποδιήγησιν’ (274, 19), ‘adnarrationem’ for ‘παραδιήγησιν’ (274, 19), ‘pernarrationem’ for ‘καταδιήγησιν’ (274, 20), ‘supersermo’ for ‘ὑπερβολή’ (236, 19), ‘superpedale’ for ‘ἐπίπεδον’ (352, 21), and ‘superapparitio’ for ‘ἐπιϕάνεια’ (352, 25).2

One must consider in a group apart those words which appeared in a corrupt Martianus text and baffled the commentator, who, without sufficient glossaries and lexicons, was not always able to detect the imposters. The lemma which appears in Dick, 294, 1, ‘Interstitii singuli,’ occurs in many of the manuscripts as ‘signilis,’ so John the Scot wrote, quite logically:

interstitii signilis id est duae horae. Signile enim interstitium est spatium in quo movetur aliquod signum de loco in locum, aut in quo oritur aut in quo occidit, et duas horas tenet.

A word which in the vulgate Martianus text tradition is given as ‘excolicum’ Dick has emended to ‘scholium’ (151, 2), but the commentator accepts the word and glosses it thus:

Id est superiorum caelestium. Excolici enim dicuntur dii qui extra mundum coluntur, quia semidii dicuntur qui in mundo coluntur.

Corresponding to Dick, 72, 17, a curious lemma ‘amital’ is glossed ‘ros.’ Another peculiar form ‘ambrones’ (48, 21) he explains: ‘Antropophagi
 [[ Print Edition Page No. xxvii ]] 
dicuntur Ambrones: am ἀν, βρῶσις cibus, ab eo quod est ἄνθρωπος et βρῶσις.’

Corrupt proper names were the greatest pitfalls for the commentator. A relatively large number of meaningless names are given a fanciful identity. What may have originally been ‘Chersonesum’ appears (327, 14) as ‘Cerucrusion cornu aureum, χρυσίον enim dicitur aurum, κέρας cornu.’ The father of Orpheus, Oeagrius, is found in all the manuscripts of Martianus and in the commentary as ‘Euagrius’: ‘Euagrius musicus fuit et poeta antiquissimus’ (5, 7). Urania is abbreviated to ‘Anie’ (8, 1). An unusual name ‘Saticenam’ (64, 2) is glossed:

A satione dictam quia Saturnus liberat mares de nuptiis, Iuno vero feminas; vel Soticenam a sociando dictam, quia sociat marem et feminam.

Grote conjectures that ‘Opigenam’ was the correct reading.1

The qualifications of John the Scot as a Greek scholar have been variously estimated.2 From his explanation of Greek terms in the Martianus text, and from his etymologies, one is inclined to the opinion that he had a fair knowledge of the language. Although the scribes have made many of the Greek words almost completely unrecognizable, yet from the fact that the definitions are logical one can restore what probably stood in the original text. Absolute accuracy, however, is by no means observed, apparently even in the original, in the terminations of verbs which are cited in etymologies. For example, ‘θεο’ is given in place of ‘θεάομαι’ (212, 6), ‘ϕω’ for ‘ϕωνέω’ (9, 15), ‘πυθω’ for ‘πεύθομαι (10, 6), ‘ρετο’ and ‘ρετυο’ for ‘ρητορεύω’ (210, 1). The word ‘ὑμνολογίζεις’ somehow or other became ‘γυμνολογίζεις’ in the manuscript which John the Scot used. Hence he gives that word as a lemma and glosses it ‘exercitas vel philosopharis; verbum Grecum, γυμνολογίζω, cuius propria interpretatio est exercito’ (4, 11).3


 [[ Print Edition Page No. xxviii ]] 

5. Description of the Manuscript

So far as is now known, there is only one copy of John the Scot’s commentary in existence. This copy, entitled Annotationes in Marcianum, occupies folios 47r-115v of Bibliothèque Nationale, fonds lat., MS 12960 (referred to throughout the present edition as C for Corbiensis).1 The pages of the manuscript2 devoted to the commentary are written in Caroline minuscule and are a product of the late ninth century. The parchment is in a good state of preservation, there are no lacunae, and the ink is still clear, except on three folios. Numerous imperfections in the skin were present before the text was written. The margins are very narrow (written space approximately 0.211 × 0.192 m.), except for folios 90r to 97v (written space approximately 0.195 × 0.146 m.). The writing varies from large, carefully made, decidedly perpendicular letters to a small, rather cramped script.3 There are between twenty-eight and thirty-one lines on a page in a single column. The text appears to have been corrected by the original scribe or by a contemporary corrector. The incipits and explicits and a final ‘ΘΕΟ ΧΑΡΕ’ are written in capitals. Infrequently an important lemma is repeated in the margin. Two or three pages where the ink is faded have had some of the words reinked.

All the common abbreviations occur. Several symbols of a distinctly Insular character suggest an Irish influence somewhere in the tradition. к for hoc, enim for enim, 7 for et, rı for reliqua, .i. for id est, ı for vel, qqmacrital for quoque, q< for quia, dn̄r for dicuntur, st̄ for sunt, and ū for the syllable ver are the most outstanding examples. Interesting is the use of the very old SN̄ for sine, which early dropped out of general use, but was later revived by the Irish and Welsh. Another abbreviation, cui’ for cuius, which was soon superseded, appears in the manuscript. It is curious that one comes upon a very ancient symbol, which was long out of date, for quamvis, that is qumacrital (folio 52v, 3).4 A kind of hybrid form is seen in q̔, for quae (folio 50v, 29).5

Throughout, the text has suffered from the inaccuracy of the scribe. In numerous instances the line regularly used to indicate the division between one gloss and the following lemma occurs illogically in the middle
 [[ Print Edition Page No. xxix ]] 
of a gloss. On folio 82v, 26, the lemma ‘praetervolando’ (Dick, 208, 16) stands all alone without a gloss. On folio 89v, 16, the queer form ‘verbilicus’ suggests that the scribe has incorrectly expanded an original ‘ūbilicus.’ The gloss on the lemma for 5, 5, ‘deditum mundo,’ reads ‘hominibus plane a diis competa concessum’ (folio 48v, 7). As it stands, the word ‘competa’ is a complete puzzle until one reads the next lemma and gloss, ‘triviatim passim, vulgo per competa viarum,’ where it becomes apparent that the scribe was anticipating. In general, Greek words are badly mutilated. Often they are transliterated into Roman letters with varying inaccuracy. What great discrepancies can result from two contemporary copyings of the archetype is realized most amazingly in the short section of the fifth book of John the Scot’s Annotationes which the scribe of the Dunchad commentary, without acknowledging its identity, attached to the end of the fragment of the Dunchad commentary.1 In the gloss on ‘culleo’ (231, 4), for example, the scribe of John the Scot has:

Taurina pellis depillata circa virgulas consuitur et mittitur ibi solus reus et datur ei cultellus et pulmentarium et postea ex omni parte conditur ne aqua ibi possit intrare.

The Dunchad copyist furnishes two satisfactory readings for the words in question, ‘ungulas’ and ‘concluditur’ (folio 30v, col. 2, l. 22). In the manuscript of John the Scot, the gloss on the lemma ‘ad deorum’ (224, 12) reads, ‘ac si dixisset: Quia sacrilegium facit. . .’; the Dunchad scribe gives the correct reading ‘qui’ (folio 30r, col. 2, l. 25). The incorrect ‘diffinitio’ in the gloss on 225, 4, is shown to be wrong by the Dunchad version, ‘diffinio’ (folio 31r, col. 1, l. 18). Throughout, better orthography is maintained by the copyist of the Dunchad commentary. For example, ‘admitenda,’ ‘dimitenda’ (224, 23), ‘praecio’ (226, 22), ‘Ermagoras,’ ‘meritricis’ (224, 26), ‘delitiscentem’ (227, 11), and ‘coniactura’ (231, 24), which occur in the Annotationes, are given their correct forms, ‘admittenda,’ ‘dimittenda,’ ‘pretio,’ ‘Hermagoras,’ ‘meretricis,’ ‘delitescentem,’ and ‘coniectura,’ by the scribe of the Dunchad manuscript.2

Several repetitions of a line or two were apparently unnoticed by the copyist. His greatest offence in this respect is found in folio 89v, 1-5,
 [[ Print Edition Page No. xxx ]] 
which he had already copied in the middle of the preceding folio. Strange violations of the logical order in the Annotationes, in the third book, may or may not be the work of the scribe. On folio 73r the glosses skip from 97, 17 (Dick) to 114, 19. On folio 73v, 20, the glosses suddenly go from 150, 10 back to 98, 11, and then continue from there on, more or less erratically. There are two versions of the annotations on De dialectica. The first, announced simply as ‘De dialectica,’ is somewhat abbreviated and contains glosses from 151, 1 to 174, 11, whereupon it is followed immediately by the more formal ‘Incipiunt haec pauca in dialectica Martiani,’ together with an introductory statement which corresponds to the openings of the other books. The glosses follow regularly from 150, 16 to 209, 17.1

6. The Present Edition

Two objectives have conditioned the preparation of this edition, first, that it should give as complete a picture of the manuscript as possible, and, secondly, that the text should be readily understandable. Certain frequently recurring mediaevalisms have been retained, namely, the use of ‘e’ for ‘ae,’ ‘ae’ for ‘e,’ ‘ci’ for ‘ti,’ ‘ti’ for ‘ci,’ ‘f’ for ‘ph,’ ‘i’ for ‘y,’ ‘y’ for ‘i,’ the omission of ‘h,’ the addition of superfluous ‘h,’ dissimilation and assimilation in compound words, the two spellings ‘quattuor’ and ‘quatuor,’ ‘genitivus’ along with ‘genetivus,’ and ‘sesqualter’ which is used consistently instead of ‘sesquialter.’ Alterations in the text have not been italicized. The suggestions in Conseils et Recommandations of the Union Académique Internationale have governed the construction of the critical apparatus. Attention has not been called to garbled words occurring in the lemmata, nor to incorrect proper names which have had to be retained, since in most cases they speak for themselves. The lemmata have been capitalized and located according to page and line in Dick’s edition of Martianus Capella (Teubner, 1925). None of the minor discrepancies between the sections of the text printed by Hauréau and Manitius and the text here given have been indicated, except in the case of a few emendations which have been accepted. Several emendations in the book De musica have been effected by the aid of the text of Remigius (Migne, P. L., cxxxi, 931-964). They are: (499, 10) ‘immutabilibus,’ (507, 5) ‘conhibentia,’ (531, 7) ‘brevem,’ (532, 6) ‘melopoeia,’ (533, 16) ‘fabulas,’ (527, 9) ‘ab.’ From the so-called Dunchad commentary have come two emendations: (231, 4) ‘ungulas’ and ‘concluditur.’

Endnotes

 [1 ] Oxford, 1681.

 [2 ] M. Cappuyns, Jean Scot Érigène, sa vie, son oeuvre, sa pensée (Louvain, 1933). This book contains a very complete bibliography of John the Scot.

 [3 ] Some others of his philological works have suffered similar neglect. The commentaries on the Opuscula sacra of Boethius were first brought to light by Rand in 1906 (‘Johannes Scottus,’ Quellen und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters, i). Since then, Cappuyns (‘Le plus ancien commentaire des Opuscula Sacra et son origine,’ Recherches de Théologie ancienne et médiévale, iii [1931], 237-272) has made an impressive case for the identification of the work as that of Remigius, but Rand maintains his original position (‘The Supposed Commentary of John the Scot on the Opuscula Sacra of Boethius,’ Révue Néoscolastique, xxxvi [1934], 67-77). The question of the authorship of the Excerpta Macrobii de differentia et societatibus Graeci Latinique verbi is still being debated. Cf. P. G. Théry, ‘Scot Érigène, Traducteur de Denys, ‘Bulletin Du Cange, vi (1931), 217-218; J. Sandys, History of Classical Scholarship (3rd ed., Cambridge, 1921), i, 495; H. Keil, Grammatici Latini (Leipzig, 1878), v, 595; L. Traube, ‘O Roma Nobilis,’ Abhandlungen der königlich bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-philologische und historische Klasse, xix (1892), 355; M. R. James, Cambridge Medieval History, iii, Ch. 20, p. 525; F. Vernet, Dictionnaire de Théologie catholique (Paris, 1913), v, 409. M. Mélandre (‘Iepa ou Scot Erigène,’ Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du moyen age, vi [1931], 277-286) would make John the Scot the author of some glosses on the Isagogae of Porphyrius which are ascribed to the unidentified Iepa. Recently E. T. Silk has presented very convincing evidence to support the thesis that an important anonymous commentary on the Consolatio Philosophiae of Boethius is the work of John the Scot. Cf. Saeculi noni auctoris in Boetii Consolationem Philosophiae commentarius, Papers and Monographs of the American Academy in Rome, ix (1935), xxvii-l.

 [4 ] There is no mention of John the Scot’s commentary on Martianus Capella in any of the sources. The little information that has been preserved relevant to the subject serves only to indicate that it is not improbable that the Irish scholar should have written glosses on the De nuptiis. For instance, one sentence in a letter by an unknown student who calls himself A to his master E, written sometime between the years 862 and 875, vouches for John the Scot’s pursuit of grammar. He says: ‘Imitatote etiam . . . qualiter cantetur apud vestrates in responsorio “Domine pater,” et “animo” (vel “animae”) “inreverenti et infrunito” (aut “infronito” sive “infrodito”) antepenultimo acuto secundum doctrinam Iohannis Scotti’ (E. Dümmler, ‘Epistulae variorum inde a saeculo nono medio usque ad mortem Karoli II imperatoris collectae,’ Monumenta Germaniae Historica, Epistulae, vi, 184). In a record of the bishops of Auxerre, given in Gallia Christiana, one finds the following entry in the account of Wibaudus, bishop in the year 879: ‘Nobilissimus parentibus Leutfrido atque Doda in civitate Cameracensi satus Wibaudus, adhuc juvenis Johanni Scoto, per Gallias magistro quam famosissimo, traditus est erudiendus, sub quo divinis aeque ac humanis disciplinis apprime fuit informatus’ (D. de Sainte-Marthe, Gallia Christiana, xii, 277, 278). Of far greater significance, however, is a charge made against John the Scot by Prudentius, bishop of Troyes, in the course of his great denunciation of the treatise De praedestinatione. Instead of following the Scriptures and the Fathers, the Irishman, Prudentius maintains, made himself adept in the wiles of the rhetoricians and at last became inextricably enmeshed in the labyrinth of error through Martianus Capella: ‘Nam ille tuus Capella, exceptis aliis, vel maxime te in hunc labyrinthum induxisse creditur, cujus meditatione magis quam veritati evangelicae animum appulisti. Quin etiam cum legeres beati Augustini libros, quos De Civitate Dei adversus paganorum fallacissimas falsissimasque opiniones mirabili affluentia digessit, invenisti eum posuisse ac destruxisse quaedam ex libris Varronis, quibus, quoniam Capellae tuo consona videbantur, potius assentiri quam veridici Augustini allegationibus fidem adhibere delegisti’ (J. Migne, Patrologia Latina, cxv, 1294).

 [1 ] The history of this ninth-century manuscript, originally from Corbie, is given below.

 [2 ] Cf. Migne, P. L., cxxii, xviii, xix.

 [3 ] E.g., J. Fabricius, Bibliotheca Latina mediae et infimae aetatis, iv, 407: ‘Omitto tanquam incerta vel alii tribuenda Joanni—Commentarios in Martianum Capellam.’

 [4 ] B. Hauréau, ‘Commentaire de Jean Scot Érigène sur Martianus Capella,’ Notices et Extraits des manuscrits de la Bibliothèque Impériale, xx, 2 (1862), 1-39.

 [5 ] Martianus Capella, ed. A. Dick (Leipzig, 1925), 58, 21.

 [1 ] Martianus Capella (Dick), 72, 16.

 [2 ] Ibid., 74, 12.

 [3 ] Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters (Munich, 1911), i, 335.

 [4 ] Quellen und Untersuchungen, i, 81.

 [5 ] Martianus Capella (Dick), 36, 2.

 [6 ] Ibid., 74, 16.

 [7 ] Ibid., 36, 17. This reading has been rejected by Dick.

 [1 ] Cf. J. Merkel, ‘Catalogus librorum in biblioteca Corbeiensi,’ Serapeum, ii (1841), 107.

 [2 ] Both codices attribute the treatise to John the Scot. On the first, there is the inscription: ‘Iohannis Scoti Exposition in Martianum Capellam’; also ‘Incipit Martiani a Iohanne Scotto Cepta,’ and ‘Finit Expositio Martiani Felicis Capelli a Iohanne Edita Scoto.’ The second bears the incipit: ‘Expositio Martiani a Iohanne Scotto Excerpta.’

 [3 ] M. Cappuyns, Jean Scot Érigène, 75, ‘Les recherches dans les bibliothèques n’ont pas réussi jusqu’ici à exhumer un meilleur exemplaire.’

 [4 ] A supplementary annotation, ‘Ex Libris S. Petri Corbeiensis’ corresponds exactly to the inscriptions on some of the old Corbie manuscripts now in Leningrad which Mlle. Dobiaš-Rozhdestvenskaïa (Codices Corbeienses Leninopolitani [Leningrad, 1934], 34) believes were so labelled in 1638, immediately before the Corbie manuscripts were taken to the St Germain-des-Prés library, or possibly just after their arrival in Paris.

 [5 ] Concerning this section Hauréau raises the question, ‘Notre manuscrit est-il donc autographe?’ (Notices et Extraits, xx, 2 [1862], 8). Leaving this manuscript out of consideration entirely, Traube made a study of the various hands of the codices of John the Scot’s philosophical works. Shortly after Traube’s death, Rand published the results of the investigation (‘Autographa des Iohannes Scottus,’ Abhandl. d. königl. Akad. d. Wissensch., Philos.-philol. u. hist. Klasse, xxvi, 1 [1912], 1-12), with the conviction that certain marginal notes and amplifications were written in John the Scot’s own hand. However, further independent study led Rand to the conclusion that Traube’s specimens were not in the philosopher’s hand, and that the autograph of John the Scot was yet to be found (University of California Publications in Classical Philology, v [1920], 135-141). More recently Mélandre has asked if the hand of John is not to be seen in certain glosses on the Isagogae of Porphyrius (‘Iepa ou Scot Erigène,’ Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du moyen age, vi [1931], 286.) It would be a great sentimental satisfaction if one could prove that C contained the actual autograph. Unfortunately all evidence seems to discount such a theory. There are, for instance, scores of errors which could have come only from a copyist.

 [1 ] Cf. E. K. Rand, Quellen und Untersuchungen, i, 11, ‘Sonderbar ist es, dass . . . niemand den Rest dieser höchst interessanten Schrift bekannt gemacht hat’; M. Manitius, Gesch. der. lat. Lit. des Mittelalters, i, 336, ‘Eine Ausgabe ist dringendes Bedürfnis’; B. Hauréau, op. cit., 7, ‘Un commentaire de Jean Scot sur un traité qui a pour objet principal la définition des sept arts libéraux ne peut manquer d’intéresser tous les érudits. Tout le monde doit être, en effet, désireux d’apprendre quelles étaient les opinions professées à l’école du palais, sous le règne de Charles le Chauve, tant sur la grammaire que sur la rhétorique, la musique, la géometrie, par cet homme vraiment extraordinaire, qui parut alors dans les Gaules, apportant avec lui, des rives lointaines de l’Irlande, un si grand fonds de connaissances et de superstitions alexandrines’; H. Liebeschütz, Fulgentius Metaforalis (Leipzig, 1926), 15, ‘Eine Quellenanalyse des Johannes würde uns wohl auch in der noch ungelösten Frage der Vorgänger des Fulgentius fördern und darüber hinaus vielleicht auch das Problem des Verhältnisses der stoischen Götterallegorie zu den religiösen Bewegungen des späten Heidentums klären’; L. Traube, Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, xviii (1893), 104, ‘Eine gründliche Textgeschichte des Martianus Capella wäre eine sehr dankbare Aufgabe, und die Commentare ermöglichen hier manchen Schritt, der anderwärts unmöglich ist.’

 [2 ] The following is a list of articles representing the sum of the investigation already made on the commentary:
B. Hauréau, ‘Commentaire de Jean Scot Érigène sur Martianus Capella,’ Notices et Extraits des manuscrits de la Bibliothèque Impériale, xx, 2 (1862), 1-39.
Establishment of the identity of the commentary. Description of the manuscript C. Transcript of most of the glosses on Book iv.
M. Manitius, ‘Zu Dunchad und Johannes Scottus,’ Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, xxxvi (1911), 57-60.
Five parallel passages in Dunchad and John the Scot, and three parallel passages in Remigius and John the Scot. Transcription of folio 47r of C.
Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters (Munich, 1911), I, 335-339.
General discussion of the commentary.
‘Zu Dunchads und Johannes Scottus’ Martiankommentar,’ Didaskaleion, i (1912), 157-172.
Transcription of part of Book i.
Didaskaleion, ii (1913), 43-62.
Transcription of selected glosses from Book ii and Book iii.
M. Mélandre, ‘Iepa ou Scot Erigène,’ Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du moyen age, vi (1931), 277-286.
Use of a few glosses,
E. K. Rand, ‘Die Glossen des Johannes zum Martianus Capella,’ Quellen und Untersuchungen zur lateinischen Philologie des Mittelalters, i (1906), 81-82.
Several more quotations from Remigius to confirm Hauréau’s proof that John the Scot was the author of the commentary.

 [1 ] These may be synonyms, definitions, identifications, or etymologies.

 [2 ] Although this is of common occurrence in John the Scot’s works, it is quite unusual in other writers of the ninth century, with the exception of Lupus of Ferrières. Cf. M. L. W. Laistner, Thought and Letters in Western Europe (London, 1931), 205-211.

 [1 ] This notion of the meaning of catalectic is found elsewhere. The gloss on 55,4 reads: ‘Metrum catalecticum; κατά post, λέξις dictio, id est ubi remanet syllaba post pedem.’

 [1 ] Hauréau (Notices et Extraits, xx, 2 [1862], 9-39) has made a very important study of the material on dialectic found in the commentary.

 [2 ] 1, 1 (Migne, P. L., cxxii, 358).

 [1 ] A necessary postulate to the system propounded in the De divisione naturae is the freedom of the will by which the soul is permitted to make its choice between obedience to divine law and consequent elevation on the one hand and transgression of the law with attendant degradation on the other. John’s theory of the source of evil would not stand otherwise. Cf. Migne, P. L., cxxii, 944.

 [2 ] Cf. also 8, 16.

 [3 ] Cf. also 8, 8. Cf. Commentarius in Evangelium secundum Joannem (Migne, P. L., cxxii, 310).

 [1 ] This theory is elaborated in the De divisione naturae (Migne, P. L., cxxii, 954-955).

 [2 ] P. Duhem, Le Système du monde (Paris, 1915), iii, 44-162.

 [3 ] De architectura, ix, 1, 6.

 [4 ] Comment. in Somn. Scip., 1, 19.

 [5 ] Comment. in Timaeum, cviii, cix.

 [6 ] De nuptiis, 449, 26.

 [7 ] Cf. also 9, 6.

 [8 ] Migne, P. L., cxxii, 697-698; 719-723; H. Bett, Johannes Scotus Erigena (Cambridge, 1925), 49; M. L. W. Laistner, Thought and Letters in Western Europe, 174-175.

 [1 ] Duhem (op. cit., 61) noticed that John the Scot attributed this same theory to Plato in the De divisione naturae, iii, 27 (Migne, P. L., cxxii, 698): ‘Planetae vero, qui circa eum volvuntur, mutant colores secundum qualitatem spatiorum in quibus discurrunt, Iovem dico et Martem, Venerem et Mercurium, quae semper circulos suos circa solem peragunt sicut Plato in Timaeo edocet.’

 [1 ] This is the subject which brought Virgilius of Salzburg into conflict with St Boniface and to trial for heresy. Cf. H. Krabbo, ‘Bischof Virgil von Salzburg und seine kosmologischen Ideen,’ Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, xxiv (1903), 1-28; also M. L. W. Laistner, Thought and Letters in Western Europe, 145-146.

 [2 ] These few remarks do not by any means exhaust the material which John presents. No attempt has been made to call attention to parallels in his other works.

 [3 ] There is a discussion of Dunchad in Appendix iii.

 [4 ] Cf. Gesch. der lat. Lit. des Mittelalters, i, 336-337.

 [5 ] Cf. ‘Martianus Capella and his Ninth Century Commentators,’ Bulletin of the John Rylands Library, ix (1925), 137-138.

 [6 ] Cf. ‘Notes on Greek from the Lectures of a Ninth Century Monastery Teacher,’ op. cit., vii (1923), 421-456.

 [1 ] The citation of three opinions on a single word helps to confuse the issue. It almost obliges one to consider the possibility of the existence of more than one earlier commentary.

 [2 ] There are no real contributions in the glosses on De arithmetica. Aside from Euclid’s Elements, Nicomachus of Gerasa’s treatise (perhaps in the translation of Apuleius) had formed the basis of Martianus Capella’s work. Since it, again, was the source of the works of Cassiodorus, Isidore of Seville, and Boethius on arithmetic, all of which were probably available to John the Scot, there was no new material to add.

 [3 ] Almost equally barren are his elucidations of the De grammatica. One bit of additional information on the subject of the indication of the Greek aspirate may have come from Isidore (103, 6: cf. Isidorus, Etymologiae, i, 19, 9). The opinions of St Augustine (De musica, vi, 17, Migne, P. L., xxxii, 1192) and Aulus Gellius (Noctes Atticae, ii, 25, 2) are cited in connection with the word ‘analogia’ (114, 19). Throughout the commentary, John the Scot analyses the meters of the verses (there are fifteen varieties), but I have been unable to trace his authority on the subject in any one of the several manuals De arte metrica (cf. Keil, Grammatici Latini, vi) which must have been at his disposal. One grammatical gloss found in the section on astronomy (423, 17) deals with a point of orthography. The commentator names Cassiodorus as his authority. It appears to have come from Cassiodorus’ De orthographia, v (Keil, Grammatici Latini, vii, 176), although the same information is found in Alcuin, De orthographia (Keil, Grammatici Latini, vii, 298), but without reference to Cassiodorus.

 [4 ] It is altogether possible that an adequate treatment of a subject which was not one of his major interests may account for the paucity of informational glosses on the subject of music. At any rate, he betrays no knowledge of Aristides Quintilianus, but may well have been familiar with the works of Boethius and Cassiodorus.

 [1 ] 7, 10: cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum, ccxix, ccxx, ccxxii; 490, 15: cf. Chalcidius, op. cit., xxvi-xlix. In both instances the commentator cites his authority.

 [2 ] 13, 1: cf. Macrobius, Comment. in Somn. Scip., i, 10, 7-16. Here he quotes Macrobius to disagree with him.

 [3 ] 11, 8: cf. Macrobius, op. cit., ii, 1, 4-8; ii, 3, 13-15. One quotation from Macrobius I have been unable to locate. ‘Macrobius autem dicit proprium nomen Iovis est H APXH, id est principium, H VIII, A I, P C, X DC, H VIII’ (365, 21). Another instance of the same thing is ‘H Y C H octo, Y cccc, C cc’ (74, 16). In using this gloss, Remigius names Macrobius as John’s source. In view of these references, it is interesting to note that with regard to the De divisione naturae Duhem (Le Système du monde, iii, 47) remarks, ‘Il ne paraît pas que Scot Érigène ait subi l’influence de Macrobe, bien qu’on lui attribue des extraits de cet auteur.’ Cf. P. M. Schedler, ‘Die Philosophie des Macrobius und ihr Einfluss auf die Wissenschaft des Christlichen Mittelalters,’ Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, xiii, i (1916), iii, ‘Im 9 Jahrhundert wird Macrobius als Quelle verwendet in den Martiankommentaren des Johannes Scotus Eriugena und des Dunchad.’

 [4 ] 13, 23: cf. Chalcidius, op. cit., lxxi.

 [5 ] 427, 6: cf. Plinius, Hist. nat., ii, 44; 455, 5: cf. Plinius, op. cit., ii, 78; 456, 10: cf. Plinius, op. cit., xviii, 324. In several instances Pliny and Bede supply practically identical information: cf. 449, 8 and Plinius, op. cit., ii, 56, and Beda, De rerum natura, xxii (Migne, P. L., xc, 240); also 427, 6 and Plinius, op. cit., ii, 44, and Beda, op. cit., xiii (Migne, P. L., xc, 211), and Isidorus, Etym., iii, 66, 2.

 [1 ] 293, 21: cf. De sideribus, i, 1 (J. C. Wernsdorf, Poetae Latini minores, v, 1, p. 520).

 [2 ] 293, 21: ‘Aratus vero dicit Arcturum quasi ἄρκτου taurum, id est taurum aquilonis et Septemtrionem significat maiorem et minorem.’ This reference appears in neither the Διοσημεɩ̑α, the Φαινόμενα, nor the incomplete translations of Cicero, Germanicus, and Avienus.

 [3 ] 295, 14: cf. Plinius, op. cit., ii, 186; 297, 3: cf. Plinius, op. cit., ii, 166. One quotation from Pliny eludes discovery, 298, 11: ‘Supernatem dicit parte ab oriente ad occasum quam ambit oceanus, ut Plinius ostendit.’

 [4 ] 300, 3: cf. Beda, De rerum natura, xxxi (Migne, P. L., xc, 431). There is no evidence to show that John the Scot used Pomponius Mela’s De situ orbis, Aethicus’ Cosmographia, or Dicuil’s De mensura orbis terrae, in spite of the fact that they were popular in the ninth century.

 [5 ] It is as a critic that he handles Martianus Capella’s treatment of dialectic in several instances. Cf. 174, 11, ‘In hoc loco confundit duas cathegorias . . .’; 175, 13, ‘Hic iterum confundit relativa et qualitativa . . . ’

 [6 ] Notices et Extraits, xx, 2 (1862), 7-39.

 [7 ] Hauréau (op. cit., 26-29) notes two cases in which John the Scot seems to have used the Decem categoriae. Cf. 166, 3 and Cat., ii, 2; 168, 11 and Cat., v, 1.

 [8 ] Mélandre (‘Iepa ou Scot Erigène,’ Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du moyen age, vi [1931], 277-286) believes that the glosses on the Isagogae of Porphyrius which are known as the work of an unidentified Iepa are actually the work of John the Scot.

 [9 ] 158, 13: ‘formas Secundum Augustinum species differt a forma . . .’; cf. Pseudo-Augustinus, Decem categoriae, vii (Migne, P. L., xxxii, 1424, 1425).

 [10 ] 157, 17: cf. Boethius, Dialogus I in Porphyrium, (Migne, P. L., lxiv, 29).

 [11 ] 166, 3: cf. Boethius, In Categorias Aristotelis, i, (Migne, P. L., lxiv, 169-177); also 168, 11 and Boethius, op. cit., 174.

 [12 ] 157, 6: cf. Boethius, In librum Aristotelis De interpretatione, i, (Migne, P. L., lxiv, 294, 295). It may be of some slight significance that a copy of this work is found in C.

 [1 ] 157, 5: cf. Isidorus, Etym., ii, 25; ii, 26, i, 5; ii, 27, 4.

 [2 ] 166, 6: ‘A quibusdam post substantiam quantitas ponitur, a quibusdam qualitas.’ In the first group fall Cassiodorus, Institutiones, ii, 10 (ed. R. A. B. Mynors, Oxford, 1937), Isidorus, Etym., ii, 25, 5, and Boethius, In Categorias Aristotelis, ii (Migne, P. L., lxiv, 201); in the second, Martianus Capella, 170, 11, Boethius, In Porphyrium commentaria, i, (Migne, P. L., lxiv, 75), and Chalcidius, Comment. in Timaeum, cccxxxiv.

 [3 ] 6, 20: ‘Quod Tullius in primo De rethorica libro ait, “Eloquentia sine sapientia numquam profuit, sepe nocuit; sapientia vero absque eloquentia sepe profuit, numquam nocuit.” ’ Evidence that John was familiar with Cicero’s rhetorical works is found in his introduction referring to Martianus Capella’s background: ‘Marci quoque Tullii Ciceronis discipulum fuisse . . . quisquis eius scripta prospexerit non negabit. Ipsius quippe solius in libro quem scripsit De rethorica exemplis utitur et argumentis.’

 [4 ] 214, 12. A section of the Appendix is devoted to this rather remarkable phenomenon.

 [5 ] 214, 4: ‘Corax inventor fuit rhethoricae artis, Tisias usitator.’ Both these names appear in Cicero’s De oratore (1, 91) and the Brutus (12). In the second instance, Cicero seems to be paraphrasing a part of what is considered the lost Τεχνῶν συναγωγή attributed to Aristotle. Cf. V. Rose, Aristotelis fragmenta, 137, p. 118; also Quintilianus, Instit. orat., iii, 1, 8-13; ii, 17, 7, and Victorinus, In Rhetoricam M. Tullii Ciceronis (K. Halm, Rhetores Latini minores) ii, 2.

 [6 ] In spite of the great similarity of material and treatment, I can find no positive evidence of John the Scot’s use of the Ad Herennium. Vague reminiscences of Cicero’s Topica and Boethius’ commentary on it found in the glosses on both rhetoric and dialectic are entirely inconclusive. Of the lesser writers on the subject of rhetoric (Halm, Rhetores Latines minores), only Victorinus seems a possible source, but no clear parallels can be shown.

 [7 ] M. L. W. Laistner (‘Fulgentius in the Carolingian Age,’ in Essays in Honour of M. Hrushevsky, Ukrainian Academy of Sciences No. 76, 1 [Kiev, 1928], 445-456) discusses the glosses for which Fulgentius is the source which occur in the parts of the commentary published by Manitius. He cites 19, 17 and Mitologiae, i, 15; 36, 4 and Mit., i, 10; and 50, 17 and Mit., i, 21. Besides these glosses which agree with Fulgentius, Laistner points out the interesting phenomenon of John the Scot’s disagreement with Fulgentius: ‘In one place John refers to the author by name, calling him briefly Fabius (ut Fabius placet, 30, 16: cf. Mit., i, 8). Moreover it is in this very passage that he disagrees with Fulgentius about the interpretation of the name Atropos. This is not an isolated case, for the derivation of the name of Heracles (67, 5: cf. Mit., ii, 2) and his interpretation of Saturn with his sickle (211, 6: cf. Mit., i, 2) differ from those of the older writer.’ Several other instances of the use of Fulgentius might be noted, as 7, 16: cf. Mit., ii, 1; 286, 10: cf. Mit., i, 21; 480, 19: cf. Mit., iii, 10.

 [8 ] 6, 8: cf. Fabulae, 192; 67, 5: cf. Poet. Astron., ii, 20.

 [9 ] 6, 8: cf. Georg., i, 138; 12, 11: cf. Aen., viii, 402; 210, 13: cf. Aen., vi, 582.

 [1 ] 10, 6: cf. Sat., i, 17, 51-52; 36, 14: cf. Sat., i, 20, 10; 293, 21: cf. Sat., i, 3, 15.

 [2 ] 6, 20: cf. Myth. I, 119.

 [3 ] 26, 11: cf. De civ. dei, vii, 1-3; 6, 1: cf. De civ. dei, viii, 8; 29, 8: cf. De civ. dei, iv, 8.

 [4 ] 33, 6: cf. Etym., viii, 11, 31.
Since the original sources are regularly paraphrased rather than quoted, it is difficult at times to determine which one was the actual source of John the Scot when several available authors present the same facts. One example of this is the gloss on ‘Quirinus’ (27, 13), ‘Quirinus ipse est Romulus qui sic vocatur quod semper hasta utebatur, quae Sabinorum lingua quiris dicitur.’ For this there are two possible authors, Servius and Isidore. The former says (Aen., i, 292), ‘Romulus autem ideo Quirinus dicitur, vel quod hasta utebatur quae Sabinorum lingua curis dicitur.’ Isidore uses almost the same words (‘Etym., ix, 2, 84), ‘Quirinus dictus est Romulus, quod semper hasta utebatur, quae Sabinorum lingua curis dicitur.’ The same information is found in Macrobius (Sat., i, 9, 16). The difference in wording makes it unlikely that John used Ovid’s Fasti (ii, 475-477). Cf. J. G. Frazer, Fasti of Ovid (London, 1929), ii, 396.

 [5 ] There are over fifty instances of the use of material from Isidore.

 [6 ] 210, 12: cf. Collectanea, 9, 6-7; 34, 18: cf. Collectanea, 27, 36, 37.

 [7 ] 163, 15: cf. Aen., vi, 21-22; 295, 6: cf. Georg., i, 240; 210, 12: cf. Aen., vi, 240.

 [8 ] 519, 7: cf. Evang. Hist., Praef., i.

 [9 ] 5, 15: cf. Fasti, vi, 291-292. This may be quoted from Isidore (Etym., viii, 11, 68).

 [10 ] 163 15.

 [11 ] 163, 15: ‘Et videbit omnis caro salutare Dei.’ Cf. Prophetia Isaiae (P. Sabatier, Bibliorum Sacrorum Latinae versiones antiquae seu Vetus Italica et Vulgatus (Paris, 1751), xl, 5: ‘Et videbit omnis caro salutare Dei.’

 [12 ] The use of ‘cum’ with an ablative of means, the use of the possessive genitive of the reflexive pronoun in place of the reflexive adjective, and ‘quod’ and ‘quia’ clauses as substitutes for indirect discourse constitute the main exceptions.

 [1 ] This is not a transliteration of the Greek ‘ζωγραϕία’ used by Plato in the sense of the art of painting, but it is made on the analogy of ‘cosmographia’ and is defined as ‘pictura animalium.’

 [2 ] That this practice is very conspicuous in his translation of the Greek treatises of the Pseudo-Dionysius, has been pointed out by P. G. Théry in his article on ‘Scot Érigène, Traducteur de Denys,’ Bulletin Du Cange, vi (1931), 243-247. None of the words which are here quoted from the Martianus commentary are cited by Théry, but he has listed dozens of words comparable to them.

 [1 ] In almost all cases where John the Scot has been misled by a poor text, it has been necessary to retain the corrupt form in this edition of the commentary.

 [2 ] For a discussion of the subject and bibliography cf. P. G. Théry, op. cit., 202-224.

 [3 ] As was the case with certain corrupt Latin words, so some Greek forms which do not exist have had to be retained in the text in order that the explanation which depends upon them may have some meaning. Apparently the word ‘τη̑ξις’ was known to John the Scot as ‘τέξ,’ otherwise one whole gloss is meaningless. He says: ‘caudam vero suam devorare Cauda anni hiemale tempus est quod omnem honestatem florum et frugum, quae ceteris temporibus et nascitur maturatur et colligitur, veluti draco vorax consumit. Nomen autem ipsius quod numerum anni suis litteris continet comperimus esse τέξ, et in his enim tribus litteris numerus anni qui est ccclxv colligitur: ξ quippe lx, ε V, τ trecenti; τέξ autem ab eo quod est τέκων, abiecta ων syllaba, factum est quod nomen anno convenit. Nam τέκων Greci dicunt omne volubile.’ (33, 8).

 [1 ] Cf. pp. v-vi.

 [2 ] The average page is 0.270 × 0.220 m.

 [3 ] In spite of this fact, I am not convinced that more than one scribe is responsible for the text.

 [4 ] Cf. W. M. Lindsay, Notae Latinae (Cambridge, 1915), 219: ‘The ancient Nota, a syllabic suspension qū “q(uam)-u(is)” survives in Boulogne 63 (Ags. script of St. Bertin “8 cent.”) folio 20r (in the letter of Consentius to St. Augustine). The other scribes of our period content themselves with substituting the “quam” symbol for the first syllable.’

 [5 ] There are also arbitrary abbreviations such as gn̄t for genetivus, sub for subaudis, uerb for verbi gratia, and sign̄f for significat. uumacrital for verbi gratia occurs twice. (Cf. 447, 14: ‘uumacr Haec nota verbi gratia significat.’)

 [1 ] Appendix iii is devoted to a general consideration of the commentary of Dunchad.

 [2 ] These cases would tend to support the hypothesis that the Irish influence in the tradition of the Annotationes was no further away than the scribe who wrote C. Besides these examples of typical Irish orthography, i.e., the omission of the second of double consonants, the omission of h, the misuse of e for i, there are scores of instances of other Insular peculiarities, e.g., superfluous h, ‘rhethorica’ (85r, 5); doubling of a single consonant, ‘diffinitionem’ (78v, 13); and the use of i for e, ‘dirivatur’ (48r, 22). There are several instances of the mistaking of ‘nam’ for ‘non’ (78v, 18 and 47r, 8), which Blanche B. Boyer (‘Insular Tradition in the Ancient Scholia of Juvenal,’ Classical Philology, xxix [1934], 246) cites as a characteristic of Insular tradition.

 [1 ] In the phenomenon of the two versions Hauréau (Notices et Extraits, xx, 2 [1862], 8) sees evidence for the belief that the manuscript is the actual autograph of John the Scot.


 [[ Print Edition Page No. 1 ]] 

IOHANNIS SCOTTI
ANNOTATIONES IN MARCIANUM*


 [[ Print Edition Page No. 2 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 3 ]] 

HUIUS fabulae auctorem Martianum comperimus fuisse Cartagi-
niensem genere, nec non et Romanum civem, unde et Latiari
ritu τετράνομος, hoc est quattuor nominibus, nominatus est, Mar-
tianus quippe, Minneus Felix et Capella vocatus; Martianus quidem
proprio nomine, Minneus vero ex colore, ut aiunt, quia rufus erat, 5
Felix nescimus feliciterne vixit necne, Capella autem, quia sicut quedam
satyra sive nutrix eius sive admonitrix fuerit, suis scriptis non aperte
patet, eum nominavit, lascivus ex petulantia poetica, instabilis dum
debuit et fortassis non quod ita fuerit, sed quod ita fuisse finxerit phi-
losophus esse, veluti quidam histrio nominatus est, falsa quippe poetico 10
usu veris philosophiae rationibus intermiscuit. Eundemque Martianum,
dico, utriusque lingue, Grece videlicet et Latine, sui operis textura
peritissimum fuisse manifestissime proclamat. Marci quoque Tullii
Ciceronis discipulum fuisse, sive vivente illo sive obeunte floruerit,
quisquis eius scripta prospexerit non negabit. Ipsius quippe solius 15
in libro quem scripsit De rethorica exemplis utitur et argumentis. Volens
autem de septem liberalibus disciplinis scribere, fabulam quandam de
nuptiis Filologie et Mercurii finxerat, nec hoc sine acutissimi ingenii
obtentu; Philologia quippe studium rationis, Mercuriusve facundiam
sermonis insinuat, quasi simul veluti quodam conubio in animas sapi- 20
entie studia discentium convenerint, absque ulla difficultate ad artium
liberalium notitiam habitumque pervenire promptissimum est.

3, 5 Camenam non generalaem hic dicit quia omnis Musa bene canens
Camena dicitur, sed quia omnium in nuptiis canentium magistra est
Venus; non inmerito eam Camenam vocavit quam postea apertissime 25
genitricem asserit Hymenei. Si autem vis nosse aethimologiam nominis
Hymenei, cognosce tres membranulas in corporibus esse animantium,
quarum quidem duas esse in virili sexu, tres vero in femineo, medicinalis
physica comprobat. Membranula quippe cerebri quam Greci μήνιγγα[[29]]
dicunt, [fol. 47v] ex qua diverse fistulae quinquepertiti sensus profluunt, 30
communis est omnibus sive rationabilibus sive inrationabilibus ani-
mantibus. Item membranula que dividit inter ilia, hoc est inferiora
ventris viscera et superiora pectoris, iecur cor et arterias, quam Greci
ϕρήν dicunt, ex qua frenetici vocantur, omni sexui communis est.
 [[ Print Edition Page No. 4 ]] 
Membranula autem ventris in qua puerperia concipiuntur et feminei
sexus proprium est, et a Grecis ὑμήν vocatur, inde Hymeneus qui cor-
poralibus presidet conceptionibus ut poeticae fabule fingunt. Uni-
versalis mundi huius visibilis structura quatuor contexitur elementis:
5 igne videlicet, aere aqua et terra, quorum elementorum dico singula
proprias possident qualitates; ignis quippe qualitas est caliditas, aeris
humiditas, aquae frigiditas, terrae ariditas. Ex quibus iiii qualitati-
bus sex sizygias, id est coniugationes, naturali copula confici fysica per-
hibet ratio. Quarum iiii inmediate, id est nullius medietatis indi-
10 gentes sunt, ideoque sibimet connexae dicuntur. Nam caliditas ignea
terrene ariditati copulata, nulla medietate interposita, unam efficit
sizygiam; alteram similiter eadem ignea caliditas aerie coniuncta
humiditati immediate perficit; tertiam frigiditas aquosa humidis halati-
bus adiuncta; quartam deinde postremamque eadem liquida frigiditas
15 cum pulverulenta terrena siccitate determinat sizygiam, et hae sunt quas
nexas philosophi dicunt coniugationes. Duae vero residuae sibi invicem
absque medietate adiungi non valent, contradicente qualitatum diversi-
tate, ideoque eas mediatas, hoc est medietate copulatas, phisici appellant,
ac per hoc et dissonas. Non enim caliditas ignis cum contraria aquatica
20 frigiditate sine aeria humiditate interposita efficit sizygiam. Similiter
humiditas aeris cum terrena siccitate copulam non gignit, nisi mediante
aquarum frigiditate, sed et hoc per vices, id est per vicissitudines tem-
porum. Non enim simul uno eodemque temporis intervallo humiditas
aeris caliditatem ex igne recipit, et frigiditatem ex aqua; eadem ratione
25 frigiditas aque non simul aerie humiditatis et ariditatis terrene capax
est. Siquidem videmus aquam frigidam congelatam terrene ariditatis
similitudine, moxque solutam aerie humiditatis [fol. 48r] et volubilitatis
naturam recipiens. His rationibus consideratis in laude Hymenei
Marcianus hunc versum posuit.

303, 8 complexuque sacro dissona nexa foves Dissona quidem quae
sine medietate coniungi non possunt; nexa vero quae absque medietatis
adminiculo sibi invicem iunguntur insinuare volens.

4, 2 Gratia trina dedit Tres Gratias veluti tres deas, Iovis Iuno-
nisque filias uno eodemque nomine vocatas, poete finxerunt. Quarum
35 officium est proprium bene psallentibus cantantibusque nec non rhetori-
zantibus quasi tria dona, vocem vultum gestum, hoc est honestos corporis
motus, distribuere. Quae quidem cum tres sint, propter indiscretam
 [[ Print Edition Page No. 5 ]] 
administrationis potentiam, veluti una quaedam dea a Martiano vocata
est, dicente Gratia trina dedit.

4, 7 incrementis lustralibus hoc est augmentis aetatis suae quin-
quennalibus. Lustrum proprie dicitur quattuor annorum spatium.
Non enim sol ad initium cursus sui pervenit priusquam quater sig-5
niferum lustret et quinto anno incipiente denuo eisdem horis locisque
sideralibus annum suum inchoet.

decuriatum verticem antiquum caput. Decuriatus autem dici-
tur qui de ordine curiae merito morum et provectae aetatis dignus fide
apud Romanos existimabatur.10

4, 10 nictantis antistitis hoc est vigilantis presulis et est Grecum
verbum nicto, quod Latine dicitur vigilo vel pernocto; nictantis itaque
veluti pernoctantis dixit. Nox quippe a Grecis νὐξ dicitur.

4, 11 ΓϒΜΝΟΛΟΓΙΖΕΙΣ exercitas vel philosopharis; verbum Grecum
γυμνολογίζω, cuius propria interpretatio est exercito.15

4, 14 ΕΓΕΡΣΙΜΩΝ surrectionum vel mutationum, ἐγέρσιμα quippe
a Grecis dicitur fabula composita de mutatione seu resurrectione homi-
num in deos, et derivatur a verbo ἐγείρομαι, id est surgo vel moveor.

4, 15 nec liquet id est nec clare cernis, et est sensus: Miror cum opus
perspicuum de mutatione hominum in deos notissimum tibi sit, cur non20
liquido perspicis meum propositum esse de nuptiis Philologiae et Mer-
curii, deque eiusdem Philologie in deam transformatione, cuius operis
exordium ex Ymenei laude qui nuptiis praeest oportuit praelibari.

4, 16 scaturrigines dicuntur aquarum fontes crebro sparsimque
surgentes. Dicitur quippe scaturrigo veluti scatens origo.25

4, 18 marcescentes defitientes. hiemali pervigilio hoc est longissi-
mis veluti hiemalibus vigiliis. comminiscens increpans, minas faciens.
Satyra Satyre seu satyre dicuntur poete seu poetrie facetis carminibus;
ludentes [fol. 48v] satyrae enim χορευταί, id est choriales, in choro
videlicet cantantes appellantur.30

5, 2 preclues id est valde gloriosi; κλέος quippe a Grecis gloriosus[[31]]
dicitur, preclues ergo quasi praecleas, mutata e littera in u. Non enim
ad rem pertinet si quis existimet a verbo cluo derivari, id est ausculto,
nisi forte quis dixerit liberos preclues vocari eos qui iussis patrum aus-
cultant.35


 [[ Print Edition Page No. 6 ]] 

5, 5 bearet adiectio natorum videlicet multiplicatio.

5, 6 dissultaret divulgaret, id est nuptiarum videlicet beatitudinem.

5, 5 deditum mundo hominibus plane a diis concessum.

5, 6 triviatim passim, vulgo per competa viarum; via quippe a Grecis
5 et τρίβος dicitur et ὁδός.

5, 7 Euagrius musicus fuit et poaeta antiquissimus.

caecutientis orbati. Caeci quippe cecutientes vocantur a seva
cecitate seu a cicuta herba videlicet oculis nociva.

Meonius sicut et Euagrius antiquissimus poetarum fuit.

105, 8 epica Epicum carmen dicitur quod epicis, id est laudabilibus,
conficitur pedibus. Ἔπος enim a Grecis laus dicitur. Pedes enim
laudabiles sunt: iambus trocheus spondeus dactilus anapestus et ex
his compositi. Epici carminis est exemplum apud Virgilium: ‘Arma
virumque cano, Troie qui primus ab oris,’ apud Horatium: ‘Mecenas
15 atavis edite regibus.’ Sed si epica lyrico adiungantur sono, hoc est cum
lyra cantentur, non solum epica verum sed etiam lyrica poete vocant.[[18]]

5, 11 promptior fides Promptior Fides, devotior Fides dearum est
una de qua poeta ‘Cana Fides,’ inquit, ‘et Vesta.’

aruspicium dicitur quasi are inspectio, que veluti specialis et princi-
palis20 dea deorum sacerdotibus quos pontifices vocat preesse perhibetur.

5, 14 exorata placata. matrona id est Iunone. provenire adesse,
impetratum, et est talis sensus: Dea Fides custos deorum sacerdotes in
testimonium convocat ut et ipsis cum illa contestantibus comprobaretur.
Quod si contigisset ut homines de suis causis dubitantes, multis sacrificiis
25 immolatis, certum Iovis responsum consulerent, et ille quadam duritia
multis hostiis placari nolens, mortaliumque vota spernens, certum
consultum reddere negarit; mox ut illi homines meliori consilio utentes,
incassumque Iovi sacrificasse cognoscentes, ad Iunonem conversi eamque
sacrificiis placantes, omne quod prius ipse Iovis non concesserit, ipsius
30 Iunonis dico humanitate ac veluti feminea facilitate [fol. 49r] interposita,
absque ulla hesitatione venire dubium non sit. Hic phisicam tangit:
terra quippe cum sit sicca et arida, eiusque seminibus ipsa nimia siccitate
non solum marcescentibus verum etiam morientibus, naturali appetitu
 [[ Print Edition Page No. 7 ]] 
auxilium postulat ab ignea qualitate, ex qua omnia quae de terra et
aqua nascuntur, ut nascantur moventur. Sed si humiditas aeris, in
cuius significatione Iuno interponitur, non fuerit posita, nequaquam
caliditas ignis ariditati terrae potest succurrere, nam ignea potestas per
humiditatem aeris et frigiditatem aquae omnia quae nascuntur de terra5
et auget et nutrit. Id ipsum est quod sequitur et quicquid ille usque
removere.

5, 16 delenitum deletum, aboletum.

5, 15 ex prompta sententia hoc est definita et prolata ac si dixerit:
Igneam caliditatem in his nihil quae seu de terra seu de aqua nascuntur,10
nisi per aerie humiditatis interpositionem, agere posse. Parcas autem
intellige insolubiles diversarum qualitatum necessitates. Aiunt quippe
phisici nihil ex caliditate ignis et ariditate terrae quamvis unam imme-
diatam syzygiam effecerint, nisi interiecta aeris humiditate frigiditateque
aquae adiuncta, nasci posse. Hinc est quod quidam poetarum alludit,15
dicens,

Nil aliud Vestam quam vivam intellige flammam,

Nataque de flamma corpora nulla vides.

Tres autem Parcas poetae fingunt veluti tres cancellarias arcarias sen-
tentiarumque ipsius custodes, quarum nomina sunt Cloto Lachesis20
Atropos, de quibus suo loco disputandum.

5, 18 Diti propositum Dis ipse est Pluto et Orcus et Acheron; ipse est
frater Iovis, Saturni et Reae filius.

5, 19 idque Portuno Portunus Iovis atque Leucotheae, id est Aurore,
filius. Portunus autem dicitur quia navigantibus portum prestat.25
Gradivum Gradivus Mars dicitur quasi gradiens divus ad bellum vi-
delicet, vel quasi κράτος divus, id est potens divus. Kappa littera[[27]]
est versa in gammam frequenti usu Grecorum, nam et τραγῳδίαν pro
τρακῳδίαν dicunt.

Nerienis uxor Martis que Nerine dicitur quia filia Nerei a poetis30
fingitur.

5, 20 Aesculapius filius Apollinis artis medicine maximus repertor.

5, 21 Ope coniuga Ops et Cybebe et Berecinthia et Rea vocatur, quam
 [[ Print Edition Page No. 8 ]] 
matrem omnium deorum fabulae fingunt, uxor Saturni quae propterea[[1]]
Ops et Cybebe nominatur, quoniam in significatione terrae quae et
fertilis est et solida frequentissime ponitur a poetis.

5, 22 permulsa placata. mestissimus deorum senex Saturnus dicitur
5 aut quia veluti senectute confectus, tardissimus, ac per hoc mestissimus
errantium cursum peragit suum, seu quod a filio suo Iove et castratus
est et suo regno expulsus, non [fol. 49v] inmerito fingitur mestus.

6, 1 Ianus bifrons dicitur quia et transactum respicit et incipientem
prospicit annum; sepe etiam quadrifrons depingitur, dum in significa- [[9]]
10 tione iiii mundi climatum aut iiii anni temporum a poetis divulgatur.

6, 2 regina Memphicica id est Egyptiaca Isis est filia Inachi, quae
perenni mestitia mariti sui [An]tifonis interempti repertum planxit
cadaver, inde Memphis et Stix, palus illa in qua cadaver est inventum,
a poetis vocitata; Memphis quidem querela, Stix vero tristitia. Semper
15 enim Isis tristis querebatur mariti sui interitum.

6, 6 Cyllenius vocatus Mercurius a Cylleno monte Archadiae.

6, 8 mater anxia mater tristis. Merito tristis mater Mercurii efficitur,
nam cum unicum filium haberet Mercurium, eumque celibem palestricis
luctationibus semper cum Apolline deditum ac per hoc uxorem ducere
20 non curantem, nepotum beatitudine privatam se cernebat. Ideoque [[24]]
per singulos annos dum suus filius partem illam signiferi quae Tauri
nomen sortita est ubi illa inter ceteras suas sorores fixa peragraret, in
sententia ducende uxoris materna exortatio conpellebat. Matrem
autem Mercurii Maiam, id est nutricem, Athlantis filiam fabulae fingunt;
25 Athlas autem interpretatur sustinens. Illum quippe montem prae
nimia sui altitudine veluti suis humeris celum sustinere fabulose ferunt.
Cuius filias septem Pliades veluti πλείστας, hoc est plures, Grai vocant,[[27]]
quarum nomina sunt: Στερόπη Μερόπη Κελαινώ Μαɩ̑α ‘Aλκυόνη Ταυγέτη
Ἠλέκτρα.

306, 9 Zodiacteus ipse est signifer. Signa quippe a Grecis ζώδια
vocantur veluti ζῶα ζῶντα, hoc est viva animalia. Mendax siquidem
Gretia animalium formulis caelestem implevit speram.


 [[ Print Edition Page No. 9 ]] 

6, 11 palestra dicitur ἀπὸ τοῦ παλαίειν, hoc est a luctatione.[[1]]

6, 13 renidebat splendebat.

6, 11 lacerti dicuntur humeri venarum nodis et nervorum solidati
quod maximum corporalium virium indicium est.

6, 12 toris humeris.5

6, 14 clamis est vestis purpurea militibus atque palestricis apta.

6, 15 invelatum caetera hoc est nudum per cetera corporis sui membra,
praeter quod clamide tegebatur.

6, 16 ΚϒΠΡΙΣ a Grecis dicitur Venus et interpretatur mixtura. Phisici
enim miscendorum seminum potentiam ipsi stelle quae Venus dicitur 10
attribuunt.

6, 17 caelibatum castitatem, caelebs dicitur celo aptus.

6, 19 alternat versatur, movet. deliberatio est ambigua de rebus
agendis vel non agendis cogitatio.

6, 20 Sophiam sapientiam. In hoc loco si quis leges allegorie intentus 15
perspexerit, inveniet Mercurium facundi sermonis, hoc est copiosae
eloquentiae, [fol. 50r] formam gestare. Hinc est quod ipse Mercurius a
Grecis Hermes, id est sermo, vocitatur. Sermo siquidem eloquens et
copiosus rationabilis naturae qui in homine spetialiter intelligitur sub-
sistere maximum indicium est et speciale ornamentum. Sed quoniam20
ipse sermo quamvis copiosus et eloquentiae regulis ornatus videatur
inter homines currere, quod nomen Mercurii significare videtur; Mer-
curius enim dicitur quasi medius currens, quia sermo inter homines[[23]]
currit, non solum infructuosus et inutilis, verum etiam nocivus esse
perhibetur, nisi sapientiae pulchra atque modesta virtute veluti cuiusdam25
virginis intemerate sobrio atque modesto stabilitetur et moderetur
amore. Non fabulose igitur sed pulchre et verisimilitudine Cyllenius
formatur intemeratam sapientie pulchritudinem ardere. Hinc est
quod Tullius in primo De rethorica libro ait, ‘Eloquentia sine sapientia
numquam profuit, sepe nocuit; sapientia vero absque eloquentia sepe30
profuit, numquam nocuit.’ Quoniam vero sapientiae castitas moderata[[31]]
supervacui sermonis immoderateque eloquentiae effugit contagium, non
 [[ Print Edition Page No. 10 ]] 
immerito ad eternas virgines describitur migrasse et consortium incon-
taminatae eternitatis et integritatis in cuius significatione Pallas for-
matur numquam deserere voluisse.

7, 5 Mantice divinatio interpretatur quae similis sapientiae dicitur
5 quia prophetie virtus similitudinem pulcritudinis sapientiae semper
appetit. Omnis quippe divinatio si veridica est non aliunde formatur
nisi a sapientia, non inrationabiliter quoque.

7, 6 Pronoes id est Providentia; maior filiarum esse putatur Divinatio.
Nulla quippe providentiae maior species est quam illa quae, divino
10 instinctu illuminata, certam de preteritis seu presentibus seu futuris
pronuntiat sententiam. Minoris siquidem virtutis sunt cetere Provi-
dentiae filiae ut est Coniectura Aruspicina ceteraeque argumentationes
quibus rationabilis utitur vita.

7, 9 Apollini fuerat copulata Aperte divinatio divinatori copulatur;
15 non enim alterius dei debuit esse.

7, 10 Entelechia ut Calcidius in expositione Timei Platonis exponit
perfecta aetas interpretatur. Aetas quippe adulta ἡλικία a Grecis
dicitur. Entelechia vero quasi ἐντὸς ἡλικία, hoc est intima aetas.
Generalem quippe mundi animam Entelechiam Plato nominat, ex qua
20 speciales animae sive rationabiles sint sive racione carentes in singulas
mundani corporis partes sole administrante, vel potius procreante,
procedunt ut Platonici perhibent. Quorum sectam Martianus [fol. 50v]
sequitur asserens Psichen, hoc est animam, Entelechie ac Solis esse
filiam.

257, 11 educatam nutritam. speciosa hoc est rationis intelligentiae
pulchritudine ornata.

7, 13 corrogati convocati. diadema immortalitatem et aeternitatem
rationabilis anime figurate insinuat. Iovem quippe universitatem
totius mundi sensibilis philosophi qui de mundo disputant conantur
30 asserere; cui eternitatem quandam distribuunt per quasdam revolutiones
rerum ac temporum, non ut semper id ipsum ut vera aeternitas
permaneat, sed ut formulam quandam aeternitatis per suarum partium
revolutiones et redintegrationes habere videantur. Quam formulam
dico aeternitatis veluti quandam filiam Iovis, id est mundi visibilis,
35 Martianus quippe Platonicus existimat esse. De cuius capite tractum
 [[ Print Edition Page No. 11 ]] 
diadema rationabilis animae imponitur vertici. Eandem quippe aeter
nitatem per revolutiones temporum et mundi animarumque per apo-
strophiam, hoc est reversionem in diversa corpora, secta Platonica
distribuit.

7, 15 Iuno quoque In hoc loco plus fabulae quam phisice dinoscitur5
esse. Qualis enim ratio exstat ut Iuno quae in figura huius aeris ponitur
ligaturas crinium, hoc est contiguitatem virtutum, rationabili anime
existimetur prestare? Fabulose ergo fingitur ab Iove aeternitatem, ab
Iunone rationis connexionem, animae humane donari. Non desunt
tamen qui non irrationabiliter arbitrantur intellectum igni, rationem10
vero aeri, naturali quadam copula adiungi.

purgatioris auri Omnis splendor diversorumque colorum varietas
aeri datur. Quamvis enim causa colorum sit in solaribus radiis, nulla
tamen priusquam aeri misceantur coloris speciem effitiunt. Color
quippe in viriditate aeris sive in aqua sit sive per aquam in terra, luce15
superveniente, gignitur.

7, 16 Tritonia ipsa est Pallas et Minerva et Athena. Athena quippe
quasi Ἀθάνατος, id est immortalis; similiter Minerva quasi Μενέρυα,[[18]]
hoc est incorruptibilis; Pallas vero quasi Ἀπαλός, id est semper nova;
Tritonia quasi Τρίτη ἔννοια, hoc est tertia notitia, vocatur. Virtutem20
quippe immortalitatis animi notitie quae veluti tertia pars humane
constituitur animae sapientes distribuunt; tres siquidem sunt ra-
tionabiles [fol. 51r] naturae partes: αἴσθησις λόγος νοῦς, hoc est
sensus ratio animus. Non inmerito itaque Tritonia interulam, hoc est [[23]]
intimam suaeque nature proximam virtutem, rationabili animae largitur.25
Virtus quippe habitus animae est qui in quatuor partes dividitur, prudentiam
temperantiam fortitudinem iustitiam, quae non aliunde nisi
ex thesauris animi donantur.

7, 17 resoluto ricinio Ricinium est spinula qua crines solvuntur;
discrimen quippe virtutum quae quasi crines quidam anime non irra-
tionabiliter30 aestimantur ab animo procedit, qui non solum vitia a
virtutibus segregat, verum etiam ipsas virtutes a se invicem certis
diffinitionibus discernit.

strophioque Zonam quippe qua sibi invicem virtutes anime et
coaptantur et colligantur ab animo donari, quis dubitat? Quae zona35
veluti quibusdam flammis gemmarum, id est verarum ratiocinationum,
 [[ Print Edition Page No. 12 ]] 
de singulis virtutibus coruscat. Strophium dicitur ἀπὸ τοῦ στρέϕειν,
hoc est a redeundo quod in se ipsum instar circuli revertitur.

7, 18 coccum et amiculum hoc est amictus sacrati pectoris Minerve,
ornatum munimen sapientis consilii quo rationalis anima undique am-
5 bitur, non incongrue significat. Ut enim cor et pulmones intra septa
pectoris tutam possident sedem, ita vitalis rector spiritualibus flabris
incensus, non solum corporalibus sensibus verum etiam rationabilibus
affectibus, veluti in arce quadam cuiusdam civitatis praesidet. Pulcre
etiam pectus cocco indutum addidit, quia humores quibus natura
10 nutritur et augetur corporea, naturali administratione per occultos
pectoris poros, circa precordia primo colliguntur, ibique, ardentissimo
cordis igne qui pulmonum afflatibus sine intermixtione vivens veluti
in ardentes suscitatur flammas, in sanguineum colorem instar flammarum
quae coccineae qualitatis sunt mira quadam rubidine tinguntur.

157, 19 ramale laureum Lauream virgam Delius gestare depingitur
quia divinationis et coniecturae virtutem ipsi arbori phisica describit.
Quae virtus racionabili anime inesse divino instinctu, in cuius significa-
tione ponitur Apollo, tribuitur. Pulchre etiam auguria meatusque
siderum laurea Apollinis virga monstrari perhibentur, quia auguria
20 quae sive volatibus avium sive omnia quae iacturis fulminum humanis
consultibus ostenduntur astrologie quoque argumentationes, quantum
ad stellarum cursum situmque pertinet, plus coniecturae quae similitudinem
veri appetit quam [fol. 51v] verae intelligentiae probantur
habere, quamvis formula quadam probabilis divinationis contineri
25 perspicuum sit.

8, 1 Anie dicitur quasi ἀνὰ ἔννοια, id est recognitio. Potest etiam [[26]]
Anie quasi ἀνιεɩ̑σα, id est libertas, intelligi. Virtus quippe recognitione
originis suae qua ad imaginem et similitudinem creatoris sui condita
est, seu liberi arbitrii notitia, quo velut maximo dono et nobilitatis
30 suae indicio prae ceteris animalibus ditata est, rationabili nature ex
divinis thesauris concessa est atque donata. In qua virtute dico veluti
in quodam speculo clarissimo lumine renidenti dignitatem naturae suae
et primordialem fontem humana anima, quamvis adhuc merito originalis
peccati ignorantiae nebulis circumfusa, perspicit, et quoniam ex sapientiae
35 studiis et donis virtus recognitione originis suae et libertatis notitia
humane distribuitur nature, pulchre Sophia aditis Aniae speculum
spiritualis notitiae et donasse et immutabiliter finxisse describitur.


 [[ Print Edition Page No. 13 ]] 

8, 4 Lemnius ipse est Vulcanus, a Lemno insula in qua fingitur habitasse,
denominatus figurate autem; quemadmodum frater eius Iovis in signifi-[[2]]
catione aetherei ignis ponitur, ita Vulcanus in formula terreni. Hunc
fabulose maritum Veneris poete depingunt, Vulcanum volentes veluti
voluptatis calorem intelligi, unde et Lemnium quasi limnium, id est 5
stagnosum, eundem vocant; λίμνη quippe a Grecis stagnum, hoc est[[6]]
paludosa aquarum collectio, nominatur, ut per hoc intelligas non alibi
ardorem libidinis habitare, nisi in paludosis <locis> carnalis concu-
piscentiae ubi veluti quidam venere miscetur. Altiori vero et naturali
theoria quam nunc Marcianus detegisse videtur, Lemnius, id est terrenus10
ignis, sub figura generalis ingenii ponitur, ex quo veluti quidam igniculi
ad expellendas ignorantie nebulas rationabili incenduntur naturae. Ut
enim ignis invisibiliter omnem corpoream penetrat creaturam, ita natu-
rale ingenium quod universitati rationabilis nature commune est omnibus
viritim in hoc mundo nascentibus distribuitur mortalibus, ne et conditoris15
sui et naturalis dignitatis cognitione omnino priventur, sed semper
interiore lumine illustrati et se ipsos et deum suum assidua veritatis inda-
gine inquirunt.

8, 8 Afrodite id est spumea; Venus vocatur fabulose quidem quia de[[19]]
spumis castrati Saturni nata fingitur fuisse. Phisica vero consideratione,20
spumas ferventium [fol. 52r] seminum sive animalium sive aliarum rerum
quibus nascuntur omnia quae in hoc mundo oriri videntur significat, ubi
intelligendum quod praefata dona superiorum numinum bonas ac
naturales humanae animae virtutes insinuant, que non aliunde nisi ex
bonorum hominum causa et principio procedunt. Omne vero quod25
merito originalis peccati ex corruptibili et mortali creatura naturalibus
animae virtutibus et miscetur et inseritur per illecebrosa Veneris donaria
significat. Hinc est generalis et specialis libido, hinc avaricia, hinc
insatiabilis connubendi pruritus ceteraque illicia quae dinumerare longum
est, florum pulchritudine praetiosorumquae unguentorum alatibus nec30
non supervacuis tinnitibus, infructuosa quoque quietis corporibus veluti
quadam somnolentia non inconvenienter significata.

8, 16 vehiculum Cyllenii liberam velocemque animae voluntatem
conformat qua vel ad appetendas virtutes racionabili motu sublevatur
vel inrationabili ad concupiscenda vitia deprimitur. Ut enim Cyllenius35
aliquando in ima lunaris circuli descendit, aliquando sublimia solaris
 [[ Print Edition Page No. 14 ]] 
amplitudinis scandit, ita anima divinis legibus oboediens se ipsam ad
deum suum altissimo actionis et scientiae volatu sepe inquirit, sepe
easdem leges transgrediens se ipsam irrationabili levitate in concupis-
centias carnales praecipitat, quod autem sequitur.

58, 17 licet eam auri compedibus illigatam Memoria praegravarit
ad laudem inferioris rationabilis nature partis, quae memoria denomi-
natur, pertinet. Omne siquidem quod ex divinis legibus de cognitione
veritatis humano conceditur intellectui per rationis medietatem veluti
auratis quibusdam compedibus, hoc est sapientiae studiis, memoriae
10 infigitur atque custoditur. Cognitiones enim humanae animae absque
mora labuntur, nisi vinculis memoriae detineantur; simili ratione rerum
sensibilium notitia non alia humanae naturae parte nisi in memoria, ne
veluti umbra quaedam transeat, conservatur.

8, 20 Arcas Mercurius dicitur quia maxime in Arcadia colebatur in
15 qua prae ceteris Greciae regionibus sermonis facundia quae Grece dicitur
Ἀρκαδία floruisse poetae non tacent.

8, 21 superiorum cassus hoc est superioribus virginibus frustratus.
sed eam Virtus Aiunt sapientes medietatem [fol. 52v] quandam esse
inter deum et animam, quam medietatem dico virtutem solent appellare,
20 quae dum anima conditori suo adheret gaudere dicitur; dum vero
vitiorum inquinamentis, veluti quibusdam libidinis sagittis, anima
compungitur, eadem virtus dolere perhibetur.

9, 1 adamantinis hoc est indomitis vel insolubilibus.

Faretratus deus Cupido dicitur quia virtutibus animae quatinus
25 eas sagittis vitiorum interimat insidiatur.

9, 6 amplius deliberandum hoc est maioribus disputationibus
pensandum. Virtus quippe suadet primum quidem non debuisse
Mercurium uxorem eligere, vel ducere absque Apollinis consilio, non
solum quod frater sit, verum quod omnium quae deos et homines oportet
30 facere et prescit et divinatur; insuper etiam nunquam segregari a fratre
suo Mercurium decuisse, cum quo semper et inseparabiliter per zodiaca
hospitia, hoc est per spatia signorum et partium signiferi, currit. Aiunt
quippe astrologi stellam Mercurii a sole numquam amplius disparari
quam unius signi, id est triginta partium spatio, sive velocior praecesserit,
35 sive tardior retrograda remanserit. Sepissime autem ac pene semper
soli coire perhibetur ac per hoc radiis eius occultari et rarissime apparere,
 [[ Print Edition Page No. 15 ]] 
et hoc est quod ait menstrua praecursione, unius videlicet mensis
intervallo.

9, 12 ac tunc volatilem virgam Volatilem virgam habere dicitur
Mercurius ea ratione qua sermo facundiae rectae orationis tramite
dirigitur, propitissimoque pronuntiandi offitio ingreditur, vel quia ut5
aiunt astrologi rectissimis linearum ductibus non ut aliae planetae per
curvaturas absidum stella Mercurii cursum suum dirigit. Quam virgam
sorori suae Virtuti praestitit ut eadem celeritate per diversa mundi
climata Apollinem cum Mercurio quereret.

9, 14 talaria a talo sunt dicta quoniam callis pedum subnectuntur,10
quae non incongrue aurea esse finguntur propter pulcritudinem sermonis
qui virtutibus benedicendi construitur. Non enim alia ratione Virtus
adherere Mercurio describitur nisi quod sermo quamvis copiosus sit,
si virtute sapientie et scientiae non ornetur et refrenetur, nil pulcritudinis
et utilitatis efficit, superfluusque ac vagus repraehenditur.15

9, 15 fana dicuntur a fando quod in eis demonum ϕωνή, id est vox,
resonabat, atque responsum, et a verbo Greco ϕωνέω vel ϕαίνω, hoc
est dico vel loquor, derivatur.

9, 16 obliquis ambagibus [fol. 53r] errabundis ambiguitatibus. Hoc
autem dicit quoniam responsa Sybille Cumeae ambigua erant atque20
confusa.

denuntiata caede a sacerdotibus videlicet hostiarum strage
praecepta.

9, 17 fissiculati prosicis hoc est naturalibus responsis extorum iliorum;
ϕύσις natura, unde fyssiculatum, id est naturale, dicitur responsum.25
Prosica autem dicuntur responsa, quia ad imaginem quandam humanae
vocis dabantur; πρός enim a Grecis dicitur ad, εἰκών vero imago, inde
prosicum componitur adimaginatum, quibus videlicet fanis sortitus.

9, 19 Apologia responsa, logia autem proprie dicuntur eloquia.

sagaci diligenti.30

9, 20 disquirunt Virtus cum Cyllenio. fastigiis viduatis cul-
minibus desertis.

9, 21 lauri arentis lauri aride.

vittis semivulsis crinalibus ligaturis semivulsis, nimia vetustate
pene solutis atque neglectis.35


 [[ Print Edition Page No. 16 ]] 

9, 22 Cumano antro In Cumis Campaniae civitate antrum fuit Apollini
consecratum, quo Sybylla sacerdos consulentibus ambigue dabat re-
sponsa, quae Erythrea vocata est quoniam ab Erythra insula in qua nata
est, sicut ipsa suis versibus testatur, Cumas pervenit. Sybilla autem[[4]]
5 dicitur quasi σιὸς βουλή, hoc est divinum consilium, vel proprie Iovis
consilium. Ut enim apud nos nominativus est Iuppiter, genitivus vero
Iovis, ita apud Grecos nominativus Ζεύς cuius genitivus Διός vel Σιός,
inde Σιὸς βουλή Iovis consilium.

10, 1 caries dicitur putredo arborum. carpebant mordebant.[[9]]

1010, 2 aerios tractus aeria spacia.

10, 3 meatus volatus oscinum avium; oscines dicuntur quasi ore
canentes.

10, 4 praepetis propria petentis.

10, 5 contamine monendorum contagione cruoris hostiarum. Monenda
15 dicuntur sacrificia quia per ipsa ab hominibus admonebantur dii.

10, 6 augur Pithius Apollo est vocatus, quia fanum illius in Delo[[16]]
insula in quo auguria manifestabat Pithium est nominatum sive a
pithone serpente cuius corium fuerat illic extensum ut fabule fingunt,
sive, ut verior dicit ratio, a verbo πεύθομαι, hoc est consulo vel in-
20 terrogo. In praefato quippe fano consulebatur et interrogabatur
Apollo, et est sensus: Propterea Apollo dedignatus est augur Pithius
vocari, quoniam nimia cruoris effusi circa fanum Pythium offensus
est putredine.

10, 7 Delos insula a claritate sui vocata est; δη̑λον enim Greci clarum
25 dicunt, seu quod in ea clara responsa reddebat Apollo.

Elicon est Parnasi montis cornu in quo fanum Apollini fuerat
constructum.

Lycia autem insula est propria Apollinis patria in qua natus est et
pastor fuit, et quoniam non solum pecora a lupis defendebat, verum
30 etiam de tota insula expulerat, et ipse Lycius, id est Lupinus, et fanum
eius in eadam insula Lycium est nominatum. [fol. 53v] Nam a Grecis
dicitur lupusλύκος; λύκος autem vocatus quasi λύχνος quia instar
 [[ Print Edition Page No. 17 ]] 
lucernae oculi eius noctis tenebras expellunt. Ex qua insula fertur
Apollo Delon migrasse, feminamque quandam ex sibilo cuiusdam ser-
pentis vaticinia proferentem occidisse, ut ipse eiusdem serpentis sibilo
admonitus consulentibus se redderet responsa, et hinc poetica figmenta
eum divinatorem divulgavere.5

10, 8 primores antiquas, vetustas. tripos quasi tripes, species lauri
est tres radices habens, et est proprie Apollini consecrata. Inest quippe[[7]]
ei divinationis vis ita ut si quis ramum eius, priusquam dormiat, capiti
subposuerit vera videre somnia perhibeatur.

10, 9 crepidas Κρηπίς a Grecis pavimentum dicitur. murcidas quasi10
marcidas, hoc est marcescendo ruinosas. praesagiorum divinationum.
interlitam abolitam.

10, 12 Parnasia rupes repetit Elicona Parnasi montis antrum quod
primo adierant, et iterum Fama hortatur adire, ut saltem vel secundo ibi
Apollinem invenirent. Potest etiam intelligi, duo fana in eodem monte15
Apollini fuisse consecrata, quorum unum Elicon, alterum Parnasia
rupes vocitatur.

10, 13 obumbratum scopulum Cyrra mons est in India in cuius
caliginoso scopulo ara nemusque Apollini consecrata sunt, et hoc est
quod ait Cirrhaeos recessus. Sed quod primo ad Cyrreum montem20
pervenientes tandem ad eius antrum tenebrosum ducente eos Fama
perducti sunt, in quo antro fortunarum omnium imagines depictae sunt.

10, 16 quicquid imminet quicquid futurum est, fortune videlicet
futurorum.

10, 18 transacti hoc est futuri temporis fortune. emenso cursu25
finito cursu veluti fugitive consistebant fortune siquidem praeterita
quamvis fugere videantur, memoria tamen illorum in parietibus scopuli
veluti fixa depingebatur.

10, 19 sub conspectu fortunas praesentium dicit, quae veluti ante
oculos consistunt, et neque fugere ut praeteritorum neque advenire30
formantur ut futurorum.

10, 20 adveniebant quam plures fortunas dicit eorum qui mox ut
nascuntur, nullo vivendi spacio concesso, subito veluti umbrae
vanescunt, sed haec omnia vanissima poetarum deliramenta sunt.


 [[ Print Edition Page No. 18 ]] 

10, 22 mira spectacula Fortunarum videlicet imagines. In hoc
loco musicas symphonias usu poetico seu rethorico, sub figura Apollinei
nemoris flabrorum flatibus commutati, breviter describit, ita ut summitas
arborum acutissimos sonos, inclinati autem rami ad radices gravissimos,
5 medii, hoc est inter cacumina arborum et radices extenti, medios efficient.
Omnis quippe musica symphonia, id est consonantia, veluti intra tres
terminos constituitur, [fol. 54r] hoc est inter gravissimos et medios et
acutissimos sonos. Quorum extremi gravissimi videlicet et acutissimi,
dum sibi invicem coaptantur, concentum, id est ratam extremorum
10 concinentiam, reddunt. Dum vero inter graves et extremos rationabili-
bus intervallis medii constituuntur soni, inter se invicem succentus
gignunt, ita ut extremi concentus medii autem succentus efficient, et si
extremi soni sibi invicem ex dupla proportione iungantur, ut sunt duo
ad unum, diapason armoniam, quae in simplicibus simphoniis maxima
15 est, effitiunt. Si vero extreme voces sesqualtera proportione, ut sunt
tria ad duo, sibimet copulentur, mediam symphoniam, que diapente
dicitur, reddunt. At si extremitate sua cum sesquitertia proportione,
ut sunt quattuor ad tria, sibi invicem respondent, minima absque dubio
consonantia quae diathessaron vocatur resonabit, et hoc est quod ait
20 duplis sesquialteris sesquitertiis quoniam vero medii soni rationibus
epogdois, quas octavas dicunt, ut sunt viiii et viii sibimet coniunguntur.
Communis mensura mediarum vocum quam dicunt totum mox gignitur,
et quia non semper integris tonis a se invicem medii cum extremis
comparati discernuntur, necesse est ut inserantur emitonia quae etiam
25 limmata nominantur, et hoc est quod ait, octavis etiam sine discretione
iuncturis, quamvis intervenirent limmata. Et ne quis existimat
nos contraria docere dicentes extremos sonos concentum, medios vero
succentum, reddere, dum ipse Marcianus succentibus duplis ac ses-
qualteris nec non et sesquitertiis dicat, in extremis quippe sonis,
30 dupla seu sesqualtera seu sesquitertia proditur consonantia, ordinem
verborum intentus perspitiat, atque ita disponat octavis etiam succinen-
tibus, id est tonis; deinde videat quibus succinunt octave duplis videlicet
extremitatibus et sesqualteris et sesquitertiis, et intelligat in extremi-
tatibus solum modo duplas sesqualteras sesquitertiasque proportiones
35 concinere, in mediis vero octavas et limmata, hoc est tonos et emitonia,
succinere. Constat autem minima symphonia ex quattuor sonis, ideoque
diatessaron dicitur; media autem ex quinque, [fol. 54v] hinc quoque
diapente nomen accepit; maxima ex octo que propterea diapason dicitur,
id est ex omnibus, quoniam ex diatessaron et diapente componitur.
 [[ Print Edition Page No. 19 ]] 
Tota itaque diatessaron in diatonico genere ex quattuor sonis constat et
duobus tonis et emitonio; tota diapente ex v sonis et tribus tonis et
emitonio; tota diapason ex viii sonis et v tonis integris et duobus
emitoniis. Armonia interpretatur adunatio dissimilium videlicet vocum
ratis proportionibus coniunctarum.5

11, 8 superum carmen hoc est divinam melodiam ad similitudinem
videlicet caelestis armoniae. Aiunt quippe philosophi motum plane-
tarum et extime spere omnes musicas consonantias gignere, quarum
similitudine nemus illud Apollinis personabat parili ratione. De par-
titione caelestium sonorum atque tonorum varie disputant philosophi,10
sed quoniam prae ceteris Pytagoras arithmeticarum et musicarum pro-
portionum sagacissimus fuit investigator et inventor, ipsius sententiam
sat est ponere, ut opinor. Ait enim a terra ad lunam cxxvimacr stadiorum
esse, ipsumque spatium tonum efficere; a luna vero usque ad solem
duplum praefati spatii colligit veluti in duobus tonis ita ut intervallum15
solis et lune. Intervallo terre ac lune duplam efficiet rationem ac per
hoc et diapason armoniam. Similiter ultra solem aliam diapason in
duplici ratione asserit, ita ut sonus firmamenti, hoc est extime spere,
solari sono conparatus, duplo eum habeat. Hinc conficitur ut a terra
usque ad extremam speram bis diapason in quadrupla proportione20
colligatur. Ubicumque autem fuerit diapason, ibi necesse est diatessaron

simul ac diapente symphonias compraehendi.

11, 11 aut concentus edere Concinit quippe secundum Pytagoram
sol lune et spera soli in dupla comparatione; spera vero lune in quadrupla
proportione; succinunt autem soli Venus et Mercurius, spere autem25
Saturnus Iovis Mars.

11, 14 moduletur in sole hoc est dum sol efficitur vel dum in sole
movetur. Phoebus novus interpretatur siquidem semper in ortu
novo vultu cernitur oriri. Auricomus autem dicitur propter pulcherri-
mum radiorum splendorem veluti auream quandam comam gestans.30

11, 15 augustum vastum amplum.

11, 18 Sagittarium dicitur Apollo quia radiis suis veluti quibusdam
sagittis totum sensibilem penetrat mundum, et in his quae penetrat
veluti quedam vulnera relinquit ac per hoc Vulnificus.

11, 20 amnes dicit planetarum circulos qui veluti quaedam fluentia35
[fol. 55r] per aetheria spatia non desinunt currere. Amnes autem non
 [[ Print Edition Page No. 20 ]] 
inmerito dicuntur quoniam nulla planetarum est ex qua per occultos
poros aliqua qualitas in terrena aetheria et aquatica non defluat; verbi
gratia, palliditas a Saturno, sanitas a Iove, furor a Marte, vitalis motus
a sole, pulcritudo a Venere, agilitas a Mercurio, a luna humida
5 corpulentia.

11, 23 diversicolor unde unaqueque planetarum, Plinio teste, suum
proprium possidet colorem. Sepe tamen ipse stelle v, Saturnus videlicet,
Iovis Mars Venus Mercurius mutant colores. In quarum enim, ut
verbis eius utar, aera veniunt, subeundo illarum coloris similitudinem[[9]]
10 trahunt. Verbi gratia, stella Saturni naturaliter pallida est, nam et
frigida, dum autem in circulum Iovis descendit, ipsius claritatem attrahit.
Similiter Iovis stella, dum sit naturaliter clara, quando sursum versus
circulo Saturni miscetur, pallida videri necesse est, et eodem modo de
ceteris intelligendum. Nam et sol et luna non eosdem semper colores
15 suos observant, sed pro rationibus altitudinum seu descensionum varios
accipiunt colores.

11, 24 Primum circulum Saturni describit qui diffusioris, id est
amplioris latitudinis est, propter spere amplissime propinquitatem,
algidioris quoque qualitatis propter solis longinquitatem.

2012, 3 alius lactis instar Iovialem dicit ambitum qui quoniam
inter frigiditatem Saturni superioris et fervorem inferioris Martis
medietatem quandam obtinet temperatam equalitatis est ac per hoc
candidum argenteumque possidet colorem. Tertius vero Martis circulus
ex propinquitate solaris ignis fervidam contrahit qualitatem ardentissi-
mamque 25 anhelantia flammarum. Qui eum sequebatur circulus solis
est qui ex solari corpore in eo semper discurrente mirabilem attrahit
pulcritudinem.

12, 9 quibusdam rivulis intermixtis Rivulos vocat solares radios qui
dum per ceterarum planetarum circulos circulorum qualitates singulis
30 distribuunt veluti mixtura quadam singularum corporibus circulisque
se ipsos infundunt. Potest etiam intelligi quod ait quibusdam rivulis
intermixtis de Veneris atque Mercurii circulis qui aliquando altius
ascendentes ita ut supra solem discurrere videantur, iterumque descen-
dentes ad inferiora orbitas suas concursus luminum instar solari tramiti
35 intermiscent.


 [[ Print Edition Page No. 21 ]] 

12, 11 electro purior circulum Veneris depingit quia propter honesta-
tem ipsius stelle currentis in eo purior electro perhibetur. Electri autem
duo genera sunt, quorum unum ex auro argentoque [fol. 55v] conficitur,[[3]]
alterum ex electrinis arboribus in modum sudat resine, quem pro sui
pulcritudine fortunarum populus fabulose dicitur appetere, eiusque5
odore atque modulamine pasci. Aiunt quippe astrologi Venerem tribus
emitoniis soli succinere.

12, 15 gustum autem et reliqua. Hoc dicit quia corporalium delecta-
tionum causas in Venere constitutas esse perhibent, in quibus homines
carnales et madefactos esse et semper manere concupiscunt. Praeterea10
duo, Mercurialem et lunarem ambitum, dicunt qui quantum terris
propinquiores tantum latitudinis artioris esse creduntur. Qui etiam
pro ratione altitudinum et qualitates et colores mutant, ita ut vix
proprie vis quam saporem nominat in eis remaneat. Videmus quippe
lunam in huius aeris ima descendentem veluti tenebrosam macu- 15
losamque, in confinia vero aeris et aetheris ascendentem splendidam
omnique macularum contagione purgatam. Nihil enim aliud sunt ma-
cule quae in lunari globo solent apparere nisi sordes de terris nec non et de
aquis nubibusque attracte. Lege Plinium Secundum. Similiter de[[19]]
Mercurio intellige qui in humili absida sui obscurior, in alta vero clarior,20
solet apparere.

12, 21 nam aliter hoc dicitur de Mercurio qui nimia sui celeritate
aliquando praecedit solem per longitudinem signiferi, aliquando per
latitudinem signiferi, anomalus, hoc est absque lege rectitudinis sed
errabundus, vagatur.25

12, 23 alius vero ambitum lune describit qui per xii partes latitudinis
zodiaci tortuoso draconum meatu, nunc inferius nunc superius, errantis
similis, invehitur; et quoniam humida natura est corpus lunare veluti
quibusdam suis spumis, hoc est humoribus, omnia semina quae de aqua
atque tellure nascuntur nutrire perhibetur, incrementaque eorum30
administrare.

13, 1 hi igitur cursus Ab hoc loco usque gurgite feriata poetica
deliramenta sunt, falsis opinionibus plena, et tamen opinione veluti
quadam rationabili qui talia fingunt fulciri existimantur, qua fata
miserrimeque anime quae ab eis post mortem corporis vexantur intra35
 [[ Print Edition Page No. 22 ]] 
ambitum huius mundi in planetarum circulis veluti in quibusdam
fluminibus vel puniri vel purgari et semper in eis detineri merito male
vivendi seu ab eis liberari merito bene vivendi per corpus mendacissime
putant. Nam et Macrobius Teodosius intra ambitum lune infernum
5 arbitratur esse, eiusque flumen igneum in quo anime puniantur quod a
Grecis Πυριϕλεγέθων, id est ignis flagrans, nominatur ex Martis
circulo qui igneus esse perhibetur manare non dubitat. Eliseos quoque
campos, hoc est solutionis in quibus purgatas animas quiescere existimet,
intra ambitum Iovialis circuli arbitratur esse. Secta quoque Platonica
10 quae de apostrophia, id est de reversione animarum in alia corpora, nimium
insanit, docet purgatas animas ac veluti prioris vite maculis liberatas
atque quietas iterum redire in corpora in quibus [fol. 56r] iterum pollu-
antur, ac per hoc post illud corpus puniantur, et hoc est quod in hoc loco
Martianus machinatur docere, docens animarum fortunas quasdam in
15 quibusdam fluminibus planetarum quiescere atque letari, quasdam in
quibusdam torqueri et contristari, quasdam de flumine in flumen relabi
ut que nunc beata mox fiat misera et que misera fiat beata, iuxta revolu-
tiones temporum et reversiones animarum in corpora, in quibus prout
vixerint aut beata aut misera, post mortem sequitur vita.

2013, 23 Cum Virtute Mercurius Non inmerito queritur qua ratione
Virtus cum Mercurio planetarum circulos quaerentes Apollinem transcen-
dere dicuntur, eumque ultra omnes planetas invenire et iterum reperto
Apolline, illos tres Apollinem dico, Mercurium et Virtutem eosdem
circulos consultum Iovis flagitantes transvolasse, sed ad hoc dicendum
25 <est> ceterarum planetarum circulos circa solem esse, ac per hoc
centrum suum in ipso ponere sicut Calcidius in expositione Timei
Platonis exponit. Ipse siquidem Plato planetarum omnium centrum
in sole ponit, ita et ut sub sole sint integri et supra solem. Quid itaque
mirum si iste Martianus dum sit omnino Platonicus de situ planetarum
30 documenta edisserit? Ac per hoc bis necesse erat Virtuti cum Mercurio
planetarum circulos transire, primum quidem dum sunt infra solem,
secundo vero adiuncto ipso Apolline dum sunt supra. Non enim Pla-
tonici circulum Saturni Iovis Martis nec non et lune ambire terram sed
solummodo <Saturnum> terram ambire perhibebant. Poterat enim
35 intelligi iuxta aliorum philosophorum opinionem bis circulum Veneris
ac Mercurii potuisse transire, quoniam et infra solem sunt et supra. Non
invenientes vero Apollinem in terra neque in tractibus inferioris aeris
 [[ Print Edition Page No. 23 ]] 
qui inter terram lunamque est constitutus, quomodo alium nisi lunarem
circulum primum potuerunt invenire? Et si ita est, non nisi tres tantum
modo circulos, lunarem scilicet Mercurialem Veneriumque, infra solem
transierunt. Itaque si planetarum circuli et infra integri secundum
Platonicam doctrinam et supra solem sint, quid impedit bis eos transcendi5
posse existimari?

ac tunc Latoium Latoius Apollo nominatur, Latone filius, et est pa-
tronymicum ex matre.

14, 1 edito suggestu hoc est excelso throno.

14, 2 quattuor urnulas quattuor temporum qualitates intellige.10

14, 3 enudare aliquando quidem adopertas, hoc est coopertas, ali-
quando denudatas. Nam dum estivi temporis caliditas cooperitur,
hiemalis frigiditas [fol. 56v] aperitur et conversim, dum hiemalis cluditur
frigiditas, aestiva refertur caliditas. Ferrea una caliditatem aestivi
temporis, plumbea hiemalis gravissimam geliditatem, argentea vernalem15
temperiem, vitrea autumnalem pulchritudinem, instar sali marini, dico
liquoris, confirmat.

14, 9 Caecaumenis Καῦμα Greci dicunt ardorem, κακόν autem malum,
caecaumenis ergo quasi κακοῦ καύματος, id est mali ardoris intellige.

14, 10 anclata hausta; ἀντλῶ Grecum verbum est, quod Latine20
dicitur haurio. Ne mireris potestatem administrationis quattuor
temporum ad Apollinem referri, cum alibi Iunonis, id est aeris, esse
perhibeantur, quoniam omnium quae et in aere et in aquis et in terra
nascuntur causa in sole constituitur.

14, 11 Mulciferi Mulcifer dicitur quasi mulcens, id est mollificans25
ferrum.

14, 14 risum Iovis Totus mundus, in cuius figura ponitur Iovis,[[27]]
vernali tempore dicitur ridere, hoc est suam serenitatem primum
manifestare.

14, 16 Saturni exitium hoc est geliditatis interitum. In hieme quippe30
omnium pene rerum interit honestas florum videlicet ac fructuum, hinc
fingitur fabula Veneris atque Adonidis. Venus siquidem luget fusis
lacrimis interemptum in quadam palude ab ipsa fera quae singularis
 [[ Print Edition Page No. 24 ]] 
dicitur, Adonidem. Est autem Venus iuxta cerebrum fabule in
aestivo tempore honesta telluris superficies que recedentem Adonidem,
id est solem, ad austrina et infima signiferi signa, ibidemque veluti a
porco quodam, hoc est ab hiemis spurcitia, occisum, hoc est occultatum,
5 fusis crescentium fluminum lacrimis luget, ita ut telluris honestas aestiva
penitus videatur perire in hieme.

14, 18 Iunonis ubera autumnale tempus dicitur quod in eo omnium
seminum fructus et exuberant et maturantur. Hinc etiam autumnus
ab autumnando, id est maturando fruges, nomen accepit.

1014, 19 ex his igitur urnis In hoc loco fabulose loquitur. Aiunt
enim solem veluti numen quoddam, orbi complacito, hoc est hominibus
bene viventibus ac sibi placentibus, temperantiam ex qualitatibus
elementorum, ac per hoc et sanitatem prestare, male viventibus vero ex
eisdem qualitatibus inordinatam quandam confusionem et intemperan-
15 tiam, ideoque et pestem morbosque defundere. Aut enim nimia siccitate
et caliditate aut nimia frigiditate et humiditate animalium caeterarumque
rerum corpora pereunt, sola autem temperantia servantur.

15, 5 caeci poete Meonii videlicet, cuius et in prioribus mentionem
fecit.

2015, 7 ΦΟΙΒΟΣ novus dicitur, quia novum vultum semper sol mani-
festat in ortu; idem χρυσοκόμης, id est auricomus propter radiorum[[21]]
crines. Λοιμός a Graecis dicitur pestis, cuius genetivus λοιμοῦ.
Nubes vocatur a Grecis νεϕέλη. ΝΕΦΕΛΗΝ ΑΠΟΡΡΕΙ [fol. 57r] tertia
persona est verbi ἀπορρέω, hoc est refluo vel reicio, ex quo versu vide-
25 licet, et est sensus: Monebat Mercurius per versum Meonii posse se
ipsum fugare pestes si prima vota hominum pro peste pellenda pedes
eius attingerent; non esse tamen sue potestatis expellere pestes sed
fratris sui Apollinis, ideo subiungit subdende tamen voces scilicet
hominum Clario, cuius proprium est pestes fugare quemadmodum
30 et adducere.

15, 10 infula vestis sacerdotalis est.[[31]]

15, 11 librico crine arboreo crine quia de libro laurei corticis crines
eius ligari finguntur propter vim vero somniorum que ramis eius insita est.


 [[ Print Edition Page No. 25 ]] 

15, 16 in participatum operis sive administrationis urnularum seu
discursionis per signiferum.

15, 19 anxia dubia seu tristis, et est sensus: Dum nutat dum titubat
dubia sententia hominum ac trepida, id est deorum pavore territa atque
indiga, id est inops veri propter ignorantiam rerum agendarum, quid5
aliud restat humano generi nisi deos consulere, in quos nulla cadit
ignorantia? Et hoc est quod subiunxit.

16, 2 at nobis qui sumus dii. vacuum id est licitum nosse omnia et in
nullo cunctamur ac si diceret: O frater et soror Mercuri et Virtus, non
inmerito ad me venisti meque consulere voluistis, quoniam adhuc10
mortalium anxietates et ignorantias non omnino deseruistis, ideoque
parem Mercurio iugalem ignorabatis ac per hoc in adoptione multarum
virginum absque meo consilio decepti estis, nec frustra me querendo in
terris et in aere laborastis, quoniam incunctanter de causa vestra divinum
vobis aperiam consilium.15

16, 3 licet de pectore fixis praeoptare caret hoc est licet nobis
qui sinceri dii sumus nosse omnia atque praescire ab Iove sit concessum.
caret tamen hoc est ad nos non adtinet praeoptare de fixis pectoribus
id est consiliis vestris in vestro quippe proprio arbitrio constitutum est
quid vestris cordibus constituatis, ita tamen si quod placet diis et quod20
necesse est fieri in vestris mentibus fixum.

16, 5 mansura voluptas de eligenda videlicet uxore.

16, 6 sic semper ac si diceret: Non mirum si vis, frater, meum ferre
consilium, sic enim in omnibus quae vis solites me capere socium, et[[24]]
faciunt addita tibi mea consilia tuam mentem stabilem omnique25
cunctatione liberam. Est igitur ab initio versuum usque modo formula
rethorica quae dicitur insinuatio, deinceps usque ad finem alia forma
sequitur, quae demonstratio, id est laus, nominatur. Demonstratur
quippe Philologia laudibus eximiis in qua etiam alia formula quae dicitur
suasio subintelligitur. Laudando siquidem Philologiam suadet Mer-
30 curio eam eligere in uxorem.

16, 8 prisci generis antiqui nobilis quoniam Philologiam Athanasie,
id est inmortalitatis, filia esse dicitur.

16, 9 cui fulgent demonstrat Philologiam astrologiae peritam esse,
sicut una dearum quae de vertice Parnasi montis choros siderum35
 [[ Print Edition Page No. 26 ]] 
conspicantur.

16, 10 cui [fol. 57v] nec Tartareos id est meatus siderum subterraneos
cognoscit et nulla claustra intellectum illius repercuciunt.

16, 11 nec Iovis arbitrium Iovis arbitrium dicit occultas rationes,
5 meatus siderum ac si dixerit: Non solum visibiles causas ipsa cognoscit,
neque ullo flumine cognitio ipsius repercutitur.

16, 12 Nereus deus maris est, cuius mater Nimpha, id est unda, dicitur.
Ad cumulum laudis Philologiae additur notitia rerum quae in profundo
maris aguntur, ut non solum siderum cognitio verum etiam aquarum a
10 quibus sidera nutriuntur ei tribuatur.

16, 13 tuos recursus per regna fratrum Apollinis videlicet et Martis,
in quorum circulis sepe discurrit Mercurius, quod Fililogiam non latet.

16, 15 prevertere prescire, vel ad libitum suum convertere quicquid
superi praesciunt, quasi ipsius prescientia superum prescientiam
15 praeoccupet.

16, 17 ius habet legibus eius, inquit, sepe subdimus.

16, 19 stent ardua magno Peripatheticorum dogma tangit qui et
speram mundi extimam aetheriaque omnia spatia semper in statu esse
docent, solos vero stellarum choros simul atque planetas assiduis motibus
20 circa terram convolvi, et hoc est quod ait invito Iove stent ardua
magno ac si aperte diceret: Sola Philologia, hoc est altissimum rationis
studium, coactis aliorum philosophorum doctrinis, qui non solum choros
siderum, verum etiam aetheria sphericaque cuncta spatia moveri semper
circa centrum mundi, hoc est circa terram, existimant, sectam Peri-
25 patheticam affirmat. invito itaque Iove, hoc est invito aliorum
philosophorum documento, stare mundum asserit Philologia.

16, 20 cumulat hoc est ad laudem Philologiae addit. alterutrum
vicissim videlicet. meruisse Mercurium profecto parilem iugalem,
hoc est similem sui uxorem.

3017, 4 de ingenito rigore de naturali virtute. Virtus quippe per se
ipsam considerata semper inmobilis manet, dum vero corporibus adherere
mutabilibus cernitur, cum ipsis moveri existimatur. Hac ratione Virtus
gaudibunda concuti dicitur, dum veluti quaedam femina corporalem
habitum induta formatur.


 [[ Print Edition Page No. 27 ]] 

17, 5 propinquam esse Non incongrue Philologiam cognatam sibi
esse Virtus commemorat, quia rationis studium a virtute neque virtus
rationis studio segregari potest, quippe sibi invicem conexim semper
adiunguntur.

17, 6 patronam Philologia dicitur patrona Mantices non immerito5
quia divinandi ars non aliunde nisi ex rationis diligentia procedit.

17, 7 in ipsam quoque Sophian Hoc dicit quoniam omnes disciplinas
quibus sophia, hoc est sapientia, et inquiritur et invenitur rationabile
studium et repperit et ordinavit.

17, 8 nam ΨϒΧΗΝ Pulchre admodumque honeste humanam animam10
ratiocinandi legibus carentem veluti quandam feram stulta hispiditate
incultam, nullisque sapientiae doctrinis domitam atque frenatam,
asserit esse, ac per hoc quicquid honestatis in anima rationali elucet
non aliunde nisi rationis exercitationibus comparatur.

17, 12 ut eam semper inmortalem facere laborarit Hic aperte15
docet studia sapientiae inmortalem animam facere et si quis ad haec
dixerit stultas animas sapientiae studiis carere, [fol. 58r] ac per hoc et
mortales esse, respondendum omnes artes quibus rationalis anima
utitur naturaliter omnibus hominibus inesse, sive eis bene utantur sive
male abutantur, sive omnino illarum exercitione caruerint, ac per hoc20
omnem humanam animam propter insita sibi sapientiae studia inmor-
talem conficitur esse.

17, 16 certum est Lauripotens decusque divum Hoc est metrum
<quod> Hasclepiadicum esse dicunt. Constat autem ex primo
spondeo, deinde ex duobus coriambis seu ex qualicumque pede senum25
temporum, hoc est diiambo seu distrocheo similibusque. In fine autem
aut unam syllabam pro longa positam aut duas breves semper habet pro
semipede qui dum primo spondeo iungitur veluti unum pedem sex
temporum facit. Scanditur ergo sic: certum est spondeus, Lauri-
potens coriambus, decusque di diiambus, uum semipes.30

17, 17 nostrum pectus nostrum consilium. ex contiguo ex propinqui-
tate fraternitatis.

17, 18 et quicquid sotium Ordo verborum: Et certum est quicquid
rerum compererim probare, ciere numen socium. Hoc est quicquid
in natura rerum possum comperire probabile, certum est illud meum35
 [[ Print Edition Page No. 28 ]] 
fratrem Apollinem vocare ut sit; meum itaque est eligere quid debet
esse, illius est facere.

17, 20 sed mage hoc est sed magis est quam quod predixi nostrum pectus
esse contiguum seu me velle, illum vero facere; magis autem nunc dico.

5numquam disparamus separamus. nostrum velle nostram vo-
luntatem; est enim una eademque semper. Hoc autem dicit quia
numquam Mercurius segregatur a sole nisi parvissimo spatio, sepissime
autem in partibus eisdem discurrunt.

17, 21 et fit collibitum Ordo verborum: Et fit collibitum iussis mihi
10 videlicet et illi qui ab Iove simul discurrere iubemur, fit collibitum
manere cum Deliaco fatu, hoc est cum Apollinis colloquio atque
consilio, quam meare cum aliis videlicet planetis quae longius ab illo
recedunt.

17, 23 monemur docemur. cura procuratione Apollinis atque arbit-
15 rio isto, hoc est consilio isto Apollinis arbitria dum sint certissima.

17, 24 putamus nefas est Ne mireris Mercurium praesente Apolline
quasi ad tertiam personam sermonem dirigere. Est enim rethorica
dicendi forma que transitus personarum vocatur, dum prima persona ad
secundam veluti ad tertiam sermones dirigit, seu ad tertiam veluti ad
20 secundam.

18, 1 et quaecumque fuit Hoc est quodcumque consilium de eligenda
uxore hactenus constitui, audito nomine Philologie, Apollinisque suasioni-
bus, perit.

18, 2 quocirca proinde. decentiore honestiore quam hactenus fuit.

2518, 3 paret obtemperat.

18, 4 Arcas Mercurius ab Arcadia dictus.

18, 3 praecluibus profatis preclaris Apollinis consiliis, de se ipso
Mercurius quasi de quadam tertia persona loquitur.

18, 5 tu Delie Delius Apollo dicitur a Delo insula.

3018, 7 instes labores. quo exstet ut existat.

18, 6 propositum Tonantis voluntas Iovis. compar consimilis volun-
tatibus nostris in ducenda Philologia.

18, 7 nam solitus nam usitatus es, Delie, vocare pectus voluntatem
 [[ Print Edition Page No. 29 ]] 
nostri patris.

18, 8 et vigil et tu es vigil. praeversa sensa praeoccupata consilia,
ac si diceret: Etsi Iovis praeoccupatus fuerit [fol. 58v] aliis consiliis
praeter quod volumus, tu tua vigilantia potes eum in nostram partem
flectere.5

18, 10 fulserunt Arriserit, concesserit nobis sacra voluntas Tonantis.

18, 11 haec dicente Hactenus suasio Mercurii qua sibi suum fratrem
conciliet, deinde Virtutis sequitur consilium.

18, 12 nam et hic Apollo videlicet ac si diceret Delius: Intima Tonantis
consilia priusquam in apertum praeceptum procedant, tu vero Mercuri,10
illud preceptum omnibus notum facis.

18, 14 Phoebo instante hoc est dum Phoebus instat.

18, 15 sectus id est ductus suorum consiliorum Iovis condit, per te
vero aperit.

addo Hic physicam rationem tangit duarum planetarum quarum15
una Apollinis, altera nomen Mercurii accepit assiduo ac in-
separabili concursu, et hoc est quod ait quamvis Apollinei axis.
Axem vocat celerem Apollinis in suo circulo motum, ita ut sepe Cyllenium
precedat et ipse, Cyllenium dico, retrogradus post solem remaneat,
aliquando in statione sublimetur. Mox tamen velocissimo impetu20
solem consequitur eumque usque ad novissimas sui distantias, hoc est
spatium unius signi, praecedit. Dein longius praecedere solari radio
non permittente, veluti in obsequium sui fratris revertitur, donec simul
per easdem partes signiferi mirabili quodam commeatu concurrant.

18, 17 remorata statione Remorata statio dicitur quia dum planete25
stelle <que> solarium radiorum violentia sursum versus compelluntur
ascendere, veluti in uno loco remorari putantur, nec immerito quia nec
praecedere solem nec retrogradari per longitudinem signiferi videntur.

18, 21 pia pignora pii nati. convenite in consensum flectite.

18, 23 succumbat Hoc dicit quia dum stella Iovis in coitu solis est,30
apparere non valens, veluti qui et existimatur recumbere. Dum vero
eadem stella Iovis in coitu Mercurii fit, hoc est dum simul in eisdem
partibus signiferi concurrunt, saluberrimos conceptus omnium quae in
terris et in aquis nascuntur fieri fisica comprobat ratio. Ideoque Iovis
per id temporis conubiali consortio crederetur.35


 [[ Print Edition Page No. 30 ]] 

18, 24 allubescere id est delectari.

19, 2 augurales alites Quibus augurium solet hominibus manifestare
tribus modis, numero videlicet, volatu vocibusque, in hoc loco poetica
designat figmenta.

519, 5 petasa volucres vocantur quasi sursum petentia. de talaribus
superius est dictum. candenti canoraque poete alludit singulas
Musas singulis alitibus canoris candentibusque sublevari.

19, 11 sudis tractibus puris spatiis. Merito <vocat> tellurem gravi-
dam in ascensione Mercurii, quia ipse propinquior est terris quam sol, et
10 quia mortalibus, ut aiunt, loquendi copiam administrat. Apolline vero
ascendente, aetheria spatia letabunda conformat, quoniam sol medium
totius mundi obtinet spatium. Quantum quippe intervalli a terra ad
solem, tantum a sole ad fixa sidera, astrologi perhibent contineri.

19, 12 superi globi Phisica docet planetarum singulos motus singulas
15 voces gignere, ex quibus veluti diversis organi fistulis omnium sym-
phoniarum certis rationibus armonia coaptatur; singulis quoque
planetarum circulis proprias Musas attribuunt, veluti quadam vocum
similitudine coaptatas.

19, 16 constiterunt Caute dicit constiterunt, non remanserunt paulu-
20 lum itaque suis circulis consonantes mox Mercurium atque Apollinem
sequebantur.

19, 17 nam ΟϒΡΑΝΙΑ Novem Musae sunt iuxta numerum mundane
constitutionis quae similiter viiii ambitus habere perhibetur, vii [fol. 59r]
videlicet planetarum circuli et duo extremi terre profecto atque ultime
25 spere, quapropter enneaptongon chelin, hoc est novem sonorum liram
Iovis, id est mundus, dicitur habere.

De Musarum nominibus breviter dicendum.

Οὐρανία celestis ab οὐρανῷ, id est celo, denominata quae propter
vocis acumen acutissimo spere sono coniungitur. Πολύμνια dicitur[[29, 32]]
30 quasi πολυμνήμη, id est multa memoria, quae Saturnie tarditati co-
aptatur; multe quippe memorie commendata vix in oblivionem labuntur.
Εὐτέρπη, bene delectabilis, temperamento Iovis copulatur. Ἐρατώ
amabilis a verbo ἐράω, id est amo. Potest etiam interpretari fortis,
Ἐρατώ quasi ἔροα bellica fortitudo quae Marti tribuitur. Μελπομένη
 [[ Print Edition Page No. 31 ]] 
canens, a verbo μέλπω, hoc est cano. Hoc autem dicitur quia sol ipse
et canit ceterasque planetas in cantum suscitat. Τερψιχόρη dilecta
visu seu dilecta pupilla, propter nimiam Veneris claritatem. Καλλιόπη
pulchrifica, hoc autem dicitur quia Mercurius sermonum pulchritudinem
ut poete fingunt efficit. Κλειώ gloriosa, quasi dea propter lunaris5
corporis pompam. Potest etiam Κλειώ interpretari vocans, quoniam
luna menstruum revocat lumen.

20, 2 modis raucioribus personabat modis tardioribus. Sonum
quippe lune tardissimum ac per hoc gravissimum, quemadmodum ultime
spere velocissimum ideoque acutissimum, philosophi dicunt.10

20, 5 Talia quasi τέλεια, id est ultima que propterea fingitur volare
non potuisse et in stagnis terreni corporis resedisse quoniam terra semper
in statu est, ceteris mundi corporibus perpetuo motu circum cetera
convolutis.

20, 6 interea et reliqua. Poetica deliramenta sunt de transfiguratione15
Mercurii in stellam et Phoebi in solem augurialiumque volucrum ipsius
in equos, quapropter quoniam falsa sunt nulla indigent explanatione.
Non inmerito autem sol dicitur Apollo, id est perdita renovans, quoniam
solari lumine tenebrarum detrimenta restaurantur.

20, 13 in sidus vibrabile in stellam radiosam.20

20, 14 metamorphosi supera transformatione divina pulchriores, nam
et pulchri erant ante transformationem, sed pulcriores postea.

20, 15 signi familiaris quia Castor et Pollux, qui Gemini dicuntur,
filii Iovis sunt, ac per hoc Apollo et Mercurius non per aliud signum
nisi per suos fratres ultra sidera ascendunt.25

20, 16 palatio Iovis maximum Iovis palatium fabule fingunt in lacteo
circulo esse in Geminis ubi lacteus et signifer iunguntur.

20, 22 possem minorem ambigens fidutia Iambicum senarium. Re-
cipit autem spondeum et dactilum nec non et anapestum. Pulchre
Phoebus primum Iunonis auxilium bene noscens, eam non solum nuptiis30
nec refragari, verum eas hortari solere, <dicit> et est sensus suasorie
huius orationis: Possem, inquit, per me ipsum absque te, O Iuno, adire
meum patrem, minore tamen fidutia si abesses, eumque suadere de
nuptiis sui pignoris, sui filii, dico Mercurii. Non enim tantum nunc
meum patrem adire contremisco adultus, quantum pubeda, id est adulescentia,35
 [[ Print Edition Page No. 32 ]] 
eius praecepta solebam contremiscere, dum essem pubedae, id
est iuvenilis aetatis, ac per hoc fidutialiter accesserim.

21, 2 ni pararent nisi praeparaent mihi iugata consortia, id est apta
coniugia deorum omnium, prosperum mihi et Mercurio optandum te
5 videlicet adherenti Tonanti ut per te faciliorem [fol. 59v] accessum ha-
berem eumque tuo adiutus suffragio de nuptiis filii sui absque labore
suaderem.

21, 3 tabens nexio hoc est quieta coniugum copula.

21, 5 Pronuba Iuno dicitur, id est nuptiarum ministra quae in nuptiis
10 praeesse dicitur et suffragiri.

21, 7 iugalis blanda O dulcis coniunx. prestrue praemone.

nutus numina Iovis.

21, 8 dum sis Suada Hoc est dum tuo marito facile possis quicquid vis.

21, 8 quo allubescat ut consentiat. nostris nisibus nostris postu-
15 lationibus.

21, 9 te nunc parentem Postquam Iunonem suasit, convertit sermonem
ad Iovem.

21, 10 Parcarum chorus ac si diceret: Parcarum auxilia non petimus
quibus fata hominum de nuptiis caeterisquae mortalium rebus tractanda
20 tradidisti, sed te ipsum qui divinas nuptias per te ipsum disponis flagi-
tamus. Nam et nos quippe tui filii dii sumus, divinaquae coniugia
querimus et hoc est quod dicit tuque sortem, hoc est copulam celestem,
constituis.

21, 12 tuum velle Tua voluntas praecedit omnium deorum prae-
25 scientias.

21, 13 quicquid instabit quicquid futurum est.

21, 14 gignit necessitas Hoc est quodcumque tuum numen praescit
et diffinit fieri necesse est.

21, 15 illigat decretio Hoc est tuum decretum cogit fieri futura, et
30 instat et praesens est tibi quicquid vis, quamvis serum, hoc est tardum
in ordine temporum, videantur provenire.

21, 18 blandam temperationem Iovem nominat propter aetheris
diuturnam serenitatem.


 [[ Print Edition Page No. 33 ]] 

21, 1 par est equum est.

22, 2 sanciens firmans tu ipse et coniunx tua convocato omnium deorum
senatu conubium filii tui.

22, 5 hic postquam Sequitur suasio Iunonis qua multas ob causas
Mercurii nuptias approbat agendas; primum quidem quod eas Phoebus5
postulabat qui filias Iovis et Iunonis, Musas videlicet, non solum nutrivit
verum etiam in conspectu parentis detulit; altera adiungitur causa quae
Iunonem asserit nuptias proibere non solitam, praesertim quia Cyllenium
amabat quem educavit lacteque uberum suorum immortalem fecit;
tertio additur sue matris Maiae videlicet Athlantis filie grata honestas,10
et super haec omnia quod Clario incunctanter promiserat se pro viribus
adiuturam. Additur etiam quod maxime fuerat cavendum ne, si nuptie
Philologie aut a Iove tardarentur aut penitus negarentur, fortassis
Mercurius, pulchritudine Veneris delectatus, alterum Ermafroditum
gigneret sicut antea, dum esset iunior, genuit illud monstrum utroque15
sexu mixtum, cui nomen erat compositum ex parentibus suis, Ermes
enim Grece dicitur Mercurius, Venus Afrodite, ex quibus componitur
Hermafroditus.

22, 17 stimulabat Hactenus Iunonica suasio, dein sequitur Iovis
deliberatio. Deliberat enim veluti timore quodam stimulatus reti- 20
nendas paululum nuptias ne forte Cillenius solito iuvenum more, uxoris
blandimentis detentus, suos cum Apolline celerrimos discursus retardaret
somnolentus, postremo etiam denegaret se anomalum, hoc est absque
lege certa, per latitudinem signiferi discurrere, quod quando planete
faciunt veluti in uno loco videntur demorari, poterit itaque Mercurius25
[fol. 60r] sub hac dissimulationis forma et cum sua uxore quiescere
suumque patrem sub anomali excusatione fallere. Nam illum non me
latet, inquit, uri Mercurium amore Philologiae et ut ei placeat, com-
parque in studiis fiat, disciplinas discendo comparavit et non alibi didicit
nisi in famulatione, hoc est in ea domu qua famulae Philologie erudiuntur.30
Nonne censeo ipsum fandi peritiam quae rhetorica dicitur consecutum
ut sicut illa sic et iste rethorizare possit? Artis quoque musice instru-
menta possidet ne in aliquo dispar Philologie videatur.

23, 2 bardita dicitur quia ex elefantinis ossibus efficitur qui barri
vocantur.35

23, 3 celis etiam lyra nominatur a suis chelis, id est brachiis.

addo Accumulo, inquit, praefatis occasionibus picture et inscissure
 [[ Print Edition Page No. 34 ]] 
peritia, quod perhibet mirabile praestigium, id est monstrum. Formas
quippe animalium seu dae ere seu de marmore mirabiliter efficit, ut
veluti viva existimentur animalia. Sciens etiam ipsius artis peritissimam
esse Philologiam ac per hoc quodcumque decorat iuvenilem gratiam ab
5 eo est comparatum, ut in omnibus placeat virgini, his igitur causis
nuptias distuli, non autem negavi.

23, 9 primeva affectione primordiali amore.

23, 11 tunc Iuno Huc usque deliberatio Iovis; sequitur desuasio ipsius
deliberationis ab Iunone.

10atquin Quin immo, inquit, subeundum est Mercurio conubium
virginis quae illum saltem conivere, id est oculos claudere, non sinet; illa
siquidem totis noctibus vigilat nec alios dormire permittit.

23, 13 an quisquam est deorum qui nesciat pallidum Philologie colorem
non aliunde nisi assiduis laboriosisque vigiliis lucubrationibusque, id
15 est lucernis perpetuis, attractum?

23, 15 que autem pendit usque consuevit et est ordo verborum:
Que consuevit nulla nisi hec gracilenta propter vigilias Philologia.

23, 17 discutere penetrare, disquirere noctibus universis caelum
superius mundi hemisperium freta abyssos Tartarumque inferius mundi
20 hemisperium ac deorum omnium sedes, hoc est planetarum omnium
circulos fixorumque siderum positiones.

curiosae indagis sollicite investigationis perscrutatione. Non
nisi Philologia consuevit transire quae item consuevit numerare.

23, 18 textum mundi elementorum videlicet iiii quibus mundus
25 contexitur.

circulorum volumina non solum planetarum circulos dicit, verum
et totius spere et hoc est quod dicit orbiculata.

23, 19 parallela Paralleli sunt, id est equistantes quinque zone:
aquilonalis videlicet, solstitialis equinoctialis brumalis austrina.

30obliqua decusata hoc est per obliquum ducta signiferum dicit et
lacteum circulos qui duo obliqui dicuntur quoniam non ut paralleli
rectis lineis ab ortu ducuntur in occasum, sed ab aquilone ad austrum
obliquo tramite feruntur. decusati autem nominantur aut propter
amplissimum ductum, quoniam maximi circulorum [fol. 60v] omnium
35 esse perhibentur ut quasi a verbo deduco decusati dicantur, aut propter
decorem siderum in eis constitutorum, veluti a decore decusati.


 [[ Print Edition Page No. 35 ]] 

23, 20 poli sunt due stelle quarum una in sublimissimo mundi vertice
ad aquilonem, altera subter terram in infimo austrino vertice fixa per-
ibetur et immobilis, intra quas spera caelestis volvitur.

limmata dicit duos coluros qui duo circuli per polos ducuntur et totam
speram caelestem in quattuor partes equales dividunt qui propterea5
coluri dicuntur, id est inperfecti, quia non nisi dimidiam sui partem supra
terram manifestant, ac per hoc et limmata, hoc est veluti quedam hemi-
tonia, non immerito vocitantur.

axium vercigines Axium dicit dum non nisi unus axis sit inter
duos porrectos polos. Non inrationabiliter tamen duos esse dicit ut10
quemadmodum in una spera duo hemisperia et in uno circulo duo
hemicicli, ita et in uno axe due medietates connumerentur.

cum ipsorum quod praedictorum omnium maximum est et sapientis-
simum multitudinem siderum eorumque stellas dinumerare, quod autem
sequitur.15

24, 2 quotiens a superioribus suppletur, quis deorum nesciat deos
conquestos; quotiens, quot vicibus.

super coactione de violentia videlicet atquae industria, qua omnia
sidera que deos vocat in assiduum motum coactitat ut veluti fessi
conquaeri videantur, dum ab ea non sinuntur quietum cum suis uxoribus20
habere statum.

24, 5 tam vero abest Quam longe distat, inquit Iuno, a credibili
opinione existimare Mercurium sub talibus Philologie exercitationibus
pigrescere intricarique, hoc est alligari, ut extra a superioribus
subauditur: Quam abest ut urgeatur; cogatur Mercurius ab eadem25
Philologia.

24, 8 petere excedere. extramundanas latitudines hoc est extra
mundi huius qui semper in motu est spatia in celum empirium, in quo
aeterno statu dii supermundani cum suis uxoribus quiescunt, quod
nequaquam Philologia consentiat.30

24, 10 duos vigiles id est Mercurium et Philologiam ac si diceret:
Cur, rex optime, detines celebrari nuptias dum non solum Mercurius
sicut hactenus sed et Philologia, quod iam non fecit dum nurus tua non
fuit, serviat?

24, 9 Athlantiades autem patronymicum est Mercurii ab avo materno35
Athlante.


 [[ Print Edition Page No. 36 ]] 

24, 13 Pallas dicitur Minerva a gigante Pallante quem interemit,[[1]]
quae propterea non a terris sublevasse, sed a superioribus mundi partibus
fingitur delapsa, quoniam de vertice mundi immortalis virginitas absque
coniugiorum contamine creditur nata. Propterea, ait de quodam
5 purgatioris vibratiorisque luminis loco, hoc est splendidioris aetheris loco,
eam leni volatu descendisse.

24, 16 annixa suffulta.

24, 15 sublimiori suggestu altiori throno. Thronus Palladis altior
Iove dicitur quoniam purissima ac veluti castissima extime celestis
10 spere spatia Palladi ascribuntur, hinc est quod Iovis Iunone, Pallas Iove
elatior describitur.

24, 18 pars melior quia de vertice meo nata es, opportune, inquit,
precibus Mercurii ades, sive Apollo te adesse suaserit, sive sponte tua
lapsa sis, ne sine tuo consilio quid decreverim et ne senatus noster te
15 absente mutilus, id est curtus, ac per hoc et turpis [fol. 61r] videretur.

24, 22 approperas descendere ad nos acceleras.

25, 4 par est equum est.

25, 5 decernas diiudices quicquid de nuptiis fratris tui fieri vis.

25, 8 improbabat increpabat Pallas Iovem.

2025, 6 virginitas videlicet quod se consuluerit de virginalibus causis.
Virtus quippe virginitatis omne contagium effugit.

25, 14 Arithmetica teste hoc dicit quia septenarius numerus Palladi[[22]]
est consecratus, qui solus intra denarium numerum nullum numerum
gignit, ex nullo numero gignitur. Generatio quippe numerorum non
25ex copula duorum numerorum in unum sed ex multiplicatione duorum
numerorum vel unius numeri in se invicem perficitur, quapropter
septenarius, quanquam ex copula ternarii et quaternarii efficiatur, non
ideo gigni existimandus est sed potius veluti duabus suis partibus con-
iungi. Nullus igitur intra denarium numerum invenitur nisi aut gignens
30 aut genitus aut gignens et genitus. Ternarius—nam et unitas et
dualitas principia numerorum sunt, non numeri—quamvis a nullis
nascatur, gignit tamen senarium ex multiplicatione sui per binarium
seu binarii per ternarium. Quaternarius ex binario per se ipsum ducto
 [[ Print Edition Page No. 37 ]] 
gignitur, qui iterum per binarium ductus octo efficit. Quinarius a nullo
gignitur, ductus vero per duada decada facit. Senarius vero gignitur, ut
prediximus, intra decadem nihil gignit. Septenarius nec gignitur nec
intra denarium quid gignit, ideoque virgo est Palladisque proprius.
Octonarius ex quaternario bis ducto, novenarius ex ternario ter, denarius5
ex binario quinquies procreatur.

25, 15 coronam septem radiorum eadem ratio septem planete propter
vim numeri veluti quandam virginitatis coronam perhibentur. Nec
mireris septem planetas septem radios vocari; sunt enim septem lampades
quibus mundus relucet. Solet etiam sol singulariter radius mundi10
vocitari.

solivaga hoc est sola omni contagione libera. ne interesset
Pallas noluit interesse nuptiis. Priusquam tamen abiret, consilium
quod ab ea pater flagitaverat reliquit.

25, 21 augustius amplius, honestius.15

25, 22 ipsam nupturam Philologiam videlicet que quia pro certo nuptura
foret nuptarum numero deputatur ac per hoc, Pallas inquit, nullo pacto
nurus Tonantis fieri posse, nisi prius inmortalis fieri deorum consultu
iubeatur et in deam verti.

26, 1 id genus adverbium est quod sepe ponitur pro huius modi.20

26, 2 regum coniugum reges coniuges, Iovis et Iuno. Sepe enim solet
masculinum genus feminina nomina intra se concipere, sicut neutrum
omne genus colligit.

26, 3 Famam Iovis vocat scribam sicut in sequentibus invenitur.

26, 5 Penates dicuntur Grece quasi πάντες, hoc est universalis,25
qui propterea Latine Consentes dicuntur, quoniam universaliter
omnibus Iovis consiliis consentiunt.

26, 6 secretum celeste hoc est divinum mysterium. Eos quippe,
quoniam ab omni humana [fol. 61v] notitia remoti sunt, innominabiles
vocat falsa poetarum opinio.30

26, 8 Vulcanus Iovialis dicitur non solum quia Iovis frater, verum
quia igneas flammas in parte quadam aetheris esse philosophi conantur
asserere, ac per hoc et duos Vulcanos perhibent, quorum unus aetherius[[33]]
 [[ Print Edition Page No. 38 ]] 
ultra lunarem circulum, alter terrenus humanis usibus necessarius.

26, 11 collegas Iovis vocat duodecim selectos deos, hoc est caeteris
numinibus seorsum electos, de quibus Sanctus Augustinus in septimo
De civitate dei disputat.[[4]]

526, 12 o quosque ut ait, distichum compraehendit Ennianum.

Iuno Vesta et reliqua. In hoc disticho omnes planetas invenies
preter Saturnum et lunam propter quas consequenter subiunxit.

26, 15 item et septem residui hoc est qui in disticho sunt praetermissi
corrogantur venire.

1027, 2 absque impertinentibus subauditur ad nuptias, ut sunt Dis-
cordia Seditio Parce Furie similesque.

27, 5 et licet Signifer circulus principalis deorum possessio pro sui
amplitudine putatur, ibique singulas seu binas domos habere fingantur
praeter quas sparsim per ceteros circulos alia habitacula possident, ex
15 quibus convocantur in xvi regiones. Regiones vocat circulos qui dum
novem sint, hoc est quinque paralleli, signifer et lacteus et duo coluri,
xvi tamen ea ratione qua circuli in duos emiciclos dividuntur efficiunt.
Tres quippe ex parallelis solstitialis videlicet et equinoctialis et brumalis
dimidiantur et de tribus fiunt vi, quibus, si aquilonalem et australem
20 adderis, efficies octo; eadem ratione signifer et lacteus divisi fatiunt iiii
alios, iiii coluri qui simul collecti fatiunt xvi, quorum xiiii hemicicli[[21]]
sunt, reliqui duo integri.

27, 10 dii Consentes Penates ac si aperte diceret: Dii Consentes qui
Greci dicuntur Penates. Lares singulos, singulorum domorum focos
25 veteres vocabant Lares. Favores qui favent nuptiis.

27, 11 opertanei et Nocturnos ipsi sunt qui archana Iovis cooperiunt.

27, 12 praeter domum Iovis in omnibus regionibus domus Iovi
consecrata.

27, 13 Quirinus ipse est Romulus qui sic vocatur quod semper hasta[[29]]
30 utebatur, quae Sabinorum lingua quiris dicitur.

27, 14 Lars militaris hoc est Lars dux militum Iovis.

28, 1 Fons fontium deus cui etiam adherent nimphe, id est limphe.
 [[ Print Edition Page No. 39 ]] 
dii Novemsiles Siles dicuntur saltores Iovis quasi sales, id est mobiles,
a verbo Greco σαλεύω, id est moveo. Qui novem numerantur quoniam[[2]]
cantantibus novem Musis saltare dicuntur.

28, 2 Iovis secundanus dicitur aut quia secundus a summo Iove est
aut quia secunditatem, id est prosperitatem, prestat. Multi quippe5
Ioves pro diversitate locorum et numinum dicuntur, hinc est Iovis
Opulentiae qui praeest abundantibus.

28, 9 Lar caelestis ignis celestis. Lar militaris qui ignem, id est
furorem, militibus ingerit. Secundanus qui secundis praeest sicut et
Iovis secundanus.10

28, 16 fraus vocatur quia sepe Cillenio obtemperat. Cillenius facundie
presul est que plerumque dolo ac fraude utitur, sive bene sive male.

28, 20 Iunonis Hospite Sicut multi Ioves, ita et multe Iunones. Iuno
itaque Hospita dicitur dum terram significat quae sepe Iovi caeterisque
caelestibus diis in eam descendentibus prebuit hospitium.15

[fol. 62r] 28, 22 Lar omnium hoc est generalis omnium ignis. Cunctalis
id est cunctationum dea. Neverita dea que nihil veretur. Consus
consiliorum deus.

29, 1 ex altera ex undecima.

29, 2 Manibus refutatis Manes refutantur quia ex humano semine20
manant; nascuntur enim ut homines et mortales fiunt.

29, 4 Ancus qui praeest mensuris, quoniam Greci cubitum ἀγκών[[22]]
vocant.

29, 6 celestis Iuno vocatur mater deorum, uxor Saturni quoniam
mater caelestium est, quamvis terram significet.25

29, 7 Veiovis malus Iovis qui et Vedius in sequentibus nominatur.
dii publici qui populis presunt.

29, 8 Ianitores terrestres Forculum dicit qui foribus, et Cardeam
qui cardini, et Limentinum qui liminibus, preest.[[29]]

29, 10 Azonos Azoni dicuntur qui extra zonas, id est extra circulos,30
habitant.elementis.

29, 11 elementorum presules qui praesunt iiii mundi


 [[ Print Edition Page No. 40 ]] 

29, 13 quis Nume hoc est quis ex successoribus Nume, dum sint
multi, innumerabilem numerum falsorum numinum potest indicare.
Numa quippe Pompilius qui post Romulum regnavit infinitam demonum[[3]]
turbam et invenit et coluit.

530, 3 Adrastia sortilega Iovis pro sue inhumanitatis duritia tale nomen
accepit; Grece enim duritia ἀδράστεια vocatur.[[6]]

30, 4 nimia celeritate Fortes nimia velocitate circumvolvi perhi-
bentur, quoniam fata uno temporis momento propter nimiam siderum
instabilitatem moveri dicuntur, sicut falsissima constellationis ars
10 edocet. Adrastia recipit continuitatem temporum quibus fata variantur.

30, 6 Inarmene quippe Grece dicuntur συνεχεɩ̑ς χρόνοι, hoc est[[11]]
continuata tempora. Inarmene, que in sinu suo cadentes sortes ex urna
Adrastiae recipit, continuitatem temporum quibus fata variantur
significat.

15 ΚΛΩΘΩ vero ΛΑΧΕΣΙΣ, ΑΤΡΟΠΟΣque tres Parcas librarias can-
cellariasque Iovis esse fingunt fabule. Quarum una Κλωθώ dicitur[[16]]
quasi κλειτώ, hoc est vocatrix, quia omnium fata vocat, altera Λάχεσις, [[17]]
hoc est sors, fata omnium considerat, tertia Ἄτροπος, hoc est valde
conversibilis; sepe quippe α pro λίαν, hoc est valde, deponitur. Quidam[[19]]
20 Ἄτροπος inconversibilis, quoniam frequenter α sensus habet negandi.
Quidam Atropos absque modo et ordine in Latinum vertunt ut Fabio[[21]]
placet. Non enim certus modus vel ordo fatorum reperitur.

30, 10 indusiari indui a verbo indusio, quod magis Grecum quam
Latinum videtur.

2530, 14 flammantem coronam Corona Iovis rutilantium planetarum
flammas significat; velamen autem capitis eius candidos fixarum
stellarum fulgores qui quoniam in extima spera siti sunt veluti verticem
Iovis, id est sensibilis mundi, velare dicuntur. Quod autem Pallas
illud velamen contexerit ea ratione putatur qua superiores purgatioris
30 etheris partes Palladi quoniam de vertice Iovis nata est attribuuntur.

30, 17 amictus hyalinos hoc est vitreos, instar viridis vitri, colorem
aeris viridem describens quo aetherius candor subter tegitur.

30, 18 crebri vibratus in aere quippe fulmina defluentiumque stellarum
similitudines nascuntur.


 [[ Print Edition Page No. 41 ]] 

30, 19 tunc duo globi duo maxima luminaria, solem dico lunamque,
quorum unum quidem auro, alterum electro, comparatur insinuat.
Quae duo in dextra Iovis dicuntur esse quoniam sol et luna dum supra
terram sunt semper vergunt in austrum, que pars mundi veluti dextra
describitur.5

30, 21 leva enneaptongon Enneaptongon dicit propter novena
totius mundi spatia, [fol. 62v] vii videlicet planetarum terreque spereque
que omnia armoniam quandam vocum efficere philosophi testantur;
que in sinistra <parte> mundi ponitur, quoniam in quantum et planete
et spera caelestis nec non et terre globositas ad aquilonalem excelsissi- 10
mumque polum sublevantur, in tantum vim suam hominibus manifestant.

30, 22 nitenti similis hoc est se inclinanti. Hoc autem ait quia mundus
veluti quidam homo recubans depingitur, ita ut aquilonem versus
sublimior, adclinis vero ad austrum sicut ait poeta:[[14]]

Mundus ut ad Scithiam Ripheasque arduus arces15

Consurgit, premitur Libie devexus in austros.

calceos Floridam telluris superficiem describit, quam veluti
quoddam calciamen Iovis fingunt, quoniam totius mundi infima pars
est terra.

31, 1 insidebat Flores herbarum arborumque describit qui veluti20
quaedam palla varicolor Iovi substernitur.

31, 3 fuscinam Neptuni tridens. Que fuscina aquarum naturam que
maxime sub terris est significat.

31, 4 suggestus Iunonis suggestu Iovis inferior ponitur quoniam aer
humilior est aethere.25

31, 6 calymmate Calymma est candidum velamen quo caput circum-
voluitur. Calymma Iunonis est clare nubes quibus sepe aeris tegitur
superficies. diadema Iunonis diversicolor nubium corona que sepe
fulminibus flammarumque coruscationibus interstringit, dum in eis
Iris formatur.30

31, 7 Scithis virecta id est viridis gemma. Iris claritatem significat,
rubedinem autem eius ceraunos quia κεραυνός Grece fulmen dicitur.
Fulgores eius iacintus significat. Est enim splendida gemma liquidi
 [[ Print Edition Page No. 42 ]] 
sali instar et notandum quod arcus caelestis a quibusdam tricolor, a
quibusdam quadricolor, perhibetur.

31, 10 Taumantias Taumantias, id est mirabilis filia, Iris dicitur
propter mirabilem colorum eius pulchritudinem.

531, 12 nisi quod ille Differentiam Iovis et Iunonis, hoc est aetheris
et aeris, facit quod semper aether purus sit atque serenus, plenusque
diuturni luminis, aer vero aliquando perturbationibus nubium flaminum
pluviarum veluti contristatur, aliquando clara serenitate ridens apparet,
hinc est quod facies Iunonis varia pingitur atque mutabilis.

1031, 14 vestis yalina vestis vitrea. ‘ϒάλη quippe Grece vitrum dicitur;
naturalem aeris colorem describit.

31, 15 peplum vero eius tegmina nubium sunt, que sepe pulsu, id est
tactu, luminis veluti quibusdam gemmis interrumpuntur.

31, 19 sudamque hoc est puram perspicuitatem ipsius exficiunt.

1531, 17 haec fulmen dextra Fulmina tonitrua caeterosque sonitus
aeris dicit. Que fulmina quoniam de altissimis nubibus videntur descen-
dere veluti dextera sua putatur gestare, quoniam vero tonitrua ex
propinquioribus terris nubibus sonare estimantur, leva sua dicitur
baiulare, cum rerum ratio perdoceat et fulmina et fragores in eisdem
20 nubium sinibus gigni.

31, 19 roscidis fluoribus Hoc dicit quia sepissime pluvialis humiditas
fragores fulminationesque nubium consequitur.

31, 20 calcei furvi umbra terre dicitur que nox solet appellari quoque,
veluti calciamentum quoddam Iunonis dicitur, quoniam in imis partibus
25 aeris circumvolvitur.

32, 1 soleam noctis dicit infimam obscurissimamque ac terris proximam
umbre partem. genua vero Iunonis mediam eiusdem umbre, que
quoniam longius a terris exaltatur, minoris obscuritatis efficitur. [fol. 63r]
Quippe in quantum appropinquat terris, in tantum nigrescit; in quantum
30 vero in altum erigitur, in tantum clarescere sentitur, et hoc est quod ait
nunc perfulgido splendebat orbe. Potest etiam de orbe plenilunii
quae noctem splendificat intelligi cuius absentia gratiam lucubrationis
aufert ab umbra et hoc est quod dicit nunc vanescentis varietas
et reliqua.

3532, 7 quandam speram omnium rerum formulam quam Grece ἰδέαν
 [[ Print Edition Page No. 43 ]] 
vocant ante conspectum Iovis positam dicit, instar celature omnium
rerum sensibilium intelligibilis ratione conspicat.

32, 17 pede ire hoc est naturali ordine ordinatisque gressibus in ipsa
sphera omnia per loca et tempora videbantur ingredi.

33, 1 fictor arbitrarius Iovem dixit iuxta suum arbitrium priusquam5
fierent omnia in rationibus suis, secundum quas facta sunt, condidisse.

33, 2 fatum publicum idea mundi dicitur quia in ea fata omnium
publice formantur.

33, 6 verum sator Saturnum dicit qui veluti senex tardigradus fingitur
quoniam antiquissimorum temporum figuram gerit. Ideoque a Grecis10
Chronos quasi Χρόνος, id est tempus, Saturnus nominatur[[11]].

33, 7 glauco amictu tectus Hoc dicit quia stella quae dicitur Saturni
in algidis calignosisque propter nimiam altitudinem currere perhibetur.

33, 8 draco Saturni solarem annum significat qui, propter estivi temporis
ardorem, flammas vomere fingitur. caudam vero suam devorare15
Cauda anni hiemale tempus est quod omnem honestatem florum <et>
frugum, quae ceteris temporibus et nascitur maturatur et colligitur,
veluti draco vorax consumit. Nomen autem ipsius quod numerum anni
suis litteris continet comperimus esse τέξ, et in his enim tribus litteris
numerus anni qui est ccclxv colligitur; ξ quippe lx, ε v, τ trecenti;20
τέξ autem ab eo quod est τέκων, abiecta ων syllaba, factum est quod [[21]]
nomen anno convenit. Nam τέκων Greci dicunt omne volubile;
volvitur autem annus per horas dies septimanas menses.[[22]]

33, 10 ipsius canicies hoc dicit quia circulum Saturni nivalem esse
pruinosumque fisici dicunt. Puer quoque describitur Saturnus quoniam25
tempus et deficit ut senex et renascitur ut puer. ΤΗΞΑΤΕ interpretatur
comedite.

33, 12 eius coniunx Ream dicit quae corpulenta deorum mater describi-
tur quoniam ex Saturno et Terra deos esse natos fabule ferunt. Terra
autem semper fecunda est diversis rerum nascentium generibus ac30
veluti palla quadam herbarum diversitatibus vestitur.

33, 14 in qua totus gemmarum Hoc dicit quia omnium preciosorum
lapidum diverse species omniumquae metallorum vene in terra reperiun-
tur. Diversarum etiam [fol. 63v] frugum genera non aliunde nisi ex
 [[ Print Edition Page No. 44 ]] 
terra oriuntur. Huic grandeve scilicet matri Vesta aderebat. Veteres
siquidem Vestam dicebant flammam humanis usibus necessariam quae
Opi, id est Terre, adherebat quia terrena materia semper nutritur.

33, 18 que ausa est Fabule fingunt Vestam deorum esse nutricem,
5 ea ratione qua terreni ignis vigor vapores sursum de terra et aqua erigit,
quibus vaporibus, dico, nutriuntur sidera ut fisici dicunt.

33, 20 candida cum sorore cum luna videlicet, quae candidi, hoc est
blandi, coloris est.

33, 21 qui mox Poetarum fabulae fingunt superius hemispherium,
10 hoc est spatium quod est super orizontem, veluti quandam possessionem
superis, id est celestibus diis, distributum; inferius vero infernalibus.
Quae tamen duo hemispheria duo maxima mundi luminaria semper
ambiunt, cursibusque assiduis circumlustrant et quoniam sol ab inferiori-
bus mundi partibus rediens ortuiquae appropinquans priusquam spetiem
15 suam supra orizontem ostendat suos radios purpurei coloris instar in
domum celitum ascensurus premittit. Propterea dicit puniceus quidam
fulgor antevenit et caetera que ad primam superioris partis mundi
matutinam pertinent illuminationem.

34, 1 ipse etiam Iuppiter Hoc dicit quia surgente sole omnium stel-
20 larum fulgor inter quas Venus et Iovis claritate praecellunt obscuratur
ac veluti in fugam vertitur, non quod claritas stellarum minor sit interdiu
quam noctu, sed quod nobis nullo modo apparent sole cursum suum
super terram peragente, propterea ait ipse Iuppiter id est stella Iovis
sole oriente radios suos paululum retraere.

2534, 3 sphere vero orbesque Spheras dicitur omnia mundi elementa
que quoniam globosa sunt instar spherarum in manu Iovis, hoc est intra
ambitum tocius mundi qui et ipse globosus gestare dicitur, vel certe
unam illam spheram quam superius ideam omnium rerum nominavit
propter multiplices rerum omnium rationes quas intra se continet quasi
30 multas spheras plurali numero appellavit. Quam ideam, dico, solari
claritate eique consimili letabundam fingit.

34, 5 Iuno autem id est aer suos diversos colores sole oriente declarat ac
veluti diversis nature sue ornamentis pulcherrimus efficitur.

34, 7 erat illi Iunoni videlicet fulgens ducta corona. Queritur quare
35 corona duodecim signorum zodiacum Iovi neque soli in eis currenti
distribuitur, sed ad hoc dicendum quod in superioribus mundi partibus
 [[ Print Edition Page No. 45 ]] 
[fol. 64r] nulla qualitatum diversitas sit. In qualitatibus vero aeris
terre undique circumfusi magna diversitas efficitur, ac per hoc veluti
quaedam corona iiii temporum, quibus constituitur aeris nec non et
terre qualitatum diversitas, non etheri sed aeri datur. Ardet enim in
aestivo tempore per tres menses, friget in hiemali per tres similiter5
menses; temperatus efficitur per sex menses veris atque autumni, quos
singulos menses duodenarios similitudine duodecim preciosorum lapidum
insinuat.

34, 9 frons Iunonis aestivum tempus que tribus lapidibus ornatur prop-
ter tria altissima signiferi signa Geminorum videlicet et Cancri et Leonis.10

34, 10 Lichnis est lapis purpureus quem fert India lucernarum luce[[11]]
refulgens, inde nomen sumpsit. Tactus sole vel digitis paleas trahit,
subitum extinguit incendium. Ideoque Vulcano consecratur et propter
purpureum colorem conparatur Geminis, quia, dum sol Geminorum
signum transit in Iunio mense, purpurei de terra flores surgunt.15

Astrites candida gemma est habens intra se quasi stellam deam- [[16]]
bulantem unde nomen accepit; ἄστρον enim stella, inde astrites stellaris.
Qui lapis conparatur Cancro propter stellarum eius altitudinem et
claritatem.

Ceraunos est gemma smaragdinea a fulmine dicta. Κεραυνός20
enim Grece fulmen dicitur. Haec gemma invenitur ubi fulmen cadit,
ideoque attritu nubium nasci creditur. Qui lapis comparatur Leoni
propter similitudinem fulminum, sicut enim fulmina urunt, sic ardor solis
consumit omnia, transiens signum Leonis.

34, 15 Iaspis gemma est multicolor vocata a serpente in cuius fronte25
nascitur. Qui lapis tribuitur Piscibus propter asperitatem Marci mensis.

Scitis est gemma smaragdini generis a Scithia dicta, in qua nascitur,
que datur Arieti propter inchoationem viriditatis in Aprili.

Smaragdus est gemma viridissima ultra omnes herbas et frondes,[[29]]
inde nomen assumens, quia amara sit. Nam omne viride in fructibus30
amarum est quia inmaturum. Optima est Indica que gemma datur
Tauro quoniam in Maio mense clarius de terra surgunt flores.


 [[ Print Edition Page No. 46 ]] 

34, 18 Eliotropios lapis viridis sanguineas habens venas, missus in[[1]]
argenteam pelvem aque plenam, radio solis repercussus in sanguineum
obscuratumque vertitur colorem. Hunc si quis cum herba eius nominis
miscuerit et congrua carmina dixerit, aliorum se visibus aufert. Optimus
5 in India Libiaque invenitur. Est enim lapis splendidus cum ortu solis
et occasu colorem commutans, daturque Virgini propter claritatem in eo
solis currentis.

Dendrites lapis arboreus, hoc est sucinum, nam δένδρον Grece
dicitur arbor. Que gemma Libre datur, quia maxime sole partes Libre
10 tenente arbores sudant.

34, 17 Iacintus est lapis ceruleus mirabilis variaeque nature quam[[11]]
profunditatis vocabulo vult intelligi; aliquando nebulosus, aliquando
purus ut [fol. 64v] fluctus, et est purpureae lucis. Quamvis cum aere
caeloque mutetur, friget in ore. Pingitur, hoc est inciditur, adamante
15 et vult per iacinthum profunditatem et varietatem aeris et aque intelligi.
Qui lapis tribuitur Scorpioni propter nebulosum colorem.

35, 3 Idatides ipse est enidros, id est gemma ab aqua vocata; exundat
enim aquam ita ut clausam in ea putes fontaneam scaturriginem.[[18]]
Idatides autem fulvus lapis est, rotundus, intra se habens alium lapidem
20 cuius crepitu sonorus est. Qui lapis datur Aquario propter copiam
pluviarum in Februario.

Adamas est Indicus lapis nuclei Avellani magnitudine, nulla vi domatur[[22]]
nisi sanguine hircino. Qui lapis datur Capricorno propter indomitam
duritiam Ianuarii mensis.

25Cristallus lapis glatie efficitur, indeque nominatur; Greci namque
[[26]] glacies κρύσταλλος dicunt. Qui lapis datur Sagittario quia tunc aque
gelascere incipiunt.

Hactenus habitum Iunonis adveniente Apolline, hoc est qualitates
aeris sole signiferum lustrante, descripsit, deinde ipsius solis in aulam
30 celitem introitum subiungit.

35, 5 ipsius divi ipsius Apollinis cuius cesariem, hoc est radios, brattearum
pulcritudini comparat. Est enim brattea lamina tenuis de puro
auro facta que datur militibus in praemium victorie.


 [[ Print Edition Page No. 47 ]] 

35, 6 facies autem et reliqua triplicem solis colorem suggerit.
Nam dum primum ultra orizontem oritur preclarum instar pueri reni-
tentis vultum manifestat, donec ad tertiam ascendat horam; ad tertia
usque ad nonam iuvenilem formam demonstrat; a nona usque ad occasum,
senilem ac veluti fatigatus pre nimiae celeritatis fatigatione habitum5
ostendit.

35, 8 licet xii Quidam existimant solem tot colores mutare quot
horas solet peragere.

35, 9 corpus autem eius Solare corpus igneum esse nullus ambigit;
in eo quippe quartum mundi elementum, ignem dico, vim suam exercet.10

35, 10 pennata vestigia mirabilem radiorum celeritatem pennarum
similitudine insinuat. vestigia quoque solaris corporis imagines ipsius
in sensibus animalium impresse, quae similitudine volatilium in sensu
oculorum absque mora formantur, velociter transeunt, velociter
abolentur.15

pallium coccineum aether est qui cocco assimilatur propter
rubeum ignis colorem solarique corpori undique in modum indumenti
circumfunditur.

sed auro plurimum aurum plurimum pulcritudinem radiorum
insinuat.20

35, 11 sinistra manu clypeum dicit formam solis quae in modum
scuti habitantibus in sinistra manus parte, hoc est hominibus caeterisque
animalibus possidentibus in terra, apparet.

35, 12 facem in dextra [fol. 65r] gestare dicitur quoniam sursum versus
ad stellarum flammas incendendas maxime vim suam erigit, superiores25
autem mundi partes propter sui mobilitatem dextra solis vocantur.

calcaei autem eius calcei solis sunt radiorum repercussiones quos
splendores phisici dicunt sive de nubibus sive de aquis sive de terrenis
corporibus que instar pyropi refulgent. Est autem pyropus metallum
splendidum auro vel argento auricalcoque temperatum de vi aureis30
denariis et vi unciis argenteis. Ὁράω enim video dicitur, πῦρ ignis.

35, 13 quem iuxta coitum lune cum sole seu assiduum cum ipso indicat
cursum.

35, 14 post hos post omnes predictos.

35, 15 quorum alter Neptunum dicit undarum potentem.35


 [[ Print Edition Page No. 48 ]] 

35, 16 alius Plutonem dicit. Pluto superficies terre dicitur cui potestas
in terra datur, ideoque lucifuga dicitur.

35, 17 uterque et reliqua. Diversa serta, hoc est dissimiles coronas,
fratres Iovis iuxta regnorum sui condicionem gestant.

535, 18 unus quippe Neptunus videlicet.

35, 19 candidum sertum quoniam undarum spuma candidissima est.
alter Pluto scilicet.

35, 20 ebeneum id est nigrum ad similitudinem ipsius arboris, obscu-
rumque quoniam omnia ut praediximus que in abditis terrarum abscon-
10 duntur dominatui illius fabulose distribuuntur.

35, 21 ditior Pluto Neptuno, quia undarum instabilitas nihil de eis
preter piscium et volatilium genera procreantur, de terrenis vero visceri-
bus diversarum rerum copia quibus utuntur homines surgit.

36, 2 divitias oppressione quaesitas Hoc ait quia divitiae absquae
15 oppressione, hoc est labore, non adquiruntur. Vel potius Neptunus
spernit divitias quas Pluto navigio mare opprimens per diversas mundi
regiones querit.

utriquae diversa coniunx Neptuni uxor Thethis vocatur. Thethis
siquidem inferior pars oceani dicitur vel potius solum maris, hoc est
20 terra mari subiecta, unde et nomen accepit Tethis et enim positio inter-
pretatur. Alii dicunt Neptuni uxorem Stigem esse, hoc est infernalem
paludem quam et nutricem deorum fabule fingunt, ea opinione ducti
quia existimant deos in insulis habitasse et regnasse natosque fuisse ut
Saturnum Iovemquae in Creta, Apollinem in Delo et Licia, Neptunus
25 quoquae in maritimis Grecie partibus regnasse traditur.

36, 3 nudus hic Nudus dicitur Neptunus aut propter inopiam ut
dictum <est> aut certe quia speciem suam absque ullis tegminibus
silvarum herbarumquae nudam manifestat sicut terra.

36, 4 ille puellam Puellam nominat Ecahten, hoc est seminariam.
30 Echate autem fertilis terra est copiosissimaque mater frugum, in tantum
ut sepe centuplum colentibus se reddat fructum. Ideoque sacerdotibus
eius centesima [fol. 65v] pars frugum per singulos immolabatur annos;
quo sacrifitio veluti contenta Echate uxor Plutonis fertilem semper
faciebat tellurem. Proserpina dicitur quasi proserpens; vis enim[[34]]
 [[ Print Edition Page No. 49 ]] 
herbarum serpit, id est surgit in omnia que de semine nascuntur, et
dicitur puella quod omni anno surgit.

36, 6 magni numinis vota hoc est magne Echates sacrificia.

36, 7 inter quos primus ruber id est sanguineus, Martem dicit. Mars
dicitur iuvenis quia semper nova bella machinatur.5

36, 9 alter suavis Liberum dicit qui et Bacchus vocitatur, qui
suavis dicitur propter vitream suavitatem.

facem dextra quia lucernis ardentibus solent homines inebriari,
vel certe quia bibentes vinum inflammat.

36, 10 crater Grece, Latine calix dicitur. pronus promptus.10
in petulantiam libidinem scilicet.

36, 11 huic gressus incerti quia temulenti non recte ingrediuntur
nutantibus eorum pedibus.

36, 12 olacis temeti vini odoriferi; temetum a tenendo pedes dictum

post os geminos dicit qui vocantur Castores; a quibusdam autem15
unus Castor, alter Pollux nominatur, duo filii Iovis qui, dum simul
in signifero sunt, non tamen simul oriuntur aut occidunt, sed dum
unus occidit, alter supra terram apparet. Similiter dum unus oritur,
alter sub terra occultatur et qui primus occidit in occasu, prius surgit in
ortu, et qui serius occidit, serius surgit. Eaque ratione unus luci, alter20
tenebris attribuitur.

36, 14 roboris inauditi hoc est incognite virtutis, Herculem dicit.
Ἡρακλη̑ς autem interpretatur Iunonis gloriosus, quasi Ἥρας κλέος;[[23]]
Ἥρα quippe Iuno, κλέος vero gloriosus dicitur. Hoc autem aiunt quia[[24]]
Iunonem Herculem nutrisse fabulae fingunt.25

in extirpandis quia Hercules multa monstra bestias quoquae nec
non et tirannos interemisse traditur ut leonem et taurum flammas
vomentem et in Egipto Busiridem.

36, 16 rictus Cleoneos id est rugitus fortes. Hoc autem dicit quia
pellem leonis quem occiderat cum dentibus et unguibus semper in humeris30
suis Hercules gestabat. Alcmene mater Herculis.

36, 17 quis pro qualis, ac si diceret: sublimis Iuno cernebat hoc est
mirabatur qualis esset Hercules, deinde subiungit inter eos filios
 [[ Print Edition Page No. 50 ]] 
videlicet.

decernentes hoc est contendentes, femine, subauditur a superioribus,
admisse sunt.

quarum unam Dianam dicit et Venerem; Diana quippe faretrata
5 virgo venationibusque dedita, silvis assueta, Venus vero admodum
pulcra humanisquae generationibus veluti omnium mater delectata
fingitur.

[fol. 66r] 37, 3 tamen eidem pudicitie principatum Hoc dicit quod
poete libidinis et pudicitiae simul principatum mendacissime Veneri
10 adtribuunt. Pudicam quidem aeam dicunt ne Vulcano iniuriam facere
videantur eius uxorem blasphemantes, libidinosam vero quia meretricum
dominam.

37, 4 grata Ceres Ceres frugum dea fingitur et maxime frumenti;
Ceres autem dicta aut quod a veteribus Ceres vocabatur frumentum
15 seu quod filiam suam Proserpinam apud inferos quaesivit.

37, 6 claudus quidam faber Vulcanum dicit ignem videlicet terrenum
qui quasi claudus dicitur quoniam terreni ignis tardior substantia
celestis ignis nimiam temperat celeritatem ac per hoc mundi demorator
nominatur quoniam caelestium velocitas siderum eum veluti claudum
20 quendam post se attrahit. Inter Vulcanum et Iovem et Vestam hoc
interest: Vulcanus est ignis devorans et consumens omnia, Vesta est
ignis accomodatus in usus hominum, Iovis est ignis innocuus qui in
celo est.

Iunonius aerius est, id est ignis aeris.

2537, 8 garrula puellarum Fortunam dicit que veluti instabilis lo-
quaxque puella nullum ordinem observat, nil firmum seu stabile prestat,
et quos subito honorat, subito despicit, et quos despicit, honorat.

37, 9 pernix velox. desultoria hoc est deludendi instrumenta.

37, 10 Nemesim Nemesis dicitur ἀπὸ τοῦ νέμειν, hoc est a tribu-[[29]]
30 endo, quia omnibus bona distribuit et mala.

37, 11 Nothria vero aut Nortia quia eiusdem interpretationis sunt;
infirmitatem quippe significant. Fortunam nominant quoniam felici-
tatem hominum sua instabilitate infirmat.

37, 16 condilos Greci dicunt plicatos in pugnam digitos; condilo,
35 pugnis caedo, et est verbum condylo,-las.


 [[ Print Edition Page No. 51 ]] 

37, 18 ad pugillarem paginam hoc dicit quia Fortuna Iovis consilia
solet perturbare atque ad suum arbitrium traere omniumque deorum
scripta, id est decreta, ad suum libitum movere.

38, 4 alia quoque, hoc est quedam decreta Iovis ceterorumque deorum
que omnibus devulgata sunt non potuit confundere, ne videretur5
inprovisa, hoc est stulta et inprovida, sue tamen administrationi arrogans
tribuebat, quasi ipsa non invita sed libita omnia administrarit.

38, 9 redimitus puer Cupidinem dicit filium Veneris quem preconem
divum fabule ferunt.

38, 13 ni nostra, astrigeri Sensus versuum est: O astrigeri quibus10
nota est nostra benignitas, si non mea consilia atque decreta ab omnibus
remota atque occulta, non solum de prolis Maiae coniugio, verum etiam
de ceteris quae penes me ipsum occulte decerno, in medium ferre, hoc
est palam vobis manifestare, [fol. 66v] decreverim, possem animi mei
ductus, hoc est sensus et voluntates, per me ipsum absque vestro consilio15
peragere. Ordo verborum est: Possem, O astrigeri, promere certa, id est
diffiniam eis ductibus mee mentis conceptionibus, ni cogeret, nisi
compelleret, nostra benignitas vobis nota conferre.

38, 14 arbitrium meum intimum hoc est meam secretam voluntatem
vobiscum conferre cogeret et nisi collibitum foret, ferre in medium,20
hoc est coram vobis quicquid satis fuit, tacito velle. Sufficit enim
mihi occulte velle quicquid dispono facere.

38, 18 nec quisquam deorum cuperet illicitis nisibus, hoc est profanis
ornatibus, concertans tollere.

38, 19 iussa deum patris id est deorum.25

38, 20 sed tristis melius Ordo: Sed clauditur, hoc est excluditur,
quamvis tristis, melius tamen Consio, hoc est ab Consio ipsa dea
videlicet quae gaudet de occultandis Iovis consiliis, tristatur vero de
propalandis.

38, 21 atquin infanda premit sensa silentium ac si diceret: Infanda30
sensa, hoc est mala consilia, silentio premenda sunt et occultanda, bona
vero coram omnibus publicanda.

38, 22 ne vulgata ciant corda doloribus Sensa inquit: Infanda
silentia premit ne, dum sint vulgata, audientium corda ciant doloribus,
hoc est in dolores vocent.35


 [[ Print Edition Page No. 52 ]] 

39, 4 cassum est vanum est.

nolle loqui hoc est nolle me vobiscum conferre mei pignoris
conubia.

39, 5 grata propinquitas O grata propinquitas, omnes enim vos
5 estis aut fratres mei aut filii.

39, 7 aequum quippe Ordo verborum: Aequum puto, iustum existimo.

39, 8 orsa petitiones. nostri pignoris inclyti nostri filii gloriosi.
quae orsa sectanda forent hoc est quae implenda essent. probari
foedere caelitum consensu deorum et quae sunt illa orsa. Maiugenam
10 videlicet degere conversari, merito dignitatis suae.

39, 10 in nostris sensibus hoc est in nostris consortiis coniugalibus.

39, 11 quae nec frustra mihi insita caritas Que caritas, qui amor
filiorum insitus mihi est, nec frustra consuevit enim amor filiorum patrum
pectora stringere.

1539, 13 nam nostra ille fides Nunc per laudem Mercurii nuptias
eius pater et approbat et suadet.

sermo benignitas Sermo, id est interpres.

39, 14 ac verus Genius verum nomen naturale. fida recusio Nulla
quippe planetarum tam frequenter ut Mercurius retrograditur.

2039, 15 honor sacer honor sanctus vel ὁ νοῦς sacer, ὁ articulus, νοῦς
mens, sacra mens.

39, 16 hic solus numerum hoc est solus [fol. 67r] hic Maiugena numerum
deorum promit, solus novit sidera, solus novit mensuras polorum et
altitudines, solus novit numeros fluctuum maris.

2539, 20 et quantus rapiat margine cardines hoc est solus novit
quantos cardines, quantas conversiones rapiat numerus marinorum
fluctuum. margine in margine, in litore ac si diceret: Solus novit quot
vicibus accedit mare ad litora et recedit, quot vicibus malinam efficit
atquae ledonem; ipse novit quae nexio que iunctura liget.

3039, 21 dissona elementa id est humida siccis, calida frigidis, qua
ratione nectuntur.

39, 22 per hunc ipse pater Ego pater foedera sancio mea pacta cum
diis et ominibus firmo.


 [[ Print Edition Page No. 53 ]] 

39, 23 sed forsan pietas Sed fortassis, inquit, sola pietas ipsius et mea
potest recensere, hoc est numerare.

39, 24 quae munera quanta munera. pensitet ponderet. parens
probitas obtemperans laudabilitas illius mihi et omnibus diis et hoc
est quod sequitur.5

40, 1 qui Phoebi antevolans Qui posuit pro ipse, more veterum.

40, 2 nonne relabitur nonne recurrit ipse. in sortem famuli in
vicem servi. antevolans praecedens sepe. Phoebi iugalibus equis
Apollinis. Hoc autem dicit quia frequenter, dum Mercurius precedit
solem, subito mira celeritate ad eum retrograditur.10

40, 3 patruis servis honoribus Non solum, inquit, fratri suo Apollini
obtemperat, verum etiam patruis suis, Neptuno videlicet et Diti, honorem
dat, dum subter terram atque oceanum permeat vel certe quia dominus
est ille negotiantium in terra et in mari et patruis honoribus dicit quia
unaqueque planeta suam qualitatem dat elementis; verbi gratia, pulcri- 15
tudinem a Venere, tarditatem a Saturno, fervorem a Marte, temperantiam
a Iove, motum a Mercurio, humorem a luna, et hec omnia a sole
fiunt. Ideo dixit sed cui terreus ortus.

40, 4 ut dubium hoc est sic patruis honorem dat, ut ambiguum fiat qui
magis illum proprium filium vindicet, egone an illi.20

40, 7 et robur thalamos flagitat ac si diceret: Ille suadet iugali
conubio propter sui meritos labores quibus servit per saecula; insuper
etiam robur additum aetas iam iuvenilis.

flagitat thalamos postulat nuptias.

Sequitur nunc laus Philologiae, at virgo placuit et cetera.25

40, 9 sed cui terreus ortus De terra, inquit, orta est illa virgo sed
eius propositum tendit in sidera volens in deam verti.

40, 11 plerumque et rapidis Quamvis, inquit, Mercurius velox sit,
illo tamen velocior est virgo. Studium quippe rationis omnem caelestium
corporum motum praecedit tociusque mundi globum altitudine raciocina- 30
cionis comprehendit et hoc est quod ait ac mundi [fol. 67v] exsuperat
saepe means globum.

40, 13 cunae ergo efficient hoc est prospicient virgini nutrimenta
sua in studiis sapientiae.


 [[ Print Edition Page No. 54 ]] 

quo nil edite censendum ut nihil sit imputandum editae in terris,
hoc est ut non ei inpediat quod de terra orta sit.

40, 14 o superi quicunque crepundia vestram originem, vestram et
nutrituram recolitis teneri in terris, vos quippe dum terreum habeatis
5 ortum, merito tamen virtutis, mutati estis in deos. Non ergo mirum
si et virgini Philologiae sua studia efficiant ut de homine vertatur in deam.

40, 16 quae occultant quae craepundia vestra occultantur in sacris
templis ne vulgo publicentur et vilescant.

40, 17 iungantur paribus auspiciis similibus auguriis, virgo et Mer-
10 curius. nam decet et prolem nostram inter astra augeant.

41, 2 quos aut Nilus dabat Osiridem dicit et Isida. aut Thebe
Cadmum Thebarum regem insinuat quos translatos in caelum fabulae
fingunt.


 [[ Print Edition Page No. 55 ]] 

INCIPIT EXPOSITIO SECUNDI LIBRI PHILOLOGIAE ET MERCURII NUPTIARUM

42, 1 sed purum astrificis caelum scandebat habenis inchoantis
noctis descriptio est sub qua allegorice veluti praecedentis lucis gesta
insinuat.5

42, 2 Nox revocans noctem scandere dicit aut quia umbra terrae que
nox appellatur semper surgit in altum aut quia noctem pro sideribus
figurate posuit quoniam ipsa ascendunt, hoc est in lucem vel supra
orizontem surgunt.

42, 3 senior Bootes non quod senex sit vocatur Bootes senior, sed10
quod aquilonalis verticis signa claritate sui praecedit. Βοώτης Grece,
Latine bubulcus dicitur, qui etiam Arctofilax nominatur, hoc est Ἄρκτων
ϕύλαξ, id est custos arctorum. Sicut enim bubulcus sequitur plaustrum,
ita Bootes duos arctos tortuoso draconum meatu labitur.

42, 6 auratis etiam flagrans Orionem dicit qui fingitur quasi gladio15
accinctus. Est autem clarissimum signum sub Tauro ac Geminis
austrum versus fixum.

42, 7 fulgentem Sirion Sirion antecanis dicitur qui quoniam et ortum
et occasum Orionis sequitur ab eo trahi perhibetur. Sirion autem ἀπὸ
τοῦ σύρειν dicitur, id est a trahendo, inde Syrius quasi tractus propter20
nimiam longitudinem suam. Sub tribus enim signis, id est Tauro
Cancro Leone, constat. Inde sirenes eo quod trahunt homines ad
modulacionem suam, sive sirenes dicuntur a cantando σειρη̑νες per
aspirationem s canto, syrenes autem apud Latinos. Nam longissimum
aequinoctialis circuli anguem trahere post se putatur quemadmodum25
ipse ab Orione.

42, 9 multiplici ambitum redimitur Redimitur ornatur, Orion vide-
licet in cuius capite sertum, id est corona multiplici stellarum ordine,
astrologi depingunt. Potest etiam de Corona Ariadnes accipi ubi
notandum quod pro omnibus sideribus in auspicio noctis orientibus duo30
notissima signa posuit, quorum unum Bootes videlicet pro aquilonalibus
sideribus, alterum Orion scilicet pro austrinis ponitur.

42, 7 hoc quoque [fol. 68r] Nisiacis et reliqua. Ordo verborum:
 [[ Print Edition Page No. 56 ]] 
Perlabitur, id est percurrit, aures virginis Philologiae hoc quoque, quidem
illud quod ardet quod flagrat, sparsum subauditur nuptiale cubile,
Nisiacis floribus, Indicis herbis ex Nisa Indiae monte lectis.

42, 10 quando perlabitur dum complet.

542, 11 Fama dea velocissima. tecta Iovis. magno boatu magno
clamore nuptias Mercurii et Philologiae praeconans.

42, 8 sparsum pro sparsione.

42, 14 retractabat deliberabat.

42, 12 compertis decretis arcanis sententiis.

1042, 19 tunc flores ipsa decerperet Per hoc significatur initium
eloquentiae, nam primo quasi tenebris flores usque dum addatur studium,
Filologia igitur dum flores carpebat aspexit Mercurium quia studium
sapientiae et amor in primis sic sunt quasi flores.

43, 1 mithos fabulas.

1543, 2 delitias Milesias quia ille scripsit de nuptiis, non ille sapiens
Grecus, sed quidam poetarum et per hoc significatur noluisse Philologiam
terrenas cogitationes dimittere quamvis verteretur in deam.

43, 5 aetherii verticis divini capitis, quia Mercurius in aethere est.

43, 4 conducatque conubium ut intelligeres non omne conubium.

2043, 13 in digitos calculumque Ideo numerus dicitur calculus quia
primo de lapidibus veteres numerum faciebant.

43, 9 pro locorum causis et cultibus Hoc dicit pro diversitatibus
locorum in quibus adorantur dii et variantur vocabula, ut in Delphis
Apollo humanam imaginem habebat, in Litia lupum, in Delo draconem,
25 sic Cyllenius a Cylleno monte, Mercurius a negociatore, Archas ab
Archadia. Pennatus proprium nomen erat eius.

43, 11 per sola commenta per solos libros Aegyptiorum.

43, 12 fallax curiositas quia fefellit Aegyptios in hoc quod nomen
secretum Cyllenii caeteris gentibus manifestavit.

3043, 14 que numeri primum id est cubum primi versus, id est denarii,
ostendit.

43, 15 in fanis omnibus id est in omnibus templis Mercurii scribebatur
 [[ Print Edition Page No. 57 ]] 
X supra suam imaginem quia χιλιάς mille significat.[[1]]

43, 18 Samius Pythagoras a Samo insula.

44, 1 subrogatas subtractas de decadibus.

44, 2 ΧϒΡΡΙΝ Χ sexcentos, ϒ quadringentos, Ρ centum, quae item gemi-
natur, Ι decem, Ν viii; qui fiunt simul mille ducenti decem et viii.5

ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ Φ quingenti, Ι decem, Λ xxx, Ο lxx, Λ xxx, Ο lxx, Γ iii,
Ι decem, Α unum fiunt Dccxxiiii.

44, 7 solidorum longitudinem latidudine altitudine.

44, 8 censentur subauditur fronte solidorum, ideo hic dimisit latitudine,
quia nullus a longitudine usque ad profunditatem, id est altitudinem,10
nisi per latitudinem potest venire.

44, 10 tres symphonias diatessaron dyapente dyapason.

44, 12 tribus vicibus id est praeterita praesentia et futura, aut frigus
sive calor seu temperies.

44, 13 seminarium origo perfectorum. sexti propter perfeccionem15
partium, non propter perfectionem primi [fol. 68v] versus. alterna
diversitate quia aliter nascuntur sex a tribus, aliter novem; tres enim
bis fiunt vi et tria fiunt novem.

44, 16 aestimetur comparetur. femineis id est partibus. absoluta
perfecta.20

44, 17 partibus pro membris posuit. Membra dicuntur omnes numeri
qui ab uno sunt usque ad summum numeri; verbi gratia, unus duo tria
quattuor.

44, 18 ideo quadratus est Cyllenius quia omnis species cuborum,
id est quadratorum, ostenditur per ternarium, ideo Philologia quadrata25
est quia quaternarius numerus quadratus est. Habet enim semel duo
bis, cui sunt Philologiae.

44, 21 senis deieratio de Phitagora dicit. ΜΑ ΤΗΝ ΤΕΤΡΑΔΑ doctri-
nam quaternarium, τετράς quattuor.[[29]]

45, 6 emiolios sesqualtera.30

45, 11 armonicorum adunationum, qui numerus rationis supere per-
 [[ Print Edition Page No. 58 ]] 
fectio est.

45, 15 sicut etiam ΟΜΑΛΟΝ illa docet plenitudo Sic debet esse.
Ὁμαλόν planarum figurarum interpretatur. Prima plana figura est
ternarius in imparibus numeris. Prima igitur plana figura est quater-
5 narius in paribus numeris. Ex prima ergo plana figura est imparium,
id est ternario, et prima plana figura parium, id est quaternario, constat
septenarius, qui septenarius est perfectio supere rationis propter septem
planetas.

45, 16 fatalis temperamenti In primo enim libro dixit septem fata[[9]]
10 vel fortunas in septem fluminibus planetarum fieri.

45, 17 motusque quia ipsi circuli per se motantur.

latebras uteri quia evenit ut in septimo mense filii nascantur, sive
ideo dixit absoluta mortalitas quia post septem menses integer homo
efficitur in utero matrum.

1546, 2 epogdoi Epogdous dicitur superoctavus quia novenarius superat
octonarium in octava sua parte.

46, 3 quantum symphonia dyapason Dyapason dicitur ex omni.
Ubicumque enim fuerit dupla proportio, ibi potest esse dyapason atque
ideo non de omni dyapason dicit in hoc loco, sed de illa dyapason quae
20 tonon facit, id est octo. Epogdous enim non fit nisi inter octo et novem.

46, 4 consonae unitatis id est perfectae armoniae. Nam ex tonis et
semitoniis constat omnis musica.

46, 6 resultat in medio id est nullus numerus interponitur inter tria
et quattuor sicut nec inter octo et novem. Primus autem compositus
25 ipse quaternarius, nam longitudo ipsius vi solum modo et potestate
constat, latitudo vero et altitudo actu et opere, hoc est semel.

46, 7 Concinno, -nas polluo; concino cano.

[fol. 68r] 46, 11 decori forme, dativus pro ablativo; sic substantiae
corporeae.

3046, 16 Limma corruptio, alimma incontaminatum. Per alimmata
omnes intellige virtutes quibus liberatur anima ab aeternis ardoribus.

Abderite id est Saturni, a lapide quem devoravit Saturnus pro Iove
filio suo.


 [[ Print Edition Page No. 59 ]] 

46, 17 membrorum id est animalium.

46, 20 signatur scribitur.

46, 18 Cholchica fiducia quia Colchi prae omnibus praevalent in
incantationibus.

46, 19 adamantini cacuminis duri stili. continua conveniens.5

46, 20 signatur quid summovebat id est sursum levaret liberando.

47, 3 allinibat infundebat. mensis id est lune. Ex rore enim cadente
de corpore lune allinibat corpus suum.

47, 2 revibratu lucubratione, quia per radios lune cadit ros in terram.
Lucubratio dicitur lux blanda.10

47, 5 matre Fronesis.

47, 4 Periergia sollertia; περί circum, ἔργον opus.

47, 9 Agrypnia vigilia, ἀγρυπνέω vigilo.

47, 11 conivere oculos claudere, id est dormire.

47, 12 cum ipsa id est Periergia.15

47, 13 mancipiaque id est que dotales erant, id est septem artes mechanicas
quas Philologia Mercurio donarat.

47, 17 Leucothea id est alba dea, id est Aurora.

47, 18 remigia Solis radii solis.

47, 19 Phosphori Luciferi; ϕῶς lux, ϕορός ferens, id est lampas.20

47, 21 Fronosapio, Fronesis, Prudentia Quicumque studiosus est
necesse est ut abeat haec tria.

48, 2 boematum auxiliorum bimatum ascensionum.

48, 3 exuvias indumenta.

48, 6 herbarum felicium quia ex illa herba nascitur lana.25

48, 8 osus pro usus.

48, 9 netibus filis. bissum species lini.[[27]]


 [[ Print Edition Page No. 60 ]] 

48, 12 secreti Troiani quia nulla gens tali gemma utebatur, uti
Troiani.

48, 14 sibi a se ipsa.

48, 13 annecteret pro annectebat. Omnia hec instrumenta orna-
5 menta sapientiae sunt.

48, 18 acerra gravidata arca plena. candenti sunt de ebore.

48, 20 subtexere valere ortum solis dicit.

48, 21 Antropophagi dicuntur Ambrones; am ἀν, βρῶσις cibus, ab eo
quod est ἄνθρωπος et βρῶσις.[[9]]

1048, 22 creperum mane.

49, 3 quaciunt concutiunt.

49, 5 Lethea obliviosa quia quod homo videt in somnis, mox ut
evigilat, oblivioni tradit. Per tibias flatus, per fides pulsus.

49, 10 hydraularum organorum sonantium de aqua; ὕδωρ aqua, αὐλός[[14]]
15 tibia vel fistula.

49, 12 complementi spatio id est donec completa esset vox virginis,
dabant Musae silentium.

49, 14 praevertit superat. omnes organicas id est alias suavitates.

49, 17 scande caeli templa, virgo Metrum trochaicum tetrametrum,
20 et hoc metrum cantabant omnes Musae.

50, 2 sidereos coetus In is versibus laus Philologiae de Astrologia
dicitur.

50, 4 nexos quia circuli planetarum invicem coniunguntur.

50, 6 textura absidas dixit. nexio quid unusquisque circulus intra
25 se contineat.

50, 8 cogat concitat. Quantum enim appropinquant planete terrae,
citius videntur currere; quantum autem elongantur a terra, tardius.[[27]]
Tardantur sidera duobus modis, aut quando [fol. 68v] retrograda sunt,
aut quando appropinquant signifero. Retardantur sidera quattuor
30 modis: quando in absidibus altissimis currunt, quando retrograda,
 [[ Print Edition Page No. 61 ]] 
quando stationaria, quando anomala, hoc est quando discurrunt per
latitudinem signiferi. Et tribus modis concitantur, aut quando appro-
pinquant terris, aut quando solis radio moventur, celerius currere
coguntur, aut quando per rectam lineam sui circuli moventur.

50, 10 fomes de sole dicit. revolvat de temporibus dicit.5

50, 15 semper complacitis Species choriambi que constat ex choriambo
et diiambo. Laus Philologiae in his versibus est de Musica.[[7]]

51, 2 circi dicuntur symphonie quia ad eandem rationem veniunt.

50, 16 Magnesia regio nobilissima Scithiae ubi abundant poete et
flumina, ibique canes optimi sunt.10

50, 17 Forcus rex Asiae habuit tres filias quarum nomina Stenno Euriale[[11]][[11-14]]
Medusa, quae, quoniam agricole erant et colende terre peritissime,
Gorgones dicte sunt; γη̑ terra, ἔργον opus, gorgones terre cultrices.
Quarum unam, id est Medusam, Perseus interemit, de cuius sanguine
fons ortus est et ideo dicitur Pegasus, πηγή fons. Propterea hoc nomen15
commune omnibus fluminibus et omne flumen caballi figuram gestat
propter velocitatem cursus. Gorgoneus caballus vocatur flumen
quod ex sanguine Medusae ortum est ut mendax Grecia finxit.[[18]]

50, 18 Aon mons Traciae, ideo dicuntur Aonides Musae.

50, 19 Cirre similiter mons Indiae. De floribus Cirrae montis Indie20
serta habebant Musae et cantabant in Aonio monte Traciae.

50, 21 Pindarus quidam musicus.

51, 5 Polimnia multa memoria.

51, 8 indito numine addita divinitate.

51, 7 consorcia palacia.25

51, 6 tandem laboris Iambicum senarium de laude Philologiae in
Geometria et Musica.

51, 9 cruenta rithmica imperfecta carmina. dudum dum homo eras.

51, 11 iacente linea longitudinem significat. Duo maxima figurarum
notantur in hoc loco, unum quidem angulosum, aliud rotundum.30


 [[ Print Edition Page No. 62 ]] 

51, 13 crusmata pulsus cordarum.

51, 15 adacta mota.

51, 19 sueta coturnatos Senarius aeroicus cui adiungitur dimetrum
iambicum. Laus Philologiae de peritia poematum. coturnatos can-
5 tus, poetica carmina.

51, 20 soccus comicum et coturnus poetarum ac si dixisset: Sueta et
perita poematis aeroicis, peritissima in comoediis.

51, 22 rithmus dicitur communiter omne genus metrorum specialiter
autem ubi non est certus finis.

1051, 23 assertio facundia.

51, 24 versa Huc usque simpliciora metra fecimus, nunc autem sub-
tiliora; vel versa dum es tu mutata in deam.

52, 1 serta carmina.

52, 3 maritali Olympo marito deo.

1552, 8 tu que rhetorico [fol. 69r] Pentametrum catalecticum.
syrmate tractus. Syrma prolixa sententia rethorice.

52, 9 rabidi vocantur rethores propter copiam verborum.

52, 10 ligans pro ligabas. sensa horrida hoc est spissas sententias.
nexibus collectionibus, id est syllogismis.

2052, 11 sorita est minutissimarum rerum in unum cumulum collectio.
aggerans id est dum aggerabas.

52, 12 stringere pro stringebas.

52, 14 docticanis sensibus id est numeris.

52, 21 caput artibus, inclita virgo Metrum dimetrum anapes-
25 ticum catalectum. Laus Philologiae de Phisica.

52, 23 tibi soli praeter alios homines.

52, 21 caput artibus principium artium.

52, 23 orbis universitas naturae.

52, 24 ante ante formam visibilem quia iste mundus repertus est solis
30 rationibus.

53, 1 per aperta per spatia aeris.


 [[ Print Edition Page No. 63 ]] 

53, 5 rotet cogat, acceleret.

53, 7 operta quae sensibus non adiunguntur.

53, 12 laeta honoris Coriambum catalecticum metrum est. Laus
Philologiae de Aruspicio.

53, 16 quicquid id est cumque. agentes disputantes. ΣΤΟΑΣΙ5
porticibus. Quicquid invenerunt Stoici de praescientia futurorum tu
tulisti. Στοά nominativus et adiuncta ς fit genetivus στοaivrgrς, addita
vero ι genetivo singulari, dativus pluralis fit στοaivrgrσι. Flectitur ergo
sic, στοά nominativo, στοaivrgrς genetivus singularis, ex quo nascitur
dativus pluralis στοaivrgrσι qui pro ablativo ponitur.10

53, 21 antevortis praescis.

53, 18 quid edat consumit vel divinat. rapidis aris id est fumantibus,
ac si dixisset: Quicquid per Sabeorum tus cognoscitur tu praevertis.

53, 19 paret praeparet, id est praesagit. aura alatus.

53, 20 Aruspicium dictus primo modo augurium.15

53, 21 intrepidis fatibus in dubiis responsionibus.

54, 4 virgo perite Laus de Aruspicio de Coniaectura de Augurio.
Sunt enim duo genera prophetiae, prima per coniecturam et sepissime
fallit, divinatio autem quae per responsa deorum fit non fallit.

54, 12 quique pro quicumque. Προϕήτης Grece, videns Latine.20

54, 24 iusti pro iussisti.

55, 4 beata virgo Metrum catalecticum; κατά post, λέξις dictio, id
est ubi remanet syllaba post pedem. Laus <Philologiae>.

55, 13 praetervolans astra velocior caeteris superioribus quia
breviorem circulum facit. Dicunt enim phisici quia Mercurius velocior25
caeteris in suo circulo est et habet virtutem seminum in mari et in terra.
Dicunt etiam Mercurium virgam, id est potestatem discretionis.

55, 20 memorem aut quia memoriam facit aut memorabile.

55, 21 succidentis succumbentis vel amputantis.

55, 22 Osiris rex Aegypti repperit cultum agricolarum et vinearum.30
Osiris pauper, ideo dicuntur fata ipsius sationibus gravari.


 [[ Print Edition Page No. 64 ]] 

56, 1 genitalibus seminibus.

56, 4 noverca Iuno.

56, 6 stupet venenum Tanta virtus est sermonis rhetoris ut possit
damnare et liberare hominem, [fol. 69v] ideo vocatur Hermes Mercurius
5 a Grecis.

56, 8 orbem gemellum geminam speram propter serpentes quia duo
serpentes in virga ipsius sunt. Ideo geminatur draco quia arbiter non
solum verbis sed etiam ingenio occidit et liberat homines.

56, 11 nunc nunc beantur artes Peritia artium Mercurii solius erat,
10 iam modo non ipsi soli sed Philologiae, quando studium additur naturale,
tunc beantur. Greci utebantur topicis, sed nullus scripsit inde artem
antequam Marcus Tullius scripsit apud Romanos, nullus Περὶ Ἑρμηνείας [[12]]
ante Aristotelem.

56, 18 nus deus, nus mens, virtus sapientiae quae propriae deorum erat
15 in principio per vos descendit ad homines, id est per studium et naturam.

56, 19 Probata facundia probata lingua, id est certissimas regulas
artium.

57, 2 Prudentia est quae docet quid sequendum et quid fugiendum sit.

57, 4 Iustitia est unicuiquae propria distribuere.

2057, 6 temperantia est ab omnibus quae fugienda sunt abstinere.
Fortitudo est quae superat omnia quae fugienda sunt.

57, 15 gravis aetate. quaedam femina de Philosophia dicit.

crinita quia omnes philosophi criniti erant. Nemo intrat in celum
nisi per philosophiam, semel splendoribus.

2558, 4 glabella nuditas inter supercilia. Qualiscumque pars corporis
pilis caruerit glabrio dicitur.

58, 3 ciliorum superior pars venarum. Pili palpebrarum tautones
vocantur.

58, 7 Carites tres Gratiae filie Iovis. Carites dicuntur fistule quarum
30 sonus artem musicam excedit et ideo iste Carites supervenerunt quia
alias Musas proprio quodam modulamine superabant.

58, 9 lumine gratia. gesticulationes instrumenta Musarum.


 [[ Print Edition Page No. 65 ]] 

58, 11 crotalum cymbalum.

58, 18 antistitio praesulatu.

58, 21 Athanasia immortalitas. heus ubi es, adverbium loci.

59, 1 quidem si pro siquidem.

59, 6 egestione depulsione.5

59, 9 Ναῦς navis, inde nausea quia omnes qui in navi sunt nauseam
habent.

59, 12 papyrus de suco cedri linitus imputribilis est.

59, 13 carbasinium speties tenuissima lini.

59, 15 philliorum foligerum; arbor de cuius <foliis> faciebant primo10
veteres libros, ϕύλλον folium[[11]].

59, 14 rari propter vilitatem.

59, 17 effigies propter cosmographiam et zoographiam; ζῶον animal,
zoographia pictura animalium.

59, 18 eminentibus praetiosis lapidibus.15

59, 19 adita locus secretus templi ubi imagines idolorum erant; adita
dicens eo quod vix adiri possunt.

59, 20 stemmata origines. stelas vocavit illa saxa in quibus origo
deorum scripta erat propter claritatem.

60, 3 subinde frequenter inter artem et disciplinam hoc interest, quod20
quando discitur, disciplina vocatur, quando perfecta in habitu mentis
est, ars nuncupatur. Ars dicta est ἀπὸ τη̑ς ἀρετη̑ς, [fol. 70r] hoc est[[22]]
a virtute.

60, 5 facultatem instrumenta. Facultas artis est omne instrumentum
quo discitur et docetur. Ideo Urania et Calliope collegerunt libros25
pre ceteris quia doctiores erant. Praesul est Urania caelestis musicae,
Calliopea artificialis musice praesul.

60, 8 paginulae dicuntur in musica ubi tropi in altitudinem ascendunt
pro differentiam tonorum.

60, 6 congessere id est collegere ad differentiam toni.30


 [[ Print Edition Page No. 66 ]] 

60, 8 emisperia semicirculi.

60, 10 teorematum speculationum, teorema proprie dicitur in geometria
quod elementa in astrologia; quod enim geometria
fingit in geometricis figuris, hoc describit in naturalibus corporibus astrologia.

560, 11 in unam speciem hoc est in unam mundi imaginem. Ut enim
una imagine totus mundus cum regionibus et animalibus in una quadam
specie compraehenditur aspicientiumque oculis manifestatur, sic tota
musica in una imagine describitur per tonos et tropos caeterosque modos
et horum singula super notatos numeros et litteras et notas.

1060, 15 nixa pariens. imitatus subaudit similitudines et imagines.
pallore exhausto colore evacuato.

60, 18 hoc <est> ovum.

60, 19 Apotheosis mater.

60, 16 Athanasia interpretatur redeificatio vel consecratio. Θέωσις[[14]]
15 deificatio, Apotheosis mater est Athanasiae quia purgatio mater
immortalitatis.

61, 1 crocino roseo. Per ovum totam speram caelestem significat.

61, 14 leuzos pro λευκός, albula herba. Dicunt quidam quod lilium
sit.

2061, 13 enigmate imagine per quam ostendit se ipsam immortalem.

redimiculi coronae.

61, 15 omnia id est Colchica carmina.

61, 22 matri eius Apotheosis.

61, 23 Vedium Orcum cum uxore sua Vedia, id est Allecto; ὁρκόω iuro,
25 inde Orcus quia iurat quod nullum hominem sine poena dimittet.

Etruria Italia.

61, 24 Μήνη lune, Eumenis mala luna.

62, 1 Quidam Syrus finxit unum simulacrum anime, quod simulacrum
verberat transeuntes animas in caelo.

3062, 2 Fasus senex finxit quod nullus potest venire ad immortalitatem
nisi per mortem.

de manibus de deabus inferni.


 [[ Print Edition Page No. 67 ]] 

62, 7 alumnum discipulum.

62, 8 Supaere concessionis divine lecticae.

62, 12 Due Veneres sunt, una Voluptaria, id est libidinosa, cuius filius
est Ermafroditus, altera Casta quae erat uxor Vulcani. Est etiam amor castus et amor
impudicus.5

62, 15 Epimelia cura salutis sed non cura illa quae pertinet ad solicitu-
dinem, sed ad sanitatem.

62, 18 praedictarum comitatum Apotheosis Athanasia Fronesis et
illarum pedissequae.

63, 6 illex provocator stupri. Virtutibus enim vitia interseruntur.10

63, 8 diva Iuno. nubentis Philologiae.

63, 10 Era Iuno ab aere.

aliud nomen incognitum hominibus.

63, 12 Lucesia a lucae dicitur.

63, 14 Fluvonia [fol. 70v] propter semina quia liberat de partu feminas.15

Februalem a purgationem; februo, purgo.

64, 1 ponentes pro deponentes. cingulum virginitatem, hoc est ut
liberas de nuptiis.

64, 2 Saticenam a satione dictam quia Saturnus liberat mares de nuptiis,
Iuno vero feminas; vel Soticenam a sociando dictam, quia sociat marem20
et feminam.

64, 3 praecabuntur te Populonam a populo quia multiplicas populos
si protexeris eum in bello.

64, 4 Curis virtus, inde Curitim potentem. Hercules quasi Ἡρακλη̑ς, id[[24]]
est gloriosus Iunonis, quia nutrivit eum Iuno.25

64, 7 animantum quia Plato et demones et angelos animalia vocat.[[26]]

64, 6 atomis quia ex atomis totum mundum factum esse credunt.

64, 10 decem stadiorum Si enim linea intus perrectum mittatur per
medium montis a summo usque deorsum, decem stadia habebit in
altitudine Olympus mons. Stadium autem habet centum xxv passus.30


 [[ Print Edition Page No. 68 ]] 

64, 11 elata summa.

64, 12 ΠΕΡΙ ΕϒΔΑΙΜΟΝΙΑΣ de bona demonitate.

64, 17 suscipimus sursum aspicimus. ipso ambitu hoc est ab ultima
spera caelestis ambitus.

564, 22 ΑΠΑΘΗΣ impassibiles. superis inferioris.

65, 2 Inter vaticinia et prophecia hoc interest, quod in vaticiniis et
somniis ambigua sunt, in prodigiis autem non; prodigia dicuntur quasi
porro dicentia, id est aperte.

65, 3 phissiculant consulunt. aruspicio arae inspectio.

1065, 4 auguratis omnibus omni genere augurii.

65, 6 sideris cursu flammulas dicit quae cadunt de stellis.

65, 7 novitate sicut comete.

65, 9 comitatu administratione.

65, 16 germanus quia cum homine nascitur genius.

1565, 20 Medioximus quasi medius proximus.

66, 3 Lares ignes ipsi sunt genii.

66, 6 septa malis hominibus.

66, 8 interstitii spatii.

66, 10 hemitheos Semideos.

2066, 11 Semones semihomines.

66, 14 fecere fidem caelestium Fecere hominibus credere quia celestes
sunt.

66, 16 oblidens frangens.

66, 15 Filius Iovis est Hercules; ipse est Alcus qui etiam Alcmenes
25 dicitur ex quo etiam Alcides Hercules dicitur, sed in ortu eius miracula
facta sunt ut crederetur ex Iove fuisse natus. Geminata enim nox est
et misit noverca Iuno duos dracones qui eum devorarent, quos ipse, ut
natus est, manibus collisit.

66, 17 Tages rex Hispaniae erat in cuius ortu Tagus fluvius surrexit,
 [[ Print Edition Page No. 69 ]] 
cuius arena aurea fertur. Sypnum oppidum in quo regnavit et ipse [[29]]
construxit. Tages potens a verbo ταγέω Greco. Ipse Tages, mox ut
natus est, cepit loqui et oppida construere.

67, 1 Ammon arena.

67, 5 Dionisius qui et Liber pater vocatur, postquam subiecit sibi5
Indiam reversus <est> in Aethiopiam cum magno exercitu. Non
inveniens autem aquam in arenosis locis, sacrificans Iovi, petiit ab eo
auxilium quia populus eius siti moriebatur, et subito surrexit fons de
arena. Quoniam vero arietem sacrificavit, [fol. 71r] fons ille in forma
arietis fingitur. Ideoque Ammonius Iovis, id est arenosus, quia in forma10
arietis similacrum habet et ibi postea templum constitum est, centum
aris ornatum. Grece autem dicitur arena ἄμμος vel ψάμμος.[[12]]

67, 2 lanicio quia ante arietem nec lana nec fons fuit.

67, 5 Dyonisius de India progressus ramusculos vineae in Egyptum
detulit.15

67, 8 sementem seminacionem.

67, 10 Aesculapius filius Apollinis primus in Grecia artem medicinam
invenit.

67, 12 Carmentis invenit Latinas litteras.

67, 13 Sibilla σιὸς βουλή, divinum consilium.20

67, 16 Simmachia adiutrix.

67, 15 Erophilam virorum fortium cognitam.

67, 16 Erithrea rubea.

67, 20 Hemithei inferiores. Eroes terreni, ab Era, terra.

68, 7 Lemures limo adhaerentes.25

68, 10 Larvae umbrae. Maniae insanientes.

68, 14 aquilos dicunt monstra diabolica qui in forma avium apparent
curvo rostro.

68, 16 Tripto inde triptes lusores dii. Iam modo describit corpulentum
 [[ Print Edition Page No. 70 ]] 
aerem qui circa terras <est> ubi gravantur et torquentur animae ne
reddeant ad superiores sedes.

69, 2 Πῦρ ignis, ϕλόξ flamma, inde Pyrphlegetonta igneus. Per[[3]]
Pyrphlegetonta tonitrua et fulmina significat.

569, 9 Satyri ludentes. Silvani qui in silvis habitant.

69, 8 Panes discipuli Panos.

69, 9 Faunos et Fones ab uno verbo veniunt quod est fando.[[7]]

Fantui qui fatuos homines faciunt, hoc est inanes.

69, 12 incursandi hoc est irruendi.

1069, 14 tua diva id est tuus genius hic manebit quia altius non potest
ascendere.

69, 15 Aeria Iuno usque modo fuit, nunc vera aetheria.

70, 7 sistra Niliaca dicit propter sonum qui in primo tono constituitur.
Sistrum organum est, quod genus tantum apud Aegyptios invenitur.[[14]]

15Eleusina regina Greciae, inventrix totius que ferebat iugiter lampadas,
quoniam omnia semina quae nascuntur in terra ex rore lune veniunt, et
ideo lampas dicitur Eleusina. Ops dicitur quia multum appropinquat
terre.

70, 8 arcus Dictinne quia Ops venatrix dicitur, Ops ab ope.

20Cybele alio nomine vocatur propter soliditatem; arcus Dictinne
dicitur quia quando nutrivit Ops suum filium in Dicteo monte arcum et
sagittas habebat. Ideo fingitur lampas quia Olimphus mons iuxta
civitatem est constitutus.

70, 9 vertigo revolutio. Quicquid in terra nascitur, quoniam ex rore
25 nutritur. Fingitur Ops in luna triformis; νουμηνία id est prima luna,
διατομή octava quasi media sectio, πανσέληνος plenilunium.[[26]]

70, 11 egestionibus evacuationibus. felis mitissima bestia est.
Quando emittit luna humorem, clarissima est.

70, 13 medio id est emitonio.

3071, 16 Temis caligo. Astrea sidera.


 [[ Print Edition Page No. 71 ]] 

71, 17 Erigone aut angulus aeris aut contentiosa femina interpretatur;
ἔρις contentio, γυνή mulier. Ideo hoc fingunt quia luctatio [fol. 71v][[2]]
semper est in Mercurio cum sole. Absis Mercurii est in Erigone, hoc
est in Virgine. spicas habebat quia cum sol est in Virgine tunc col-
liguntur messes.5

71, 18 ebenus nigra. Qualiscumque tabula, si picta fuerit, pinax
vocatur; proprie tamen capsa dicitur organi.

71, 19 ibis ipsa est ciconia; interpretatur autem ὄρνιν ὀϕιοϕάγον, id est[[8]]
manducans colubras.

71, 20 Πέτομαι volo, inde petasum.10

71, 21 Per geminos serpentes venenosam intellige locutionem
rhethorum.

71, 22 caput auratum quia sermo rhethoris primo pulcher videtur,
deinde etiam exasperatur, deinde condemnat reum.

72, 1 nepa coluber. Per capream velocitatem et acumen rhethoris15
significat. Acumen rhethoris sepe sentit venena alterius. Ὄϕις[[16]]
serpens, δειλία formido, inde dilophon formidans serpentes.

72, 3 Avis ipsa quae est ibis.

72, 4 mensis cuiusdam scorpeios ipse est Novembris quia tum est
sol in Scorpione. ingestam delatam.20

72, 9 libra iustitia. bilance deliciose, id est libram dicit quia aequale
sacrifitium obtulit eis.

72, 11 duabus pecudibus id est unam dedit Philologiae, alteram
Mercurio. cum potente cum Mercurio.

72, 16 antias contraria.25

72, 17 vulsa soluta.

72, 16 crebro capillicio densis crinibus.

72, 17 ambifarium invium. amital ros.

72, 18 mitificat subaudis Venus. congressa luctata. Tria emitonia
contra duo, id est ad Venerem et ad Mercurium.30

72, 21 diversa cupiditate secundum convenientiam uniuscuiusquae
 [[ Print Edition Page No. 72 ]] 
creature, totius visibilis et sensibilis naturae fons est sol.

73, 1 congestione cumulatione.

73, 2 septem fratres in prora, septem <dies> in ebdomada quibus
volvuntur omnia tempora.

573, 3 forma leonis in arbore picta significat solem in summitate mundi
constitutum et omnia felitia visibili mundo administrantem, sed quoniam
saepe nimio ardore multis nocet crocodillus ibi pictus esse videtur.

73, 12 assertio laus.

73, 18 superis stellis. Sunt enim stelle frigide, sed temperantur calore
10 solis. conpellens quando in statione fiunt, coercens quando retro-
grada sunt.

73, 22 principio Iovem.

74, 7 retegis declaras, aperis; a te est enim lux noctis.

74, 9 dissoluis renovas.

1574, 10 Serapis maximum idolum est Aegyptiorum et vocatur alio
nomine Iseus, id est aequus vel iustus.

74, 11 Mitra diadema. Forum speculum. Tiphone superbum.
Ditem quia ditat homines.

74, 12 Atti puer interpretatur, impetus vel proximus.

2074, 13 Biblos civitas Aegypti inde Byblios. Adon cantans interpretatur.

[fol. 72r] 74, 15 vera facies quia ipse solus manifestat omnia.

74, 17 cognomen nomen et omen numen, id est potestatem.

74, 16 octo et sexcentis H Y C H octo, Y cccc, C cc.

75, 2 Pirois Martis; πῦρ ignis, ἴσος aequalis, id est equalis igni.

2575, 3 maximus pro ardore.

75, 7 ptongio diminutivum est ab eo quod est ptongo, id est dimidius
tonus.

75, 10 ex calidis ex parte Martis inferius et ex humore superius Saturni.


 [[ Print Edition Page No. 73 ]] 

75, 14 parili interiectione tonum dicit eo quod integer tonus ibi est.

75, 16 haerentem tarde currentem.

75, 17 melo Dorio gravissimo sono.

75, 20 exitialis mortifer.

75, 18 draco propter ferocitatem hiemis.5

75, 19 rictus leonis propter ardorem. criste cum aprinis dentibus
asperitatem singulorum temporum significat.

76, 1 sescuplum tonus et dimidius dicitur.

76, 10 decani sunt qui et doriferi dicuntur qui aliis ferunt dona.

76, 11 liturgi ministri. Spacium quod intra terram et firmamentum10
est in octoginta et quattuor varietates dividitur.

76, 13 globos corpora stellarum dicit. hic texturas commissuras
absidarum dicit dum unaquaeque planeta in regionem alterius planete
currit atque ideo mutant colores.

76, 15 axis linea de polo ad polum ducta.15

76, 16 vibratum directum.

76, 21 empirio igneo. Duo ignes empirii sunt, unus invisibilis et
incomprehensibilis qui inplet totum mundum, alter supra totum mun-
dum et intellectualis.

77, 2 inspirata pronunciata. verbis id est vocibus mentis per tres20
deos, caelestium et terrestrium et infernorum deos, ostendit.

77, 6 septimo pro septies, septem pro planetis, septem dies septimanae
attribuunt.

77, 7 fontanam fons totius vite.

77, 8 ΑΠΑΞ ΚΑΙ ΔΙΣ ΕΠΕΚΕΙΝΑ quicquid est super omnia praeterita25
et futura. Ἅπαξ Pater, δίς Filius, ἐπέκεινα substantialis et consub- [[26]]
stantialis amborum, unum et duo et tria; unum principium a quo duo;
principium per quod tria omnia, principium medium et finis. Semel
locutus est Deus et Locutio Dei semel quid aliud est nisi bis? Semel
ergo et bis, Pater et Filius, duo in substantiis, unum in essentia.30

77, 10 florem ignis lucem patris.


 [[ Print Edition Page No. 74 ]] 

77, 12 Apotheosis purgationis deus. visa est ab aliis.

77, 13 tractu pro tractim.

77, 15 Γάλα lac, inde Galacteus. Radii solis repercutiunt signa
signiferi et repercussio signorum signiferi facit lacteum circulum.

577, 21 sectatum pictum. limbus proprie dicitur orbis in quo capita
deorum videntur compicta.

78, 4 germani non Mercurii, sed inter se.

78, 13 speras aureas quia astrologi erant.

78, 14 Eraclytus gloriosus. Esiodus aequum carmen, Tales Milesius;
10 sapientissimi Grecorum fuerunt. Democritus iudex populi vel iudex
publicus.

78, 15 Phitagoras inventor arithmetricae artis.

78, 17 Entelechiam originem anime.

78, 19 Zeno scripsit de nuptiis.

15[fol. 72v] Archesilas scripsit de natura avium. Virginitas, quamvis
praecellat caeteros naturae ordines, non prohibet tamen nuptias, sed
laudat. Ideo Pallas venit ad nuptias.

79, 5 sibi unicuiquae attribuens Vesta ipsa enim distribuit aro-
mata, id est bonam famam Philologiae.

2079, 12 dos a virgine ac si dixisset: Postquam Mercurius dederit septem
liberales artes, tunc virgo dabit septem mechanicas.

79, 13 Papius et Poppaeus duo iudices a Roma missi ad Ticinam, id
est ad Hispaniam, ibi Romanas scripserunt leges.

79, 15 offerenda sunt mancipia, id est septem liberales artes.

2579, 18 admovere tradere, id est Phoebus dabat artes singulas Cyllenio
et Cyllenius virgini.

79, 20 transcursa Iambicum senarium.

79, 22 palpitare deficere.

79, 24 purpurare tinguere.

3080, 5 mithos fabula.

80, 11 chelis Latoia lyra Apollinis.


 [[ Print Edition Page No. 75 ]] 

80, 15 phalera ornamenta.

81, 2 commenta fabulas.

81, 3 fringente vero dum non sit verum; vel a verbo frigo, id est
caleo vel ardeo; fringente vero id est ardente veritate.5

81, 6 infracta non fracta, hoc est in fabulas non versa.

81, 7 lepore facundia.

81, 9 multo colore multo pigmento.

81, 11 titulus a verbo τελέω, incipio vel finio, inde titulus, praefacio vel [[9]]
conclusio libri; hic pro fine ponitur.10

81, 16 rictu risu.

81, 17 nil menciamur id est simpliciter et secundum usum dicamus et
tamen vestiantur artes.

81, 20 iugandis nubendis, id est Philologiae et Mercurio.

81, 21 notandis repraehendendis.15

81, 19 gregem sororum id est Musarum et Artium; Artium quidem
quia dotales sunt; Musarum vero quia in explanatione poemata inter-
posita sunt.

81, 23 cultum ornamentum.

82, 2 asomato incorporeo, non nudo. in profatu in pronunciacione.20
Simplex artium explanacio sine ullo ornamento rhethorum, vel et poe-
matum corpus nudum dicitur. Si vero artes explanentur cum ornamentis
rhethorum verborum et facundiae poematum, incorporeae dicuntur esse
quia nihil simplicitatis in eis apparet.

82, 3 nempe nonne.25

82, 4 devius fallax.

82, 9 fugis o Marciane, a nobis, id est a grege sororum.

iugabo Iungam in ludum cum veritate.

82, 18 penulata in habitu Romanorum. Penula vestis tenuissima de
serico. propagine Veneris propter Aenean dicit. Omnes philosophi30
apud Grecos pallium portant.


 [[ Print Edition Page No. 76 ]] 

82, 20 ferculum enchiridion, <id est> manuale gestamen quod ferunt
medici in manibus.

83, 1 scalpro flebotomum, τομή incisio, ϕλεβός vena. acumen artis
grammatice significat vel pennas.

583, 4 sepia erba de cuius pulvere encaustum efficitur.

83, 3 favilla est humor nascens ex humido fumo in similitudine fuliginis.

83, 4 illato tracto.

83, 5 medicamen acerrimum flagellum [fol. 73r] dicit.

83, 8 vexate vitiose.

1083, 10 multo olivo multa vigilia. gratissimum gustum doctrinam
dicit, longo tempore adquisitam.

83, 12 arterias vias vocis per pectus sensum, per arterias vocem.

83, 14 galla herba de qua efficitur caera. gummi resina est. Ex
mixtura gallarum gummeosque efficitur caera apta ad scribendum.

15Nilotica frutex est cuius resina efficitur caera.

83, 15 notabantur scribebantur. epitematis impositis; epithema em-
plaustrum.

83, 20 scabros asperos. Vituligo quasi bituligo abitudine, inde
vituligines vitia linguarum.

2083, 22 abstrusa obscura. nosse carmina poetria putabatur.

numeros multifidos musica putabatur.

84, 1 craebre supputationis arithmeticam dicit.

84, 5 captabat docebat.

84, 8 scemata formas.

2584, 13 callentem studentem, peritam.

84, 14 Iatricem medicam.

Genethliaca ars de genituris hominum quae magica dicitur.

84, 25 lineare scribere. ductibus lineis. In prima inventione Litte-
ratio vocata sum, postquam autem crevi, Litteratura vocor.


 [[ Print Edition Page No. 77 ]] 

85, 8 grammatodidascalos litterarum magister.

85, 10 scribe recte lege bene, intellige quod scribis, approba quod
intelligis.

85, 13 Crites iudex, inde criticus. Philosophi disputabant et quere-
bant; critici iudicabant.5

85, 17 et licet licitum est.

85, 19 actor rhethor.

86, 2 misit promittit debet esse.

In oratione duo considerantur, natura et usus. Natura est ut formetur
verbum et nomen; usus est narratio.10

86, 12 estimemus iudicemus.

87, 6 sine iactura sine perditione nominum.

87, 9 nempe ponitur pro modo.

88, 14 Vegetanus habitator Vianne.

88, 15 heia hortor.15

89, 1 oinos vinum.

89, 4 geminam id est communem.

90, 14 bidental furca. sil legumen.

90, 19 Sminthius mons et fluvius.

92, 12 lodix lomentum.20

92, 16 auspicia inchoamenta.

92, 21 collaterat colligit.

93, 2 Acmon novus.

93, 3 hoc adverbium loci.

94, 14 Tmolus mons. quando pro aliquando. Potnia oppidum.25

94, 15 sinciput senatus caput.

94, 19 Zetus Iovis interpretatur autem calor.

95, 2 Smyrna myrra et est civitas Asiae Minoris.


 [[ Print Edition Page No. 78 ]] 

95, 9 cardine proprietate.

96, 17 prime rationis id est litterarum.

96, 20 admittat si venerit; facit ut veniat.

96, 21 quo subauditur usu. Sive in Latino sive in Greco, transmutatur
5 quando vocalis in aliam vocalem transit. Sonus oris facit vocales,
lingua vero consonantes.

96, 24 rupta sine lingua ut p.

96, 26 ut fastigetur hoc est cum accentu pronuntietur.

97, 8 historicam auctoritatem.[[12]]

1097, 17 de longitudinibus de temporibus.

114, 19 analogia ἀνά praepositio, λόγος ratio, inde componitur
analogia, id est corrationabilitas secundum Augustinum vero, et secun-
dum alios, proportio.[[13]]

115, 2 Helena sumpta vel rapta. Andromacha id est virorum pugna.

15115, 19 Agape proprium nomen. Potest etiam et commune et inter-
pretatur caritas. Autonoe [fol. 73v] proprium mulieris. Potest et
commune fieri et interpretatur fortis.

116, 13 unio herba et castitatem et unitatem significat.

116, 17 Anio fluvius.

20116, 26 Io et Ino filia Inachi regis Grecorum. Ipsa est et Isis regina
Aegiptiorum quae est versa in vaccam.

118, 19 pugil miles, gladiator qui μονομάχος vocatur a Grecis.[[22]]

119, 6 Ordo verborum: quod possunt verba facere per se, haec et
nomina, ut procuro et propugno ac si dixisset: Quod verba procuro et
25 propugno facere haec nomina a se, hoc est procurator et propugnator.

119, 12 mugil piscis.

120, 21 lateramina ansas.

121, 9 lien Siculi Dianam vocant. rien flumen vel renes. Lien et
 [[ Print Edition Page No. 79 ]] 
rien et gluten e observant ante ultimas syllabas in obliquis casibus.
Praedicta autem nomina, omen et flumen et tibicen non servant e ante
ultimas syllabas, sed mutant in i; flumen fluminis, lien vero lienis, ut
superiora declinantur quia eiusdem declinacionis sunt.

121, 7 flemen est ulcus in cruribus. Item feminina dimisit exempla ut5
siren et triten.

121, 9 Τρίζω murmuro, inde trizans murmurans; ῥέω fluo, inde rien
fluens.

121, 13 Alcman interpretatur nevus vel fortis.

122, 8 ut virgo non propter declinacionem hoc dicit sed propter termina-10
cionem in o, nam Amphion servat o in genetivo.

125, 9 Privernas abitator Priverni oppidi.

130, 8 Innulus inde Innuleus.

131, 2 femus et femur et femen unum sensum retinent.

131, 9 Unius generis id est unius forme.15

131, 14 Aruns Tarquinii Superbi filius.

133, 17 privilegio honor privilegii.

142, 5 elicio derivo.

143, 21 simili correpcione id est in tertia correpta coniugatione.

148, 10 Iuppiter duos id est nominativum et vocativum.20

149, 7 in omnibus partibus hoc est in omnibus nominativis.

150, 6 cyrratos hispidos.

150, 10 vindicaris habearis.

98, 11 ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΩΙΔΙΩΝ de porticibus.[[24]]

98, 16 ex fastigiis ex cacuminibus.25

98, 17 adcantus supercantus.

100, 5 media dubia quia produci et corripi possunt.

101, 10 diceretur pro diceret.


 [[ Print Edition Page No. 80 ]] 

103, 6 accedimus In nominativo raegule Latine tres species accentuum
sunt, gravis acutus circumflexus; duo
temporis, longus et brevis; duo aspirationis δασύς et ψιλός.[[3]]

104, 2 correpta forma correptus accentus temporis.[[3]]

5104, 8 sub alia forma sub forma composita ut clamo, proclamo, non
mutat accentum quamvis compositum sit.

107, 7 lien splen et rien ante ultimam syllabam ut virtus virtutis, sive[[7]]
litteram ut grus gruis.

109, 6 Unaqueque nympharum vocatur Nais quasi Νηίς, id est nova.

10109, 12 Diomedes producitur in nominativo et corripitur in vocativo.

109, 21 Phileni tribuni, inde Philenon tribunorum.

107, 16 Archas sive Mercurius sive unusquisque de Archadia.

114, 8 expleta iambicum senarium est. pagina pro regula ponitur.

114, 9 iuganda construenda.

15114, 12 Omnium verborum, hoc est omnium partium orationis que
flecti possunt, duobus modis considerantur, aut enim secundum
analogiam quam proportionem dicimus flectuntur, aut secundum[[17]]
anomaliam quam dicimus inaequalitatem vel [fol. 74r] inlegalitatem; α
negandi sensum habaet, δμοιος similis, λαλιά locutio, inde ex his [[19]]
20 tribus componitur anomalia, hoc est dissimilis locutio.

114, 15 bis quarta de octo partibus orationis dicit.

114, 16 vulneratur corrumpitur. ductus integer sana pronuntiatio.


 [[ Print Edition Page No. 81 ]] 

DE DIALECTICA

151, 1 superum excolicum superorum caelestium. Excolicus quasi
extra mundum colens.

150, 16 effamina orationes. contortis nodis convolutis questionibus.
Omnis syllogismus aut condicionalis est aut predicativus, sed con- 5
dicionales praeposuit quia maioris virtutis sunt. Praedicativos autem
quamvis plures sint, quoniam minoris virtutis sunt, supposuit. Syllo-
gismorum tres species sunt; quarum prima dicitur praedicativa et est in
adfirmatione et negatione, secunda hypotetica, id est condicionalis vel
connaturalis, tertia ab utrisque mixta. Omnis praedicativus syllogismus,10
adiecta si, transfertur ad hypoteticum.

151, 2 prestruit praedocuit. axioma dignitas a dignitate, quia non
est ullum eloquium sicuti proloquium.

151, 3 versus propositiones.

151, 4 associum quasi dixisset: Si hoc sequitur illud.15

151, 11 apex dignitas.

151, 6 versat moveat. afflictim laboriose.

151, 5 demum tandem, quia nullus scripsit ante illum Decem categorias
quamvis summi philosophi praecesserunt eum.

151, 7 circumeant circumveniant. sophismata cavillationes.20

151, 8 cornua acumen ingenii. Stoici enim non deponunt ferocitatem
decipiendi. Una unum dividit in multa sicuti genus in species et vocatur
proprie λυτική, altera vero de multis facit unum, sicuti colliguntur
multe species ad unum genus et vocatur illa ἀναλυτική.

151, 10 parem vim similem sectam. Carneades et Elloboro dividebant,25
Crysippus autem cumulabat.

151, 14 agis disputas.

151, 15 Delio convocante quia in tota Grecia non fuit tam sapiens
homo.

151, 17 tortuosi texti, nexi crines. Tortuose et fallaces et seductrices30
propositiones sunt.


 [[ Print Edition Page No. 82 ]] 

151, 20 circulabat Revolutio autem crinium circa caput collectionem
syllogismorum significat.

151, 19 ita ut nihil deesse cerneres id est nec in propositionibus
nec in argumentationibus. Et in conclusionis fraude et sub pulchritudine
5 quasi sub imagine veritatis infundit venena falsitatis formam sophisticam
describit.

151, 20 Per caput summitatem artis, id est conclusionem syllogismorum.

152, 1 Athenarum quia a Grecis reperta est dialectica, ideo sophistica,
quia prius reperta est ars cavillatoria <a> scismaticis.

10152, 3 Γυμνόω exerceo, inde gymnasium exercitatio.

152, 4 giris circuitus. Per serpentem, sophisticas subtilitates intellige.

152, 6 interius sub tabula.

152, 9 percepisset assumpsisset.

152, 13 ambitu multiplici Ambitus multiplex est quando additur
15 propositioni confirmatio.

152, 16 occupabat detinebat.

152, 22 vertier Sive enim universalem primo quis dixerit et secundo
particularem. Abdicativam primo quis ponat [fol. 74v] et secundo
universalem dedicativam videtur recurrere et ambas veras esse. Quae
20 tamen ratione sibi invicem nullo modo respondere possunt quia sub uno
genere non sunt. Assumitur enim universalis dedicativa ex aequivoco
genere, particularis vero abdicativa ex univoco genere accipitur.

153, 2 atquin certe. Parmenides locus est ubi Parmenes filosophus
philosophatus est et inicia huius artis repperit.

25153, 4 Socrates primo docuit in Athenis. Post eum, Plato suus discipu-
lus qui eruditus in doctrina Socratis magistri sui perrexit Aegyptum.
Ibi peritus in artibus Aegyptiacis, reversus est in Italiam quae quondam
Magna Grecia vocabatur, ubi Phythagoras summus philosophus docuit.
Postquam didicit omnem doctrinam Phythagorae, reversus est iterum
30 Athenas et in Achademia <quae> interpretatur tristicia populi et ibi
ampliavit veram philosophiam dialecticae artis.

calumniante proposito dum calumniabatur propositum.


 [[ Print Edition Page No. 83 ]] 

153, 3 versipelli studium sunt sophisticae artis ac si dixisset: Vel
propositum meum calumniabat versipelle studium.

153, 7 geminus anguis hoc est geminum anguem habens. Ideo Mer-
curius duos angues habebat quia sermo aut liberat aut damnat reum.

Κηρυκείῳ. Κη̑ρυξ praedicator, κήρυκος praedicatoris, κήρυκι praedicatori5
dativus ex quo nascitur κηρύκειον et, conversa ultima syllaba apud nos
in um, ceryceum dicitur et est locus quo populo praedicatur.[[7]]

153, 6 versutam acutam.

153, 10 Bromius interpretatur edax.

153, 11 facetior qui facundiam cum ioco habet.10

153, 16 deligitur colligitur. quod ni pro quid ni pro quid nam.

153, 17 metarum regionum.

153, 20 concussior ferocior.

154, 1 inter germanas id est Grammaticam Dialecticam Rhetho-
ricam.15

154, 3 verose acute. acrimoniae aspere. Quicquid affirmatur vel
negatur in aliis artibus meum est.

155, 14 cluen rhethoricam; cluo, audio.

155, 17 caeterae disciplinae hoc est proprie de rethorica et poetria.

156, 17 quatinus quo loco.20

156, 19 excipit sequitur.

156, 22 quid particulare quidam omo.

156, 23 quid indefinitum Homo non homo.

157, 2 affecta iuncta.

157, 5 simperasma confinis, conclusio.25

157, 4 Συλλέγω colligo, inde syllogismus collectio.

157, 5 predicativus ex categoriis sillogismus componitur.

157, 6 condicionalis ex categoriis cum additamento si.


 [[ Print Edition Page No. 84 ]] 

isagoge introduccio et est prima pars artis dialecticae, et sunt quinque[[1]]
numero: genus species differencia proprium accidens. Isagoge autem
introduccio dicitur quia nisi noticiam earum quis habuerit ad decem
genera rerum non potest ascendere. Sunt enim decem genera rerum[[4]]
5 quae a Grecis categoriae, a Latinis predicamenta, dicuntur: substantia
quantitas qualitas relatio situs habitus locus tempus [fol. 75r] agere pati.

in ΠΕΡΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ vero hoc est interpretationibus quaeritur[[7]]
quid nomen ad verbum et quomodo iunguntur sibi invicem, quid affir-
matio, quid negatio, quid oratio, et quot species.

10157, 17 genus est multarum formarum substantialis unitas. Sursum
est generalissimum genus quod a Grecis οὐσία, a nobis essentia vocatur,
ultra quod nullus potest ascendere. Est enim quaedam essentia quae
compraehendit omnem naturam cuius participatione subsistit omne
quod est, et ideo dicitur generalissimum genus. Descendit autem per
15 divisiones per genera per species usque ad specialissimam speciem quae
[[16]][[16]] a Grecis ἄτομος dicitur, hoc est individuum, ut est unus homo vel unus
bos.

158, 5 Catamitus dilectus Opis. Adon autem <dilectus> Veneris.
Nam et Venus ipsa est terra et Ops terra, ideo Catamitus et Adon solem
20 significant. Quando ad inferiora descendit sol, Catamitus vocatur, id
est incumbens; quando ad superiora aquilonis et superficiem terre viridem
facit, Adon vocatur, id est delectans.

158, 13 formas Secundum Augustinum species differt a forma, nam [[23]]
forma potest fieri genus, species autem proprie individua intelligitur.
25 Animal est multarum formarum substantialis unitas; forma est partitio
substantialis. Homo est multorum hominum substantialis unitas.

159, 14 omnibus in singulis id est differentia sexus in omnibus ani-
malibus, differentia motus in omnibus, differentia habitationis in
omnibus. Unaqueque differentia sive ex sexu venerit sive ex aetate sive
30 ex quantitate sive ex motu sive ex habitatione sufficit ad perfectam
differentiam.


 [[ Print Edition Page No. 85 ]] 

159, 19 stolidum irrationale.

160, 2 Rimor et rite, inde rethor. Duobus modis consideratur
rhethorica in homine: primum quidem generaliter inest omni ration-
abili animae, aliter enim rationabilis non esset si omnibus liberalibus
disciplinis careret. Secundo vero consideratur rhethorica in homine5
secundum exercitationem. Eo autem modo non inest universaliter omni
rationabili anime sed omni sapienti et disciplinis exercitato.

160, 7 quis pro quiddam.

160, 8 quantum in eius natura est id est quantum potest homo ridere,
id est susceptum negotium. Inter differentiam et proprium et accidens10
hoc interest quod accidens non nisi unius formae est, nec in tota forma ut
rhethorica in homine, non in omni homine quantum ad exercitium
pertinet. Proprium autem unius formae est et totius forme ut risus in
homine et in omni homine. Differentia vero non <in> una forma sed
in multis formis et in totis, ut est ferocitas <in leone> et in aliis.15

161, 21 alio quodam intellectu Quamvis enim omne pro toto vel
totum pro omni quantum ad vocem posuero, intellectum tamen omnis
in toto vel totius in omni intelligo. Verbi gratia, si dixero, ‘Homo est
pars animalis,’ in parte intelligo omnia, id est formam, et si dixero, ‘Divi-
sio hominis est vel membrum vel caput,’ intellectum partis habeo non20
intellectum forme.

[fol. 75v] 162, 19 sed in subtili De oratoribus loquitur qui necessitate
artis ex dialectica accipiunt disposicionem de forma vel de parte, sed
non dividit sicut dialecticus, non partitur totum sicut dialecticus, sed
de sola differencia seu parte illius negotii de quo actio est sufficit ei25
accipere. Illud proprie dictum de dialectico qui dividit quantum dividi
potest et partitur quantum partiri potest.

163, 1 differentiae id est significationes vel nominationes.

163, 6 uti cogimur <id est> certis nominibus certarum partium utimur
in certis, ut dicitur caput digiti et cetera.30

163, 15 nomen interdum totius interdum accipiunt partes. Unus-
quisque homo duabus partibus maximis constat, anima videlicet <et>
corpore, quibus partibus sepissime et <in> Divina Scriptura et in
secularibus litteris totum significatur:


 [[ Print Edition Page No. 86 ]] 

Et videbit omnis caro salutare Dei, hoc est omnis homo;[[1]]
Descendit Iacob in Aegyptum cum septuaginta
quinque animabus.[[3]]

Ab anima totus homo vocatur ibi, sed caro per se diffinitionem hominis
5 numquam habet. Et in secularibus:

‘Septem corpora habet in servitute,’ id est septem homines.[[6]]

166, 1 substantiam non essentiam, hoc est ipostasin non οὐσίαν quia
οὐσία ultra omnes categorias est et nullum accidens recipit. Deinde[[8]]
descendit ad substantiam, hoc est ad ipostasin, tunc recipit accidentia et
10 primum locum habet in categoriis.

166, 6 non nomen dico ac si dixisset: Non sonum significantem primam
substantiam. Non ille sonus accidit, sed illud individuum quod sig-
nificatur eo nomine. Quattuor in omnibus consideranda sunt: signum et
quod significatur et res et notio. Verbi gratia, Cicero signum est;
15 significatur enim quia nomen est. Res ipsa que significatur prima sub-
stantia et individua, sed ipsa res iterum suam notionem in anima ubi
naturaliter subsistit habet. A quibusdam post substantiam quantitas[[17]]
[[18]] ponitur, a quibusdam qualitas. Sed qui ponunt quantitatem considerant
quantitatem primo omnium naturaliter substantiae accidere. Caeterae
20 predicationes quasi accidentiae quantitatis inveniuntur. Qui vero
qualitatem post substantiam ponunt latitudinem qualitatis considerant.
Omnes enim predicationes qualitatis nomen accipiunt. Omnis disciplina
dispositio est.

170, 14 percepte artes dicuntur quia communi animi perceptione
25 iudicantur, ideo perceptae artes liberales dicuntur quoniam propter
semet ipsas adipiscuntur et discuntur, ut in habitum mentis perveniant;
et dum perveniunt ad habitum mentis antequam perveniunt, ipse
disciplinae sola ipsa anima percipiuntur nec aliunde assumuntur, sed
naturaliter in ipsa anima intelliguntur. Mechanice enim artes non
30 naturaliter insunt sed quadam excogitatione humana.


 [[ Print Edition Page No. 87 ]] 

170, 22 dulce atquae amarum Dulce posuit pro dulcedine et amarum
pro amaritudine.

171, 10 he [fol. 76r] qualitates passibiles dicuntur quia naturalis
humor qui diffunditur per omnia patitur dulcedinem in melle, patitur
amaritudinem in absinthio. Qualitates autem impassibiles dicuntur5
quia a nullo afficiuntur sed afficiunt humorem. Unus enim atquae idem
humor diffusus per omnia corpora ex qualitatibus occultis efficitur
<diversus>; intrans in balsamum colorem patitur. Quaeritur autem
cur praedicte liberales discipline passibiles qualitates non sunt. Ea
ratio est quia liberales disciplinae naturaliter insunt anime ut aliunde10
venire non intelligantur, et ideo animum non afficiunt, hoc est non cor-
rumpunt, sed exornant. Habitudines enim ornamenta sunt nature sed
illae qualitates, dum per se ipsas incorporalis naturae sint, descendentes
in humorem quasi quaedam corpora sensibilia fiunt; non enim sentiri
possunt si non veluti quaedam corpora fierent sensibilia.15

172, 13 magis iustus Iustus, quando de pio iusto dicitur, non recipit
magis et minus; quando autem de voluptate, tunc recipit magis et minus.
Plus enim adipiscitur iustus fieri unus quam alter. Similiter etiam de
omnibus nominibus quae a qualitate sumuntur, ut est doctus. Nam
quando perfectum doctum significat non recipit magis et minus; potest20
enim et doctus et doctior fieri, hoc est potest perfectior appetitus esse
unius quam alterius. In appetere enim comparatio est.

172, 17 per ipsas in ipsis, id est quando in animo solam notionem
qualitatis consideraveris, quoniam una ac perfecta est, ipsa qualitas non
recipit per se ipsam magis et minus. Similiter si consideraveris sub- 25
stantiam individuam, dico quoniam perfecta in semet ipsa est atque
individua, non recipit magis et minus. Si vero participationem qualitatis
per substantias consideraveris, invenies magis ac minus. Potest enim
fieri quedam substantia quae plus participat eandem qualitatem quam
alia. Substantia individua est circa quam considerantur qualitates30
quantitates loca tempora et reliqua. Substantia generalis est multorum
individuorum unitas; contrarium est quod appetit destruere quod ex
diametro ei opponitur.

174, 11 relativum non hoc ipsum quod est secundum substantiam,
sed hoc ipsum quod dicitur, id est ipsa nominatio; et non solum nominatio35
sed quod significatur per illam nominationem. Non enim est nomen
substantiae sed nomen accidentis. Homo enim secundum naturam non
 [[ Print Edition Page No. 88 ]] 
est pater neque filius; accidit enim homini pater vel filius esse. In hoc
loco confundit duas categorias, qualitatis videlicet et relationis. Proprie
enim relativa dicuntur quae eodem modo sibi invicem respondent
et verti possunt per eosdem casus.

Incipiunt Haec Pauca in Dialectica Martiani5

Dialectica ideo suum nomen non potuit apud Latinos mutari quia, si
suum [fol. 76v] nomen interpretaretur in Latinum sermonem, titulus esse
putaretur. Dialectica enim interpretatur de dictione, atque ideo sic
Latialiter vocata est, sicuti in Athenis fuit vocata.

10150, 16 haec quoque contortis et reliqua. haec quoque ideo dixit
quia Grammatica quam laboriose inter dotales virgines recepta est, quia
inter duos parvam potestatem habet litteratoria ars; tamen, quia
dialecticae brachium fuit recepta est. stringens ideo dixit, quia non
tam late curavit Dialectica de declinationibus declinabilium et de
15 rationibus indeclinabilium sicut Grammatica; strinxerat enim totum in
tres partes syllogismorum, id est <ab> antecedentibus, a consequen-
tibus, a repugnantibus.

effamina id est propositiones et assumptiones et conclusiones.

contortis nodis id est convolutis questionibus. Convolvuntur enim
20 questiones inquirendo veritatem.

150, 17 qua sine et reliqua. Cum tria genera sunt syllogismorum, ut
diximus, in hoc versu non dixit nisi duo, id est a consequentibus et <a>
repugnantibus. Sed tamen in eo quod dixit qua sine nil sequitur,
intelligitur ab antecedentibus, quia nihil sequitur nisi praecedat aliquid;
25 ab antecedentibus, ‘Si sol est super terram, dies est’; a consequentibus,
‘Si stertit, dormit’; a repugnantibus, ‘Non ut dies est, et lux non fit.’

151, 1 in coetum id est in conventum.

151, 2 superum excolicum id est superiorum caelestium. Excolici
enim dicuntur dii qui aextra mundum coluntur, quia semidii dicuntur
30 qui in mundo coluntur.

Omnis syllogismus aut condicionalis est aut praedicativus, sed condi-
cionales praeposuit in eo quod dixit qua sine et reliqua, quia maioris
virtutis sunt. <Praedicativos autem quamvis plures sunt, quoniam
minoris virtutis sunt>, supposuit. Syllogismorum tres species sunt,
35 quarum prima dicitur praedicativa quae sine interrogatione proponitur,
et est in affirmatione et negatione, ut ‘Omnis homo animal est; omnis
 [[ Print Edition Page No. 89 ]] 
homo animal non est’; secunda hypothetica, id est condicionalis vel
connaturalis, ut est ‘Si homo est, risibilis est’; tertia ab utrisque mixta,
ut est ‘Si ridet, homo est,’ vel ‘Si bene disputare utile est.’ Ecce
condicionalis. ‘Utilis est bene disputandi scientia at <dialectica bene
disputandi scientia est, utilis> est igitur dialectica,’ ecce praedicativus.5
Omnis praedicativus syllogismus, adiecta si, transfertur ad hypotheticum
syllogismum.

praestruit id est praedocuit Dialectica. axiomas id est proloquia
digna. Axioma enim dicitur dignitas quia non est ullum eloquium
sicut proloquium.10

151, 3 versus genetivus est et significat propositiones.

151, 4 associum id est nihil regulare potest esse in caeteris disciplinis,
nisi fuerit dialecticae adiunctum. Nam si hoc est, sequitur illud, ut ‘Si
dies est, lucet.’

151, 5 bis quinque profatus id est decem categorias, id est praedica- 15
menta uniuscuiusque vocis, nam profatus genetivus est. Categoriae
autem sunt substancia qualitas quantitas relatio situs habitus locus
tempus agere pati.

151, 6 versat id est moveat.

151, 11 apex id est dignitas.20

151, 6 afflictim id est laboriose.

151, 5 demum id est post Dialecticam. Nullus scripsit Decem categorias[[22]]
[fol. 77r] ante illum Aristotelem, quamvis summi philosophi praecesserunt
<eum>. Aristoteles autem dicitur quasi ἄρης τὸ τέλος, id est ἄρης
virtus, τό articulus, τέλος finis. Aristoteles igitur quasi finis virtutis25
interpretatur.

151, 7 circumient id est circumvenient. sophismata cavillationes.
Sophista enim dicitur falsorum conclusor, ideo cavillatoriam artem, id
est cavillam, dicuntur habere.

151, 8 cornua id est acumen ingenii. Stoici enim numquam deponunt30
ferocitatem decipiendi atque ideo dicuntur habere semper cornua in
frontibus.


 [[ Print Edition Page No. 90 ]] 

151, 9 Crisippus cumulat id est unum dividit in multa, sicuti genus in
speties et vocatur proprie λυτική. consumat acervum id est de
multis facit unum sicuti colliguntur multae speties ad unum genus et
vocatur ἀναλυτική.

5151, 10 parem vim id est similem sectam, id est Carneades et Elle-
boron dividunt, Crisippus autem cumulat.

151, 12 nec tibi tam Felix Ad Martianum loquitur Satyra illa quae
omnes fabulas istius libri finxit.

151, 14 agis id est disputas. Iove conspecto id est dum totum mun-
10 dum visibilem et invisibilem conspicis quia Iovis nihil aliud est nisi
mundus et Dialectica inquisitio est veritatis mundanae locutionis.

151, 15 Delio convocante Delius dicitur Apollo, eo quod in Delo
insula natus est. Delos interpretatur clara vel aperta quod ad solem
pertinet. Re autem vera Apollo fuit sapientissimus in tota Gretia,
15 atque ideo soli comparatur, quia sicut sol expellit tenebras, ita ille
expellebat stulticiam.

151, 17 tortuosi id est texti. Per tortuosos et nexiles crines signifi-
cantur fallaces et seductrices propositiones. Revolutio autem crinium
circa caput collectionem syllogismorum significat.

20151, 19 ita ut nihil deesse cerneres id est nec in propositionibus nec
in argumentationibus et in conclusionibus de fraude aliquid defuit.
Sub imagine veritatis, formam sophisticam describit in hoc loco que sub
imagine veritatis de falsitate veritatem vult facere. Per caput, sum-
mitatem artis, id est conclusionem syllogismorum, insinuat.

25152, 1 Athenarum quia a Grecis prius reperta est dialectica. Athena
immortalitas interpretatur quamvis plurali numero semper sit.

152, 4 gyris id est circuitibus. Per serpentem sophisticas subtilitates[[27]]
intellige.

152, 6 interius id est sub tabula.

30152, 9 percepisset id est assumpsisset.

152, 13 ambitu multiplici Ambitus multiplex est quando additur
propositioni confirmatio; vel ambitus multiplex est quando subiectiva
prioris sumpti efficitur declarativa sequentis, ut ‘Omne bonum honestum,
omne honestum utile.’


 [[ Print Edition Page No. 91 ]] 

152, 16 occupabat id est detinebat vel tegebat.

152, 22 obliquam ideo dixit quia in tetragono ab universali dedicativa
deducitur linea ad particularem abdicativam.

sed ambas posse vertier ac si dixisset: Sive universalem dedicativam
primo loco ponas, et secundo loco particularem abdicativam, <sive5
particularem abdicativam> primo et universalem dedicativam secundo,
videntur recurrere et ambas [fol. 77v] veras esse, atque ideo dixit vertier.
Vel ideo dicit vertier ambas quia universalis dedicativa in univocis
convertitur. Homo enim univocum est, id significat enim Romanum et
barbarum, atque ideo suam diffinitionem et suum nomen dat suis10
spetiebus. Romanus enim dicitur homo animal rationale mortale; non
sic aequivocum est. Nam animal aequivocum est; significat enim
hominem equum leonem; sed non eandem diffinitionem habent. Aliter
enim diffinitur homo, aliter equus. Sic igitur convertitur universalis
dedicativa. ‘Omnis homo animal <est> racionale mortale’ ita con- 15
vertitur, ‘Omne animal rationale mortale homo est.’ Et rursum,
‘Omnis homo risibilis est’ ita ‘Omne risibile homo est.’ Particulare
autem abdicativum sic convertitur, ‘Quiddam risibile non est praeter
hominem’ sic recurrit, ‘Quiddam praeter hominem non est risibile.’

152, 23 univoca aequivocis connectendo id est quando falsitatem20
volebat conducere. Homo enim ut diximus univocum est, animal vero
aequivocum. Sic ergo coniungebat ‘Omnis homo animal est’ cum
‘Homo pictus non sit animal.’

153, 2 atquin id est certe. Parmenidis locus ubi Parmenes philosophus
fuit et initia huius artis repperit.25

153, 4 Socrates primo docuit in Athenis. Post eum, Plato suus
discipulus qui eruditus in doctrina Socratis magistri sui perrexit Aegyp-
tum. Ibi peritus in artibus Aegyptiacis, reversus in Italiam quae quon-
dam Magna Gretia vocabatur, ubi Phitagoras summus philosophus
docuit. Postquam didicit omnem doctrinam Phitagorae, reversus est30
iterum Athenas. Achademia interpretatur tristicia populi, in qua Plato
amplificavit veram philosophiam dialecticae artis.

calumniante proposito ac si dixisset Dialectica: Verum propositum
meum calumniabat.

versipelle studium sophisticae artis.35

153, 7 geminus anguis hoc est geminum anguem habens, quia Mer-
 [[ Print Edition Page No. 92 ]] 
curius habuit virgam nomine Caduceum, eo quod faciebat reos cadere;
in cuius summitate erant duo angues, quia sermo aut damnat aut liberat
reum.

Κηρυκείῳ. Κη̑ρυξ interpretatur praedicator, inde κήρυκος praedicatoris,
5 inde κήρυκι praedicatori, ex quo nascitur κηρύκειον et, conversa ultima
syllaba apud nos in um, ceryceum dicitur et est locus quo populo
praedicatur.

153, 6 versutam id est acutam.

153, 10 Bromius interpretatur edax, ab eo quod est βρῶσις cibus.

10153, 11 facetior qui facundiam cum ioco loquitur.

153, 16 deligitur id est colligitur. quod ni pro quid ni et quid ni
pro quid nam.

153, 17 metarum id est regionum. Marsica enim gens est quae suos[[13]]
infantes inter serpentes ponunt et si illorum fuerint, serpentes nihil illis
15 nocent.

153, 20 concussior id est mitior.

154, 1 inter germanas id est Grammaticam Dialecticam Rethoricam.

154, 3 verosae id est acute. acrimonia id est aspera.

155, 14 cluen auditricem, id est rethoricam dicit. Cluo enim audio
20 interpretatur.

155, 17 ceterae discipline de rethorica et de poetria dicit.

156, 17 quatenus id est quo loco.

156, 19 excipit id est sequitur.

156, 22 quid particulare ut quidam homo.

25156, 23 quid indefinitum ut homo non homo.

157, 2 affecta id est iuncta.

157, 5 simperasma id est confinis, conclusio.

157, 4 Συλλέγω id est colligo, [fol. 78r] inde syllogismus conclusio.

157, 5 predicativus ex cathegoriis syllogismus componitur sine si;
 [[ Print Edition Page No. 93 ]] 
condicionalis vero cum si.

isagogae introductiones et est prima pars artis dialecticae et sunt[[2]]
quinque numero: genus species vel forma differentia proprium accidens.
Isagogae autem dicuntur introductiones, quia sine illis diffinitio non
potest esse et per notitiam earum pervenitur ad decem cathegorias, id5
est praedicamenta.

in ΠΕΡΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ hoc est interpretationibus, queritur quid[[7]][[7]]
nomen, quid verbum, et quo modo iunguntur sibi invicem, quid affirmatio,[[8]]
quid negatio, et quid species.

157, 17 genus est multarum formarum substantialis unitas. Secundum10
quosdam sic diffinitur genus: Sursum est generalissimum genus ultra
quod nullus intellectus potest ascendere, quod a Grecis dicitur οὐσία,
a nobis, essentia. Est enim quaedam essentia quae compraehendit
omnem naturam cuius participatione consistit omne quod est, et ideo
dicitur generalissimum genus. Descendit autem per divisionem per15
genera per species usque ad specialissimam speciem quae a Grecis ἄτομος
dicitur, hoc est individuum vel insecabile, ut unus homo vel unus bos.

158, 5 Catamitus dilectus Opis. Sic Adon dilectus Veneris dicitur.
Nam et Venus ipsa est Ops, id est terra, ideo Catamitus et Adon solem
significant. Quando enim ad inferiora descendit sol, Catamitus vocatur,20
id est incumbens; quando ad superiora aquilonis et superficiem terrae
viridem facit, Adon vocatur, id est delectans.

158, 13 formas Secundum Augustinum species differt a forma, nam[[23]]
forma potest fieri genus, species autem proprie individua intelligitur.
Animal est multarum formarum substantialis unitas; forma est partitio25
substantialis. Homo est multorum hominum substantialis unitas.

159, 14 omnes in singulis id est differentia sexus in omnibus animalibus,
differentia aetatis in omnibus, differentia quantitatis in omnibus, diffe-
rentia motus in omnibus, differentia habitationis in omnibus. Nam
quodcumque animal posueris in medio et omnia animalia in gyro, illud30
unum animal habebit differentiam in se propriam contra omnia animalia.

159, 19 stolidum id est inrationalem.


 [[ Print Edition Page No. 94 ]] 

160, 2 ut rethorica Duobus modis consideratur rethorica in homine:
primum quidem in omni rationabili anima est, aliter enim rationabilis
non potest esse, si omnibus liberalibus disciplinis caruerit. Secundo
vero consideratur rethorica in homine secundum exercitationem. Eo
5 autem modo non est universaliter omni rationabili anime sed omni
sapienti et disciplinis exercitato.

160, 8 quantum in eius natura est id est quantum potest homo ridere.
Inter differentiam et proprium et accidens hoc interest quod accidens
non nisi unius formae est, nec in tota forma ut rhethorica in homine,
10 non in omni homine quantum ad exercitium pertinet. Proprium autem
unius forme est et totius formae ut risus in homine et in omni [fol. 78v]
homine. Differentia vero non in una forma sed in multis formis et in
totis, ut est ferocitas in leone et in aliis.

161, 21 alio quodam intellectu Quamvis enim omne pro toto et
15 totum pro omni quantum ad vocem posuero, intellectum tamen omnis
in toto vel totius in omni intelligo. Verbi gratia, si dixero, ‘Homo est
pars animalis,’ in parte intelligo omne, id est formam; si autem hominem
divisero per membra, intellectum partis habeo in omni, non intellectum
forme.

20162, 19 sed in subtili De oratoribus loquitur qui necessitate artis ex
dialectica accipiunt dispositionem de forma vel de parte propter subtile
negotium de quo agitur.

163, 1 differentiae id est significationes vel nominationes.

163, 6 uti cogimur id est certis nominibus certarum partium utimur in
25 certis partibus et dicimus caput digiti et caeterarum partium.

163, 15 nomen interdum id est nomen totius interdum accipiunt partes.
Unusquisque homo duabus partibus maximis constat, anima videlicet
et corpore, quibus partibus sepissime totum significatur ut est;

[[29]]Et videbit omnis caro salutare Dei, hoc est omnis homo;
30 Descendit Iacob cum animabus lxxv.

Ab anima totus homo vocatur, sed caro per se vel anima per se diffini-
tionem hominis numquam habet.

Item ‘septem corpora,’ id est septem homines.[[33]]


 [[ Print Edition Page No. 95 ]] 

166, 1 quid sit substantia? Substantiam essentiam, hoc est ypostasin,
non οὐσίαν dicit quia οὐσία ultra omnes cathegorias est et
nullum accidens recipit. Deinde descendit ad substantiam, hoc est ad h
ypostasin, tunc recipit accidentia et primum locum in cathegoriis habet.

166, 6 non nomen dico ac si dixisset: Non sonum significantem primam5
substantiam. Non ille sonus accidit sed illud individuum quod significa- [[6]]
tur eo nomine. Quattuor enim in nominibus vel in omnibus conservanda
sunt: signum et quod significatur et res et notio. Verbi gratia: Cicero
signum est; significatur enim quia nomen est. Res ipsa que significatur
prima est substantia et individua, sed ipsa res iterum suam notionem in10
anima ubi naturaliter subsistit habet. A quibusdam post substantiam[[11]]
quantitas ponitur, a quibusdam qualitas. Sed qui ponunt quantitatem [[12]]
considerant quia quantitas naturaliter ante omnes cathegorias post [[13]]
substantiam est, caeterae praedicationes quasi accidentia quantitatis
inveniuntur. Qui vero qualitatem post substantiam ponunt lati- 15
tudinem qualitatis considerant. Omnes enim praedicationes qualitatis
nomen accipiunt.

166, 3 de subiecto et in subiecto est ut disciplina. Nam disciplina
de subiecto ideo dicitur quia de speciebus suis praedicatur, id est proprie
de septem liberalibus artibus. Sicut enim homo praedicatur de omnibus20
hominibus, ita disciplina de rhethorica et de ceteris et sicut homo dat suum
nomen et diffinitionem suis speciebus, ita disciplina dat rhethorice et aliis.
Disciplina autem dicitur eo quod discitur plene, id est perfecte et proprie
secundum rei veritatem. Sic rhethorica disciplina est et discitur secun-
dum rei veritatem. [fol. 79r] In subiecto autem ideo dicitur disciplina25
quia per se sine aliqua substantia non potest esse. Disciplina enim in
aliquo subiecto intelligitur ut in Cicerone. Homo autem non potest esse
in subiecto quia nulla substantia, id est prima, ut Cicero, vel secunda,
ut homo, in aliquo possunt esse inseparabiliter. Atque in hoc discordat
disciplina que est de subiecto et homo qui est de subiecto. Disciplina30
enim in aliquo intelligitur atque ideo in subiecto est. Homo autem,
quamvis de subiecto, id est Cicerone, praedicatur, in subiecto tamen non
potest esse. Concordant igitur quia homo de subiecto est et disciplina
de subiecto. Discordant quia disciplina in subiecto est, id est in
Cicerone, homo in nullo subiecto potest esse.35


 [[ Print Edition Page No. 96 ]] 

167, 19 et non nulla sunt de quibus dicantur ea quae dicuntur in
anima videbuntur ac si dixisset: Non nulla sunt, id est multa, subiecta
sunt de quibus dicuntur cathegoriae, id est praedicamenta, et ea subiecta
et in anima intelliguntur. Verbi gratia, candor oculis corporalibus
5 sentiri potest, simili modo, bipedale. Qualitas igitur que est candor, et
quantitas, que est bipedale, non solum in animo intelliguntur, sed etiam
corporalibus sensibus sentiuntur, quamvis neque quantitas, quae est
bipedale, neque qualitas, que est candor, per se separatim ab aliquo
subiecto possint sentiri, nec ipsum subiectum in quo fiunt per se potest
10 videri. Candor enim sine corpore non videtur et corpus sine colore
aliquo non videtur. Ideo ergo dixit quia substantia, sive prima sive
secunda, et predicamenta alia novem quae de illis praedicantur semper in
animo sentiuntur vel intelliguntur. Verbi gratia, quomodo possum
sensibus corporalibus relativa, ut pater et filius et reliqua, nisi in animo
15 intelligere? In eo enim nomine quod dicitur pater intelligo filium
habere; simili modo in filio intelligo et hoc in anima. Sic in caeteris
intelligendum est.

168, 11 quae nec in subiecto inseparabiliter Cicero enim prima[[18]]
substantia, quamvis in aliquo loco fuerit, separari potest ab eo, et scitur
20 unde venit ad illum, et scitur quo vadit et per se potest esse, etiam si
ab illo loco in quo fuerit separetur. Non sic rhethorica quamvis in
subiecto sit, id est Ciceronae, et quamvis a Cicerone separari possit,
nescitur quando a Cicerone separatur, nec per se potest esse post sepa-
rationem, nec quo recedit intelligitur. Igitur Cicero vel quodcumque
25 aliud nomen proprium fuerit, vel appellativum, accidens est quia nihil
aliud est Cicero nisi vox significativa secundum placitum, cuius pars
extra nihil significat. Propterea dixit retro non nomen sed quod eo
nomine significatur. Illa enim substantia, que illo nomine significatur
quod secundum placitum ponitur, nulli alii accidit inseparabiliter.
30 Illud autem nomen quod est Cicero potest accidere et potest separari
a substantia alterius persone; multi enim Cicerones fuerunt.

170, 14 perceptis Percepte artes dicuntur que [fol. 79v] communi animi
perceptione iudicantur ut septem liberales artes. Perceptae igitur artes
dicuntur liberales quoniam propter se ipsas adipiscuntur et discuntur,
35 ut in habitum mentis perveniant; et dum perveniunt ad abitum mentis
antequam perveniunt, ipse disciplinae sola ipsa anima percipiuntur nec
aliunde assumuntur, sed naturaliter in anima intelliguntur. Non sic
ceterae artes quae imitatione quadam vel excogitatione humana fiunt,
 [[ Print Edition Page No. 97 ]] 
ut architectoria et caetere.

170, 22 dulce atque amarum Dulce posuit pro dulcedine et amarum
pro amaritudine, quia dulce non est qualitas sed dulcedo; sic amarum et
amaritudo.

171, 10 illae passiones, hae qualitates Qualitates passibiles dicuntur5
quia naturalis humor qui diffunditur per omne dulcedinem in melle
patitur, amaritudinem in absintio. Qualitates autem inpassibiles dicun-
tur quia nullo modo per se afficiuntur vel patiuntur, sed afficiunt
humorem. Unus enim atque idem humor diffusus per omnia corpora ex
qualitatibus occultis efficitur diversus; intrans enim in absintium, ut10
diximus, non dulcescit; intrans vero in balsamum odoratur, cum ipse
humor per se nil patitur, sicuti omnia corporea et incorporea per se ipsa
nihil patiuntur, sed quando in variabili re fiunt variantur et videntur
quasi pati aliquid. Ignis enim per se non est calidus, sed illud quod ab
eo calificatur dicitur calidum esse. Sic aqua per se non est frigida neque15
humida, sed frigiditas vel humiditas ab aliquo alio corpore sentitur.
Queritur autem cur praedictae liberales disciplinae passibiles qualitates
non sunt. Haec ratio est quia liberales disciplinae naturaliter insunt in
anima ut aliunde venire non intelligantur, et ideo animum non corrum-
punt, sed ornant. Habitudines enim disciplinarum ornamenta sunt20
animae, sed ille qualitates, dum per se ipsas incorporalis naturae sint,
descendentes, verbi gratia, in humorem quasi quedam corpora sensibilia
fiunt; non enim sentiri possent si non veluti quedam corpora sensibilia
fierent.

172, 13 magis iustus Iustus, quando de pio iusto dicitur, non recipit25
magis et minus, vel quando per se intelligitur; quando autem de voluptate
accipitur tunc recipit magis et minus. Plus enim iustitiae adipiscitur
unus iustus quam alter. Similiter etiam de omnibus que e qualitate
sumuntur intelligendum est, ut est doctus. Nam quando perfectum
significat, non recipit magis et minus; quando autem appetitionem30
doctrine significat, recipit magis et minus. Potest enim et doctus et
doctior fieri, hoc est potest perfectior appetitus esse unius quam alterius.
In appetendo enim fit comparatio.

172, 17 per ipsas substantias id est in ipsas substantias ac si dixisset:
Quando in animo solam notionem qualitatis consideraveris, [fol. 80r]35
quoniam una ac perfecta est, ipsa qualitas non recipit per se ipsam magis
et minus. Similiter si consideraveris substantiam individuam, dico
 [[ Print Edition Page No. 98 ]] 
quoniam perfecta in semet ipsa est atque individua, non recipit magis et
minus; si vero participationem qualitatis per substantias, invenies
magis et minus. Potest enim fieri quaedam substantia esse quae
plus participat eandem qualitatem quam alia. Substantia individua
5 est circa quam considerantur qualitates quantitates loca tempora
et reliqua. Substantia generalis est multorum individuorum substan-
tialis unitas; contrarium est quod appetit destruere illud quod ex diame-
tro, id est ex medio, ei opponitur, ut sanitas et imbecillitas. Nam si
sanitas est, destruitur imbecillitas et si imbecillitas est, destruitur sanitas.

10174, 11 relativum est quod hoc ipsum quod dicitur ac si dixisset:
Non hoc ipsum quod est secundum naturam vel substantiam sed hoc
ipsum quod dicitur, id est ipsa nominatio; et non solum nominatio sed
quod significatur per illorum nominationem. Non enim est nomen
relativum substantiae sed nomen accidentis. Homo enim secundum
15 naturam non est pater neque filius; accidit enim homini pater vel filius
esse. In hoc loco confundit duas cathegorias, qualitatis videlicet et
relationis. Proprie enim relativae dicuntur quae eodem modo sibi
invicem respondent et verti possunt per eosdem casus. Quicquid autem
conversionem non recipit, quamvis formam relativam habeat, proprie ad
20 qualitatem pertinet.

175, 13 quaedam relativa Hic iterum confundit relativa et qualitativa,
nam quae respondent eisdem casibus vera relativa sunt; quae vero
mutant casus qualitativa sunt et non relativa. Ideo bis diffinitionum
relativum, una enim diffinitio pertinet ad relativa, altera vero ad
25 qualitativa.

175, 19 noscibilis res vel scibilis. Scientia scibilis rei scientia est, et
scibilis res a scientia scibilis est. Quae relativae proprie non dicuntur,
ideo quia haec substantialiter intelliguntur, illa vero supradicta, id est
vera relativa, extra substantiam considerantur; scirae enim rem intelligo
30 per scientiam; scibilis autem res substantialis res est. Hic igitur nocio
substantie, illic notio earum quae extra substantiam sunt, quoniam
duobus modis scibilis res dicitur, aut quia noscitur ab aliquo, aut quia
possibilitatem noscendi habet, quamvis ab aliquo non noscatur, atque
ideo non recurrit per eosdem casus. Nam scientia scibilis rei scientia est,
35 scibilis autem res scientiae est. Non possum dicere quia potest esse
scibilis res et nescitur, atque ideo sic recurrit: scibilis res a scientia
scibilis est; possibilitas ergo vi atque potestate fit, notio vero actu et
opere, et ita est ut et possibilitas notio dicatur.


 [[ Print Edition Page No. 99 ]] 

177, 7 manus vero non eius Ideo hoc addidit ne quis aestimet manus,
id est partem prime substantiae, relative dici, sed ostensionem tantum
modo totius partis in qua est. Ideo dicit manus vero non eius secun-
dum relationem sed specialiter manus, hoc est manus individua, id
est pars individuae speciei, et sic dicendum est de omnibus partibus5
totius; omnis enim pars totius est, sic omne totum partium est. Haec
tamen non relative dicuntur. Quicquid ergo in ipsa substantia intel-
ligitur, non [fol. 80v] ut accidens, sed ut naturalis integritas; quamvis in
forma relativa videatur, non tamen relativa intelligere debemus. Si
vero aliquid extra totum intellexeris sine quo illud totum fieri potest,10
relative potest dici.

177, 8 ita secunda substantia ac si dixisset: Quemadmodum pars
primae substantiae relative prime substantiae dici non potest, ita eadem
pars primae substantiae non potest relative dici secundae substantiae.
Ut enim non possumus dicere ‘manus Ciceronis’ relative, ita non15
possumus relative dicere ‘manus hominis,’ quoniam non possunt con-
versionem recipere, ut ita possint converti ‘manus Ciceronis’ et ‘Cicero
manus’ et ‘manus hominis’ et ‘homo manus.’ Dempta enim una parte
totum perfectum non remanebit. Quaeritur quare partes secundae
substantiae possunt relative dici primae substantiae, partes vero primae20
substantiae, neque primae neque secundae. Et haec est ratio; prima
substantia singularis est et individua, et sine ea totum suum intelligi
non potest, ac per hoc ita pars est primae substantiae sicuti illa prima
substantia. Manus enim in secunda substantia non ut unius et singularis
pars intelligitur sed generalis in generali homine, et quamvis pars generalis25
hominis generalis manus videatur esse, non tamen unum intellectum
habent. Nam quod manuatum est secundae substantiae non a sua
natura accepit, sed a suo individuo, id est a prima substantia, atque
ideo refertur ei quasi sua pars quam accepit aliunde.

178, 9 excepto eo ac si dixisset: Si prima relativorum diffinitio perman- 30
serit, ut dicitur relativum est quod alicuius sit, potest fieri pars secundae
substantiae ut relative dicatur. Si vero aliter diffiniatur ut relativum
sit illud quod ad aliquid refertur, excepto eo quod in aliquo est, non
invenietur aliqua substantia, nec pars eius aliqua in relativis. Verbi
gratia, vel filius vel simplum referuntur ita, excepto eo in quo sunt. Nam35
servitus non ad servum refertur sed ad dominum, nec filiolitas refertur
ad filium sed ad patrem, nec simplicitas refertur ad simplum sed ad
 [[ Print Edition Page No. 100 ]] 
duplum, atque ideo ista sunt vera relativa. Penna autem ad nihil aliud
referri potest nisi ad id in quo est, id est in pennatum. Ita de aliis
partibus substantiarum intelligendum est.

181, 18 edentulus senex sine dentibus.

5183, 9 a superioribus id est ab oppositorum tribus generibus, id est
relativis contrariis habitu et orbatione.

184, 12 quid sit nomen Nunc incipit de περὶ Ἑρμηνείας, id est de[[7]]
interpretationibus, dicere.

186, 10 Locutio dicitur unaquaeque pars orationis significans aliquid,
10 ut decem cathegoriae, id est praedicamenta. Elocutio vero est sententia
quedam composita, constans ex partibus orationis, id est ex nomine et
verbo, vel ex his que vicem tenent eorum. Et nunc gignit questionem
ut ‘Curre’ et ‘Noli currere’ vel ‘Utinam scribam’ et ‘Utinam non scribam.’
Si vero nomen et verbum coniuncta fuerint et fecerint questionem,
15 proloquium dicimus ut est, ‘Omnis homo animal est; omnis homo animal
non est.’ Sillogismi autem dicuntur summa proloquiorum et tribus
proloquiis unusquisque sillogismus efficitur, id est propositione sumpto
conclusione, ut est hoc, ‘Omne iustum honestum’ propositio; ‘Omne [[18]]
honestum bonum’ sumptum; ‘Omne igitur iustum bonum’ conclusio.
20 Plena sententia est quae constat a substantia et possibilitate et actu.
Quatuor genera sunt oppositorum ut diximus, locutio elocutio prolocutio
proloquiorum summa, sed unum facit proloquium, hoc est gignit ques-
tionem. Tria vero dubia sunt, quando de persona certa non praedi-
cantur; quando vero [fol. 81r] praedicantur de certa persona, questionem
25 faciunt, ut ‘Disputat’ dubium est, si non addatur nomen, si autem nomen
addatur, potest fieri questio, ut ‘Cicero disputat.’

186, 2 et resistit id est negatur, ‘Cicero non disputat.’

187, 21 hoc facit id est quod imperativus facit, facit et optativus; id
est eloquia faciunt, et non proloquia. Si enim affirmatio quae dicit
30 ‘Cicero disputat,’ non connexe sed separatim, et non opponitur ‘Cicero
non disputat,’ eloquia erunt. Tunc ergo sunt eloquia quando connexe
affirmatio et negatio sibi invicem opponuntur uno eodemque tempore
et de una eademque persona. Si autem affirmatio fuerit seorsum et non
opponitur ei negatio, affirmari potest; si negatio absoluta fuerit, et non
35 opponitur ei affirmatio, similiter affirmari potest, et tunc sunt eloquia,
 [[ Print Edition Page No. 101 ]] 
et non proloquia, quia non faciunt questionem. Ideo primo ponitur
nomen, quia praecedit substantia actum, vel passionem; ideo verbum
secundum ponitur quia actus et passio substantiam sequuntur. Ideo
subiectiva dicitur in nomine et declarativa in verbo, et si subiectiva et
declarativa aequales fiant, necesse est ut conversio fiat. Si autem maior5
fuerit declarativa, minor vero subiectiva, non potest conversio fieri.
Verbi gratia, ‘Omnis homo risibilis est’ et convertitur ‘Omne risibile
homo est’ quia aequalis est subiectiva declarativae.

191, 26 diffinitio id est speties. Cur differentiam post genus in
secundo loco posuit, cum non sic fecit in ordine Isagogarum? Nam in10
hoc loco videtur confundere priorem ordinem introductionum. Non
irrationabiliter hoc fecit quia differentia facit speciem; species autem non
facit differentiam, quia a genere non pervenitur ad spetiem, nisi per
differentiam vel accidens. Ordo tamen naturalis exigit ut species
sequatur genus, sicut praedicit, nam haec duo in substantia intelliguntur,15
caeterae vero quasi extra substantiam. Quare accidens ante diffini-
tionem, id est ante speciem posuit, quia accidens pro differentia accipitur.
Propterea quia sepe accidentia differentiam spetierum faciunt, proprium
in fine quia discernit superiora, id est speciem a genere et differentiam et
accidens. Ideo proprium in fine Isagogarum ponitur.20

192, 2 rationale naturalis differentia est. Mortale autem non naturalis
differentia est, sed accidens.

193, 1 omne non animal non homo Ne existimes duas negationes esse
in uno proloquio converso, sed ea negatio quae primo posita est in
subiectiva particulari deseruit subiectivam et migravit in declarativam.25

193, 2 deinde si constitutio Omnis constitutio duabus partibus con-
stituitur, et prima quidem dicitur intentio, hoc est accusatio, secunda
vero dicitur repulsio vel defensio, id est refellit accusationem, quae
secunda pars constitutionis dicitur. Prima enim pars non facit ques-
tionem, opposita autem secunda constituit questionem et haec pars30
proprie dicitur constitutio quia constituit litem. Si ergo constitutio
tota aut pars eius aliqua intentionis depulsio non sit, ea neque erit
constitutio tota neque pars constitutionis; omnis igitur constitutio
repulsio est.

193, 4 intentionis id est accusationis. Quae autem non fuerit repulsio35
intentionis nec constitutio est nec pars constitutionis, ut dicitur, ‘Omnis
homo animal est, omne [fol. 81v] non animal non homo.’


 [[ Print Edition Page No. 102 ]] 

193, 11 quae illam primam ac si dixisset: Illa duo proloquia, id est
universalis dedicativa et particularis abdicativa, non possunt habere
conversionem primam quae fit naturaliter per se in universali abdicativa
et particulari dedicativa. Possunt autem converti duobus modis, id
5 est aut per differentias et propria, aut per particulas indiffinitas, et per
migrationem negationis de subiectiva in declarativam, aut declarativa
in subiectivam. Vocatur ergo prima conversio que fit sine his duobus;
secunda vero conversio vocatur que fit ex his duobus, id est ex Isagogis
duabus et ex particulis indiffinitis et negatione migrante.

10193, 12 solum universale abdicativum non illam recipit quia
naturaliter ex se convertitur. Ideo non recipit secundam conversionem
quae fit artificialiter, sed primam, id est naturalem. Igitur tria proloquia
recipiunt conversionem, id est universalis dedicativa et particularis
abdicativa tribus modis converti possunt, id est aut per differentias, ut
15 diximus, aut per propria, aut per negationem migrantem. Particularis
vero abdicativa quattuor modis convertitur: primo naturaliter, secundo
per differentiam, tertio per proprium, quarto per generationem. Omnis
universalis dedicativa, praeposita ei negatione, vertitur in particularem
suam, hoc est in particularem dedicativam, ut est ‘Omnis voluptas bonum
20 est.’ Si dixero, ‘Non omnis voluptas bonum est,’ sequitur ut quaedam
sit bona. Similiter omnis universalis abdicativa, praeposita ei negatione,
vertitur in particularem suam, hoc est in abdicativam, ut ‘Omnis voluptas
bonum non est.’ Si sic dixero, ‘Non omnis voluptas non bonum est,’
sequitur ut quedam non bona sit. Ergo, ut diximus, universale abdicativum
25 solam conversionem naturalem et contrarium recipit. Uni-
versale autem dedicativum quattuor, duo alia proloquia tres conversiones
recipiunt.

193, 15 affecta id est sibi invicem apposita.

In primo angulo tetragoni universalitas est. Quamvis sit falsum
30 exemplum, ‘Omnis voluptas bonum est,’ tamen secundum Epicureos
summum bonum est voluptas, et ideo dixerunt, ‘Omnis voluptas bonum
est.’ In secundo angulo sola subiectiva particularis universalis est.
In declarativa vero diminuitur universalitas subiectivae particularis et
de universali efficitur particulare. Qui enim dicit, ‘Omnis voluptas’
35 universaliter subiectivam particularem depromit. Dum vero dicit ‘non
est bonum,’ illam universalitatem minuit. Si enim omnis voluptas
non est bonum, relinquitur quaedam voluptas quae non est bonum.


 [[ Print Edition Page No. 103 ]] 

197, 21 sinperasma πέρας finis, σύν con; sinperasma igitur confinitatem
significat conclusionis.

197, 25 in conditionali id est in connaturali. Si hoc sequitur illud,
omnis praedicativus sillogismus, addita si, vertitur in condicionalem.

199, 7 per contrarium id est abdicativa quantitas concluditur particulariter.5
Omnes enim syllogismi qui universaliter concluduntur
praecedunt eos qui particulariter concluduntur, maioris enim virtutis
est universalitas, sive dedicativa, sive abdicativa.

201, 3 alium modum non efficit ac si dixisset: Nulla illatio reflexionis
modum efficit, nisi illa sola quae ex subiectiva prioris sumpti et declara- 10
tiva sequentis efficitur. Omnis vero illatio quae fit ex duobus subiectivis,
sive ex duobus declarativis efficitur, quamvis reflecti posse videatur,
nullum [fol. 82r] modum facit. Cur autem non efficiunt modum, cum
possint reflecti, nulla aperta ratione demonstratur, nisi quis dixerit quia
in quibusdam vera videntur, in quibusdam vero falsa. Omne autem15
quod universaliter non invenitur pro certa regula teneri vera ratione
non sinit.

202, 16 omnes igitur modi In primae formae illationibus tota quantitas
et qualitas observatur; in secundae vero illationibus tota quantitas, id
est universalis et particularis, et non tota qualitas, quoniam abdicative20
concluditur; in tertiae formae illationibus, tota qualitas, et non tota
quantitas, non enim concluditur nisi particulariter. Ideo autem diximus
totam qualitatem in tertia observari, quia tres modi primi particulariter
abdicativae, tres vero sequentes particulariter dedicative concluduntur.

202, 18 condicionalis per c scribitur non per t, et a verbo dico vel25
condico, condicionalis dicitur. Simul enim dicuntur quaestio et argumentum; argu-
mentum dicitur quod rei dubiae facit fidem.

203, 9 primus modus ab antecedentibus vocatur quoniam in eo argu-
mentum praecedit questionem; secundus a consequentibus propterea
dicitur, quia in eo questio precedit et argumentum sequitur; tertius a30
Grecis ἐνθύμημα, hoc est mentis conceptio dicitur; a contrario assumitur,[[31]]
hoc est per negationem negationis. Hi tres modi dupliciter possunt
pronuntiari, ita tamen ut condicionis virtus servetur, hoc est si. Ubi-
cumque enim si fuerit, sive primo ponitur sive secundo loco, virtutem
prioris loci obtinebit. Verbi gratia, ‘Si rhethorica bene dicendi scientia35
 [[ Print Edition Page No. 104 ]] 
est, utilis est’ potest et sic, ‘Utilis est rethorica, si bene dicendi scientia
est.’ Animadverte in secundo loco argumentum cum conditione positum
virtutem tamen prioris loci obtinere. Similiter in aliis duobus virtus
condicionis observatur. ‘Si bene disputandi utile est’ conditionalis
5 generis forma est, quia argumentum et questio cum conditione ponitur
in subiectiva parte. Declarativa vero, ad similitudinem praedicativi
generis, aliquid aliunde assumit, ‘Scientia scilicet ut est, utilis est bene
disputandi scientia.’ Et iterum forma condicionalis est, quando argu-
mentum et questio sine conditione assumitur, ut ‘Bene disputare utile
10 est.’ Et iterum forma praedicativi, quando ex questione conclusio facta
est, et aliquid aliunde assumit, ‘Utilis est igitur dialectica.’ Et iterum, si
aliter, recurre ad illum locum ubi dixit declarativa superioris sumpti fit
subiectiva sequentis, ut in superiori proposito exemplo, ‘Omnis voluptas
bonum est; omne bonum utile est.’ Subiectiva autem superioris fit
15 declarativa sequentis si hoc modo velis convertere, ‘Omne bonum utile
est; omnis voluptas bonum est.’ Talis igitur differentia est inter priora
exempla formularum syllogismorum prime formae et ista de qua nunc
loquitur quod in prioribus tota subiectiva particularis prioris sumpti et
tota declarativa sequentis efficiunt illationem, hic autem non ita. Verbi
20 gratia, ‘Omnis ars frequenti exercitatione meditanda est.’ Animadverte
quo modo [fol. 82v] dividitur declarativa in duas partes, ‘frequenti exer-
citatione’ et ‘meditanda est.’ ‘Exercitatio’ reperitur in declarativa
sequentis sumpti, reservatur vero ‘meditanda est’ ad conclusionem
illationis.

25207, 9 aut declarativa propositionis ut est ‘Dictio autem exercitatio
est rhethoricae.’ ‘Exercitatio’ subiectiva est assumpcionis, quia nomi-
nativus est. Praedixerat enim: Quicquid subiectivae accidit,
nominativus accidit.

207, 10 aut subiectiva proposicionis ut est ‘Omnis ars’ et reliqua,
30 propositio est. Declarativa autem assumptionis est, ‘Rhethorica igitur,’
subiectiva propositionis; ‘ars’ fit declarativa assumptionis quia rhethorica
ars est. In quibusdam libris ita invenitur in prima forma ita assumi
subiectivam assumptionis ut si proponamus sic: omnis ars et reliqua.
Ecce subiectiva assumptionis est, ‘Dictio autem exercitatio est,’ illa
35 subiectiva efficitur declarativa conclusionis, ‘Rhethorica igitur frequenti
dictione meditanda est.’


 [[ Print Edition Page No. 105 ]] 

207, 23 totum servabitur ac si dixisset: Tota declarativa particularis
propositionis.

208, 2 multa esse communia id est in regula primae formae. Regula
enim primae formae est, ut declarativa prioris sumpti fiat subiecta
sequentis, et subiectiva prioris sumpti fiat subiectiva illationis, decla- 5
rativa vero sequentis sumpti fiat declarativa illationis. Sepe tamen
efficitur ad similitudinem secunde formae declarativa prioris sumpti, ut
fiat declarativa sequentis in prima forma, ut est praesens exemplum,
‘Omnis ars frequenti exercitatione meditanda est,’ ecce videtur ‘exer-
citatio’ declarativa esse sequentis sumpti. ‘Dictio autem exercitatio est10
rhethoricae,’ in utrisque proloquiis eadem declarativa est, quamvis non
nota. Et si sic est, melius invenitur in quibusdam libris, prima forma
ita assumi subiectivam assumptionis, ut si proponamus sic.

208, 7 festinante id est accelerante Dialectica. intervenit id est
prohibuit.15

208, 6 inextricabilia id est insolubilia. nutu Maiugene id est
iussione Mercurii qui filius Maiae fuit, filiae Athlantis, quae est septima
Pliadum, id est Vergiliarum.

208, 8 perita fandi Iambicum senarium.

208, 9 tortos id est laesos deos aut retentos. inflexa id est multiplex.20

208, 10 perpetui id est prolixi sermonis. multimodas anfractas volubiles syllogismos.

208, 11 Ymen ipse est deus nuptiarum, filius Veneris, qui etiam Menica
vocatur. Re vera μήνιγγα dicitur membranula circa cerebrum ex quo[[24]]
cerebro omnes voluptates et semina per poros, id est venas, descendunt 25
per totum corpus. Nam due sunt membranule, id est ϕρήν et ὑμήν.
Diximus quid sit ὑμήν; ϕρήν vero membranula quae adheret costis[[27]]
intrinsecus, inde frenetica passio dicitur.

compendio id est brevitate.

208, 12 docta disputatio id est dialectica, ac si dixisset: Quod magno30
volumine vel multis contineri potest, isto libello breviter conducit
Dialectica.

208, 15 nil differens id est nihil narrans; nil deserens id est nihil
relinquens.


 [[ Print Edition Page No. 106 ]] 

208, 16 praetervolando.[[1]]

208, 19 praestruis id est praedoces. Quattuor enim partes sunt
dialecticae artis: verum falsum verisimile sophisma. Tres partes
exposuit: dixit enim de vero et falso et verisimili; tacuit autem de
5 quarta parte quae dicitur sophisma, in qua vis fallendi dominatur.

208, 20 captentulis illigantibus id est formulis decipientibus.

209, 1 pellax id est fallax, aut Argolica, quia Pelasgi Greci dicuntur.

Minutissimas omnium rerum congeries soritas appellant Greci.

209, 5 turpis femine id est horridae propter sophismata et quasi de
10 alia femina loquitur.

209, 6 cavilla deceptrix.

209, 9 facessat recedat. [fol. 83r] versilis fallax.

209, 13 venerandus Metrum anapesticum.

209, 15 permittere id est donare sibi ut derideret Bromium. unam
15 culpam id est sophisticam artem praeponere qua deciperem Bromium
deridentem, et venenosam me esse asserentem et concederem, id est si
talem honorem perpetrassem, ut possem fingere sophismata, in quibus
deluderem et deciperem Bromium, precio illius honoris dedissem locum
aliis artibus.

20209, 17 quo conciperem id est ut conciperem.

FINIT DIALECTICA


 [[ Print Edition Page No. 107 ]] 

INCIPIUNT HAEC PAUCA IN RHETHORICA MARTIANI

Diximus de nomine dialecticae quia ideo non interpretatur, id est
Latialiter non dicitur, quia titulus esse putaretur; sic rhethorice nomen
ideo non interpretatur quia duae partes fuissent, si interpretaretur.
Nam ῥήτω et ῥητεύω duo verba sunt apud Grecos, et significant copiose5
loquor; inde derivatur ῥήτωρ, id est copiose loquens, et rhetorica, copiosa
eloquentia, et sine aspiratione scribitur, ac per hoc, ut diximus, non
interpretatur suum nomen.

210, 8 per aetram id est per aetheram, sublata media syllaba.

210, 10 turbati de diis inferioribus dicit, nam sequitur vulgus minorum.10
Vulgus enim dicitur voluntate vagus.

210, 11 caelicolum pro celicolarum. nescia corda quia non sic
sciverunt sicut supremi dii.

210, 12 crimina id est bella vel proelia.

Flegrae Flegra est nunc civitas Macedoniae quae quondam fuerat15
Gigantum proeliorumque inmanium temeritate famosa, quae sola etiam
diluvio mundi asseritur non operta, quod utique praestitit montium
celsitudo. Ideo dixit renovantur quia lites et proelia que tunc temporis
erant quando Gigantes in summitate illius montis habitaverunt minores
dii iterum renovaverunt.20

210, 13 Amnes dii amnium. Fauni dii silvarum. Pales deae herb-
arum. Ephialta demones qui obprimunt homines in somnis. Napeae
nymfe nemorum, atque ideo quia isti habuerunt potestatem in terris,
timuerunt quando sonitus tubarum auditus est. Othus et Ephialta [[24]]
gemini fuerunt ex Iphimede et Neptuno geniti. Quidam dicunt quia25
istos Virgilius Aloidas vocat quia Aloius pater erat eorum qui novem [[26]]
digitis per singulos crescebat menses.

210, 14 assurgere id est assurgebat.

211, 3 percitus id est velox.

211, 2 Silvanus in figura omnium rusticorum vel reorum ponitur,30
propterea sicuti stultus et reus timent sapientiam rhethoris et contradi-
 [[ Print Edition Page No. 108 ]] 
cere ei volunt, sed tamen arma non habent cum quibus resistere veritati
possint, sic Silvanus surrexit contra Rhethoricam quia timebat eam et
querebat arma quibus <se> defenderet et non invenit. Ideo supra
dixit mirantur placidam et reliqua, quamvis enim dii inferiores moti
5 fuerant, tamen dii summi placidam quietem habuerunt quia sciverunt
feminam quae introgressa est senatum caelitum.

211, 4 Della id est duella; duellum enim dicitur bellum.

211, 5 trifidam id est triformem. Est enim natura aquae liquida
potabilis fecunda, vel quia in tribus mundi elementis humor dominatur,
10 id est in terra et mari et in aere.

211, 6 Gradivi frameam id est gladium bis acutum Martis. Gradivus
enim dicitur Mars quasi grandis divus, id est deus, vel quia adorabant
eum gradientes ad proelium. Sed illius arma non ausus fuit poscere
Silvanus quia Mars dicitur quasi mors. Quae mors a Marte derivatur,[[14]]
15 id est separatio corporis et animae. Nulla enim mors apud paganos tam
praeciosa fuit et laudabilis quam illa quae eveniret in proelio pro patria.
falcem Saturni quia sic pingitur Saturnus quasi falcem in manu habens
cum qua castratus fuit a suo filio, id est Iove. Saturnus enim significat
annum Iovis quasi iuvans vita. Vita ergo castrat tempus cum falce
20 quia quicquid in anno, id est in Saturno, crescit, castratur ab Iove, id est
vita humani [fol. 83v] corporis.

211, 9 terrestrium ideo hoc dicit quia non celestes dii turbati sunt
audito sonitu, sed terrestres quia minoris potestatis sunt, id est minus
sciunt.

25211, 12 galeatus vertex quia omnis rhetor semper paratus et firmus
debet esse contra accusantes vel defendentes reos. Hoc etiam significant
arma in manibus.

211, 15 subarmalis Per subarmalem vestem significatur interior habitus
artis in anima; per peplum significatur corporalis sonus per quem ars
30 significatur et profertur inter homines.

211, 16 Latialiter ideo hoc dicit quia rhethorica reperta est a philo-
sophis Grecorum locorum, vero inventio, unde argumenta rhethoricae
artis ducuntur, a Marco Tullio Cicerone reperta est apud Latinos.
Que pars est summa rhethoricae artis.


 [[ Print Edition Page No. 109 ]] 

211, 18 exquisitissimis Hoc dicit propter varietates et pulcherrimas
locutiones.

211, 21 bombis Bombus dicitur maximus sonus et est onomatopoeia,
id est nomen de sono factum.

211, 22 tonitrua Bene hic ostendit quid sit tonitruum, quia nihil aliud5
est nisi collisio nubium obviantium invicem propter vim venti; inde
enim nascitur tonitruum et fulgur.

212, 5 rostra promuralia.

212, 6 curia est ubi de curis, id est de causis agitur. gymnasium vero
exercitatio militum et philosophorum. teathra ubi ludi aguntur et10
videntur militum. Θεάομαι enim video interpretatur, inde theathrum
visibile.

212, 15 exilis id est humilis, in humili causa, ut mediocris in causis
que nec magnae sunt nec parvae, ut excelsus in excelsis elocutionibus,
id est in epilogis. Sicut enim in dialectica summa proloquiorum dicitur15
sillogismus, ita summum altercantium de reo dicitur epilogus, id est
accumulatio criminis vel defensionis, id est publici nominis, id est epilogi.

212, 21 gemmas inventiones pulcherrimas dicit artis rhethorice.

212, 23 duo diverso habitu de Platone et de Cicerone dicit.

213, 1 novi id est ignoti vel iuvenes.20

213, 2 paupertatis quia divitiae multum nocent sapientibus.

213, 4 post fata id est post fortunas immeritas, quia non debuerunt
mori.

213, 6 secula superarent Saeculis enim transeuntibus, immortalis
gloria illorum manet.25

213, 11 sapiens vel virtus Pestis vir artis mala et contraria fecit.
Primo enim Plato et sapiens et philosophus et bonus fuit, postea vero in
causis durus et asper in damnandis omnibus reis.

213, 12 coniurationes extinctae Ideo hoc dicit quia Cicero superavit
Catilinam et occidit eum qui prius conspirationem et coniurationem30
contra rem publicam et populum Romanum fecit.


 [[ Print Edition Page No. 110 ]] 

213, 17 prae se ferentes id est unusquisque ferebat signum suae
linguae. Omnis enim lingua suum signum habet apud Grecos; Atis
habet suum, Doris suum, Eoles suum, Ias suum, Coene suum.

214, 3 lictoris Lictor dicitur antesignanus qui signum portat in proelio.

5214, 4 Corax inventor fuit rhethoricae artis, Tisias usitator.

214, 8 commune pignus id est commune munus quia omnes utebantur
rhethorica.

214, 11 cognatam quia illa avis, id est corvus, ad Apollinem pertinet.
Nam quando maxime ardet sol, tunc ore aperto pro desiderio ardoris
10 solis videtur; sic reus desiderat verba rhethoris defendentis se. Dicunt
etiam hanc avem naturaliter naturam prophetiae habere in voculis suis,
ideoque Apollini deputatur aut quia ipse Apollo summus philosophus
Greciae usitator rhethoricae artis erat.

214, 12 de gente Corvini Ἐκ τοῦ Πέπλου Θεοϕράστου, id est ex
15 Peplo Teofrasti; τέχνην, id est artem, λόγων verborum, Κόραξ corvus,
Συρακόσιος εὔρατο [fol. 84r] invenit. Dicunt etiam quia corvus quando
plus fervet sol, tunc ova sua plus cooperit, sic rhetor defendit reum,
quando ab accusatoribus plus accusatur.

215, 5 praeconia id est laudes. promeriti id est valde meriti.

20215, 7 scolarium ac si dixisset: Ego Rhethorica quae fui famosissima
et magistra et que accusabam et defendebam multos pro arbitrio meo,
nunc mihi verecundiae est dicere initia meae artis, sed tamen quia vobis
diis obedire praetium est inmortalitatis, dicam vel primora, id est
summa.

25215, 13 habeam pro habeo posuit, ac si dixisset: Multos sectatores mei
habeo qui etiam poterant facere quod vos iubetis, sed quia in numero
dotalium sum, non possum aliter nisi ut ego ipsa pro me loquar.

215, 12 cognoscentum Tria genera sunt cognoscentum, id est oratorum.
Unum genus est oratorum qui arte rhethorica utebantur, de ea tamen
30 nihil scripserunt, ideoque plus perturbabant populum quam rem publicam
defendebant. Aliud genus oratorum erat qui de arte scripserunt et in
commentis artis scribendis laborabant et docendis, magis quam in
 [[ Print Edition Page No. 111 ]] 
ornamentis verborum. Tertium autem genus oratorum est qui non
solum utebantur arte et summa facundia, verum etiam de ea libros atque
praecepta tradiderunt.

215, 13 praeceptorum id est regularum.

215, 14 inter utrumque id est inter eos videlicet qui arte solum modo5
usi sunt et de ea nihil scripserunt, et eos qui de arte scripserunt nec
multum facundia usi sunt.

215, 21 detractaret abnueret. ad praemium inmortalitatis quasi
dixisset: Si vobis obediero, immortalis ero.

216, 6 refragetur id est resistat, quia Plato artem et disciplinam unam10
dicit esse.

216, 23 in superiori id est in hypotesin quae est prima colluctatio.

217, 1 assidue quia in foro agitur et inter plurimos sibi invicem
adversantes.

217, 5 ΘΕΣΙΣ vero a solo homine disputatur.15

217, 6 amentatas hastas id est acutas sapientias. Nam quando
agitur de certo facto et de certa persona, sepissime introducitur generalis
questio, hoc est exempla ex generali disputatione sumuntur. Ypotesin
dicunt quidam non esse per se questionem sed partem questionis. Nam
sicuti vix proprium nomen invenitur, sic etiam finita questio difficillime20
invenitur quia nullum crimen inveniri potest ab aliquo quod antea non
fuisset factum et quod post non possit evenire, atque ideo generalis
questio est.

217, 18 iudicatio Ideo secundum Martianum iudicatio non est pars
quia de quinque partibus rhethoricae artis iudicat. Iudicatur enim si25
bona sit inventio aut mala, sic de ceteris quaeque nova facit ac si dixisset:
Elocutio sic nova verba componit ut non sint nimis inusitata et sint
secundum regulam veterum verborum; nam si aliter fuerit, iudex
movebitur.

218, 5 vocis motus Movet enim rhetor vocem suam prout fuerit persona30
de qua loquitur, id est si de femina, quasi femina loquitur et reliqua.
gestus vero est habitus vocis, id est utrum magna an mediocris an
humilis.

218, 8 idonea sufficientia.


 [[ Print Edition Page No. 112 ]] 

218, 10 principales status Principales status sunt qui de facto ipso
constituuntur, non de accidentibus quae extra inveniuntur, sed ad illum
factum adiunguntur. Nam incidentes illi status sunt qui sic fiunt
extrinsecus. Principalis status est ‘Occidisti, [fol. 84v] non occidi’:
5 Incidens status est ‘Occidisti, insidias illi fecisti,’ ecce status de insidiis
incidens est.

218, 13 scripta leges vel cyrographum.

218, 18 coniectura est contentio de facto.

218, 19 finis diffinitio illius criminis, sic enim invocantur isti tres
10 status, coniectura finis qualitas.

218, 22 quartum statum id est translationem.

219, 7 illud facile non est ac si dixisset: Levius est negare id quod
opponitur quam invenire id quod proponitur. Nam plus laborat
accusator quaerens argumenta ut affirmet id quod dicit quam ille qui
15 respondet. Tantum per negationem coniectura erit semper. Coniectu-
ralis status est in quo pugna est de facto tantum, et solus et simplex est;
non sic nomen facti. Verbi gratia, homicidium non est simplex quia in
eo quod est ‘Homicidium non feci,’ duo quaedam intelligo, id est aut
nullum hominem interfecit aut si interfecit, homicidium non fecit, quia
20 interfectio tyranni non est homicidium, atque ideo sequitur an quicumque
homo, id est, ‘Non est occisus aliquis homo a me,’ an cum innocens oc-
ciderit, id est, ‘Quamvis occidi, innocens sum.’

219, 16 qui status id est aut coniecturalis aut diffinitivus, nam in
homicidio et coniectura potest intelligi, id est ‘Non occidi,’ et diffinitivus,
25 nam diffinitur quid sit homicidium quando negat, ‘Non feci homicidium.’

219, 21 habeam coniecturam id est litem de facto.

219, 22 finem id est diffinitionem nominis illius litis.

219, 24 qualitas id est pro qua utilitate fecerit factum. de re id est
de eo facto quod agitur et de quo quaestio est inter accusatorem et
30 defensorem.

220, 1 de actione id est de persona agentis illud factum. Quaeritur
enim qualis sit persona quae per se debeat respondere et quae non debeat
et hoc actum est inter rhethores et constitutum.


 [[ Print Edition Page No. 113 ]] 

220, 2 tribunos id est consules.

220, 3 appellare id est accusare. Nulla enim persona inferior accusare
potest superiorem.

convictionem id est disputationem vel negotium.

220, 4 translatio id est transfertur causa a persona ignobili ad personam
5 nobilem ut pro illa possit respondere.

220, 5 auditoris id est iudicis.

220, 6 sola qualitas id est quando non factum oppono vel nomen
facti, tunc necesse est ut sola qualitas fiat in controversia. Verbi gratia,
si dixerit accusator, ‘Damnandus est iste antequam de facto vel de10
nomine facti dixerit,’ officium iudicis intendit, atque ideo qualitas
quaeritur, id est utrum iuste an iniuste damnandus sit. Non potest
probare quia auditor, id est iudex, contra illum est quia suum officium
ab eo tulit.

220, 9 unum id est primus iudex de recte aut non recte factis pensat, id15
est iudicat, sed si recte, sequitur laus; si non recte, sequitur vituperatio.
Ille autem qui iudicat de laude aut vituperatione estimator vocatur,
et hoc est tertium genus iudicum. De is autem quae agenda et quae non
agenda deliberator iudex est, id est dubius cuius iudex finis est.

220, 11 utilitas et inutilitas et necessitas, et hoc est secundum genus,20
et ideo liberator dicitur quia expectat alienae sententiae persuasionem.
Ideo ergo tres iudices sunt quia aliud est considerare aequitatem in
rebus sicut perpense iudex, id est recte iudicans, aliud utilitatem, aliud
laudabile vel honestum.

220, 20 deducat detineat.25

220, 19 praedictarum rerum id est praedictorum statuum qui a tribus
iudicibus iudicantur. dubitatio Nam ut primus iudex dubitat de facto
usque dum concessum fuerit an non concessum, sic secundus dubitat
quia expectat alienam sententiam. Similiter tertius dubitat de onestate
vel turpitudine.30

220, 26 in diversum id est in diversa offitia. Nam [fol. 85r] differunt
iudices in suis officiis, nam deliberatio futuri temporis est quia expectat
secundus iudex alienam sententiam.

221, 4 Cato Censorinus consul fuit.

221, 7 in praeterito tantum facto In iuditiali enim genere semper de35
 [[ Print Edition Page No. 114 ]] 
praeterito altercatio est, ut ‘Occidi, non occidi,’ et est coniectura. ex
futuro id est quando factum conceditur, tunc consideratur qualitas, id
est quae utilitas secuta est illud factum.

221, 9 in praeteritis factis id est quando laudantur parentes iudicum
5 qui praecesserunt in factis, in pulchritudine, in hutilitate iudicii, ideo
dicit in sequentibus insignium meritorum praecedentium in parentibus
accedit.

221, 13 Ordo est: accedit quod ambigit id est dubitat in iudiciali genere
quisque cognitor, id est unusquisque iudex in rebus alienis quia de factis
10 aliorum disputat, in rebus autem suis non dubitat.

221, 14 in deliberativo de suis et de rebus externis. Nam deliberator
de suo officio ambigit et de facto quod agitur in altercatione usque dum
audiat persuasionem alienae sententiae. Alii vero qui non sunt cogni-
tores, id est iudices, nec de suis factis nec de rebus extraneis possunt
15 cognoscere, id est iudicare.

221, 16 in laudativo Laudativum genus appellat tertium in quo esti-
mator iudicat, id est iudex, et ideo estimator dicitur quia aestimationem
habet honestatis vel turpitudinis.

221, 17 licet novella id est quamvis novas laudes dixerint, ita debent
20 fieri ut ipse arbiter, id est iudex, sciat veras esse et propitias et non
superfluas. Ideo dixit blandimenta, id est ut sibi placeant ea que
dicuntur.

221, 20 damnandus Hoc nomen non est accusatoris sed iudicis, atque
ideo si accusator dixerit, ‘Damnandus es,’ respondebit, ‘Non sum
25 damnandus.’ Si autem iudex dixerit, non respondebit reus quia non
audet, atque ideo sola qualitas in hac contentione consideratur, id est
utrum iuste an iniuste damnandus sit.

222, 4 in arbitrio iudicis id est ut damnandus sit vel damnandus non
sit.

30222, 5 facti nomen id est homicidium. non ipsum crimen id est
‘Occidisti.’

222, 6 lex ulla vel scriptura id est cyrographum. Nam quid prodest
de lege tractare vel contendere, dum non sit factum assumptum vel non
assumptum?


 [[ Print Edition Page No. 115 ]] 

222, 10 pugna de lege Sunt enim leges sibimet ipsis contrariae. Quae-
dam enim lex vetat peregrinum murum ascendere; alia lex dicit
quicumque praesidium praestiterit civitati, praecium quod petat, debet
accipere. Quidam peregrinus ascendit murum, liberavit civitatem.
Ecce una lex eum damnat, altera liberat!5

222, 14 iuris id est legis. sed veritatis id est facti.

222, 15 falsi id est quia de lege accusabant et non de facto, et ideo falsi
dicuntur qui talia agunt.

222, 19 numquam in principali quia principalem locum, hoc est
principalem questionem nunquam legalis status obtinet, sed aut coniec- 10
turalis aut diffinitivus aut qualitativus status principalem obtinet locum.

223, 6 ius facti id est rationem.

223, 19 non faciet coniecturam quia proprie non dicitur coniectura
nisi de facto.

223, 21 repudiata id est reiecta.15

224, 3 coniectura non fit nisi in negatione facti.

224, 4 finis id est diffinitio non fit in negatione facti, sed in negatione
nominis facti.

224, 6 aliud nomen id est ‘Hominem occidi, non homicidium feci.’
Ideo dixit aliud nomen quia cum factum confessum fuerit, potest20
negari illud nomen facti ut ‘Homicidium non feci.’

224, 12 ad deorum ac si dixisset: Qui sacrilegium facit contra deos
peccat; qui furtum vero, contra homines.

224, 18 de re ut diximus de facto quod agitur in contradiccione. de
actione id est de persona agentis illud factum.25

224, 21 disceptatur disputatur.

[fol. 85v] 224, 23 an admittenda sit accio ac si dixisset: Accio, id est
persona, non est dimittenda quia sine ea rectum iudicium non est
faciendum.

224, 24 iuris aequitate id est rationis aequitate. Ideo non erit pars30
qualitatis accio, id est persona, sed species qualitatis.

224, 26 aliam autem quam Ermagoras Haec qualitas quam Ermagoras
 [[ Print Edition Page No. 116 ]] 
invenit a praedicta qualitate quae dividitur in rem et actionem segregavit
et translationem vel perscriptionem vocare voluit talem virtutem habet,
id est excludit aut causam aut actionem causae, id est personam causam
agentem. Non enim omnis causa ab oratoribus recipit actionem nec
5 venit in iuditiale genus nec in deliberativum nec in demonstrativum, id
est laudativum, sed penitus praescribitur ut nulla actio de ea agatur,
sicut persona meretricis et causa repellitur ab oratoribus.

225, 4 praeteriti iuridicialis Iuridicialis de praeterita qualitate
disputat. Praecedit enim naturaliter qualitas iuridicialis quae in natura
10 constitit. Aliter enim de rebus sive bonis sive malis, id est sive virtutibus
sive vitiis, secundum naturam tractatur, aliter secundum leges ab homini-
bus dictas et constitutas vel secundum consuetudinem populi. Sed dum
de qualitate virtutis vel vitiis secundum naturam consideratur, iuridicialis
qualitas ab oratoribus dicitur; dum vero de eadem virtute seu vitio
15 secundum leges et consuetudines ratio est, negotialis qualitas dicitur.
Verbi gratia, virtus animi quae prudentia dicitur, aliter consideratur
secundum naturam quando diffinitur sic—prudentia est virtus quae
discernit a virtutibus vitia—aliter secundum legem et consuetudinem.
Dicitur enim peritia cuiusdam negotii vel officii extra naturam constituta
20 prudentia secundum legem et consuetudinem. Dum ergo diffinio
naturam prudentiae, iuridicialem qualitatem appello; dum vero secundum
usitatas leges et consuetudines prudentiam diffinio, negotialis qualitas
est.

225, 18 qui pertulit qui passus est.

25225, 19 Orestes Agamemnonis filius suam matrem Clytemnestram
interemit hac occasione quia suo consilio Agamemnon occisus est.

226, 1 Oratius in sororem quia illa voluit concumbere cum illo.

226, 2 in facinus in occisionem sororis.

226, 4 percellitur id est ab eo qui accusatur.

30226, 12 aut ipsum factum ut legatus in questorem.

226, 14 aut causa ut Tiberius in Mancinum.

226, 17 subrogatur opponitur.

226, 22 magno id est praecio.


 [[ Print Edition Page No. 117 ]] 

226, 23 decumus pro decimas frumenti. Nam legatus vendidit decimas
frumenti quia in illa regione ad quam Verres profectus est, carum erat
frumentum, et apud Romanos, vile. Propterea vendidit decimas et
magnum praecium inde attulit.

227, 3 ab animo hoc est a voluntate quia invitus fecit.5

227, 11 delitescentem id est latitantem.

227, 14 caeteraque ut ruinae lapidum.

227, 15 exonerat levigat.

227, 16 fluminis incrementis Hoc enim casu evenit, nam dum voluit
ad diem sacrum cum victimis ire, repente pluvia maxima cadente crevit10
flumen.

227, 17 insontem id est innocentem quantum ad interfectorem pertinet,
quantum vero ad ducem, non erat innocens. Non iuberet enim eum
[fol. 86r] interfici si culpam non habuisset.

227, 20 nihil causationis id est nullam causam quaerit ad se defen- 15
dendum, sed tantum modo per praeces depraecatur veniam.

227, 22 caeteras quaestiones ideo hoc dicit quia ordo mutatur. Fit
enim depulsio in primo loco et intentio in secundo.

227, 23 interius id est in secunda voce. advertant id est animad-
vertant qui didicerunt demonstrationem talium. sicut formet id est20
quo modo formet ingestio prime vocis caetaeras quaestiones.

228, 3 quod volet subauditur sit.

228, 5 nihil intendit quia vir fortis putat nullum sibi resistere, quia lex
iubet viro forti praemium quod volet sit vel fiat.

228, 6 contradictor intendit id est maritus cuius uxorem vir fortis25
querit. Accusat enim virum fortem pro uxore sua quamvis in secundo
loco surgat ubi depulsio solebat esse in prihoribus, et inde contendunt
tamquam de facto aliquo vir fortis et maritus.

228, 9 accusanti In quibusdam libris ab accusanti legitur, id est a
marito.30

228, 11 memoravi id est in illo loco superiori ubi dixit incedentes vero[[31]]
 [[ Print Edition Page No. 118 ]] 
que dum tractatur causa, dum argumenta vel scripta et reliqua.

228, 12 non eadem regula id est non ea regula, quia primi status
prorumpunt in negotiali qualitate, id est ad confirmationem vel refuta-
cionem primi status fiunt.

5228, 15 in praedicta parte id est in negotiali qualitate. Non sic in
legalibus sicut dicet in sequentibus.

228, 16 TΟ ΚΡΙΝΟΜΕΝΟΝ id est iudiciale genus. Nunc incipit tractare
quomodo tres rationales status et principales in tribus generibus in-
veniuntur, hoc est in iudiciali et in deliberativo et demonstrativo. Non
10 enim inveniuntur in is tribus eodem ordine, namque ille status naturalis
in quo intentio primum locum, depulsio vero secundum, in iudiciali solum
modo servatur. Ideo dicit iudicatione praebebit pariter rationem.

228, 21 alio loco id est non in primis duabus vocibus accusantis et
depellentis. Ratio causae et materies iudicii queritur in fine et qualitate.
15 ‘Homicidium fecisti, homicidium non feci,’ ecce status sed non est ibi
materies iudicii sed in sequenti loco in quo aliud nomen facto inponitur.
‘Occidi hominem sed homicidium non feci,’ ibi diffinitur quid sit homi-
cidium et est diffinitivus status. Dum autem addit, ‘Depulsor, iure
occidi,’ qualitatem inducit de qua questio erat.

20228, 22 rationem confirmationem.

229, 2 hic illud id est de hoc erit iudicium in iudiciali genere de fine
et qualitate.

229, 3 posse versari id est uti defensionem. Nam in qualitate et in
fine omne genus iudicum invenitur, id est iudiciale deliberativum laudati-
25 vum vel demonstrativum, quia intentio et depulsio in qualitate inveni-
untur. estimator de secundo genere dicit.

229, 4 quamvis causa id est sive in quacumque causa sive in tribus
generibus iudicum.

229, 10 orator id est defensor.

30229, 12 rationales proprie dicuntur iuridiciales.

230, 10 arguitur Accusator sola verba legis considerat, reus virtutem,
id est quia hostem deiecit.

231, 4 culleo Culleus dicitur pellis tauri in quam consutam mittitur
reus vel rea. Hoc genus sic efficitur: taurina pellis depillata circa
 [[ Print Edition Page No. 119 ]] 
ungulas consuitur [fol. 86v] et mittitur ibi solus reus et datur ei cultellus
et pulmentarium et postea ex omni parte concluditur ne aqua ibi possit
intrare et portatur quasi per unam leugam in mare cum vento et proicitur[[3]]
postea in mare et de quacumque parte ventus sufflaverit cum vento
portatur.5

231, 6 qui suasit tyranno ac si dixisset: Qui suasit tyranno deponere
dominatum, id est ut non sit tyrannus, si praemium querit, quasi tyran-
nicida fuisset.

231, 16 magistratus aut proprium nomen est aut dux illius officii, id
est magistratus.10

231, 20 discutitur diffinitur.

231, 24 decursis constitucionibus Constitutio proprie dicitur coniectura,
id est contentio de facto, et in iudiciali genere fit. controversias
id est altercationes de honestate vel necessitate; in deliberativo, de laude
vero vel vituperatione, in demonstrativo ergo in primo genere de facto15
disputatur, in duobus aliis de incidentibus statibus disputatur maxime,
et in illis inveniuntur tres status, id est coniecturalis diffinitivus qualita-
tivus, sicut in iudiciali quamvis de facto non sint controversiae.

232, 1 tria genera aut iudicum aut statuum qualitatem negotialem
consistere id est quidam putant non esse aliam qualitatem in20
deliberativo nisi negotialis qualitas quae extra naturam invenitur.
Negotialis enim ut praedixit de futuris disputat, sicut iuridicialis de
praeteritis.

232, 5 ut alii quoque status id est quamvis maxime negotialis qualitas
in deliberativo genere invenitur, tamen ita ibi fit ut alii status huhic25
generi, id est deliberativo, possent accidere, id est coniecturalis et
diffinitivus et qualitativus.

232, 6 in talibus id est in deliberativo et demonstrativo.

232, 8 in conflictibus Nam propriae dicitur conflictus ubi intentio et
depulsio inveniuntur, igitur non eadem regula in his duobus est et in30
iudiciali sicut ille ostendet.

232, 9 vel ordine solito ac si dixisset: Potest eciam in his inveniri
solitus ordo sicut in iuditiali genere est, nam in his conflictio quaedam
est. quid intendat id est de quo facto aut quis, id est quae persona,
intendit causam.35


 [[ Print Edition Page No. 120 ]] 

232, 11 in astructionibus id est in rationibus artis rhethoricae.
Necesse enim est ut persuasor diligatur, id est assumatur, vel desuasor.
accusatoris partes ac si dixisset: Non sic sicut in prioribus, nam in
prioribus accusatio praecedit, negatio subsequitur; hic vero accusatio
5 secundum locum tenet. Persuasor enim intendit honestatem rei vel
necessitatem, desuasor vero accusat quod persuasor dicit esse honestum
vel utile. Igitur persuasor locum defensionis habet, desuasor locum
accusationis. Suasor vocatur qui suadet negotium, desuasor autem qui
id ipsum negotium de quo contenditur accusat.

10232, 16 absoluit liberat.

232, 19 exercitu fugiente id est exercitus imperatoris fugiebat ad
muros.

232, 21 accusare id est exercitus imperatorem accusat. In aliis in-
venitur accusari, id est ab exercitu.

15233, 1 perpessurum id est rem sustentaturum impetum exercitus.

233, 2 si dicat id est exercitus.

233, 5 desuasor id est exercitus.

233, 6 perscriptio id est qualitas legis videtur accidere.

233, 10 prohibeat ac si dixisset: Cavendum est desuasori ne dicat
20 sententiam quasi iudex et prohibeat persuasorem loqui quod pertinet ad
iudicem.

233, 11 ne faciat persuadere ac si dixisset: Officium persuasoris est
accusare persuasoris causam, dicens inutilem [fol. 87r] et inhonestam rem
quam dicit persuasor utilem et honestam.

25233, 19 est ergo nomen medium id est privatio. Inter laudem et
vituperationem, adversus quam intentionem auditoris videlicet qui
locum adversantis habet ut suam intentionem inter persuasorem et
desuasorem confirmet, duo conflictus sunt: unus apertus inter
laudatorem et vituperatorem de laude vel vituperatione cuiusdam per-
30 sonae vel facti, alter vero subtilis et occultus qui de intentione iudicis
agitur inter laudatorem et vituperatorem. Contendit enim laudator
suspitionem, id est dubitationem, auferre ab animo auditoris; contendit
vituperator auditorem detinere in eadem suspicione quae ad suam partem
defendendam pertinet, atque ideo iudex inter utrosque ponitur.


 [[ Print Edition Page No. 121 ]] 

233, 26 libratus id est dubius vel perpensus.

234, 8 percensenda id est iudicanda vel numeranda.

234, 16 ΑΝΤΙΚΑΤΗΓΟΡΙΑΝ Κατηγορία cum aspirationem habet prae-
dicamentum significat; sine aspiratione, accusationem. Ἀντικατηγορία[[4]]
contrariae accusatio.5

234, 17 genus causae ac si dixisset: Incidens, causa quae dicitur de
facto aliquo, non potest facere genus causae, id est ut sit in principali
loco; ideo uter utri insidias compararit non est causa per se, sed
accidens cause.

234, 22 omnes Verrinae id est res repetundarum rerum, utrum res10
Verri reddendae sunt quas perdidit propter decimas.

234, 23 et decimis tribus quia tribus vicibus Verres vendidit decimas
frumenti Romanorum in Sicilia.

235, 1 ductus Color et ductus eiusdem naturae sunt, nam et color sicut
et ductus quinquepartitus est. In hoc tantum differunt, quia si in una15
parte orationis, color vocatur; si per omnem orationem perseveraverit,
ductus dicitur. Orationem appellat rationem causae ab initio usque ad
finem. Si ergo eadem ratio, id est aeadem causa, sine mixtura rationis
alterius causae aut sine incidentibus de ipsa causa, disputatur ab initio
usque ad finem, ductus dicitur. Si autem partim ipsa causa partim20
ratio alterius causae vel incidentibus interpositi fuerunt, color dicitur,
vel si unus ductus fuerit vel duo ductus in disputatione causae et omnes
ductus non sint, color dicitur.

235, 7 abdicat id est negat. Nam pater non ideo filium prohibet ut
non abeat amicos sed ut habeat. Si pius pater est, aliud vult, aliud25
sonat.

235, 10 verecundia ac si dixisset: Sic loquitur rhetor de verecundosa
causa et de obscena, id est de turpi, ut non ipsam causam propter vere-
cundiam dicat, sed in significatione alia et integumentis, id est in
verbis aliis. Nam sic rhetor de causa meretricis quae penitus ab iudicio30
iudicum repudiata est loquitur dimisso nomine meretricis et causa.

235, 14 sub abolitione id est sub vastatione patriae. Fortiter hyronia
est.

235, 15 arcisque id est Capitolii.


 [[ Print Edition Page No. 122 ]] 

235, 19 in qua infamis id est maritus quia pater suus cum sua uxore
concubuit, et ideo se suspendit.

236, 6 causativum litis dicitur quando lis, id est altercatio, de causa fit.

236, 11 insimulat id est accusat.

5236, 16 ethica id est moralis, et hoc mos. apodictica id est doctrinalis
vel demonstrativa; ἀποδεικνύω demonstro vel doceo.[[6]]

236, 17 pathetica id est passiva; πάθος passio.

236, 19 epilogus exaggeratio vel supersermo, id est quando reus confite-
tur suam culpam post magnam altercationem, supersermonem vel
10 exaggerationem multarum culparum [fol. 87v] quas etiam non fecerat
ponit accusator super eum et negare non potest, confessa prima culpa.
in commovendo Quamvis enim commoti in caeteris partibus sint ques-
tionis, maxime tamen orator debet commovere animam iudicis sive in
iram sive in misericordiam, iudicatione adpropinquante.

15236, 21 questionibus accusationibus.

236, 22 astructio id est doctrina.

237, 3 inartificialia ut testes tormenta fama et multa alia.

237, 4 questiones sine diptongo, tormenta significant.

237, 7 tam totum id est argumentum a toto.

20237, 14 relativam inesse rationem Nam tredecim loca a quibus argu-
menta sumuntur relative fiunt, ideo non ex se nomen accipiunt ut ipse
dicit.

238, 11 que non tantum numero ac si dixisset: Genus non solum in
formis suis differt numero, sed etiam in specie. Leones enim et homines
25 non solum numero differunt, sed etiam in forma.

238, 28 a parte ad partem Principale argumentum dicitur a parte ad
partem quoniam in ipso negotio intelligitur.

239, 9 a minore vero ad maius vel a maiore ad minus inter attingentia
computatur, atque ideo in hoc exemplo plus valet argumentum a parte
30 ad partem quam a minore ad maius, quia maius et minus in uno negotio
non sunt, sed extrinsecus circa negotium intelliguntur.

239, 20 nota id est argumentum a nomine.


 [[ Print Edition Page No. 123 ]] 

240, 1 afficit affligit.

240, 6 commutati id est nominis. Commutatur enim nomen et tempus
in sequenti exemplo, nam pietas et pie ibi est, virtus est praesens,
factum est futurum.

240, 9 a superiore id est a nota.5

240, 19 in illo id est in toto, id est in propria individuaque substantia,
quod in genere totum est, ut Cicero in homine; si perierit pars totius,
verbi gratia, Ciceronis, non erit totus Cicero. Genus vero manebit
etiam si partes eius, id est formae eius, separentur.

240, 25 est quedam lex id est quando dicitur quedam lex intelligitur10
quia lex generalis est. actum enim genus est Actum genus legis est.
Actio enim erat de generali lege. Quaesitum erat utrum esset lex
generalis quod probatur a spetie, id est lege lata et reliqua.

241, 1 a similibus ideo hoc dicit quia diverse sunt personae quamvis
eadem lex sit.15

241, 3 ut Elena id est sicut Helena fuit causa excidii Troiae, sic et tu.

241, 8 Diversas id est diversae res sunt factum et consilium.

241, 12 quae ex quibus ac si dixisset: Sicuti mors contrarium est vitae,
sic illa quae sunt ex quibus nascitur vita et mors. Si enim vita et mors
contrariae sunt, similiter ea ex quibus fiunt, ut sanitas causa vitae,20
infirmitas causa mortis, que sibi invicem contrarie sunt.

241, 14 obiurges increpes.

241, 16 fustuarium Fustuarius dicitur qui cum fuste ceditur.

242, 3 tenuis id est pauper.

243, 6 ambitus id est lege ambitionis, id est circumventionis.25

243, 12 mene fugis ac si dixisset: Ego sum causa tue fugae.

244, 13 parvae consuetudines ac si dixisset: Quamvis ille fuit per
parvum spatium in suo servitio, fabulariter tamen mortem suam plorat.

244, 17 improbis contionibus id est malis rationibus.

245, 2 ab oratore id est ex natura artis.30

245, 6 testamentum id est inter eredem et patrem.

245, 7 caeteraque ut sortes.


 [[ Print Edition Page No. 124 ]] 

245, 15 ex tormentis Tormentum est qualicumque poena reus torquitur.

245, 17 quae omnia id est inartificialia quae attingunt negotium.

245, 20 nam nec [fol. 88r] causa id est causa dicentis et persona rei et
persona ipsius scripturae secum aut qualitas cum causa non possunt
5 simul esse in una coniectura. Necesse est enim ut praecedat persona,
inde fit contentio, et postea causa illius facti, postquam factum negatum
vel confessum fuerit, et postea persona scripturae, id est legis, id est que
persona fecit legem, et inde qualitas cum causa.

246, 19 quamquam pro quippe.

10246, 20 dicendi forma Forma dicendi est ductus et color.

246, 21 quo loco id est in parte argumentationis.

patetica facultas multum valet in communibus, id est in civilibus,
questionibus.

247, 1 mea primordia In primordiis apud veteres nihil aliud agebatur
15 nisi ut docilis et benevolus esset iudex. Non autem movebatur animus
eius aut in iram aut in misericordiam. Moderni autem rhetores per
motionem animi iudicibus addiderunt.

247, 5 affectibus id est modis.

247, 17 iactari id est devulgari. Devulgabat Verres per populum se
20 corrupisse iudices, hoc est seduxisse muneribus.

247, 19 inficit movet.

248, 5 propriis periculis id est Romanorum tantum. communibus id
est totius orbis.

248, 9 uno incendio ac si dixisset: Imminet periculum totius orbis et
25 incendium subitaneum, si Catilina evaserit.

248, 11 pollicetur id est promittit Tullius fidem Milonis, Pompeio
iudici.

248, 12 obstrictum id est iuge.

248, 19 extra causam id est extra artem.

30249, 4 comparatur adquiritur.

250, 6 quorum unum id est fundamenta.


 [[ Print Edition Page No. 125 ]] 

250, 12 huius rei id est elocutionis.

250, 19 exolevit id est decrevit.

250, 20 alucinari illuminari.

250, 21 cerritum id est hispidum. caperratum id est caprinum.

250, 24 gurgulionibus id est arteriis.5

251, 2 aucupio id est obtentu.

251, 13 paragoga Ago duco, inde paragogo deduco.

251, 15 crispa id est frequentativa.

252, 16 e navi id est Roma. archipyrata princeps pyratarum. Py-
rate autem dicuntur predones qui igne aliorum naves incendunt.10
Πῦρ enim dicitur ignis.

252, 17 impurissimorum id est spurcissimorum. plenissimis velis per
prosperitatem ventorum.

252, 20 nebeculam id est supercilium.

253, 14 hiulcas id est apertas.15

253, 15 polisigma id est multum sigma habens.

254, 3 labdacismus id est scissio orationis per l litteram, sic in ceteris.

254, 6 Iunio id est in mense Iunio. irascitur id est laetatur. Iuno
enim laetatur, id est aer quo fiunt omnes humores per quos vestitur terra
diversis ornamentis. Hoc fit maxime in Iunio mense, nam tunc nec in- 20
cipiunt decrescere sed finem habent tunc crescendi.

254, 8 omoeoproforon id est simul prolocutio.

254, 11 disproforon id est bis prolatum.

255, 3 fundatur id est terminetur.

255, 9 mutilum id est turpem.25

255, 13 petulantiam id est levitatem.

255, 20 cacofaton id est mala enuntiatio.


 [[ Print Edition Page No. 126 ]] 

255, 22 arrige asininum verbum est.

256, 2 frenum id est asperum. Inter frenum et asperum hoc interest,
asperum inter penultimum et ultimum verbum tantum, frenum vero in
magna parte orationis.

5256, 20 deuteriambum id est secundum iambum, id est duos iambos
habens.

257, 6 pendente sensu id est in commatibus non in fine periodi.

257, 15 cola id est membra.

258, 20 novissimi molossi Omnis trisyllabus pes in fine positus molossus
10 dicitur.

259, 2 tertie molossi Molossus enim est numero temporum quamvis
non sit numero syllabarum.

259, 13 novum crimen Crimen pro virtute posuit.

260, 6 ΕΡΩΤΗΜΑ [fol. 88v] Ἐρῶ interrogo, θη̑μα additamentum.

15260, 8 acervamus exasperamus.

260, 15 deformatio valde deformatio.

260, 20 contraria id est apposita.

261, 14 ΕΙΡΟΜΕΝΗΝ ΛΕΞΙΝ id est manantem dictionem. Caret enim
colis et commatibus et periodis et nullum reditum habet sed in infinitum
20 vadit et ideo familiaris et similis est narrationis. Inter historiam et
narrationem hoc interest, quod historia est rerum gestarum antiquo
tempore commemoratio, narratio autem non solum de preteritis sed
etiam de praesentibus et de futuris conficitur.

263, 3 periodon id est ambitum. verum superior quia de periodo sermo
25 fuit prius. optima igitur Hoc dicit quod vera et bona oratio sit quae ex
duobus generibus elocutionis componitur, ex periodico quidem genere et
continua elocutione, saepe cola sine ambitu, id est periodo.

263, 18 paribus vocibus ut habebas et egebas. paria paribus in pace
et reliqua. Quot enim partes sunt in primo membro, tot in secundo.

30264, 5 impugnantibus verbis sicut in prima forma fit sed paribus et
non repugnantibus ut si dicas classe et reliqua.


 [[ Print Edition Page No. 127 ]] 

264, 11 in quovis loco id est interpones aliquod verbum vel nomen ut
non sint paria loca. Nam si in superiori figura addas aliquod nomen,
verbi gratia, exercitum pulcherrimum elegantissimum et fortissimum
elegit, efficitur parison.

265, 2 sed tamen ad illam diem Memmius et ad illam causam male5
faciendam Memmius et reliqua quibus potest Memmius iungi ab una
parte orationis, ut quis legem tulit? et in unam desinit ut Rullus.
quis enim praecedit et Rullus subsequitur.

267, 13 diezeugmenon In quibusdam libris invenitur zeugmenon
tantum. Si sic fuerit, octuplo damnari Amfronium die, octuplo die,10
id est octo vicibus, damnari Amfronium cupio in uno die.

269, 8 detineas nuptiarum subaudis imagines. velatam nubentem
Quidam dicunt ut proprium nomen sit Velata homicidae, alii dicunt
Velatam proprium nomen feminae quae nupsit flammeo marito suo, alii
dicunt Velatam nonnam. gladium id est Ulixis qui Aiacem interfecit.15

269, 21 maturius cicius.

270, 6 incalescat id est ut ardeat.

271, 12 Ortensi non ut Ortensius fecisset, sed ut videbatur facere.

271, 14 actores In quibusdam libris invenitur actones id est histriones.
scena theatrum.20

272, 18 inpotentes valde potentes aut impotentes id est nullam poten-
tiam habentes et ideo invidiam habent cum potentibus iudicibus sive cum
aliis potentioribus se invident.

272, 22 circumscribimus circumvenimus.

273, 10 subiectione id est mutatione.25

273, 11 personam patroni. Si libertus, id est homo non naturaliter
liber, aut cliens, id est inferior amicus, personam patroni agat, eius per-
sona non est consideranda, sed ipsius patroni cuius vicem tenet.

274, 1 in arborem id est laurum. Inter historiam et negotialem
assertionem talis differentia est, quod historia sit res antiquo tempore30
gesta et memoriae tradita, similiter et fabula ab antiquis poetis ficta;
negotialis autem assertio, res in praesenti tempori gestas sive res similes
veri.


 [[ Print Edition Page No. 128 ]] 

274, 10 affectatae aliunde assumptae.

[fol. 89r] 274, 19 ΠΡΟΔΙΗΓΗΣΙΝ id est praenarrationem quae primo loco
ponitur. ϒΠΟΔΙΗΓΗΣΙΝ subnarrationem quae secundum obtinet locum.
ΠΑΡΑΔΙΗΓΗΣΙΝ adnarrationem quae aliunde assumitur ad confirmandam5
primam seu secundam causam.

274, 20 ΑΝΑΔΙΗΓΗΣΙΝ renarrationem, hoc est recapitulationem narra-
tionis. ΚΑΤΑΔΙΗΓΗΣΙΝ pernarrationem quae omnia compraehendit et
omnino perfecta, ac per hoc possumus dicere pernarrationem, id est
perfectam comparationem.

10275, 18 simplex est quia de causa meretricis agitur ad quam causam alia
causa accidere non potest, quia non invenitur turpior.

276, 7 arma enim domi habes non illius tyranni sed qualiacumque arma.
Ex hoc apparet quia nullus proprie arma habebat nisi quae de armamen-
tario tempore belli accipiebat unusquisque.

15276, 19 de privatis id est de propriis rebus.

277, 2 perorabo terminabo, cum epilogum fatiam.

277, 6 derivata id est divisa.

277, 13 non deseruerit id est non dereliquit quia non abuit.

277, 17 fundus ager dicitur proprie.

20278, 6 non effitiantur id est non negant.

279, 3 apologos id est proverbium.

279, 7 per abitionem id est per habitum.

279, 11 ΑΠΟ ΤΗΣ ΣϒΖϒΓΙΑΣ male scribunt qui per n scribunt.[[23]]

279, 16 ΑΠΟ ΠΤΩΣΕΩΝ id est a casibus ΚΑΙ ΣϒΝΘΕΤΩΝ id est et
25 coniunctionibus.

280, 1 curulis sella dicta a curru. Ideo autem dicitur curulis sella
quia in ea sedebat magistratus in curru et cum descendebat de curru, in
sella portabatur ad praetorium.

278, 16 ante rem quia initio uniuscuiusque facti septem periochae, id
30 est septem circumstantiae, ante quam illud factum sit diffinitum. Septem
 [[ Print Edition Page No. 129 ]] 
autem circumstantiae sunt: quis quid quare quando ubi quomodo quo
secutus est.

278, 18 a toto ut ‘Si totum corpus tuendum est et providendum, quanto
magis oculus’; a parte ‘Si oculus providendus est, quanto magis totus
homo.’5

278, 19 a genere ‘Si animal dicitur corpus anima participans, nomen
animal igitur est homo quia sic potest diffiniri: homo est animal, et cetera.’
a spetie ‘Si homo dicitur animal, corpus anima participans nomen simi-
liter animalis, omnes species ita diffiniuntur.’ a differentia ‘Si homo
quia bipes est differt a leone, ita leo differt ab homine quia quadrupes10
est.’

278, 20 a maiore ad minus ut prius dixit quendam depraehensum[[12]]
nocte et reliqua. a minore ad maius ‘Si digitus tuetur, quanto magis
totum corpus.’ a proprio ‘Si homo risibilis est, igitur et Cicero.’ a
diffinitione ‘Si homo animal rationale, sic et Cicero.’ a nomine ut ‘Si15
consul est qui consulit.’

278, 22 a multiplici appellatione ut sunt aequivoca. ab initiou ut ‘Si
bonus fuit aut malus in initio, quomodo [fol. 89v] aliter potest esse?’[[18]]

281, 3 ΠΡΟΗΓΟϒΜΕΝΗ id est praecedens questio.

281, 4 a nobis id est accusantibus nobis.20

281, 6 ΕΝΑΝΤΙΑ contraria questio.

281, 10 Ἐννοίας scemata, ΔΙΑΝΟΙΑΣ scemata virtutum.

282, 16 ΕΝ ϒΠΟΦΟΡΑ id est in epilogo.

283, 2 ΑΝΘϒΠΟΦΟΡΑ contraria epilogo.

283, 4 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΙΣ id est recapitulatio.25

283, 8 non partes partium id est non questiones questionum, id est non
incidentes.

283, 10 ΕΠΙΜΕΡΙΣΜΟΣ id est superparticularis.

283, 14 ΔΕΙΝΩΣΙΣ indignatio.


 [[ Print Edition Page No. 130 ]] 

284, 9 tandem loquacis Metrum iambicum senarium quod Cillenius
composuit. loquacis Rhethoricae.

284, 11 vix umbilicum ac si dixisset: Vix pervenit ad medietatem artis.
Umbilicus enim dicitur in hoc loco mediaetas libri, quae medietas cum
5 minio notatur. opertum id est obscurum. multa fascia magna
obscuritate.

284, 12 turgore inflatione. insuit composuit.

284, 13 qui umbilicus.

284, 16 sanna querela vel derisione. tyfi naris id est superbae naris.

10284, 17 horruisse densasse vel arripuisse.

284, 18 locus formidinis id est ubi dii terrestres sunt.

285, 1 clangore verso a diis ad Philologiam.

285, 2 sacrum id est sacrorum. negosor negotiator, velut in aliis
necosos. Osor dicitur Silvanus qui Rhethoricam odio abuit.

FINIT DE RHETHORICA


 [[ Print Edition Page No. 131 ]] 

[fol. 90r] INCIPIUNT HAEC PAUCA IN MARTIANI GEOMETRIAM

Geometria dicitur apud Latinos sicut et apud Grecos quia simplex
unum nomen interpretationis eius non invenitur. Geometria enim[[3]]
dicitur terrae mensura ab eo quod est γη̑ς terra et μέτρον mensura.[[4]]

285, 6 virgo armata Armata dicitur Pallas, id est sapientia, quia pugnat5
contra stultitiam.

285, 11 sacer nus id est sanctus animus.

285, 12 ultra terga Nihil enim finit mundum nisi sapientia.

285, 13 celsior Iove quia Iovem mundum philosophi vocant.

285, 14 ΕΠΤΑΣ in numeris Septenarius numerus tribuitur Palladi multis10
modis: primo modo quia omnes numeri qui sunt intra denarium numerum
aut generant aut generantur, septenarius vero nec generat nec generatur,
quia per nullius numeri duplicationem generatur nec generat aliquem
numerum infra denarium per duplicationem. Verbi gratia, duo duplicati
pariunt iiii, tria nullo duplicata nascuntur, ipsa duplicata pariunt15
senarium; quattuor numerus et parit et paritur, paritur autem ab his
duobus, parit autem duplicatus octonarium; quinque numerus a nullo
nascitur bis supputato, ipse bis supputatus parit decem. Item sex
numerus nascitur quidem ex duplicata triade, parit autem infra decimum
limitem neminem; octavus nascitur ex bis supputatis quattuor, ipse20
neminem parit; nonus nascitur ex ter tribus, ipse neminem parit. Deci-
mus nascitur ex duplicato numero, ipse porro neminem parit. Atque
omnibus partim nascentibus, partim parientibus, partim et nascentibus
et parientibus, solus septenarius numerus neque ex duplicatione alterius
nascitur nec infra decimum limitem parit quenquam, propterea Minervae25
datur. Minerva dicitur quasi Μινέρυα; μίν non, ἔρυα mortalis, igitur [[26]]
Minerva inmortalis dicitur. Alio modo septenarius tribuitur Minervae
quia multa eorum quae naturae lege proveniunt iuxta hunc numerum
fieri notantur. Principio septimani partus ante caeteros legitimi sunt[[29]]
in generis humani fetibus, id est qui fiunt in septimo mense, deinde30
quod post partus septimo mense dentes aguntur, septimo deinceps
anno mutantur. Post idem septimus annus affert utrique sexui gignen-
dique et pariendi maturitatem; inde septimo anno ostendit se flos et
 [[ Print Edition Page No. 132 ]] 
lanugo circa genas. Item inde septimo finiuntur more mentis staturae;
[fol. 90v] item inde septimo iuvenilis aetas affert perfectionem, sic semper
per septenarium numerum usque in decrepitum vadit. Iterum septem
meatus sunt in capite, oculorum aurium narium atque oris. Vitalia
5 quoque membra sunt septem: lingua pulmo cor lien epar duo renes.
Numerus quoque vocalium litterarum Grecarum septenarius est, id est
quinque vocales antiquae et η producta et ω producta. Luna quoque
crescentis et senescentis septem formas habet, siquidem de obscura
crescente luminis sit bicornis, dehinc sectilis, dehinc dimidiato maior,
10 dehinc plena; sic in decrescendo maior dimidiato, sectilis, bicornis.
Septem quoque planete sunt in mundo. Musica item caelestis septem
spatia habet et septem tonos. Item septenarius intra se continet totam
rationabilem creaturam, id est hominem. Habet enim septenarius intra
se ternarium et quaternarium. Per quaternarium corpoream creaturam
intelligimus 15 quae constat ex quattuor elementis; per ternarium intelli-
gimus rationabilem animam. Habet enim anima rationabilis esse velle
scire. De septenario numero multa possum dicere cur datur Palladi.
ΕΠΤΑΣ in numeris id est inter illos numeros qui in principio versu, id est [[18]]
denario, septenarius solus et singularis est quia nec gignitur.

20prior igni illa stella quae a Grecis dicitur Φωσϕόρος, id est sedes
lucis, a Latinis Lucifer vel Vesper nominatur, Palladi attribuitur plus
quam Veneri, et enim prae claritate sui luminis sapientiae distribuitur.
Qui autem carnaliter naturas rerum cogitant Veneri attribuunt propter
splendoris decorem. prior igni id est sole. Quando enim ordo plane-
25 tarum sive sursum versus sive deorsum, prius per Venerem ad Palladem,
hoc est ad Luciferum. Est enim Lucifer iuxta solem. Sive enim dixeris
luna Mercurius, Venus prior invenitur antequam ad solem perveniatur,
sive sic dixeris, sol Venus Mercurius luna, prior est Venus quam Mer-
curius; prior igni propinquior est enim terris Venus quam sol. tertia
30 Luna Tertio enim loco post lunam est interposito Mercurio.

285, 15 quam pro quantum. firmant id est pingunt. agalmata id est
imagines; idolum et agalma unum est, hoc est simulacrum vel imago;[[32]]
idolum ab eo quod est εἶσος, id est forma vel species. Agalma vero
dicitur ab eo quod omnes aspicientes laetari facit; ἀγαλλιάω letor vel
35 exsulto dicitur.


 [[ Print Edition Page No. 133 ]] 

285, 16 tergeminae cristae Duces enim belli [fol. 91r] tres cristas in
galea habebant, caeteri autem militaes unam.

285, 18 tibi id est a te. triangulus ignis Triangulus dicitur ignis sol
quia tres motus per singulos annos habet; aut enim in augmentum luminis
surgit aut in decrementum descendit aut luminis tenebrarum aequalia5
facit spatia. In uno angulo facit aequinoctium, in altero solstitium
aestivum, in tertio solstitium brumale.

286, 3 Lymphaseum dicitur aut a limbo in quo capita deorum pinguntur
quia omnium deorum virtus Palladi ascribitur, aut ab eo quod est νύμϕας
quod dicitur apud Latinos limfa, id est unda, quia sicut ambit oceanus10
terram ita creditur ambire sapientia omnem creaturam.

286, 6 volucre noctuam dicit sicut enim noctivida videt in tenebris,
sic sapientia intelligit ignorantiam, nam sapientia lucet in tenebris, sicuti
oculi illius avis in nocte lucent. Noctua dicitur nicticora, id est a nocte
et κόρη; κόρη enim pupilla dicitur, inde nicticora dicitur quasi pupilla15
noctis. Errant enim qui nocticorax dicunt.

glaucam γλαυκόν apud Grecos, caecum apud Latinos per antifrasin
ergo dicitur.

286, 8 noctivida glauca, id est caeca, eo non sit caeca, nocte enim videt.

286, 7 flos id est lux. glaucopis vocatur Athena propter sapientiam20
sapientum quae in tenebris ignorantiae lucet in cordibus discentium ut
expellat tenebras.

Clius Ops cultrix vel Clius Ops †cultas† depraecationibus noctivide
Athenae. In honore enim Palladis Athenae constructe sunt et de nomine
ipsius cognominatae. Athena enim a Grecis vocatur Πάλλας, id est25
inmortalis, Ἀθηνaivrgr quasi ἀθάνατος, hoc est sine θάνατος, id est sine[[26]]
morte; non enim moritur sapientia.

286, 9 insomnes id est vigiles.

286, 10 saxificam de omnibus saxa fatientem. terreret Terret enim
sapientia stultos atque stupefactos eos facit. Medusa ponitur in figura30
stultitiae, ideo Minerva dicitur eam interfecisse quoniam vero stulti
prudentiam sapientum audientes stupefacti fiunt, ideo finguntur veluti in
saxa moveri. Gorgones quasi γεωργοῦντες, id est terrae cultrices.[[33]]


 [[ Print Edition Page No. 134 ]] 

286, 11 quod pro quia.

286, 13 urbes id est quam urbes.

286, 14 sine matris foedere Ideo dicitur Pallas nasci de vertice Iovis
sine matre, quia sapientia extra omnia est atque ideo matrem habere non
5 potuit.

286, 15 curia id est plebs. matrum id est mulierum ac si dixisset:
Hoc consilium, id est hoc factum, ut aliquid nascatur sine matre, nescit
plebs matrem quamvis provida sit.

286, 16 virago id est viriliter agens.

10286, 17 fontigenarum id est Musarum. Fontigenae enim dicuntur
[fol. 91v] Musae eo quod in undis prius musica artificialis inventa est,
nam μοῦσα dicitur aqua.[[12]]

286, 18 sola novem sola enim Pallas, unica mens est implens novem
Musas; ipsa enim inspirat omnem musicam.

15286, 19 depraecor Istos duos versus prius debes construere et postea
a capite inchoare. labere descende.

286, 22 fulcita placata.

287, 1 parent obediunt.

287, 2 electissimae id est Philologiae.

20287, 3 hyalini id est vitrei.

287, 5 procedunt id est Geometria et Paedia sua germana, id est
Astrologia.

287, 6 non adverto id est ego Martianus.

287, 7 lepidula facundula.

25287, 9 plurimum id est multum, et est adverbium.

287, 10 affatim id est sufficienter.

287, 11 sponsi Cyllenii qui semper luctatur cum sole ac si dixisset:
Tantum perdidisti de oleo quantum poterat corpus Mercurii ungui
oleo qui semper luctatur cum sole et cui opus est semper unguentum.

30287, 12 lini ac si dixisset: Linum etiam et caeram perdidisti devorante
Mulcifero, id est Vulcano qui mulcet ferrum; Vulcanus enim dicitur ignis
 [[ Print Edition Page No. 135 ]] 
quasi mulcens ferrum, quia nescis istas duas feminas et quid gestitant.

cassum in vanum, inutiliter.

287, 14 dudum id est quando Iovis concessit hominibus nosse consilium
deorum et scripturas, per philosophiam devulgavit.

287, 16 procum pro procerum, id est petentium Philologiam. Mercurius5
enim et Apollo proceri Philologiae sunt.

287, 17 affatum id est consilium. In quibusdam libris affatu id est a
consilio.

287, 16 consortia nuptias.

287, 18 Medimnum Archadicum id est artem poeticam quia Medimnus10
fuit summus poeta in Archadia.

287, 20 rabulationis id est elocutionis rhethoricae ac si aperte diceret:
Ex quo studium poematis atque rethoricae rabulationi intendisti, perdi-
disti melioris industriae artem, hoc est philosophiam, nec non etiam
intelligis.15

287, 21 obtudit repercussit.

288, 1 Pedia disciplina, id est Astrologia.

288, 2 Croesias Croesus rex ditissimus Asie fuit, similiter Darius.

288, 8 Marcum Terentium Varronem dicit. paucosque Romuleos
hoc est Gracchos et Marcum Tullium Ciceronem.20

288, 11 fastuosa pomposa censura aestimatio superba divitiarum.
Mercurialis id est Philologiae ac si dixisset: Geometria et Pedia officio
Philologiae praeparantur.

288, 16 arraduntur pinguntur. amfractus id est flexus.

288, 18 adumbrare adimaginare.25

288, 20 Apellen Polyclytumque duos geometricos dicunt.

289, 8 murice purpura. videbatur ipsa femina [fol. 92r] in caelum
perveniens, nam umbra terrae non pervenit in celum.

289, 9 salo liquore maris.

289, 11 reliqua id est per reliqua. illitum id est pictum.30

versis ordinibus.


 [[ Print Edition Page No. 136 ]] 

289, 14 crepidas caltiamenta.

289, 18 instanter studiose.

289, 19 renudati monstrati.

289, 20 laqueata picta. camare Camara dicitur proprie meridialis
5 punctus; transfertur autem ad culmina aliarum rerum.

289, 23 crinis Per crines pulcra erat; pedes vero erant pulverei.

290, 6 una sola.

290, 10 marmore id est mari. interrivata interfusa.

290, 12 lumina multa septem planetas.

10290, 17 perfuso sidere sole occidente. Nam Venus Cipris vocatur cum
sit cum sole; quando autem occidit sol Lucifer vocatur. Igitur Cipris
tota lumina sua dat Lucifero suo ut vocetur Lucifer occidente sole, id est
lucem ferens.

291, 1 Trinacria dicitur Sicilia quia tria acria, hoc est promontoria,[[14]]
15 habet.

291, 5 reglutinatis id est restrictis vel retortis oculis propter etherium
splendorem.

291, 7 censura numero.

291, 6 divis pro divinis.

20291, 10 auspicata incipiens, cunabulis exordiis. Unaquaeque ars
habet suam notam feminam, hoc est intimam virtutem cuius magistra est
Geometria.

291, 12 oris id est vultus.

291, 15 in excursus in doctrinas.

25291, 16 subrogare pro me ponere.

291, 18 excudit formatur.

291, 23 squalentior sordidior.

292, 1 cilindris id est plagis rotundis quia planum est caelum et fulget
stellis; ideo dicunt gemmantibus. Cylindrus dicitur rotundissimum
30 lignum quo pavimentum coaequatur proprie.


 [[ Print Edition Page No. 137 ]] 

292, 2 respersura pollutura.

292, 5 stadium octava pars miliarii et dicitur a stando; quantum enim
currit miles cum una anhela sine aspiratione stadium dicitur quia stat ibi.

292, 6 toti id est penitus non fuerant terreni.

292, 11 credo per yroniam hoc Marcianus dicit deridendo Iovem.5

293, 2 abderetur absconderet. subductioris id est humilioris ac si
dixisset: Si plana fuisset terra aut concava, id est si fuisset ut discus
planus aut discus concavus, eodem modo omnibus esset ortus et occasus
et longitudo omnium dierum, quod non potest esse.

293, 6 quamvis ac si dixisset: Anaxagoras reprehenditur quamvis non10
nullas.

293, 9 diriguntur id est ortus et occasus.

293, 13 condita abscondita.

293, 15 exploderetur evacuaretur.

293, 20 certa id est propria.15

293, 21 Arctoa conversio id est conversio Bootis secundum Martianum
qui a [fol. 92v] Grecis dicitur Arctofilax, id est custos aquilonis. Aratus
vero dicit Arcturum quasi ἄρκτου taurum, id est taurum aquilonis et[[18]]
Septemtrionem significat maiorem et minorem. Sic etiam Priscianus
intelligit in eo versu:20

Ad Boraee partes Ἄρκτου vertuntur et Anguis.[[21]][[21]]

Hesperiae Greci appellant Italiam nomine Hesperiae quia super Italiam [[22]]
occidit eis stella Veneris quae dicitur Vesper, et aspiratio locum di-
gammae, id est vau, tenet. Duae enim Hesperiae sunt, una quae
dicitur ab Hespero rege.25

293, 22 Trogoditas Trogoditae sunt gentes in litore Maris Rubri ad
orientalem partem habitantes. Egyptum confinem id est Trogoditarum,
nam est Egyptus in aliis locis.

293, 26 antarcticis dicitur contrarius arctico, id est aquilonali.


 [[ Print Edition Page No. 138 ]] 

294, 1 interstitii signilis id est duae horae. Signile enim interstitium
est spatium in quo movetur aliquod signum de loco in locum, aut in quo
oritur aut in quo occidit, et duas horas tenet. Nam duodecim signa sunt
in signifero et xxiiii hore in die, ergo in equinoctiali die unumquodque
5 signum aut oritur aut occidit aut movetur de loco in locum duabus horis;
in aliis autem diebus aut plus aut minus ut ipse dicet Martianus in[[6]]
Astrologia.

294, 2 Triones geminos id est Septemtriones duos. nunc cernat id
est Italia, nunc posuit pro hic. ut devexa ut excelsiora signa.

10294, 4 Elice Elice maior Arcturus, Cynosura minor vocatur.

294, 3 auspicio initio.

294, 6 circa ortum Arcturi id est circa ortum Bootis qui ortus est in
xii Kalendarum Septembrium.

294, 11 sperae id est terrae.

15294, 13 deliquia id est defectiones.

295, 4 oroscopa Oroscopus dicitur orarum visio vel intentio; orologium
vero orarum ratio.

295, 5 immutata id est valde demutata, spatia umbrarum mutantur ultra
quingenta stadia, vel inmutata, id est non mutata. Quamvis enim vari-
20 antur spatia umbrarum, non mutantur vascula, unde scierunt philosophi
mutari umbras ultra D stadia hac ratione invenerunt. Verbi gratia, in
Alexandria in solsticiali die aestivo nulla umbra fit per D stadia. Iterum
crastina die quia sol mutavit partem, mutatur et umbra et tunc ab illo
loco ubi umbra iacitur usque ad illum locum in quo non iacitur D stadia
25 inventa sunt; hac ratione dixerunt quod unaquaeque pars signiferi D
stadia tenet in terra, et signifer, id est circulus per quem currunt omnes
planetae, ccclx partes habet. [fol. 93r] Duodecim enim signa sunt in
signifero et unumquodque signum xxx partes habet. Nam nihil aliud
est pars nisi dies; illi enim quinque dies qui sunt in anno ultra ccclx
30 non sunt naturaliter, sed artificialiter. Nam non potest sol unumquod-
que signum in xxx diebus transcurrere sed paulo plus et ex eo quod plus
est effitiuntur quinque dies. Hac etiam ratione dixerunt xxiiii horas in
 [[ Print Edition Page No. 139 ]] 
circuitu totius terrae. Nam clepsydra dicitur orologium cum aqua fac-
tum. Clepsydra enim dicitur defectio aquae. Fecerunt ergo orologium
ita: prius cuvam posuerunt et super cuvam posuerunt concam magnam
cum foramine parvo, quod foramen claudebatur ne aqua curreret, et
impleverunt illam concam aqua, postea notantes stellam claram5
surgentem ab oriente in medio mundi, dum ipsa stella appareret, aperie-
batur foramen ut curreret aqua et dimittebant aquam currere usque dum
initio alterius noctis eadem stella appareret, illa vero oriente, claudebatur
foramen et postea mensuraverunt aquam in xxiiii partes et appellaverunt
partes illas horas. Ergo in una hora vicesima quarta pars arum vel10
duorum milium stadiorum, id est totius ambitus terrae, curritur, et si
multiplicaveris spatium unius partis in terra, id est D stadia, per partes
signiferi, id est per ccclx, tot enim partes sunt in ambitum terrae,
invenies ambitum totius terrae.

295, 6 umbris celsis id est umbris longis. pro elationibus id est pro15
altitudinibus locorum ac si dixisset: In humili terra humilis umbra, in
excelsa terra excelsa umbra; nam in quantum descenditur in austrum, in
tantum est humilior terra et umbra; in quantum autem ascenditur ad
septemtrionalem partem, altior terra et umbra. Ut ait poeta:

Mundus, ut ad Scithiam Ripheasque arduus arces20

Consurgit, praemitur Libiae devexus in austros.[[21]]

295, 9 bissem ab eo quodcumque est bis dicitur, bis autem dicitur quasi
dis; dis autem dicitur dempta triade. Quicquid enim dividitur in tres
partes ablata tertia parte, duae tertiae partes que remanent bisse vocan-
tur; illa autem quae tollo ter triens. secat munerat.25

295, 12 levorsum dicitur aquilonalis pars propterea quicumque
aspexerit orientalem solem in leva parte habebit aquilonalem partem.

295, 14 semiannuam Isti enim, id est abitatores [fol. 93v] aquilonis et[[28]]
australis, vel non habent nisi unum diem et unam noctem in singulis
annis, non semel oritur eis sol in anno vel occidit in aequinoctiali circulo;30
nam ibi habent ortum vel occasum et unus dies illorum sex menses habet
sicuti nox et versa vice habent; nam quando his est nox, illis est dies et e
contrario.

296, 5 vigies quater ac si dixisset: In aequinoctiali die umbra dimidiam
 [[ Print Edition Page No. 140 ]] 
partem stili tenet, ideoque dixit estimatione centri sui. Centrum
enim dicitur dimidium, igitur circulus qui ducitur a summitate umbrae,
id est a medio stilo per gyrum usque ad illum locum <quo> coeperit,
mensuratur longitudine umbrae sexies, circulus vero qui fit a summitate
5 stili in gyro mensuratur eadem longitudine duodeties; xii ad vi duplus
est. Tertium circulum mensurat decies octies, quartum circulum, id est
extremum vigies quater, xx ergo iiii, id est extremus circulus ad circulum
stili qui duodeties mensuratur duplus est. xx enim iiii ad xii in dupla
proportione consistunt atque ideo dixit circuli duplicis modum red-didit
10 quia non dixit nisi de duobus circulis, id est de extremo et de circulo
stili; ideo autem umbra sexies metitur primum circulum, quia brevissimus
dies sex horas habet, ideo secundum duodeties quia aequinoctialis dies
xii horas habet, ideo tertium decies octies quia longissimus dies, id est
solstitialis dies, xviii horas habet, ideo quartum vigies quater aut quia
15 xxiiii hore sunt in ambitu totius terrae aut quia dies in Tyle xxiiii horas
habet, quia nulla nox ibi est in solstitiali die.

296, 2 scaphia quasi σκοπιά, id est speculativa.

296, 1 gnomen a verbo γιγνώσκω, id est nosco, vel ideo dixit circuli[[18]]
duplicis quia dividitur circulus in duas aequas partes. Circulus enim
20 duplex est cuius diametrus circulum in aequales partes dividit. In toto
itaque anno sol meridiano tempore in aequinoctio talem diametrum
orologii intrat ut totum circulum aequaliter dividat, et quod facit umbra
in orologio, hoc est ad medietatem totius circuli intrat et totum circulum
in duas partes dividit, sic sol in medio mundi umbilicum intrans terrae
25 in duas aequas partes totum orbem terrarum, in australem videlicet et
aquilonalem, dividit. Umbra enim stili in aequinoctio vernali meridiano
tempore tantae prolixitatis est ut medietatem quam centrum vocant
attingat, [fol. 94r] ita ut et stilum in duas aequas partes dividat et circu-
lum duplicem, hoc est in aequales duas partes divisum, faciat per conpli-
30 cationem suam.

296, 5 vigies quater Tot enim horis volvitur sol vel tota spera caelestis
circa terram, et ipse signifer qui duodecim signis continetur quorum
singulum quodque signum duabus oris oritur vel occidit vel movetur
de loco. Uno igitur eodemque argumento est repertum orologii, quo
35 tempore in anno sol medium punctum signiferi intrat orbemque terrarum
in duas aequas partes dividit.


 [[ Print Edition Page No. 141 ]] 

296, 9 pro partium ratione diximus hoc vel ita dicit hoc pro ratione
mutationis umbrarum.

296, 11 quot milibus stadiorum dcc stadia sunt quae faciunt unam
partem et ne mireris quod aliquando d stadia, aliquando dcc, unam
partem adimplere geometrica tradit auctoritas. Non enim eadem est5
mensura stadiorum; quaedam enim maiora, quedam strictiora fiunt, ita
ut ex maioribus stadiis d in unam partem, <ex> minoribus autem non
minus quam dcc complendam sufficiunt et hoc factum est magnitudine
mensurantium. Quidam enim maiores gressus, quidam minores habe-
bant, pro partium ratione, id est si d stadia per spatium unius partis10
multiplicentur per rationem partium quae fiunt duodecim signis signiferi.
Partes autem signiferi sunt ccclx, si ergo spatium unius partis, id est d,
trecenties sexagies multiplicetur, circulus terre efficitur.

296, 13 in medio imoque ideo medium dicitur terra quia circa eam
volvuntur iiii elementa, ideo autem ima dicitur quia in numero elemen- 15
torum ultima est de quacumque enim parte caeli descendatur ad terram
pervenitur.

296, 17 devulsis elementis id est separatis a se invicem quattuor
elementis.

296, 20 teres id est rotundus aer.20

296, 22 dum paribus Sic enim lineae ducuntur ab extremitatibus, id
est a trecentis sexaginta partibus signiferi, in terram ut paris longitudinis
sint, quamvis ampliores sint longius a terra, strictioraes vero adpropin-
quantes terre; sic enim fiunt sicut radii in rota.

297, 3 in eius penita Tribus enim modis marae non crescit: quia sursum25
a sole trahitur et remanet in aere et penita, id est penetrabilia terrae,
penetrat, sic enim terra suos poros, id est venas, habet sicuti animalia,[[27]]
et quia salsum est. Salsitudo enim dulcedinem nutritur.

297, 8 interstitia id est spatia vel intervalla. nam pares Nam in aliis
diebus non invenitur aequalitas [fol. 94v] umbrarum nisi in aequinoctio,30
aut enim maior erit in aliis aut minor.

297, 15 repraesentat hoc dicit quia dimidia pars mundi oritur in die
et dimidia pars occidit. Verbi gratia, vi signiferi oriuntur in die et vi
occidunt, igitur longitudo istius diei erit longitudo noctis post vi menses
 [[ Print Edition Page No. 142 ]] 
et signa sex que hodie in die oriuntur post vi menses in nocte surgent et
videbuntur.

297, 22 melius id est apertius quia illud Grecum est, id est zona, aliud
vero Latinum, id est fascia.

5297, 23 pro rerum id est ratione elementorum vel ideo dicit pro rerum
diversitate, quia necesse est ut Plinius Secundus dicit, ut ubicumque ignis[[6]]
sit foris in frigidissima nocte ut quinque locos faciat, id est tres inhabita-
biles et duos habitabiles. Verbi gratia, locus ubi ignis est inhabitabilis
est propter nimium calorem et duo loci extremi inhabitabiles sunt propter
10 nimium frigus. Ille autem circulus qui est positus inter frigidum et
calidum habitabilis necesse est ut sit ex utraque parte.

298, 1 relegavit segregavit.

298, 5 amburit id est ab ambabus partibus urit.

298, 8 telluris incurvae id est terrae non mobilis. supernum Per
15 supernum emisperium intellige spatium ab aequinoctiali circulo ad polum
aquilonalem, seu super terram, seu sub terra. Per inferius emisperium
spatium similiter ab aequinoctiali circulo ad austrinum polum.

298, 11 despicit valde aspicit. supernatem Supernatem dicit partem
ab oriente ad occasum quam ambit oceanus, ut Plinius ostendit.

20298, 12 infernatem Per infernatem spatium ab occasu sub terra ad
ortum.

298, 14 ΟΡΙΖΟΝΤΑ id est limitantem; ὅρος enim dicitur limes, ὁρίζων
naturalis qui incipit a puncto aequinoctiali, id est a quarta parte Arietis,
et ambit totam terram usque dum iterum perveniat ad quartam partem
25 Arietis ipsius, et dividit speram caelestem in duas partes aequales et per
illum oriuntur et occidunt omnia signa. Ὁρίζων vero communis est[[26]]
quem habet unusquisque homo quando ulterius nihil potest videre et
videtur illi caelum quasi sit iuxta terram.

298, 16 circulo suo quia unaqueque zona duos circulos facit nam et
30 septemtrionalis qui nobis semper supra terram est his qui in meridiana
plaga habitant mundi duos facit emiciclios, illis enim partim sub terra,
partim supra terram est. Similiter de antarctico circulo sentiendum est
 [[ Print Edition Page No. 143 ]] 
quoniam et ipse his qui sub aequinoctio sunt ex dimidia parte appareret
ex dimidia non, ac per hoc conficitur ut nulla zona sit que in duas partes
non possit dividi, quamvis non omnibus possidentibus terram appareat,
nam nos non habemus nisi sex regiones ex his x, id est solsticialem super-
natem et infernatem et aequinoctialem supra et subter et brumalem5
simili modo. [fol. 95r] Nam septemtrionalis nihil nobis concludit quia
supra est, australis vero a nobis penitus non videtur.

298, 17 e quibus ideo hoc dicit quia illa pars quae ultra aequinoctialem
circa austrum versus est <inferius> emisperium vel infernatis vocatur.
Ea vero pars quae ab aequinoctiali circulo septemtrionem versus porri- 10
gitur superius emisperium sive supernatis vocatur.

298, 21 ΑΝΤΟΙΚΟΙ id est contrarii habitatores; οἶκος id est habitatio.
Ἀντοɩ̑κοι dicuntur qui contra nos habitant in meridiana plaga super[[13]]
terram, antipodes vero qui contra nos sub terra.

298, 23 ΑΝΤΙΧΘΟΝΕΣ dicuntur qui contrariam terre partem possident.15
Χθονός enim terrae. Ergo iiii sunt, id est nos et nostri antipodes et
ἀντοɩ̑κοι et ἀντίχθονες.[[17]]

sed nos cum illis id est nos et ἀντοɩ̑κοι. autumnascit Sicut enim
sol cum in augmentum diei venit ad nos, ver nobis facit, sic illis descen-
dentem augmentum diei ver facit, ergo autumnus noster illorum ver est,20
et autumnus illorum ver nostrum est.

299, 6 antipodes autem nostri ac si dixisset: Illi qui contra nos sunt
in oriente uno eodemque tempore nos et nostri antipodes aestivum et
brumale tempus sustinemus. Quidam ita intelligunt hunc locum: Uno
eodem tempore nos et nostri antipodes estivum et brumale tempus25
sustinemus sed non eadem prolixitas dierum et noctium nobis et illis
est. Ideo dicit de estate grandiores dies illi habent, non tamen sicut
nos grandiores enim habemus, similiter in bruma grandes noctes habent
sed non sicut nos. Prolixissima enim nox illorum est quantum ab hora
tertia usque ad nonam aestivus dies apud nos obtinet, et prolixissima dies30
illorum est quantum nobis est a tertia hora noctis in bruma usque ad
nonam horam, et si sic intelligatur, duos antipodes habemus, id est orien-
tales et brumales.

299, 12 quattuor anni tempora communia ἀντοɩ̑κοι noverunt et[[34]]
ἀντίχθονες. Similiter etiam antipodes nostri, quamvis non dixit35
 [[ Print Edition Page No. 144 ]] 
antipodes illorum sunt qui hanc partem mundi ultra aequinoctialem
circulum aquilonem versus sub terris habitant. Nostri vero antipodes
sunt qui infra aequinoctialem lineam meridiam versus sub terris habitant.

299, 15 in media fascia eos dicit qui inter duos polos habitant, nam qui
5 sub polis sunt ortus occasusque non mutant semper. Verbi gratia, qui
sub polo aquilonali degunt aut per vi menses diem aut per vi menses
noctem habent; similiter de [fol. 95v] his qui sub antarctico sunt intellige.

300, 3 quin bis hiemem et secundo patiuntur aestatem Verbi gratia,
cum sol incipit ab aequinoctiali circulo, id est a quarta parte Arietis, ad
10 nos venire in augmentum diei, per xc dies pervenit Alexandriam, ultra
quam ad nos non potest venire; illi qui sub sole sunt in illis diebus, eis
est aestas. Quando vero in augmentum diei illis sol descendens per eos
transit, et iterum habent aestatem, duas ergo habent aestates et duas
hiemes, id est quando in aequinoctiali circulo sol est, illis est hiems, et
15 quando sub Alexandriam, et illi dicuntur amfiscii vel ascii. Amfiscii
dicuntur circumumbrati quia umbram ex omni parte habent. Quando
enim oritur sol, mittunt in occasum umbram, sicuti nos quando occidit
in orientem; quando in austro est, in septemtrionem; quando in septem-
trione est, in austrum. Quod nos non facimus, illi autem faciunt quia
20 septemtrionali parte solem habent in meridiano tempore cum sol est
super Alexandriam. Ascii autem dicuntur cum nullam umbram habent
quando sol est super illorum caput; σκιά enim dicitur umbra, a sensum
negandi habet.

300, 7 contrahitur id est coangustatur, desertione propter deser-
25 tionem, quia deserunt homines magnam partem propter halitum austri,
id est propter frigus.

300, 10 absque planetis ac si dixisset: Cum planete sunt ultra ae-
quinoctialem circulum, isti qui sub hoc polo habitant non possunt eas [[22]]
videre usque dum transierint aequinoctialem in has partes venientes, at-
30 que ideo ortus est eis in aequinoctiali circulo et occasus; similiter de
illis intelligendum est.

300, 11 de medio lateris id est ab australi parte.

300, 18 caetera non noverunt id est omnia fixa signa que sunt ultra
aequinoctium nesciunt illi qui sub hoc polo sunt et contrario similiter.

35habitus terra dicitur quia intra diffinitum numerum habetur.
 [[ Print Edition Page No. 145 ]] 
Romani per passus, Greci per stadia, conputant.

302, 5 promontorium est terra longe intrans in mare.

303, 5 sinus est mare intrans in terra.

301, 3 in geografico id est in descriptione terrae.

303, 4 Egeum mare dicitur quia in forma hyrci figuratur; αἰγός enim5
dicitur caper.

303, 6 Acrocerauniam κεραυνός culmen, ἄκρος summum quia in
summitates illius [fol. 96r] montis cadent sepe fulmina.

304, 4 Meotidae paludes sunt sinus maris ab equinoctiali parte porrecti
in quos Tanais fluvius intrat qui dividit inter Asiam et Europam et10
Scythiam.[[7]]

305, 5 levi lateris id est partis australis. Sic enim pingitur mundus
sicuti homo supinus verso capite ad orientem, pedibus ad occasum,
dextro latere ad aquilonem, levo ad meridiem.

305, 7 Arabicum sinum Mare Rubrum dicit.15

305, 13 Anno rex Africae fuit.

306, 12 subsidentes id est planas. dehinc id est ex Gaditano freto.

307, 4 devexis id est planis.

314, 15 Neapolis nova civitas vel Nicopolis civitas victoriae.

318, 14 Αἰολίς Grece, Latine litus, ideo vocatus ΑΙΟΛΙΣ quia per20
ordinem civitates in litore sunt positae.

326, 14 Macaronesos insula beata. Μακάριος enim dicitur beatus vel
beata. His adicitur insula.

327, 3 ultra secundum miliarium contrahitur ac si dixisset: Lati-
tudo contrahitur, id est coangustatur, intra quadragesimum usque dum25
perveniet ultra secundum miliarium, hoc est ergo quod dicit nec distendi-
tur usque ad quadragesimum miliarium. Coangustatur autem ultra
secundum miliarium ut non perveniat ad quadragesimum.

327, 14 Cerucrusion cornu aureum, χρυσίον enim dicitur aurum,[[29]]
 [[ Print Edition Page No. 146 ]] 
κέρας cornu.[[1]]

328, 6 Bosforos bovis forma.

329, 15 semenstri die dies sex mensium.

330, 8 asylum tutum id est locus in quem si reus intraverit, illuc nocere
5 illi non potest.

330, 18 Orcades insulae a rotunditate ita vocatae.

331, 9 aestuarium nomen serpentis quem occidit Hercules.

333, 12 feneratur redditur.

333, 14 Syrtes σύρω dicitur traho, inde Syrtes trahentes quia trahunt[[9]]
10 naves ad se. Sunt autem latentes cumuli harenae in mari, inde etiam
dicuntur Syrenaei eo quod trahunt ad se animalia.

propter quantum.[[12]]

333, 18 recessus dicitur sinus qui a mari longe recedit. reciproco quia
undat et redundat et accessus et recessus habet.

15334, 1 Psilli incantatores serpentium.

334, 11 Catabathmon descensus Nili. Nam de altissimis montibus
descendit in valle rediens ab ortu ad occasum.

335, 4 Leucaethiopes et albi Ethiopes.

337, 17 Mesopotamia media inter flumina interpraetatur.

20340, 16 Aulocrene fons fistularum, αὐλός fistula, κρήνη fons.

345, 3 vegetatur roboratur.

345, 4 Omnis flatus lenis et levis ethesius vocatur.

345, 17 fusciores nigriores.

346, 1 Crysos autem Arginos argentum.

25346, 3 fuco tinctura.

346, 4 fenerationis id est usuras nolunt, velut in quibusdam [fol. 96v]
habetur funerationes, id est nesciunt plorare mortuos suos vel funera
facere, id est obsequia.

346, 9 praetenta anteposita.


 [[ Print Edition Page No. 147 ]] 

347, 14 Ictyofagi pisces comedentes.

350, 13 dixerat Eroicum senarium primum, iambicum sequitur.

Paphie Venus a Papho insula. contractior tristior.

350, 14 mora intricante id est inextricabili mora vel insolubili. ledi-
tur Venus a Geometria.5

351, 1 nixa suffulta.

351, 2 pulchrior Mos est enim feminarum pulchriores esse quando
lassae sunt.

351, 7 competa id est vias.

351, 8 tedia laetitias.10

351, 10 vellere deponere.

351, 14 Cytheree Veneri.

351, 15 Arcas Mercurius.

351, 17 Pronuba Iuno. propter iuxta.

351, 18 comi pulchro.15

351, 24 in infinitum ideo hoc dicit quia sicut numeri in infinitum
vadunt in arithmetica, ita etiam figure in geometria.

351, 25 numeris Arithmetice. lineis Geometriae.

352, 5 apodictica considerativa.

352, 17 cunctis spetiebus id est sensibilibus. gregatis id est multis20
speciebus diversis simul iunctis. singulatimque hoc est uni speciei
solum modo, aliud est enim congregare numeros in unum et aliud re-
solvere in unum. Omnis ergo numerus per se ipsum in animo con-
sideratus et nulli materiae accidens incorporeus est. Sin autem accesserit
ad aliquam spetiem seu materiem confestim corporeus efficitur, et dicitur25
geometria sicut incorporeus arithmetica.

352, 21 ΕΠΙΠΕΔΟΝ superpedale.[[27]]

352, 22 ΣΤΕΡΕΟΝ firmum.[[28]]

352, 25 Φαίνω appareo, inde ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ superapparitio.[[29]]

353, 4 ΚϒΚΛΙΚΑΣ circulares.30


 [[ Print Edition Page No. 148 ]] 

353, 5 ΕΛΙΚΟΕΙΔΕΙΣ obliquas. ΚΑΜΠϒΛΑΣ curvas.[[1]]

353, 11 sinuosa solida.

353, 13 in planitia in plana figura.

353, 17 ΕϒΘϒΓΡΑΜΜΟΣ rectilineus.

5353, 21 ΚΑΘΕΤΟΣ deorsum stans.

354, 17 nixton μικτόν.

354, 18 ΠΛΕϒΡΟΝ latus.[[7]]

355, 3 ΣΚΑΛΗΝΟΝ id est gradatim ascendens sicut enim minor linea ad
mediam lineam ita media ad primam.

10355, 9 ΕΤΕΡΟΜΗΚΗΣ id est consentiens in angulis, dissentiens in
lateribus.

355, 10 ΡΟΜΒΟΣ e contrario.[[12]]

355, 14 ΤΡΑΠΕΖΙΟΝ ponderalis figura que in planitia non intelligitur.
nulla parte in se incidunt ac si dixisset: Nullum terminum habent
15 in quem desinant sed in infinitum vadunt.

356, 1 ΚΑΜΠϒΛΟΓΡΑΜΜΟΝ id est curvis lineis.

356, 12 ΕΡΓΑΣΤΙΚΑ operativa quae habent praecepta faciendae cuiuslibet
forme. ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ vero quia conprobat illam formam.

357, 16 cum dialectica ac si dixisset: Ἀποδεικτικά tropi sunt termini
20 communes cum dialectica. Verbi gratia, sicut dico, ‘Si retorica est
[fol. 97r] bene dicendi scientia, utilis est; est autem retorica bene dicendi
scientia, utilis est igitur,’ sic dico, ‘Si pentagonus est, quinque angu-
los habet. Est autem pentagonus; quinque igitur angulos habet,’ sic
et reliqua.

25358, 3 propositum id est questio. determinatio diffinitio disputatio
argumentatio.

358, 4 comprobatio rectus syllogismus.

358, 5 confinis dum aliud ex alio colligitur.

358, 18 uni medie id est media linea interposita inter duas pares lineas
 [[ Print Edition Page No. 149 ]] 
aut par erit extremitatibus aut duplo superabitur.

358, 16 Inter ΟΜΟΛΟΓΟΝ et ΠΡΟΣΕϒΡΕΤΙΚΟΝ hoc interest, quod in
προσευρετικῷ omnes proportiones intelliguntur inter lineas, in ὁμολόγῳ [[3]]
autem sola duplicitas intelligitur.

359, 2 ΡΗΤΗ recta. ΑΛΟΓΟΣ non recta sed illegalis.5

359, 10 ΣϒΜΜΕΤΡΟϒΣ commensurabiles.

359, 11 ΑΣϒΜΜΕΤΡΟϒΣ inmensurabiles vel illegales.

359, 12 ΔϒΝΑΜΕΙ ΣϒΜΜΕΤΡΟΙ id est potentia commensurabilis.

359, 13 ΜΕΣΑΙ ΣϒΜΜΕΤΡΟΙ id est media commensurabilis ac si dixisset:
Una linea si alteri lineae coniungatur cum aliqua mensura μἑση σύμμετρος10
dicitur, cum autem sola consideratur et sibi ipsi concordat δυνάμει σύμ [[11]]
μετρος dicitur.

359, 17 prima ΜΕΣΗ ΑΛΟΓΟΣ id est media illegalis quia non est recta
linea per totum sed media pars curva est. secunda ΕΚ ΔϒΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝΑΛΟΓΟΣ
ex dimidia potentia ἄλογος. huius speties sunt vi id est linea15
quae dicitur ἄλογος. Aliud est enim considerare ἄλογον ante et retro,
aliud dextrorsum sinistrorsum, aliud sursum et deorsum, et hoc in
omnibus sequentibus ἀλόγοις intelligendum est.

360, 3 tertia ΕΚ ΔϒΟ ΜΕΣΩΝ ΠΡΩΤΗ ΑΛΟΓΟΣ ex mensura primae
partis ἄλογος.20

360, 4 quarta ΕΚ ΔϒΟ ΜΕΣΩΝ ΔΕϒΤΕΡΑ ΑΛΟΓΟΣ ex mensura secundae
partis ἄλογος.

360, 5 quinta ΜΙΚΤΗ ΑΛΟΓΟΣ id est prima pars ἄλογος secunda ῥητή
tertia ἄλογος quarta ῥητή.[[24]]

sexta ΡΗΤΟΝ ΕΚ ΔϒΟ ΜΕΣΩΝ ΔϒΝΑΜΕΝΗ ΑΛΟΓΟΣ id est recta ex25
dimidia potentia ἄλογος.

360, 6 septima ΔϒΟ ΜΕΣΑ ΔϒΝΑΜΕΝΗ ΑΛΟΓΟΣ de media virtute ἄλογος.

octava ΑΠΟΤΟΜΗ ΑΛΟΓΟΣ id est sectione ἄλογος. In his enim quat-
tuor sequentibus ἀλόγοις sola potentia consideratur non curvatura
linearum. Huius speties sunt vi ut supradiximus.30


 [[ Print Edition Page No. 150 ]] 

360, 8 nona ΜΕΣΗ ΑΠΟΤΟΜΗ ΠΡΩΤΗ ΑΛΟΓΟΣ media sectione primae
partis ἄλογος.

360, 9 decima ΑΠΟΤΟΜΗ ΔΕϒΤΕΡΑ ΑΛΟΓΟΣ id est sectione secundae
partis ἄλογος.

5360, 10 undecima ΕΚ ΜΕΣΩΝ [fol. 97v] ΑΛΟΓΟΣ id est media ἄλογος.

duodecima ΜΕΤΑ ΡΗΤΟϒ ΜΕΣΟΝ ΤΟ ΟΛΟΝ ΠΟΙΟϒΣΑ ΑΛΟΓΟΣ ultra
mediam rectam totum factura prima ἄλογος.

360, 11 tertia decima ΜΕΤΑ ΜΕΣΟϒ ΜΕΣΟΝ ΤΟ ΟΛΟΝ ΠΟΙΟϒΣΑ ΑΛΟΓΟΣ
id est ultra mediam quidem totam factura prima ἄλογος et est e
10 contrario duodecima.

361, 6 pyramis figura est quae in fundamento lata, in summitate acuta,[[11]]
sicuti πῦρ, id est flamma ignis; quamvis enim ignis latus sit, flamma autem
acuitur in summitate.

conus circulus super circulum positus nihil habens in medio.

15361, 7 cylindrus vero solida figura rotunda super circulum et modum
rotundi ligni quo pavimentum coaequatur.

cubus super quadratum ponitur. Habet enim omnis cubus sex
superficies, viii angulos, xii latera.

361, 8 capax ac si dixisset: Spera, id est circulus, potest in se habere
20 omnis figuras.

361, 10 prisma figura est que antequam perveniat ad soliditatem per-
fectam preciditur et dicitur a poeta curta.[[22]]

361, 13 ΟΚΤΑΕΔΡΟΣ id est octo angulos. Sic ΔΩΔΕΚΑΕΔΡΟΣ xii angu- [[23]]
los, ΕΙΚΟΣΑΕΔΡΟΣ xx.[[24]]

25362, 3 quae idem aequalia sunt id est si numerus alio numero aequalis
sit, necesse est ut invicem sint aequales. Verbi gratia, viii ad viii
equales sunt et invicem equales, id est quot partes habet octonarius tot [[27]]
partes habet alter octonarius. Habet autem octonarius dimidiam par-
tem in qua ternario, et quartam in duobus et octavam in uno, sic et
30 aliter octonarius etsi equalibus. Verbi gratia, si de pari numero parem
numerum auferas, pares remanent; verbi gratia, tolle de viii duo, rema-
 [[ Print Edition Page No. 151 ]] 
nent vi, tolle vi, duo remanent; iiii, tolle de quatuor duo, remanent ii,
et sic in caeteris. Sic etiam si addas parem ad parem necesse est ut
pares sint.

362, 11 ΘΕΩΡΗΜΑ speculatio.

FINIT DE GEOMETRIA


 [[ Print Edition Page No. 152 ]] 

INCIPIT DE ARITHMETICA

Arithmetica vel erithmetica dicitur numeralis ars. Ῥυθμός enim
Grece, Latine numerus interpretatur, atque ideo suum nomen non est
translatum sicut caeterarum artium quia quamvis Latialiter loquantur,
5 tamen ad indicium originis Grece sunt appellatae quia in Gretia invente
sunt artes.

363, 3 conticuit id est tacuit. prudens docta. permensio id est
geometrica.

[fol. 98r] 363, 4 Innuba dicitur Pallas quasi non nupta quia semper virgo
10 est. instigat provocat.

363, 5 abacum id est tabulam cum suis figuris. perstare id est cessare.
tegmine pulvere. glauco viridi.

363, 6 pandere aperire. ductibus linea mentis. aequor planitiam
abaci. Omnis enim planities aequor dicitur ab aequitate.

15363, 7 altera id est Pedia que cum Geometria tabulam abaci portavit
inter deos. accire vocare.

363, 8 germanam id est Arithmeticam. quae id est Geometria.

363, 10 immurmurat susurrat.

363, 12 adprobat id est laudat. Armipotens id est Iovis propter
20 fulmina. lentus securus.

363, 13 longa id est nuptias in longum ducis.

363, 14 seria id est longa. marcentem id est vacillantem vel tepescen-
tem. stupidant stupefactum reddunt. commenta asserta.

363, 15 fastigia honores. virgo Philologia.

25363, 16 ambit circumvenit. herilis id est Cupido.

363, 17 nec mea mella id est dulcia. quae haec ac si dixisset: Lex
ista in qua Pallas consistit non est Imeneia, id est non pertinet ad deum
nuptiarum, nam non convenit ut Pallas habeat partem in agro Veneris,
id est in opere nuptiarum quod pertinet ad Venerem.

30363, 19 Petulantia id est lascivia. fervet id est ardet.


 [[ Print Edition Page No. 153 ]] 

363, 20 reprimit recondit. Tritonia id est Pallas. mentem Cyllenii.

363, 21 nuptae id est Philologiae. non equa id est iniusta; non vult
enim nuptias. Dione matrem Veneris dicit.

363, 22 potius id esset tibi melius. Priapum deum nuptiarum quem
nuptae colunt.5

364, 1 Athlantiades id est Mercurius filius Maiae filiae Athlantis.

364, 2 infacetus id est tardiloquus. lepidulis id est feminis
loquacibus.

364, 4 licet urges Iambicum dimetrum catalecticum, id est syllaba
manens post dictionem. Recipit anapestum et spondeum et se ipsum in10
capite.

364, 5 inire accelerare.

364, 6 exerat ostendet.

364, 7 ambitus assertio.

364, 9 cessatur demoratur. intricatus insolubilis amore artium;15
τρέχω curro, inde intrico demoror.[[16]]

364, 10 fulchra id est sustentacula.

364, 11 nostrae propter nuptias.

364, 14 furiis id est deabus malis. allubescat placeat vel placeatur.
Furiae dicuntur Cloto Lacesis Atropos.20

364, 16 papillae id est mamille.

364, 18 feralis bestialis. cura id est Furiarum discordia.

364, 19 vulsa id est soluta. fellis macule. atro id est veneno.

364, 20 trahat id est auferat. capillos id est nuptae.

364, 21 renidens resplendens.25

365, 1 prodidit manifestavit diis. marcidulis blandis.

365, 2 luminibus id est lascivis.

365, 1 peta lasciva.

365, 3 promittentis id est se ipsam. illexit provocavit.


 [[ Print Edition Page No. 154 ]] 

365, 4 depraehendentis redarguentis. obtutibus id est nubibus.

365, 11 alter id est dies.

365, 12 decuriatus id est denarius a decem derivatur.

365, 13 honorum venerabilem.

5365, 14 duplis triplisque Duplus est quando maior numerus minorem
habet bis, ut duo ad unum. Triplus est quando maior numerus habet
minorem ter, ut ternarius habet unum ter. Ubicumque autem fuerint
dupli vel tripli, necesse est ut sesqualteri vel sesquitertii sint. Verbi
gratia, iiii ad ii duplus est. Inter duo autem et quattuor est ternarius
10 qui sesqualter est binarii; quattuor vero ad III sesquitertia [fol. 98v] est,
et sic in ceteris.

365, 15 in unum id est ad unum.

365, 16 tenuatis resolutis. contrahebat resoluebat.

365, 17 vestem id est corporalem numerum. Numerus enim quamdiu
15 in animo fuerit incorporalis est et ideo vestem non habet. Quando
autem foris egreditur habet vestem, id est corporalem habitum.

365, 18 velamen intelligibilis numerus quia omnia terminantur ibi et
ab ipso extremitates procedunt. abdiderat absconderat.

365, 19 recursantes id est numerando currentes.

20365, 20 vermiculati cometi similes vermium. scaturrigine materia
multiplici.

365, 21 dccxvii numeros Per numerum significavit proprium nomen
Iovis, ΖΙΡϒC, id est Ζ vii, Ι x, Ρ c, ϒ ccc, C cc. Macrobius autem dicit
proprium nomen Iovis est Η ΑΡΧΗ, id est principium, Η viii, Α i, Ρ c,
25 Χ dc, Η viii.

365, 22 subrexit erexit vel salutavit vel levavit vel ostendit.

conplicatis id est compositis.

366, 3 emerserat id est ex fronte eius. clinate extentae vel
conradiatae.

30366, 4 porrecto id est extento. miraculis id est ex primo denario.

366, 7 conspicati ut veniret in adiutorium. idrio germanae, idram
habentem c capita Ercules interfecit. Putabant ergo terrestres dii et
 [[ Print Edition Page No. 155 ]] 
silvani quia haec femina filia Idrae fuerat.

366, 8 aborto id est subito orto. puer ille id est Cupido.

366, 10 usque abacum id est unaqueque ars suum abacum habebat.

366, 12 praeferebat preportabat.

366, 16 super vestrum pro superum.5

366, 17 recenseam recognoscam.

366, 18 ramalibus id est radiis.

366, 20 naturae ipsa est monas.

366, 21 Mercuriale faxit id est facit me venire et depromere artem.

367, 1 studeam id est ut studeam.10

367, 2 qui pro quae.

367, 4 affata id est laudata vel dicta.

365, 5 vibrantem id est apparentem.

367, 8 principia id est omnes forme numerorum principia dicuntur.

367, 7 extantium id est que stant in forma materiae quae eterna15
creditur esse.

367, 8 ante ipsum id est mundum qui putabatur Iovis vel ante ipsum
id est binarium. Nam sunt tria principia: principium a quo monas,
principium per quod, id est principium multiplicationis, duo, principium
numerorum, ternarius.20

367, 9 nec dissimulabo id est non negabo. ex eo id est de eo.

367, 10 retractantibus id est philosophis disputantibus.

367, 12 mensura id est omnes numeros metitur.

367, 13 detrimentorum id est resolutionum. quae dixisset quando
resolvuntur numeri ad monadem pervenitur quae non potest resolvi.25

367, 15 absumpta id est postquam omnes numeri consumuntur, monas
remanet. non ascenditur id est non transitur quia supra [fol. 99r] eam
nihil est, quia finis omnium in ea constat.

367, 17 idealis formativa.

367, 18 intellectualis id est monadis.30


 [[ Print Edition Page No. 156 ]] 

367, 21 exstant id est sol et luna vel exstant, id est elementa quando
per se considerantur singula sunt.

367, 24 cupiat Omnia enim elementa cupiunt ut unum sint vel cupiat
inveniri ab omnibus.

5368, 1 elationis corporalitatis vel corpulentia. proprium id est unum.
detorquet attrahit.

368, 2 ardoris id est amoris quia appetunt virtutem.

368, 6 defluxerit ut aliquid appareat sive sensibiliter sive intellectua-
liter.

10368, 7 insecabilis quia non habet latitudinem.

368, 8 facit id est unum, causa numerorum. dias causa procreationis.

quod id est quia.

368, 11 Iuno id est dias. coniunx id est monadis sicut Iuno Iovis.

368, 12 precedentis id est unitatis.

15368, 13 adversa dicuntur quae ab unitate vel divinitate recedunt quia
avertuntur a veritate.

368, 14 ab adhaerente id est ab unitate.

368, 17 media utraeque partes quae sunt dimidiae.

368, 18 auspicatur incipit. opinabilis id est cogitativa quia corporatio
20 opinabilis dicitur. Quidam enim putant se videre corpus, quorum opinio
falsa est.

368, 19 motus id est unitatis.

368, 21 numerus id est bis duo.

368, 23 prior id est primus numerus est omnium numerorum.

25368, 24 centrum id est unum medium.

369, 1 denique Fata id est Cloto Lacesis Atropos.

369, 2 germanitas tres Gratiae filiae Iunonis et Iovis. celoque
mediam terram dimisit quia nullus potest ab initio ad finem pervenire
nisi per medium, ergo Lucina dicitur in caelo, Diana in terris, Proserpina
30 in inferno.


 [[ Print Edition Page No. 157 ]] 

369, 4 senarium quia senarius suis partibus implectitur ideo perfectus
est. novenariumque quia primus quadratus est imparium, et quia ibi
finitur tota musica, id est in epogdoo.

369, 5 auspicio id est augurio.

369, 6 armonia dicitur adunatio vocum. diapason ex omnibus dicitur5
quia ex diatessaron et diapente componitur.

369, 7 emiolion id est sesqualtera. diatessaron id est sesquitertia.

369, 8 alternat id est movet. tribus temporibus: praeteritis prae-
sentibus et futuris. divinatio id est prophetia.

369, 9 idem id est ternarius.10

369, 10 diadem materiae quia materia creatrix et coaeterna deo crede-
batur sed formata a deo et diadi propter divisionem tribuitur. idealibus
perfectis formis quia initium et medium et finem habet.

369, 11 consequenter convenienter.

369, 12 tricario id est ternario vel triformiter.15

369, 13 soliditatis quia sic nascitur quasi cubus semel duo bis.

perfectio quia primus quadratus est.

369, 14 ex longitudine id est extremitatibus collectis medium dimisit,
id est latitudinem. Nam omne corpus solidum iiii habet, id est longi-
tudinem latitudinem altitudinem et se ipsum, quia aliud est cogitare20
tria illa incorporalia, et aliud est corpus considerare.

369, 15 implicitis id est complicatis.

369, 16 integratur perficitur.

369, 17 ecatontas id est c.

369, 22 frontesque caeli id est oriens occidens aquilo meridies.25

principia id est elementa que sunt principia omnium corporum.

369, 23 quattuor aetates id est infantia pueritia adulescentia iuventus.
Hic status est incrementi ultra enim non crescit homo nec ingenio nec
statura corporis.

quatuor vitia id est quae sunt contraria iiii virtutibus.30

369, 24 ipsi Cyllenio id est pro fortitudine datur; [fol. 99v] ipse enim
semper luctatur cum sole.


 [[ Print Edition Page No. 158 ]] 

370, 2 quintus id est iiii elementa cum quinta forma.

370, 5 apocatastaticus singularis vel reversibilis sive cum suo genere,
id est cum quinario.

370, 10 zonae Sicut enim in celo sunt quinque circuli, sic etiam sunt in
5 terra illis qui habitant in aequinoctiali circulo quia a caelo omne eodem
modo oritur eis et ideo decem regiones habent.

370, 15 analogicum id est rationabilem.

370, 19 magnitudo id est quantitas. color superficies quae tantum
videtur.

10370, 20 figura quam formam habeat. intervallum spacium corporis.
status et motus Omnis creatura in his duobus constat, aut enim in
statu sunt aut in motu.

370, 21 priorsum id est ante circuli sive circuli mundi sive etiam imus
cuiusque ambitus his sex movetur.

15371, 6 quadrati Nam omnis cubus quadratus est et sex superficies habet
et viii angulos et xii latera.

totius armoniae id est diapason, nam sex toni sunt integri in armonia
caelesti, id est unus a terra ad lunam, alter a luna ad Venerem, tertius
a Venere ad solem. Item supra solem unus a sole ad Martem, alius a
20 Marte ad Saturnum, tertius a Saturno ad speram caelestam. Nam quod
hic dicit quinque toni et duo emitonia secundum aliorum sensum dicitur,
nam re vera septem toni sunt sed non sunt nisi sex integri, nam a Venere
usque ad solem tria emitonia sunt, similiter a Saturno ad speram cae-
lestem tria emitonia.

25371, 8 collatus multiplicatus.

371, 11 arthmeticus dicitur novenarius quia arithmeticam medietatem
habet ut dicit eodem enim numero et reliqua.

371, 14 octo musica ratione quia musicam medietatem habet.

372, 2 media sicut enim lxxii nascuntur ex multiplicatione extremorum
30 sic etiam ex multiplicatione mediorum nascuntur et hoc eodem modo
sit in maioribus per multiplicationem lxx duorum ut sequitur.

372, 17 pervirgo id est valde virgo.

373, 5 ΜΗΝΟΕΙΔΗΝ id est primam.


 [[ Print Edition Page No. 159 ]] 

373, 6 ΔΙΑΤΟΜΟΝ id est dimidia sectio, id est octavam.

373, 7 ΑΜΦΙΚϒΡΤΟΣ maior dimidio.

373, 8 ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ id est plenilunium. Σελήνη dicitur luna a lapide[[3]]
qui sic vocatur in quo forma semper lune crescit et decrescit. Quidam
dicunt paschalem lunam tantum ibi crescere et decrescere lumine, id est5
circulus solis, nam circulus solis in xxviii annis constat sicut circulus
lunae in xviiii. Verbi gratia, ut talis feria et talis dies mensis et talis
annus bis Sextilis sit, ut hodie est, simul revertatur xxviii annorum
spatium expectandum est, et iterum si bis Sextilis hoc anno fuerit in
die dominica, non erit iterum in die dominica usque dum xxviii anni sint10
peracti.

374, 9 lienem splenem.

374, 11 caput tenus imum collum pro uno accipe membro.

374, 12 totidem stellae de Septemtrione dicit qui et Arcturus maior
dicitur.15

374, 14 Vulcano dicatus quia ignis primus est in ordine elementorum.

375, 8 Cybebe vel Cybele quasi †sidos bivos† id est gloriae firmitas.

375, 12 Mars a morte dictus, quae mors finis est omnium.[[18]]

375, 16 sonus id est tonus.

376, 2 auxilium quia sic est finis primi versus in decade ut a decade20
incipiant alii versus.

[fol. 100r] 376, 4 daturque Iano quia sicut Ianus bifrons est, sic etiam
decas dicitur bifrons quia initium est secundi versus dum sit finis primi.

375, 5 apocatastaticus id est singularis ut sicut quinque apocata-
staticus dicitur ita decas, sed non est ita.25

376, 18 uno ordine Nullum enim membrum habent quia non dividuntur
in membra sed in singulares unitates atque ideo primi vocantur quia non
habent nisi unam divisionem monadis et non dicitur inter eos quota
pars, id est ut quot partes habeat iste numerus, tot alius.


 [[ Print Edition Page No. 160 ]] 

377, 5 pentas primus quia nullam divisionem habet praeter monadem.

exas id est senarius bis nascitur, id est aut ex tribus bis aut ex binis
ter, et ideo dicitur a paribus impar et ab imparibus par.

377, 6 perfectus non solum quia bis nascitur sed etiam suis partibus[[4]]
5 impletur.

378, 12 primam ipsam monadem ac si dixisset: Ternarius qui impar
progressus est additus ad monadem facit iiii, primum quadratum, cui
si assoties quinque, fecisti novem, secundum quadratum, cui si assoties
septem, fecisti xvi, tertium quadratum, cui si addas novem, fecisti xxv,[[9]]
10 quartum quadratum, et eodem modo in ceteris.

379, 8 ΠΕΡΙΣΣΑΚΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟϒΣ id est impares ex imparibus et dici
possunt ceteri, id est non solum ipse numerus par est sed etiam sua
membra paria sunt vel sue partes pares sunt, ut octonarius non solum
par est sed etiam partes eius pares sunt, uti vi par est et duo par est.

15379, 12 ΑΡΤΙΑΚΙΣ ΑΡΤΙΟϒΣ id est pares ex paribus.

379, 13 ΠΕΡΙΣΣΑΚΙΣ ΑΡΤΙΟϒΣ pares ex imparibus. ΑΡΤΙΑΚΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟϒΣ
impares ex paribus.

380, 3 ΠΕΡΙΣΣΑΚΙΣ ΑΡΤΙΟΝ id est pares ex imparibus.

380, 6 ΑΡΤΙΑΚΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΝ ex paribus et impares.

20380, 7 increscendi id est crescendi. Aliud est enim utrum ex bis ternis
an ex ter binis nascantur vi, ideo diversas rationes habent.

380, 10 citra ac si dixisset: Infra singularitatem, id est cadunt in im-
parem numerum antequam perveniant ad singularitatem, ut duodenarius
in vi et vi pares; vi autem statim cadunt in impares ut iii et iii.

25380, 16 scavet ascendet.

381, 3 excipiunt id est accipiunt numeros.

381, 9 quia nullus numerus non potest sed potest.

382, 13 estimatio est id est indicatio quia de singulis numeris dixit
huc usque; nunc autem incipit de duobus dicere.

30382, 22 in aliquos solidos Solidos numeros appellat membra quae
excedunt singularitatem. Nam illi numeri in quibus sola singularitas
 [[ Print Edition Page No. 161 ]] 
pars est non dividuntur in solidos sed in partes.

383, 8 ΤΕΛΕΙΟϒΣ perfectus.

383, 9 ϒΠΕΡΤΕΛΕΙΟϒΣ superperfectus. ϒΠΟΤΕΛΕΙΟϒΣ subperfectus.

383, 18 in vitio quia quicquid plus est aut minus vitium est.

384, 3 perfectio id est perfectione.5

384, 7 quam minus sed minus. quo id est eo.

384, 13 in ratione mensurarum, id est Geometria. tantum de norma
existimant ac si dixisset: Planum numerum dicunt Greci esse ex duobus
numeris qui efficiunt quadrangulum et prout fuerint latera illius quad-
ranguli, sic erunt duo numeri ex quibus nascitur quadrangulus. Verbi10
gratia, duodenarius in lateribus habet tria et quatuor ac per hoc haec
plana figura nascitur ex quater ternis vel ter quaternis sic in caeteris.

384, 16 rectum angulum id est vel cum due linee, iunctis ex una parte
capitibus, angulum fatiunt rectum et tamen figuram non faciunt quia
non concludunt aliquid sed similitudinem norme.15

385, 3 supra deinde iiii id est ter, nam si superficies in duodenario
numero est et duodenarius nascitur ex ter quaternis [fol. 100v] vel quater
ternis, sic altitudo nascitur et habebit xxiiii.

385, 14 ΕΤΕΡΟΜΗΚΕΙΣ parte altera longiores.

386, 4 tessera quadratura quae est perfectior ceteris quadrangulis,20
longa latera habentibus.

386, 5 simplicem ordinem id est lineam.

387, 5 manifestum erit ac si dixisset: Apparebit in sequentibus quia
ratio est inter ii et iii et cc et ccc, et manifestum erit quae est ratio
inter iii et quatuor et vi et octo.25

387, 7 maior numerus aut multiplicatione procedit sic distinguendum
est.

387, 16 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΟϒΣ multiplicatos.

387, 17 ϒΠΟΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΟϒΣ replicatos.

387, 18 ΕΠΙΜΟΡΙΟϒΣ membrum membrisve antecedentes.30


 [[ Print Edition Page No. 162 ]] 

388, 1 ϒΠΕΠΙΜΕΡΕΙΣ membrum membrisve inferioris.

388, 4 ΙΣΟΤΗΤΑ equalitas.

389, 6 et horum iii id est quartas partes.

391, 18 similem putat ac si dixisset: Si aliquis numerus minorem
5 numerum superat in toto et dimidio, non putat ibi esse rationem partium
sed rationem membrorum.

391, 20 par est id est si numerus habet duas dimidias partes alterius
numeri et nec plus nec minus habet, necesse est ut par sit inter duos
fines, id est inter duos numeros.

10394, 10 vel sub duplo quam duo ad unum, ac si dixisset: Minus est
quando dico i ad ii quam quando dico ii ad i, et sic in ceteris.

394, 13 eas id est rationes.

394, 15 ut vas super suum fundum ac si dixisset: Sic numeri crescunt a[[13]]
minimis quasi omnes vasculi alicuius surgentis a fundo, in quantum enim
15 vasculum elevatur a fundo, in tantum latius aliquando fit, sic numeri a
minimis crescentes ad ampliora et ad ampliora surgunt.

394, 16 idemque etiam ac si dixisset: Eadem similitudo est in ratione
membrorum a minimis enim finibus incipiunt.

395, 4 nulla alia conditio est Ordo verborum: Nulla est alia condicio
20 sicuti ipsa ratio de emiolia quae incipit a tertia parte ac si dixisset:
Nulla conditio, id est nulla natura in ratione membrorum, est sicuti
natura emiolii, id est sesqualteri qui incipit a ternario numero. Nam
ipse est tertia pars numerorum ab uno et ibi est prima sesqualteritas.
Inter tria enim et duo primus sesqualter est. Nullum alium sesqualterum
25 huic invenies similem, nam hic solus sesqualter in sola unitate invenitur.
Alii autem sesqualteri non in unitate sed in pluribus fiunt, ergo binarius
concordat cum inparibus quia nullam aliam mensuram habet nisi singu-
laritatem. In hoc autem discordat a paribus, concordat iterum paribus
qui in duo membra aequalia dividitur et in hoc discordat ab imparibus.

30395, 16 ut igitur duobus duo In hoc loco ostendit quomodo sesqual-
teritas nascitur ex multiplicitate, nam ex duplo nascitur sesqualter, sicut
ille numerus qui bis in duplo habetur eidem duplo adiciatur et sic ses-
qualter nascetur. Verbi gratia, quattuor bis habet duo, qui duo si
addantur quaternario fiunt vi, qui senarius ad iiii sesqualter est; item
 [[ Print Edition Page No. 163 ]] 
senarius bis habet ternarium, qui ternarius si addatur senario fit viiii,
qui sesqualter est senarii et sic in caeteris, id est in triplis et quadruplis
et in reliquis, si ille numerus qui ter habet in maiori vel quater addatur
maiori efficitur sesquitertia vel sesquiquarta. Verbi gratia, duo ter
sunt in senario, qui duo si addantur senario fiunt viii, qui sesquitertius5
est senario.

395, 21 sine iudicis id est sine ratione iudicii ac si dixisset: Si sunt
numeri qui nec ratione multiplicationis habent nec rationem membrorum
partium, quesitum est ab arithmeticis [fol. 101r] quomodo fiunt inter se.

396, 2 ultimam ac si dixisset: Prima est ratio multiplicationis, secunda10
est ratio membrorum, ultima ratio partium.

396, 3 gemina ratione id est prima ratio in multiplicatione, secunda in
ratione membrorum et partium.

396, 6 animadversiones differentie.

396, 11 interit perit parium numerorum multitudo, ac si dixisset:15
Si pares numeri paria loca teneant, quod ex illis nascitur par est, si
imparia loca habeant pares, quod inde fit similiter par est.

397, 3 imparium multitudo id est si impares imparia loca tenuerint,
impares inde nascuntur.

397, 5 eadem de causa ac si dixisset: Si imparia sunt loca, sic etiam20
impares fiunt numeri.

398, 3 supersit ac si dixisset: Ille numerus qui demitur a pari, si par sit,
supersit, id est restat alius par, si impar demitur, impar restat ex con-
trario in impari numero. Nam si par tollatur, impar restat, si impar, par.

398, 16 recidere resolui.25

399, 18 praeter hos id est pares ac si dixisset: Non solum pares fiunt
per se conpositi sed etiam impares qui fiunt ex multiplicatione imparium
per impares, sive enim impares per alios impares multiplicentur sive se
ipsos multiplicent per se conpositi fiunt illi numeri qui inde nascuntur.

400, 8 quia non nulli ac si dixisset: Multi impares sunt qui abent30
aliam mensuram praeter singularitatem ut praediximus. Sunt autem
alii impares qui non solum non habent aliam mensuram supra praeter
singularitatem sed nec communem nec propriam mensuram habent ut
iii, v, vii, et reliqua.


 [[ Print Edition Page No. 164 ]] 

communem mensuram id est singularitatem.

400, 17 in eadem sorte id est in ipsa ratione est binarius, sicut enim
impares solam singularitatem habent in mensura, sic binarius et sicut
illi nec per se compositi sunt nec inter se, sic binarius in nulla mensura
5 concordat cum imparibus qui per se incompositi sunt. Par tamen dicitur
ut praediximus.

401, 16 diversa id est iura.

402, 20 aliqua sotietas superest ac si dixisset: Quamvis duodenarius
a paritate recedit et dicitur par in aliqua tamen ratione iungitur impari
10 quia ab eo originem duxit, ut novenarius ternio enim eos dividit.

406, 17 sub eadem ratione id est sub ratione sesquitertia ut viiii, xii,
xvi; hi inter se sesquitertii sunt.

407, 1 nec ulli tres minores ac si dixisset: Duos sesquitertios minores
non invenies quam iii et iiii.

15407, 2 confundantur iungantur. Duo et iiii inter se incompositi
sunt quia iiii in membra dividitur, duo autem in singularitatem, sic ii
et vi inter se incompositi sunt; inter se vero compositi sunt iiii et viii
quia in membra dividuntur, id est in bis ii et bis iiii.

408, 2 ducenti et c cc sic sunt quasi duo monades et c et quasi monas,
20 ideo non habent rationem membrorum. Habent autem rationem
partium quia superant ducenti c uno dimidio et xcviiii partibus, ergo
unitas intelligitur in uno medio et alia unitas intelligitur in centesima
quae superatur xcviiii partibus.

408, 11 in aliquo per se incomposito ac si dixisset: Omnes pares numeri
25 qui ex paribus fiunt per se compositi sunt et numquam in inparem
numerum resolvuntur sicut octonarius in iiii et iiii, et iiii in duo et duo.
Omnes vero impares qui per se compositi sunt resolvuntur in numeros
per se incompositos ut novenarius in tria ter et quindenarius in quinque
ter. Sic pares qui ex imparibus fiunt ut senarius in tria et tria resolvitur
30 atque ideo dixit in maioribus numeris et reliqua.


 [[ Print Edition Page No. 165 ]] 

[fol. 101v] INCIPIUNT HAEC PAUCA IN ASTROLOGIA MARTIANI

Haec ars vocatur Astrologia sive Astronomia. Astrologia dicitur
ratio astrorum, quae ratio naturaliter est, id est que signa oriuntur vel
occidunt. Astronomia vero dicitur astrorum lex, id est quando cogi- [[4]]
tantur que signa recte oriuntur vel quae oblique, et haec non est5
secundum naturam; obliquitas enim signiferi non secundum naturam est
sed secundum positionem terrae. Illi enim qui in medio mundo sunt
illis non est signifer obliquus, nobis qui extra signiferum habitamus
obliquus est quia a latere eum videmus in austro.

422, 4 concinentium id est parium. repugnantium id est imparium10
sed melius concinentium compositorum inter se numerorum; repugnan-
tium vero inter se incompositorum.

422, 5 anfractus id est obliquos ductus.

422, 6 non casu id est non eventu sed re vera, vel non cassum id est non
inutiliter vel superflue recognoscunt dii parentem, id est matrem, illorum15
esse Arithmeticam.

422, 9 Timei sui Timeus dicitur quidam homo cui scripsit Plato librum
qui vocatur Timeus.

422, 10 discriminans depingens.

422, 11 conspicabunda similis conspicanti.20

422, 12 super id est de.

422, 13 ex ipsa id est eruditione, vel talis est sensus, associans nutum id
est consensum admirantis id est Iovis, ex ipsa, id est de tali causa, ac si
dixisset: Assotiavit consensum Iovis, id est quid Iovis consentiret de
tali eruditione.25

423, 1 alumnae nutriciae.

423, 2 granditate id est amplitudine.

423, 3 proferae id est Arithmeticae proferentis suam artem.

423, 5 Silenus ideo describitur ebrius quia poetae amentes vocantur
propter fabulas. ut id est quia. Euan id est Bacchum ab eo quod est30
euhans.


 [[ Print Edition Page No. 166 ]] 

423, 6 vietus decrepitus, id est quasi vie iectus.

423, 7 doctae vocis, id est Arithmeticae.

423, 8 intentione ac si dixisset: Nolunt poetae veritatem sicut Silenus
compressus fuit.

5423, 9 prolectatus id est provocatus.

423, 10 proluerat madefecerat.

423, 11 glandum id est magnum. Stertenuraniae quia in ἐν οὐρανῷ,[[7]]
id est caelo, id est palato oris, sternutacio fit, ideo Stertenurania dicitur.

423, 12 rapiduli veloces.

10423, 16 excussus id est suscitatus.

423, 17 bernaculae Berna ut Cassiodorus dicit nomen est compositum[[11]]
trium generum: b ab eo quod est bonus, er ab eo quod est hereditarius,
na ab eo quod est natus. Berna ergo dicitur quis vir vel quae mulier
vel quod mancipium in bonis hereditariis nascitur.

15424, 1 conisos id est conantes.

424, 3 libentiam voluptatem.

424, 4 procax id est loquax.

424, 5 assultibus derisionibus.

424, 7 affixerat id est levaverat cum baculo.

20424, 6 depile calvitium.

424, 9 permissum id est dimissum vel concessum.

424, 10 tunc vix senex reclusis Trimetrum iambicum catalecticum,
id est syllabam habens in fine.

424, 19 dum pro tum.

25424, 20 vocante id est provocante uxore sua Lide.

425, 1 silicernium id est senectutem. Silicernium enim dicitur quasi
silicem cernens, id est sepulturam. In nullo enim lapide tam cito caro
consumitur sicut in silice atque ideo ut multi putant eadem vocantur
 [[ Print Edition Page No. 167 ]] 
sarcofagus. Σάρξ enim dicitur caro, ϕαγεɩ̑ν comedere.[[1]]

nutans id est movens.

425, 2 celere id est celeriter.

425, 18 Taren ac si dixisset: Sic fuit Silenus portatus sicut fuerat Tares
quem [En]tellus in Sicilia superaverat. hiatimembris enim portatus5
est, id est discoopertus membris et supinus et complicatus [fol. 102r]
manibus satyri. Per utres ideo dicit utribus taren reportat vel sic
portatus est sicuti utres portantur in dorso.

425, 23 adiectione id est te ipsum addens.

426, 1 non dispensas id est non cogitas.10

426, 2 censura sub numero. assimulare id est alludere.

426, 3 cerritulum vel adverbium est et turpiter significat, vel cerri-
tulum garrientem id est inhonestum et stultum. ad quo subaudis
venisti, ac si dixisset: Quo tempore desiliunt Cupido et Satyrus, illo
tempore venisti.15

426, 5 desiliunt exsultant. nempe subaudis venisti, ac si dixisset:
Nonne venisti? cum virgo Sidereae id est Astrologiae.

426, 7 ΑΠΑΓΕ quiesce. sis id est vivas pro eo quod est sies.

426, 8 leges dicas, λέγω Grecum verbum est et interpretatur dico.[[19]]
Talis est ergo sensus: Quiesce Martiane si iuvas haec dicere nec dicas20
umquam post, id est tempus.

nugalis ausus id est viles et leves audacitates.

me nega nega imperativus est ac si dixisset: Negate me vidisse
ut te monerem.

426, 9 et obnuberis id est defenderis.25

426, 8 velamine licentis culpae id est quia licet iocari in nuptiis.

426, 9 Prineiae dativus Grecus est. Est enim silvestris nimpha a
prino, id est ilice, dicta. nihilum id est non. gravate ac si dixisset:
Ausculta non gravate sententiae, id est non sententia gravans te.

426, 10 et ni subaudi ausculta. Ni pro nisi. ΟΝΟΣ id est asinus.30
ΛϒΡΑΣ ludis ac si dixisset: Ne turpiter more asini ludas. ΚΑΙ ΚΑΙΡΟΝ
ludentem te. ΓΝΩθΙ id est cognosce ludentem te nisi ludas ut asinus.


 [[ Print Edition Page No. 168 ]] 

426, 12 procacis id est loquacis culpae.

426, 13 involutus id est tardatus et contractus et accusatus Martianus
tam tristibus verberibus et reliqua.

426, 14 illa id est Satyra. stomacho id est ira. senescente id est
5 quiescente.

426, 15 invehebatur irruebat.

426, 16 sedis iter id est signifer per quem omnes planetae currunt.

cursumque polorum de fixis signis dicit quae currunt inter duos
polos, nam poli non mutantur.

10426, 17 sacra sidera de planetis dicit, nam dii sunt et ille solae ali
quando elevantur, aliquando inclinantur, sed unum dixit, id est tollunt,
aliud tacuit; nam nulla elevatio potest fieri nisi inclinatio sit.

426, 18 ubi video id est quando video. pulsu id est motu.

427, 1 laquearia id est cameras caeli.

15427, 2 bis septem id est Septemtriones duos, nam in septemtrionali
circulo circa polum tria sidera notissima volvuntur iuxta, id est Sep-
temtrio maior qui dicitur Elice, Septemtrio minor qui dicitur Cynosura,[[17]]
et Anguis qui inter eos vadit et ambit, nam collo cingit minorem Sep-
emtrionem, cauda vero maiorem.

20427, 3 pastor Ideo dicitur Bootes pastor quia Ἀρκτοϕύλαξ vocatur a
Grecis, id est custos aquilonis. Aquilonalis enim circulus in illo finitur
et solstitialis incipit.

427, 6 Phoebeos cursus id est solares cursus, id est quantum currit
et quomodo currit et quot circulos facit. Nam unam partem currit in
25 xxiiii horis, id est quingenta vel d octo stadia in terra. Currit vero
contra firmamentum cotidie, nam re vera ortus illius est ubi nobis
occidit et occasus illius est ubi nobis oritur, quia contra mundum naturali
cursu currit. c vero lxxx [fol. 102v] circulos habet, id est dimidia pars
trecentarum lx partium. Nam due partes signiferi unum circulum
30 faciunt. Verbi gratia, quarta pars Arietis in aequinoctio vernali oritur
in eodem loco ubi quarta pars Librae oritur in aequinoctio autumnali
post sex menses.


 [[ Print Edition Page No. 169 ]] 

rapidos quia celerius currit sol quam Saturnus. Saturnus enim[[1]]
in xxx annis peragit suum cursum quem sol in uno anno facit. Celerius
autem dixit propter spatium quia in minori spatio currit sol quam
Saturnus, atque ideo celerius videtur currere.

427, 7 variae lunae quia in unaquaque die variatur forma lunae sive5
crescendo sive decrescendo.

427, 8 nectunt de absidibus planetarum dicat, id est ubi iungitur
circulus unius planete alteri circulo alterius planetae.

427, 9 orbita de signifero dicit qui nobis videtur obliquus esse.

427, 10 praestes id est praefers.10

427, 15 ne id est nonne. sityre id est me fecisti ut sitiam poemata
quae in Meseoco gurgite componuntur; Mesius enim dicitur fons poe-
tarum qui etiam et Pegasus vocatur.

fulgores id est radios astrologicos.

427, 16 deorum id est siderum.15

427, 18 deridebas id est valde deridebas. vatum id est legendo superba
carmina deridebas. dicabulis Dico, inde dicax, inde dicabulum, parva
dictio.

cavillantibus fallentibus. saleque facundia parva.

428, 1 inter limphatica inter fluctuantia carmina ac si dixisset: Non20
minus irasceris nunc quam fuisti primo irata contra versutiam poetarum.

fervebas id est paulo ante.

428, 2 cerebrosa id est irata vel furibunda. censorio id est numeroso.

428, 3 superciliosior id est asperior. demoveam id est promoveam.

428, 6 resipisce cognoscite. tragicum id est tragice. corrugaris25
exasperaris.

428, 7 ride, si sapis Versus iste Peligni est, id est cuiusdam Greci
iuvenis.

428, 6 nisi aspera es sicuti tragici id est hirci qui semper asperi sunt,
ride.30


 [[ Print Edition Page No. 170 ]] 

428, 8 alternana id est alterna.

428, 12 aggestio collectio.

428, 13 sensim tractim. illabitur descendit.

428, 15 fextalis id est dii quia matematici ficta quedam ex sideribus
5 cognoscunt. quorum id est fatalium.

428, 17 extimi extremi.

428, 19 et si quos de infernalibus dicit.

428, 20 operiunt id est occultant. Astraean Teminque Uraniem id
est celestem Musam. Libissa id est in Africa nata, quia inventores
10 astrologiae fuerunt ibi.

428, 23 oculea oculosa.

429, 1 vibrantes id est radio lucentes. ialinis id est vitreis.

429, 2 crispantur densantur frequenti motu.

429, 3 cubitalem radium unde indicat sidera.

15429, 4 divum planetarum.

429, 6 diversis coloribus diversis stellis.

429, 7 arridentibus letantibus.

429, 11 contuita id est dum contemplor meam rationem.

429, 13 probitatis id est laudis verecundie. ipsis id est diis celestibus.

20429, 16 vulgarer per matematicos qui multa fingunt et per quos
accusor.

429, 19 consternationis id est stragis. excursum transitum.

429, 20 intercapedine id est spatio.

429, 21 terrestres illecebre propter matematicos dicit. iactantes
25 id est superba quod iactant se.

crinitorum id est philosophorum. Scopas id est speculationes
philosophicas, inde dicitur oroscopus, speculator horarum aut eciam
sicut Scopas, sic iactabant crines.

429, 22 palliolos subauditur per non tegenda.

30430, 7 alumnantis nutrientis me.


 [[ Print Edition Page No. 171 ]] 

430, 9 discludere occultare. sollertia studium.

430, 10 recensebitis [fol. 103r] numerabitis. meacula id est que mea
sunt propria.

430, 13 globatus id est circumscriptus ex tribus elementis. Nam a
terra non conglobatur quia non movetur, caetera autem moventur, sed5
universitas sine motu non potest esse. Ergo terra causa est circuitus,
nam nullus circuitus, id est motus, potest esse sine statu et etiam super-
ficies ipsius terrae que est pars universitatis conglobata est, non solum
quia rotunda sed etiam quia movetur pro qualitatibus temporum. In
hoc ergo loco quartam sui partem determinat, id est terra, quia ipsa in10
statu constituta est, caeteris partibus aeterno motu volubilibus.

430, 14 circulari ratione Secundum astrologos hoc dico, non secun-
dum fisicos; ϕύω nascor, inde ϕύσις natura.

430, 17 teneritudinem lenitatem. coactibus conglobationibus.

430, 18 intercapedines dicit circulorum distantias; non dicit autem15
circulorum quasi ambitum trium elementorum, sed ipsorum elementorum
distantias et diversitates in semet ipsis negat esse. In omnibus enim
suis partibus nulla diversitas est quantum ad unumquodque elementum
pertinet. Aqua sibi ubique similis est et non discernuntur partes eius
ab aliis suis partibus sed ubique volubilis est et liquida; similiter aer20
liquidae nature est et simillimae et nulla diversitas in eo invenitur.
Nam quod nubes et ventorum spiritus in eo videntur ex terrenis humori-
bus et vaporibus nascuntur, ipse autem in quantum in sua proprietate
naturae liquidus ubique est et nullis diversitatibus discernitur. Quid
dicam de superioribus mundi partibus quae tantae similitudinis sibimet25
sunt ut nulla pars possit discerni ab altera? In hoc ergo discernuntur
astrologi et fisici; fisici dicunt tria elementa quae ambiunt et liquidae
naturae esse sine ullis circulorum diversitatibus et sine diversitate
partium. Astrologi autem circulos conantur astruere et partes liquidae
naturae a semet ipsis discernere et differentias quas intercapedines30
vocant et vias ductas diversitates qualitatum circulos fingunt, ideo
dicunt circulos in caelo esse. Dicunt enim mediam partem mundi
inhabitabilem prae nimio calore; dicunt extremas caeli partes frigidas et
inhabitabiles prae nimio frigore. Fingunt etiam duos circulos inter
frigiditatem et caliditatem habitabiles. Hec omnia negant fisici quoniam35
diversitatem qualitatum, caloris frigoris temperantiae, circa terram esse
dicunt. In superioribus autem partibus nec calor nec frigus nec tem-
 [[ Print Edition Page No. 172 ]] 
perantia sed similis per omnia natura, nam et ipse sol in ea parte in qua
est nihil urit et expers totius caloris est; radii autem ipsius quando
descendunt ad inferas mundi partes ubi corpulentiam naturae invenire
possunt, ibi incendunt et operantur et calorem et flammas gignunt.
5 Nam ideo nubes elongantur a terra quia repercussio radiorum non
permittit eas descendere, ex hoc ergo apparet quia calidior est inferior
quam superior.

430, 19 adhaerentes hoc est ut unumquodque elementum in se ipso
adhaeret sibimet sine [fol. 103v] discretione partium.

10430, 20 orbibus id est speris.

431, 2 quinto quodam loco Quattuor sunt mundi loca secundum
numerum elementorum, sed quinque describuntur propter divisionem
aeris in duo spatia, hoc est in illud quod adpropinquat aque et telluri et
in superiorem partem que etheri appropinquat quae pars vocatur ignis.
15 Ergo sic est ordo: terra aqua aer, qui dividitur in duas partes, ut diximus,
et in quinto loco est ignis.

431, 8 anastros sursum stellatus, vel super sidera interpraetatur.

431, 10 aetherium tractum quod subtilius fuit describit.

431, 11 licet id est intelligatur aerius et aquaticus.

20431, 14 in ferine id est in spera. Ferenia enim dicitur caelestis spera.

431, 15 et circote propter rotunditatem, id est circulus.

431, 16 robori spissitudine. mundanae caelestis nature. apponam
distribuam.

431, 17 sustinere ac si dixisset: Quidam a circulis mundi contineri
25 terram putabant.

432, 2 cavernis foraminibus.

432, 6 ideali intellectuali specie.

432, 4 edissertandi docendi.

432, 5 perhibebo nominabo.

30432, 10 pro condicione pro origine vel pro natura.

432, 12 Romanorum de Cicerone dicit qui de signis disputavit.


 [[ Print Edition Page No. 173 ]] 

432, 13 considendo Ideo hoc dicit quia quicumque aspexerit sidera
circa illum considunt, id est quedam supra caput quaedam aut ante et
retro detrorsum sinistrorsum videntur usque dum propinquus visus
noster appropinquat terris.

ab Astreo id est inventore, sive ἄστρον Grece, Latine stella.5

432, 14 commentis figmentis.

432, 16 paralleli aequistantes vel sibi invicem similes.

432, 19 a centro id est a polo. in circumferentias id est in extremi-
tates circuli undique.

432, 22 Ὁρίξω finio, inde ὁρίξων finitor.10

433, 12 altiore ac si dixisset: Septemtrionalis circulus nobis super
terram est et in superiore sua parte contigit orizontem naturalem.
Naturalis autem orizon est quem vident qui in aequinoctio habitant.
Similiter australis circulus nobis sub terra est et in superiori sui parte
contigit orizontem in australi parte.15

433, 16 coluros coluri inperfecti eo quod in australi parte per que
sidera currunt nescimus.

433, 23 unde ortus ac si dixisset: Unde ortus fuit secundum illos qui
inchoaverunt a cardine.

433, 24 decursantes deducentes inter se, ac si dixisset: Coluri bis20
invicem iunguntur et aequales angulos faciunt, id est in septemtrionali
polo et in australi; quater enim parallelos tangunt et angulos aequales
faciunt.

434, 4 secundo bis. Signifer dicitur eo quod fert signa xii, vel signifer
dicitur eo quod planetas fert, quod est melius.25

434, 13 aut findit aut finditur, ac si dixisset: In subtilissima natura
non potest esse differentia utrum circulus findit alium circulum an
finditur ab alio.

434, 14 qui soli lunaeque Notandum est in hoc loco cur dixit soli, nam
sol latitudinem signiferi non mensurat sed luna. Duas enim medias30
partes solum modo latitudinis signiferi sol lustrat nec eas aequaliter sed
more draconis currit inter illas duas medias, id est flexuoso cursu. Luna
autem duodecim eius partes lustrat; Venus autem [fol. 104r] excedit in
 [[ Print Edition Page No. 174 ]] 
duabus partibus; igitur mensura signiferi lunae tribuitur quae est in xii
partibus more geometrico. Geometres si circulum fecerit primo punctum
in medio ponit inde aliunde lineam ducit.

435, 9 periferian id est circumferentiam et est una pars.

5435, 12 lineam duxi Quando ducitur axis vel linea a polo ad polum,
pars mundi vocatur, quando vero ab hisdem polis linea ducitur quae
singulos circulos mensurat, circulorum pars vocatur. Prima linea
ducitur a polo usque ad extremitatem septemtrionalis circuli, secunda
ducitur ab eodem polo usque ad terminos solstitialis circuli, tertia ducitur
10 ab eodem polo usque ad terminos aequinoctialis circuli. Similiter
ab alia parte, id est a polo austrino, ducitur linea usque ad terminos
australis circuli, secunda usque ad terminos brumalis circuli, tertia
iterum usque ad aequinoctialem finem.

435, 16 ΕΝΓΟΝΑΣΙ ipse est Ercules qui in genubus; γόνυ Grece, Latine
15 genu.

435, 19 lineari id est spatium inter circulos quod Grece διάστημα[[16]]
dicitur, interstitium a Latinis vocatur.

435, 22 potiore septemtrionalis.

436, 1 ad Ofiuchi id est serpentarii qui tenet ὄϕιν, id est serpentem;
20 ϕωνέω loquor, inde ὄϕις serpens dicitur eo quod locutus fuit cum Eva;
secundum vero paganos cum Ope, uxore Saturni.

436, 2 Equi Pegasi. Andromedae reginae Persei, regis Asiae.

436, 4 Eniochi id est aurigae, ἡνίοχος Grece, Latine currus dicitur.[[23]]

436, 7 bis emensus propter duo aequinoctia. Nam aequinoctialis
25 circulus bis potest metiri, id est a polo austrino ad unum aequinoctium
et a polo septemtrionali ad aliud aequinoctium, vel ideo bis dixit quia
septemtrionali polo bis metiri potest, id est linea ducta a polo ad octavam
partem Arietis, item alia ducta ad octavam partem Librae; similiter ab
australi polo intelligendum est.

30436, 9 cluit vel cludit perficit.

436, 10 ad reductum id est flexum.

436, 12 editas id est altas. Idri id est serpentis quem Ercules inter-
fecit. Crateram id est urnam, nam urna et Corvus in dorso Idrae sunt.


 [[ Print Edition Page No. 175 ]] 

436, 13 lucidas stellas que sunt in Cratera.

436, 21 Argo navis dicitur a factore.

436, 22 Centauri dicuntur homines mixti cum forma tauri.

437, 1 Poterat inpersonale est.

437, 12 Deltotos genitivus est. Deltoton enim dicitur triangulus et5
Egyptus.

437, 16 Arctofilacos genitivus est. Arctofilax dicitur custos aquilonis.
Bootis Stellam id est clarissimam.

437, 19 panteram bestiam.

437, 24 tropicus id est conversibilis. Ibi sunt duo solstitia in quibus10
convertitur sol in auctum diei vel noctis.

438, 22 oculis quia colore discernitur.

438, 23 ultra regulam id est certam, ac si dixisset: Nullam certam
regulam habet lacteus circulus in latitudine; per vices enim stringitur,
per vices dilatatur, ideo dixit deficiens, id est stringens.15

439, 2 compensatur extenditur vel mensuratur.

439, 3 surgentis id est orientis. demeantis id est occidentis.

439, 8 quem spatia octo resecavi ac si dixisset: A polo usque ad
extremitatem septemtrionalis circuli lineam duxi quam mente resecavi.

439, 10 inter viii et vi sesquitertia proportio est et ideo inter septem- 20
trionalem et solstitialem sesquitertia proportio est quia in tertia parte
[fol. 104v] septemtrionalis circuli superat solstitialis circulus, sicut aequi-
noctialis superat solstitialem in dimidia parte sui, et sicut ab aequinoctiali
usque ad polum septemtrionalem, sic ab aequinoctiali ad polum
austrinum.25

439, 14 minor est ac si dixisset: Maior est sesquitertia proportio in
denominatione quam sesqualtera, nam ternarius maior est quam
binarius; in quantitate vero discrepant, nam minor quantitas est in
sesquitertia et maior in sesqualtera.

439, 22 inerrantia id est fixa.30

440, 2 sotiare id est iungere numero signorum.


 [[ Print Edition Page No. 176 ]] 

440, 7 potiorum magnorum.

440, 8 interiactentis id est signiferi.

440, 14 Ariadnes genitivus Grecus est. nixos flexos. Lira Orphei.

440, 18 Idrus per longitudinem aequinoctii tenditur capite Cancro,
5 medietate Leoni, cauda Virgini.

Prochion antecanis, κύων canis.

440, 20 Caelulum turibulum.

441, 3 integrat perficit.

sed undecim quia Scorpius locum Librae occupat cum suis bra-
chiis.10

441, 4 ΧΕΛϒΣ si per e longam scribitur, brachium significat, si per bre-
vem, labium.

441, 18 torace id est pectore.

443, 20 signo Tauri oriente Geminos intermisit aut quia praeoccu-
pantur15 ab aliis signis ut nihil sit quod oriatur vel occidat cum ipsis, sed
in quibusdam libris invenitur Geminis orientibus occidit serpentarius
usque ad genicula oriuntur vero fluvius Eridanus Cetus Orion.

444, 6 licet hoc in Capricorno ac si dixisset: Ideo dixi signum Cancri
recte oriri quia ab octava parte sua recte oritur et cetera signa quae
20 sequuntur recte oriuntur usque ad octavam partem Capricorni. Ergo
pars prima Cancri concordat cum ultima parte Capricorni et ideo dixit
curvetur, et pars prima Capricorni concordat cum ultima parte Cancri.

444, 9 deunce id est dempta una untia de Libra, ergo deunx xi partes
significat horae. minima id est duodecima pars horae, id est una uncia.

25444, 12 sexta parte id est duas uncias.

444, 13 similiter Libra ac si dixisset: Similiter oritur et occidit Libra,
duabus enim oritur et duabus occidit.[[27]]

444, 14 tertia parte id est iiii uncias.

444, 13 diminuit ortum quia non tantum habet in ortu sicut supradicta
30 sidera, ideo dixit diminuit et in his omnibus considerandum est inter
ortum et occasum uniuscuiusque signiferi ut iiii hore sint.

445, 22 percensentur id est conputantur.


 [[ Print Edition Page No. 177 ]] 

446, 4 et sextantem id est duas uncias.

446, 11 refragatur resistit.

447, 8 sed eccentron id est non centrum. propinquantes id est
terras.

447, 10 summittit id est humiliat.5

447, 13 imprimit id est in imum.

447, 14 uumacr Haec nota verbi gratia significat.

447, 15 pererratis id est lustratis a sole.

448, 5 nam isdem id est sicut sol currit, ita planetae.

448, 8 obfundit id est efficit. non planetas sed planuntas Duobus10
modis intelligitur iste locus; non planetas id est errantes ab erroribus
sed planuntas id est errantes a lustratione, vel etiam non planetas
id est non signa errant cum semper naturali cursu currunt sed errorem
hominibus efficiunt et ideo non planete sed planuntae dicuntur.

448, 9 eos id est planuntas masculini generis.15

448, 10 Fenonam id est apparentem, ϕαίνω appareo, ϕαέθω venio, inde
ϕαέθων veniens.[[17]]

448, 11 Piroin id est ignitum.

448, 12 Fosforos lucem ferens. Stilbonta id est splendentem.

448, 14 sociavit id est iunxit. Sicut enim sunt diverse [fol. 105r]20
linguae, sic sunt diversa nomina solis et lunae, non ita in aliis planetis.

448, 15 quod illa id est fixa.

448, 17 hi id est planunte auferuntur id est tolluntur cum mundo.

448, 18 retulit retrahit, id est quantum cum mundo feruntur per diem
et noctem, tantum laborat agere unusquisque planunta in suo anno.25
Verbi gratia, cotidie luna cum mundo oritur et occidit, propterea laborat
ut illum cursum perficiat in xxvii diebus et viii horis.

449, 5 rigido id est recto.

449, 6 defixa id est signa. Ideo signifer obliques est quia planuntae
oblique feruntur per illum.30

449, 7 ex contrario ac si dixisset: Una res sibi ipsi non potest esse
 [[ Print Edition Page No. 178 ]] 
contraria; una res est mundus et ideo planete non e contrario currunt
recto motu sed oblique ne contrarietas in una re sit.

449, 8 Peripatheticorum id est deambulantium philosophorum. Peri-
pathetici enim maxime disputant in deambulando; dicunt planetas non
5 currere contra mundum sed cum mundo currunt tardius tamen firmamento
atque ideo videntur retro esse. Verbi gratia, luna in quarta parte
Arietis oritur in initio noctis post xxiiii horas quarta pars Arietis veniet
in eundem locum; luna autem non veniat propter tarditatem sui ter-
tiadecima enim parte retro est, sic de ceteris vicibus ac si dixisset:
10 Sicut terra aufert lumen solis a luna ut defitiat, ita luna aufert lucem
solis a terra ut non appareat sol in quibus partibus terre in die eclypsis
solis fit quando luna est in coitu, non quia deficit sol sed quia radii eius
propter lunam interpositam non veniunt in quasdam partes terrae.
Lunae vero eclypsis fit quando plena est, et illa deficit quia radii solis [[14]]
15 ad illam non possunt venire propter terram. Luna enim a sole
illuminatur.

450, 11 clxxxiii circulos Tres ideo dixit propter quadrantem quem
accepit pro integro die.

450, 15 Mars duplos quia in duobus annis peragit signiferum; Iovis
20 duodecies; Saturnus vigies occies.

450, 17 paralleli Omnes circuli per quos planetae ascendunt vel
descendunt paralleli dicuntur quoniam aequali ductu in ortum et occasum
lineantur.

450, 22 laxiore id est maiore, vel ideo dicit quia sol maior est quam
25 terra, vel laxiore dicit liberaliore. Liberius enim currunt hae duae
planetae quia et subter solem et supra solem et ante solem et post solem
currunt.

451, 1 parte dimidia id est signo et dimidio. Nam xlvi partes signum
et dimidium significant quia sunt quoque signa in quibus moratur sol xxx
30 duabus partibus.

451, 4 orbe castiore diffusioreque Ideo dixit castiore, id est strictiore
circulo, nam strictior est circulus Veneris sub sole, supra vero diffusior,
id est amplior; versa vice circulus Mercurii castior est supra solem,
 [[ Print Edition Page No. 179 ]] 
diffusior vero sub sole.

451, 17 luna subiecta id est soli.

451, 18 collatione id est comparatione.

452, 2 eiusdem id est Meroes sed est melius eiusdem, id est solis, nam
proveniens defectus in Meroe obumbrat totum orbem eiusdem solis.5
sed propinquo climate id est non propinquo climate Diameroes sed in
propinquo climati, id est
ubi prius portio obscurationis apparuit, id est in quarto climate quod est Diarodu.

452, 6 duodevicesimam partem id est duo minus de xx, id est octavam
decimam partem terrae.10

452, 9 metaliter id est et conus unum ubi deorsum versus acuitur
umbra. Nam in umbra facienda [fol. 105v] necesse est ut tria sint, id [[12]]
est lux corpus locus, et ideo tria genera sunt umbrarum, id est cylindrium
turbonidum pyramidum. Cylindris umbra dicitur ubi lux et corpus
aequalia sunt, tunc umbra aequaliter mittitur, sicut cylindris, id est15
lignum rotundum quo terra aequatur. Pyramidis umbra est quando
lux maior est quam corpus, acuitur enim tunc umbra in summitate.
Turbonidis est quando lux minor est quam corpus, tunc enim crescit
umbra ultra corpus sicut turbo quo ludunt pueri.

452, 11 triplo sic est corpus lunare ad summitatem umbrae suae sicut20
xviii ad vi, et ex hoc colligitur quia luna sextam partem circuli terre
tenet, ccccvimacr et x stadia, cuius numeri trecentesima sexagesima pars
est īcxxvii tres semis stadia et xxxviii pedes, unciae tres et triens;
decima vero et octava pars est xxiimacrdlvi stadia et sex passus.

452, 12 orbe suo id est circulo.25

453, 8 vides Lunam ac si dixisset: Si maior est sexies terra quam luna et
circulus lunae maior est sexcenties quam luna, necesse est ut circulus
lunae maior sit quam terra cencies quia terra centesimam partem circuli
lunae tenet. Sicut ergo luna sextam partem terre tenet, sic terra sextam
partem circuli lunae tenet, id est centesimam. In sequentibus sic30
inveniet circulos maiores si numeraveris quot sint menses in anno
uniuscuiusque planetae.


 [[ Print Edition Page No. 180 ]] 

454, 5 intentionis id est mentis.

454, 10 tricesies <ter> milies et sexcenties ac si dixisset: Si
multiplicaveris c, quod est terra in circulo lunae, per cccxxxvi, invenies
xxxiiimacr et dc; xxxiiimacr et dc terrae possunt esse in circulo Saturni.

5454, 11 propinquior quia luna inferior est omnibus planetis.

454, 13 fisicorum ideo hoc dicit quia fuerunt quidam qui dixerunt
lunam proprium habere lumen et quamvis videatur obscurari quando
eclypsis eius est, dicunt quia aer tingit eum rubeum colorem, tamen non
perdit suum lumen quamvis non appareat sed resistit eis, quia si luna
10 haberet lumen, semper appareret plena quando in aere non curreret.
Illi dicunt quia dimidia pars eius plena est et non semper contra nos illa
pars convertitur atque ideo per partes lux eius apparet nobis. Huic
etiam resistit, nam si una pars eius plena fuisset falsum est et quia lux
eius in uno mense corpus eius totum circuit, cum hoc non potest esse.
15 Fisici vero, id est naturalis veritatis inquisitores, ϕύσις dicitur natura,
verius dicunt lunam habere lumen a sole, ideo sine nomine sunt illi
priores, isti autem vocantur fisici.

454, 15 omni emisperio Ideo hoc dicit quia dimidia pars lunae semper
plena est, namque ea pars qua aspicit solem illuminatur atque inde
20 efficitur ut luna non crescat nec decrescat quantum ad solem pertinet,
sed quantum ad nos. Nam si sub sole sit, a nobis non videtur usque
dum recedat a sole, tunc paulatim lux eius incipit apparere hominibus,
ideo praedixit menstruum lumen. Nihil est enim mensis lune nisi
lunaria luminis circuitus; verbi gratia, quando prima est, tunc videtur
25 a nobis corniculata, non videbitur iterum figura usque dum mensis integer
lunaris sit; quando vero plena est luna, nobis contra solem faciem suam
habet et contra nos; quando autem penitus a nobis non videtur, [fol. 106r]
simili modo plena est et contra solem dum sit in coitu.

455, 5 lucubrandiores id est blandiores lucentes. Nam radii solis
30 repercutiuntur a lunari corpore et non veniunt per noctem ad terram
<et> flexibiliores <sunt> quam radii solis qui repercutiuntur a terra.
Longius enim a nobis est luna quam <sol> et ideo quia in terra
sumus, plus ardemus in aestivo tempore.

[[34]] contigerit ac si dixisset: Potest esse ut luna sit in coitu in oriente et
35 post videtur in occasum post solem. Plinius enim dicit novissimam
 [[ Print Edition Page No. 181 ]] 
[[1]] lunam primamve in nullo alio signo conspici nisi in Ariete, id est ut
videatur mane ante solem et vespere in eadem die post solem. Tribus
ergo causis variatur luna; nam si contigerit ut in coitu sit mane et
appareat vespere prima minor videatur. Prima si vero contigerit ut in
media nocte accendatur et postea currit per mediam noctem et totam5
diem usque ad occasum et tunc apparet maior, si vero vespere contigerit
et in alia vespere apparet prima maxima.

455, 10 ΜΗΝΟΕΙΔΗΣ id est singularis forma vel uniforma, id est prima [[8]]
luna.

455, 12 ΔΙΧΟΤΟΜΟΣ id est dimidia sectio quae est octava.10

455, 14 Ἀμϕί circa, <ΑΜΦΙΚϒΡΤΟΣ> id est plus dimidia secta, id est
plus quam viii, minor quam plena.

455, 17 ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ id est plenilunium. Πaivrgrν enim dicitur omne et
σελήνη luna a lapide qui vocatur σεληνίτης quasi σέλας νυκτός, id est[[14]]
lux noctis.15

455, 19 orbis sui id est signiferi.

455, 20 eodem interstitio id est in die et nocte.

455, 21 Mars dimidiam quia annus eius duos annos habet et sic in
caeteris prout fuerint anni illorum sic currunt.

456, 1 Z id est bisse diei; aequinoctialis enim dies habet xii horas bisse20
illius viii horae. Nam bis dicitur quasi des; d ab eo quod dempta, es
ab eo quod est triens, bis ergo dicitur dempta triente. Verbi gratia, si
tollas tertiam partem a duodenario, id est iiii, remanet bisse, id est duae
tertiae partes quae fiunt viii. Quidam volunt ut nota trientis sit hic,
nam triens, id est tertia pars diei et noctis, viii horae fiunt, viii enim ter25
fiunt xxiiii horae.

456, 11 xxviiii diebus et dimidio id est xii horae, nam xii horae
dimidia pars diei noctisque. Maior est ergo mensis lune quam solis[[28]]
annus duobus diebus et iiii horis. Quantum enim currit sol in xviii
diebus et viii horis, tantum currit luna in duobus diebus et iiii horis ut30
persequatur solem.

456, 5 in signo proximo id est in secundo. aut etiam altero id est
tertio.


 [[ Print Edition Page No. 182 ]] 

456, 9 bis invenit Verbi <gratia>, si in prima parte Geminorum
coitus sit, potest iterum alius coitus esse quia ibi moratur sol xxxii
partibus, non sic in Libra. Verbi <gratia>, si fuerit in prima parte
Librae coitus et Libra habet xxx partes, si tollas de xxx, xxviiii dies et
5 xii horas, nulla pars remanet integra atque ideo bis ibi non coit.

456, 10 in Geminis xxxii Unumquodque signum xxx dies habet unde
assumuntur isti duo dies et quinque assumuntur, nam in Geminis xxxii
manet, in Cancro similiter, in Leone xxxi dies manet.

456, 20 compensatur componatur. Plinius dicit πασέληνος tribus[[9]]
10 lunis efficitur xiiii xv xvi, ideo hoc fit quia varie transcurrit sol signa.
Tamen necesse est ut xxviiii dies sint et duodecim horae in mense lunae.

456, 17 cccliiii Nam [fol. 106v] si multiplices xxviiii dies et xii horas
duodeties, iste numerus efficitur.

456, 20 intercalationum Istos enim xi dies antiqui intercalabant inter
15 finem anni et initium et faciebant aequalem annum solis et lunae.

457, 1 nam alia per iii id est Mars; alia per iiii id est Iovis; alia per
viii ut Mercurius; quedam per omnes ut Venus et luna, quamvis Plinius [[17]]
dicit excedit eum binis partibus Venus.

457, 5 fere momentum Momentum appellat partem momentis partibus.

20457, 10 fere elicoides obliqua a sole; ἥλιος enim dicitur sol.

457, 12 aut acutis aut spatiosis Nam ubicumque linea ducitur per
circulos oblique, necesse est ut duos acutos angulos faciat et duos
spatiosos.

457, 16 anno nono decimo Circulus lunae, id est reversio eiusdem ad
25 eandem etatem quam nunc habet, post xviiii annos fit sicut reversio
solis post xxviii. Verbi gratia, si hodie xx est, xii Kalendarum Sep-
tembrium non veniet usque dum xviiii anni sint finiti; iterum si xii
Kalendarum Septembrium in secunda feria sunt, iterum post xxviii
annos in eadem feria erunt, ut autem reversio sit et aetatis lunae et dies
30 mensis et feriae post dxxxii annos fit quos appellat Magnum Annum.

457, 17 siderum inerrantium id est fixorum ac si dixisset: Sicuti
planetae sunt modo in signis signiferi, post lv annos iterum erunt.


 [[ Print Edition Page No. 183 ]] 

457, 19 verum pro autem posuit.

457, 20 specie positione.

458, 1 ϒΨΟϒΜΕΝΗ id est excelsa luna.

458, 2 ϒΨΟΣ ΤΑΠΕΙΝΟϒΜΕΝΗ id est ab excelsa humilis luna.

458, 3 ΤΑΠΕΙΝΩΣ ΤΑΠΕΙΝΟϒΜΕΝΗ id est humiliter humilis luna.5

458, 5 ΤΑΠΕΙΝΩΣ ϒΨΟϒΜΕΝΗ humiliter excelsa luna.

458, 10 obscurat aufert.

458, 12 in eadem linea id est longitudinis signiferi.

459, 2 fervescit rubescit.

459, 8 non obsistit id est soli.10

459, 9 ΠΑΡΑΛΛΑΞΑΜΕΝΗΝ ΣϒΝΟΔΟΝ id est praetereuntem coitum.

459, 11 ΚΑΤΑΒΙΒΑΣΙΝ id est descendens. Βορείῳ id est a βορείῳ ab
aquilone. Σύνοδος coitus.[[13]]

459, 12 ΠΑΡΑΛΛΑΞΑΜΕΝΗΝ ΣϒΝΟΔΟΝ ΝΟΤΟϒ id est praetereuntem
coitum a νότου, id est ab austro.15

459, 15 ΑΝΑΒΙΒΑΖΟΝΤΑ ΣϒΝΔΕΣΜΟΝ id est ascendentem coniunc-
tionem.

459, 16 confundunt id est ut versus ipsius ad purum dinosci non possit.

459, 17 gemino meatu id est cum mundo et contra mundum.

459, 18 corripitur id est rapitur.20

460, 3 ductus tractus.

460, 8 secundo id est bis. contrarius id est oppositis.

461, 19 utrique partique id est nobis et illis aequinoctia faciunt
temperatum tempus.

461, 27 delateratis prolongatis.25

462, 1 qui abet horas viiii Hic non numerat partiunculas, id est
untias horarum, sicut nec quando dicit xiiii.


 [[ Print Edition Page No. 184 ]] 

462, 5 Diaalexandrias xiiii praetermittit sextantem.

463, 3 minimus viiii dimidiam et tertiam partem non numerat, sic in
sequentibus intelligendum est ubi deest una hora ut pars eius subin-
telligatur in tribus climatibus, nam in tertio climate integratur.

5463, 8 longior dies ac si dixisset: Sic dies incipit crescere quando
revertitur sol ab austro ut longior et longior sit quam nox usque dum
penitus nox deficiat et dies semiannuus sit. Nam quamdiu sol fuerit de
ipsa parte aequinoctialis circuli, dies semper est habitantibus in confinio
solstitialis et septemtrionalis, sicut nox semper est quamdiu sol fuerit
10 ultra aequinoctium et e contrario de abitatoribus in australi parte intel-
ligendum est.

463, 10 bis climatibus Ordo verborum ac si dixisset: Quibusque
[fol. 107r] climatibus crescunt luces semel et decrescunt semel et hoc est
bis. In quibusdam libris invenitur his climatibus.

15463, 12 duodecima id est hora. xii horae ad brevissimum diem qui
abet sex horas adduntur ut longissimus dies habeat xviii horas; duo-
decima ergo pars est illius additamenti hora. Primo ergo mense duo-
decima, id est hora, secundo sexta, id est duae horae, tertio quarta, id
est iii horae, et quinto alia quarta, et sic in ceteris et sicut crescunt, sic
20 et decrescunt et reddunt causam cur hoc flexior est signifer, id est curvior,
in extremis partibus quam in mediis.

464, 3 alterna diversitate id est supra infra ante retro. incitus
acceleratus.

464, 5 epiciclos id est circulos superpendentes.

25464, 6 de latere id est latus vel hora circulorum Veneris et Mercurii
contra terram est et non eam ambiunt.

464, 10 ultra xxxii partes istum numerum sub sole intellige non ante
solem vel post solem in longitudine signiferi, nam ibi non elongatus plus
quam viginti partibus et secundum alios viginti duabus.

30464, 18 acronico Acronicus ortus dicitur qui fit in eregione solis in
septimo signo, ille est temporalis. Cronus enim dicitur tempus.

465, 14 offendit invenit.

465, 16 rationibus cursibus anni solaris.


 [[ Print Edition Page No. 185 ]] 

465, 18 in aliquod Ideo non diffinit de Venere quia non semper aequalem
cursum tenet propter radios solis.

466, 2 l momentis hoc dicit sub sole ante vel retro, nam tunc elongatur
xlvi partibus.

467, 5 et altitudinem Altitudo est quando circulus alicuius planetae5
altius elevatur a terra.

467, 8 statio est quando aliqua planeta sursum elevatur.

467, 12 abscido est circulus super alium circulum elevatus.

467, 8 statio prima Statio prima dicitur quando sol fuerit in ortu et
aliqua planeta in quarto vel tertio signo sit a sole sive retro sive ante.10
Statio vero secunda si hoc evenerit quando sol est in occasu.

468, 1 modico minus paulo minus tot partibus, id est xii.

FINIT DE ASTROLOGIA


 [[ Print Edition Page No. 186 ]] 

IN MUSICA MARTIANI HAEC PAUCA

Musica dicitur ab aqua eo quod in limphis, id est in undis, reperta est
prius ab hominibus.

469, 9 iam facibus lassos id est deficientes. ignes id est lucernas.
5 marcentibus id est deficientibus.

469, 10 iubet id est sollertia.

470, 2 diriguit obstipuit.

470, 3 contrahit id est constringit. puer id est Cupido.

470, 4 fulcris id est toris. nectere id est iungere.

10470, 5 Flora id est dea florum. trina Carite id est tres Gratiae.

470, 6 reticens id est tacens.

470, 7 Melpomene una Musarum est et dicitur quasi Μελπὸς μενομένη,[[12]]
id est cantus manens.

479, 8 fervescere id est fervescebant.

15470, 9 in cumulum in unum collectum. doctae vocis id est vocis
artium liberalium, ac si dixisset: Omnia lasciva tacent et nuptialia
propter vocem artium.

470, 10 Suada dicitur Iuno eo quod suadet nuptias. mulcet mellificat.

470, 11 Stimula id est dea. incensa irrata. allicit provocat.

20aculeo acumen amoris.

470, 12 interulos nexus id est vincula virginalia.

470, 13 face id est dea.

470, 14 mactantes vigilantes. vapore id est odore artium. Alii libri
habent pavore.

25470, 15 Gorgonos trucis duo genitivi sunt.

470, 16 divi id est Mercurii.

470, 17 Calliope una Musarum est et interpretatur bona vox vel
pulchrifica vel formifica.

470, 19 tonis id est sonis. auferat id est subtraat.


 [[ Print Edition Page No. 187 ]] 

470, 22 Pronuba Iuno, [fol. 107v] eo quod praeest nuptiis. volupe id
est voluptas.

471, 3 tristes tristem me facientes. Cecropidas Grecas artes.

471, 4 pone iuxta.

471, 5 amplexibus manibus.5

471, 7 astriluci dii caelestes.

471, 8 Lemnius Vulcanus, a Lemno insula. Mulcifer mulcens ferrum
tantum, vel solum modo significat vel valde.

471, 10 quod pro quia.

471, 11 decuerat honestaverat. tenere adverbium est, id est cupide.10

471, 12 fractior id est lassior vel tristior quia non ille habuit Venerem
sed Lemnius faber.

471, 13 Bromius edax.

471, 15 tam cura id est sollicitus. concussit id est turbavit.

471, 16 centum ornatiora finitum pro infinito posuit, ac si dixisset:15
Voluit ut etiam Musica non veniret.

471, 17 disposuit id est praeparavit.

471, 21 delitiosa cupida, convelleret detraheret.

471, 23 cui id est fratri. suggerit id est suadet. architectonicam
Architector dicitur princeps edificiorum.20

472, 2 ipsa id est Pallade.

472, 3 deinceps postremo. explorande vindicandae. discussius
subtilius.

472, 4 potissima maxima.

472, 5 disquiritur inquiritur.25

472, 6 viduari privari.

472, 8 reciproco mutua intentione vel reciproca examinatione.

472, 10 explorare iudicare vel provocare vel aequiperare. non
dispares id est dissimiles.

472, 11 disgregae id est segregate.30


 [[ Print Edition Page No. 188 ]] 

472, 12 conferendae id est comparande, paucis ac si dixisset: Non
paucis diis demonstrandae sunt iste virgines, sed multis.

in penetralibus id est Philologia.

472, 13 alumnatae nutritae.

5472, 14 enervi infirma.

472, 15 curiae caelestis sinodi.

472, 16 percense numerate. atquin id est certe.

472, 17 Phronesis prudentia.

473, 1 interpretamenta interpretationes.

10473, 2 antisticiam principatum. professae id est confessae.

473, 4 litare sacrificare. transacte virgines id est liberales dis-
ciplinae.

473, 5 praestitere praebuere. eruditionis castae id est quia nihil
repraehensionis habent, ideo dixit castae eruditionis. In quibusdam
15 libris invenitur eruditionis causa, nam liberales artes erudiunt.

473, 7 iunxere copulavere.

473, 8 colloquia id est amicitias.

473, 10 Genetliace id est genitura vel constellatrix.

473, 11 astabit id est intrabit. pensa id est fila.

20473, 12 Lacesis id est Sortis.

473, 13 denuntiat manifestat. deinde subaudis astabit. simbolicae
consiliatrix. ominatis id est auguratis.

473, 14 auspitiorum id est auguriorum. pensat id est numerat.

473, 15 Oenistice id est auguratrix. tripos altare Apollinis vocatur
25 habens iii pedes de lauro factum, ideo etiam laurus tripos vocatur quia
non habet nisi tres radices propter tria tempora et ideo laurus deputatur
Apollini.

473, 16 denuntiat id est divinet. atque id est postquam cortina a
corio phitonis, serpentis quem interfecit Apollo dicta, dicitur quasi
30 certina quia certa responsa ibi dabantur.


 [[ Print Edition Page No. 189 ]] 

474, 2 alludit arridet.

474, 4 testetur manifestat.

474, 5 pollicetur promittit. exstantis id est praesentis. instantis
id est futuri. rapti id est preteriti.

474, 6 trigarium id est trina germanitas.5

474, 8 opis superae divini auxilii. proritavit provocavit.

474, 9 indigam id est egenam.

474, 12 inexaminatas non receptas. temptet conabitur. [fol. 108r]
explodere evacuare vel spernere.

474, 13 demeare descendere.10

474, 14 decens honesta. sidereis caelestibus. luminibus id est
oculis.

474, 16 trisulce id est trisulcum fulmen dicitur propter celeritatem.

474, 19 edictorum decretorum.

474, 21 remoraris detines.15

474, 23 suggestum id est suasum Iovi.

475, 1 alias id est mechanicas. continuari coniungi.

475, 2 gemina id est gemina proportio est totius temporis diei naturalis
quorum sol potestatem diei habet, luna noctis.

emensi id est demensi. portione id est divisione.20

explorare id est manifestare, ac si dixisset: Non potero plus lucere
adveniente sole.

475, 4 consequentibus id est vi mechanicis.

475, 5 impertiri id est tribuere.

475, 6 Taurus ideo dicit specialiter Taurum quia ibi est absis lunae.25
decursionis revolutionis.

475, 7 commentis doctrinis.

475, 8 meta terminus. stelligeri In aliis libris invenitur stelligenae,
hic et haec stelligena.

475, 10 praecluis valde nobilis.30


 [[ Print Edition Page No. 190 ]] 

475, 11 perendinatio brevitas, id est breviatio artium.

475, 12 cognoscentis sapientis. fastidia id est fastidiosos homines
facientia.

475, 14 expetendae id est postulande. cognitionis sapientiae.

5approbandae iudicandae.

475, 16 aequus id est rectus. ampliandam id est amplas probationes
artium.

475, 17 discussionem iudicationem.

475, 19 repensatrix id est dies, vel repensatrix id est Phronesis
10 quae voluit repensare, id est dotem dare pro filia sua Philologia.

476, 1 prorogari provocari. adquiritur id est a diis.

476, 2 prisci id est antiqui. assertor id est Saturnus.

476, 3 consulitur interrogatur.

476, 4 matrimonio copulato id est post matrimonium coniunctum.

15476, 6 patris Saturni. habeo id est debeo.

476, 7 fas licitum. quicquid vos id est a me queritis.

476, 8 fastuosa superba. rigidus id est durus.

476, 9 aut vestrum id est neque diffugiam aut neque piguerit.

476, 10 desidis pigrae.

20476, 11 dissimulatione notatione. piguerit non pigebit.

476, 13 nunc id est priusquam aliae veniant.

476, 15 permulcere mollificare.

476, 17 celebrare accusare.

476, 18 stoliditatis id est stultitie. meliorum ac si dixisset: Mor-
talitas25 semper indocilis est meliorum, id est docilis est in malis, indocilis
in bonis. In aliis libris invenitur melicorum id est indocilis est.

476, 19 mortalitas modulatione.

476, 20 damnavit id est sprevit.

476, 21 Cillenidae id est Mercurii. indagantis inquirentis.


 [[ Print Edition Page No. 191 ]] 

compensa In aliis libris invenitur compraehensa.

477, 4 volupe voluptas. conducit subaudis artem Mercurius, ac si
dixisset: Tam voluptas est audire artem quam conducit Mercurius.

477, 7 orsis dictis.

477, 8 admissurus indocturus.5

477, 10 Paphie Venus a Papho insula quia ibi colebatur.

477, 13 Tritonide a Tritone palude Africae ubi templum in honore eius [[7]]
constructum est.

477, 14 aurea polosa vel pulchra. subegerit illuminaverit.

477, 15 rosis Dimetrum iambicum. iugabo iungam.10

477, 17 fulcris lectis. cinnama aromata.

477, 21 nexus id est matrimonii.

478, 3 sollertia industria.

478, 5 roseis id est pulchris.

spectabit id est videbit. ocellis id est radiis.15

478, 7 ego id est Hymeneus.

478, 8 occulentem id est occultantem.

478, 11 conchis calathis.

478, 12 cometis ornabitis.

478, 13 deprome defer.20

478, 15 obnubere defendere.

478, 17 conscia id est prae caeteris.

478, 21 mando id est praecipio. dilecta id est delectabilis.

[fol. 108v]479, 1 chelis id est bracchiis. lacertis id est nodosis.

479, 3 fescennina id est nuptiali carmine.25

479, 5 Dione mater Veneris, quasi διάνοια, id est sensus. Delectatio
ideoque mater Veneris fingitur quia omnis libido delectatione carnalium
 [[ Print Edition Page No. 192 ]] 
sensuum nascitur.

479, 7 properanter celeranter.

479, 8 deas id est
Tritonidem et Dionoen. prime id est iuxta.

479, 9 properabat accelerabat.

5479, 11 memoriam armoniam.

479, 12 aulide id est aulis fistula.

479, 17 cuncticinae id est cuncta genera canentis.

479, 18 mulcente lenificante.

479, 21 non cassae id est non superfluae.

10480, 1 Eratime amabilis, ab eo quod est ἐράω amo. Imeros id est
serena ab eo quod est imera, id est serenitas.

480, 2 Terpsis delectabilis ab eo quod est τέρπω delector.

480, 4 Phito proprium.

480, 3 puer Cupido. monauliter vel monoliter debet esse. Aulis id
15 est fistula, inde componitur monauliter, cum una fistula sonabat.

480, 5 desultantes id est cantantes.

480, 6 dextra levaque id est virginis.

480, 12 semidei Semideos dicit a terra ad lunam.

480, 13 enodis id est de nodis harundinis facta fistula sibilatrix.

20rurestres agrestes.

480, 14 praeclue aut adverbium est aut preclue admiratione.

480, 16 testudine id est lira.

480, 17 flexanimum id est flectens illa lyra animum deo pro dulcedine.

480, 18 nam Trax id est edidit. Elegiacum carmen simplex, nullo
25 eroico interposito. Trax Orpheus qui in Tracia floruit musicus et poeta.

rumpere pro rumpebat, id est aperiebat.

480, 19 inmemor id est obliviosus. Eurydicem id est suam uxorem.
[[28]] Eurydice dicitur profunda intentio. Ipsa ars musica in suis profundis-
 [[ Print Edition Page No. 193 ]] 
simis rationibus Eurydice dicitur, cuius quasi maritus Orpheus dicitur,
hoc est ὥριος ϕωνή, id est pulcra vox; qui maritus si aliqua neglegentia [[2]]
artis virtutem perdiderit veluti in quendam infernum profundae disci-
pline descendit, de qua iterum artis regulas iuxta qua si musicae voces [[4]]
disponuntur reducit, sed dum voces corporeas et transitorias profundae5
artis intentioni comparat, fugit iterum in profunditatem disciplinae
ipsa inventio quoniam in vocibus apparere non potest ac per hoc tristis
remanet Orpheus, vocem musicam absque ratione retinens.

480, 20 stupidae id est terribilis.

481, 1 quo id est ante. rapidas id est veloces. perdomuisse id est10
mitigasse.

481, 2 rigidas id est erectas. cladibus id est ramis. Κλάδος Grece,
Latine ramus. ire id est crescere. comas id est folia.

481, 3 Ismarus id est mons et fluvius. monte id est in se ipso, id est
in suo monte.15

481, 4 Strimon id est palus Traciae. continuit stetit.

481, 5 Tanais id est fluvius Tracie.

481, 6 quo id est carmine. accubuit id est iacuit. rictibus id est
dentibus. agna id est ovis.

481, 7 ora id est oscula.20

481, 8 permulsit id est lenivit. melo id est Musa.

481, 9 accumulans id est addens. carmina id est laudes Iovi cantabat.

481, 10 quo Amphion id est edidit. Amphion Grece, Latine circularis.

rigido id est mortuo.

481, 11 montes id est vivificavit silvas et montes.25

481, 13 rupes id est petras.

481, 14 muros id est munimina. Thebis est civitas una in Grecia, altera
in Aegypto. fidibus id est cordis.

481, 16 Ariona Arion interpraetatur fortis, pro fortitudine carminis.

481, 17 tempsere id est contempsere. extremam opem id est extre -
30 mum concilium.


 [[ Print Edition Page No. 194 ]] 

481, 18 dira procella id est ventus validus. nothi id est austri.

481, 19 verreret id est traheret. ima id est propter tempestatem.

481, 20 sollicitavit id est vocavit.

482, 1 belua delphinum dicit qui Arionem liberavit in mari. tulit id
5 est accepit.

482, 2 antistans id est antistans armonia.

482, 5 tonis id est Musis.

[fol. 109r] 482, 6 fontigenarum in fontibus habitantium. virginum
id est Musarum. Pegaseae id est Pegasus aequus Neptuni in significa-
tione10 fluminum ponitur. Flumina enim ex fontibus nascuntur; πηγή
autem fons dicitur, inde Pegasus fontalis, Pegasus equus cornutus alas
habens ut Plinius ait.[[12]]

482, 7 nectare dulcedine.

482, 8 cicutis id est fistulis. pubidae id est adulti, Phitagoram dicit.
15 geminatis id est repetitis. interstinctus id est interpositus.

482, 10 sublimes id est alta.

482, 11 sonorum hoc est musicum soniferum. bratteis lamminis.

482, 12 commeatur id est ornatur. cesso id est incesso. tenuato
id est gracili in filo ducto. rigens id est dura vestis.

20482, 14 blandis id est dulcibus. crepitaculis hoc est sonitibus.

482, 15 incessum hoc est ingressum.

482, 16 rosea id est pulchra. numeris id est gressuum.

482, 17 imitari id est persequi. quoddam gyris aliquid circulis.

482, 18 circulatum id est rotundum. miris id est mirabilibus ductibus.
25 intertextum interius textum.

482, 19 quod id est clypeum ab illo loco ubi dixit dextra autem et [[26]]
reliqua. Musicam celestem describit veluti rotundam quandam speram
propter sperae rotunditatem ac veluti rotundos in ea nervos quibus orbes
planetarum significantur, quarum motu et varietate caelestis armonia
 [[ Print Edition Page No. 195 ]] 
perficitur. Per clypeum quidem speram per ductus et gyros circulos
planetarum per intextum clypei commissuras absidum significans.

482, 20 complexionibus id est iuncturis. modulatum id est pulsum.

483, 1 modorum id est troporum. leva autem musicam terrenam ac
teathralem tangit.5

483, 2 assimulatae id est similes inter se effigies. formulas parvas
assimulatasque effigies dicit diversa mortalis musicae instrumenta,
sibi tamen invicem consonantia. Nam musica caelestis uniformis est.

483, 4 ille orbis id est illud clypeum. chelis id est lira, a brachiis
dicta. barbita id est cithara.10

483, 5 tetrachordon fistula.

483, 6 transcenderat superaverat dulcedine, illa est organa.

483, 10 superioris id est musicae. quae id est granditas.

483, 11 archani id est secreti. ignis archani ignis invisibilis atque
omnibus sensibus remoti a quo totius musicae caelestis oritur armonia.15

insopibilis id est inextinguibilis.

483, 12 reveriti honorati. intimum id est ab omni sensu remotum.

patrimum id est paternum.

483, 13 in venerationem id est in reverentiam.

483, 14 egersimon dicitur caelestis musica quia super omnem corporeum20
sensum surgit. Ἐγείρω enim surgo, egersimon surgens in altum [[21]]
modulamen.

483, 15 aliis modulis id est tonis.

483, 17 te nunc Asclepiadeum metrum est quod constat ex spondeo
primo loco, coriambo in secundo et tertio, in quarto pyrrichio. Recipit25
etiam in primo loco sepe dactilum, raro anapestum. astrisonum
duobus modis dicit aut quia astra eum sonant aut quia astra ipse facit
sonare.

483, 19 lege rata id est rationabili. sacra id est sacra recursio, id est
revolutio siderum vel mundi.30

483, 20 veneror id est honorifico. potissimus id est potentissimus.


 [[ Print Edition Page No. 196 ]] 

483, 21 nectis id est iungis. sceptrifero sub diademate, id est sub
siderea corona.

483, 22 omnigenum id est omnium gentium. movens id est dum moves.

483, 23 perpetuo id est aeterno. rotat rotatur, id est voluitur.

5484, 1 quam id est mentem. sidereo id est caelesti. subicis ad-
ministras. [fol. 109v] impete impetu.

484, 2 flammigeri id est flammam gerentis. fomitis id est ignis.

484, 3 referunt laudant. micantia id est fulgentia.

484, 4 munere id est tuo. flumina id est maris.

10484, 5 purpureum id est roseum solis vel aurorae ether rore.

iubar id est aurora.

484, 6 testata id est peribentia. ambrosium id est pulchrum.

484, 7 honos id est luna. auratis Fabulam hic tangit: Iovis adamavit
Dianam et concubuit cum ea praemiumque dedit ei potestatem noctis
15 lumenque eius auratis crescere cornibus et decrescere.

484, 9 sub te id est sub tua potestate. plaustriluca id est in plaustro
lucescentes. luminet insplendet. ignibus id est stellis.

484, 10 Parnasias dicit eo quod ursi abundant in Parnasio monte.

dissidens id est segregans.

20484, 11 solidi id est spissi.

484, 12 axibus id est duobus polis inseritur.

484, 13 regit id est quia terra in medio est et regitur a duobus polis.

484, 14 Nerea sunt animalia marina. noscere id est noscebant.

484, 15 sicque ignem id est noscebant. superum id est caelestem.

25lambere id est sumere. pabula id est ab aquis nutriuntur sidera.

484, 16 scateant id est dehiscant. dissona id est discordantia. His
verbis concordia maris et lunae ceterorumque caelestium corporum
laudat, nam mare sequitur lunam, luna solem, motumque siderum et
quod ex mari caelestibus flammis nutrimenta et alimenta praebentur.

30484, 17 perpes id est aeternum. dissita id est distantia.


 [[ Print Edition Page No. 197 ]] 

484, 18 foedifragum id est frangens fidem. chaus id est informis
materia et mors et infernus et hiatus, id est distantia et omnino nihil.

484, 19 tu rector id est es.

484, 20 sidera id est caelestes deos. colligens id est iungens.

484, 21 natos id est quibus debetur vita ne semper in corporibus5
detinentur.

485, 1 solve id est disliga. chelis Musa, lyra.

485, 2 bis plenum id est bis diapason. mela id est toni.

485, 3 iam vos Nunc movit metrum. Sequens enim iambicum senarium
sonat. verenda id est veneranda. quaeso interrogo. Germina10
lumina.

485, 4 quae id est interrogo vos. scitis id est noscitis. ciere id est
sonare. barbiton id est citharam.

485, 5 affata id est consona
consentientia.

485, 6 miscilla diversa consilia. curiae id est sinodi.15

485, 7 mulcere id est lenire, miscillum id est diversum consilium
deorum, siquidem alii nuptias, alii artes volebant.

485, 8 vicissim id est nunc hunc, nunc illum. lege id est dignitate.

485, 9 posthac id est post laudem Iovis. sonabo id est laudabo.

plasmate id est carmine.20

485, 10 cunctos id est vos. allubescentes libentes. tonis id est
Musis.

485, 11 deducet attrahet. urget coget. debebit id est adunabit.

485, 12 stimulos id est amoris vel tedii. mulcet id est placebit.

485, 13 nunc igitur subaudis sonabo vel adferte corda.25

485, 14 verendo id est venerabili. culminatis id est exaltatis ornatis.

485, 15 bis sena xii deos selectos dicit quos solum modo colunt Etrusci.

485, 16 frequentant id est celebrant. opiment id est honorent quia
non sacrificant aliis diis.

485, 17 gemellis cursibus, id est deorum et hominum, nam et de omini-
30 bus
 [[ Print Edition Page No. 198 ]] 
fiunt dii.

485, 18 honoro id est venerabili. fastigio cultu.

485, 19 Phoebea id est lunaria. praeferes [fol. 110r] praepones.

486, 1 Latoia id est Diana, filia Latonae.

5486, 2 lunare id est cultus lunae. hac venit id est huc in numerum
deorum.

486, 3 Phoetontos id est ϕοιτῶντος, ϕοιτῶν id est veniens, inde ϕοι-
τῶντος genitivus. Φοιτῶν autem dicitur sol quia cotidie venit in [[8]]
ortum et occasum. Delius vocatur, id est declarans, quia declarat futura,
10 Apollo renovans quia noctis damna renovat. scandet id est ascendet.

486, 4 pudici casti. fratres filii Iovis.

486, 5 ipsa id est ego ipsa Armonia. ne verendus id est venerabilis.
contrahunt id est vertunt.

486, 6 vultus id est vestros. iugandis coniunctis. ferendis id est
15 nuntiandis.

486, 7 Imenque id est nuptialem carmen. invehat inferat.

486, 8 psallente plectro dum psallitur plectrum. concinentur
simul canentur.

486, 9 luxa copiosa. fescennina id est nuptialia carmina. prodiant
20 provenient.

486, 10 iam nunc Hic mutat metrum et est pentametrum spondiacum
catalecticum, in medio ubi una syllaba pro integro accipitur pede
quoniam silentio suppletur. blanda id est delitiosa. carpe id est
scande.

25486, 11 rigor castitatis. cedit id est vincitur, dat locum.

486, 12 novit nam tenerum Hic movit metrum et est trochaicum
pentametrum acatalecticum. Dicitur autem trochaicum quia quarto
loco semper recipit trocheum. tenerum id est dulce. probare id est
laudare.

30486, 13 salum id est semen. Salum proprie liquor maris dicitur tamen
semen animalis cuiuscumque salum esse et generaliter omnis liquor
salum dicitur.


 [[ Print Edition Page No. 199 ]] 

Cytheris id est Veneris, Cythere dicitur Venus a Cythera insula;
dicitur autem spumigena quia de spuma nata est.

486, 14 Nerina chelis id est marina lyra.

486, 15 conchis hostreis. Galatea id est candida. personante id
est dum personat.5

486, 16 nantes id est natantes. fluctigenas id est Musas. Forci
dei maris.

486, 17 flagrans inardens.

cura id est amor. nivalibus id est frigidis.

486, 18 inrestinctus inextinguibilis.10

486, 21 Menalie id est Menali montis. Menalus mons Archadie ubi
erat Pan pastor. tulere suscitavere. pinus id est arbores.

486, 22 modis id est Musis. Liceis est mons Archadiae.

487, 1 sollers sollicitum nemus. cicuta fistula.

487, 2 pernix id est velox, puella Menala aqua, Menalus mons.15

487, 3 versa id est puella Menala, quidam dicunt Siringam. Tangit
nympham deformitatem Panos fugientem in calamosque conversam
quibus Pan Mercurii filius usus est unde a Grecis calamus vocatur
syrinax. in calamos id est in fistulas. sonat id est carmen.

loquaces id est sonantes.20

487, 4 forte casu. labellis suis labiis.

487, 5 suspirat sufflat.

canorem dulcedinem vocis musicae.

487, 8 puer ipse Cupido. Diametrum iambicum catalecticum est.
versiformis fallax.25

487, 9 facibus id est amoris.

487, 10 arcus id est sagitte. dulcinerves id est cordas.

487, 11 roseo pulchro. ramali ramo arcum Cupidinis dicit qui tendit
et relaxat. Tendit amorem quando non audimus Musam, relaxat
amorem dum mulcetur carminis lepore.30

487, 12 feriato laxato. liquit parante Musa id est dum parat Musa
calamos.


 [[ Print Edition Page No. 200 ]] 

487, 14 leporem facundiam.

487, 15 curam negat id est intermittit amorem.

487, 16 tenerum id est negat. arundinetum id est amores.

487, 19 vapor amoris. [fol. 110v] canor dulcedines. iugati iuncti.

5488, 1 puella id est Leda Thesei filia.

488, 2 Lacenae id est Helenae. Lacena dicitur quia in Lacedemonia
nata est et nutrita et inde rapuit eam Paris pastor, filius Priami.

488, 3 illecta seducta.

488, 4 dolum Iovis.

10488, 5 nivosis id est albis.

488, 6 involutus inductus.

488, 7 nitorem id est decorem.

488, 8 videns id est Iovis.

488, 10 ocellis id est puellae.

15488, 11 ciere vocabat.

488, 12 Phoetontias Apollinis.

488, 13 coepit inchoavit. repente subito. ficta id est fallax,
fraudulenta.

488, 15 admovetur copulatur. ori id est puellae.

20488, 16 circumactae circumventae.

488, 19 pudoris virginitatis.

488, 22 Ladmedium id est nympha Ladmea, una dearum, secuta est
Apollinem divinitate spoliatum.

488, 23 diva Ladmea. secundae prosperae.

25488, 25 antrum speluncam.

secuta id est Apollinem.

488, 27 pastoralibus id est amoris.

488, 29 pulso id est a parente. auro id est Aurora.

488, 30 pandit aperit. septa ovilia. balantum ovium.


 [[ Print Edition Page No. 201 ]] 

488, 31 sordenti sordido. adoperta vestita.

489, 1 pratis in pratis.

489, 2 noctu in nocte.

489, 4 spectans aspiciens.

489, 5 mage magis. percrepat sonat, movet flagello, id est agitabat5
greges.

489, 6 curare curabat.

489, 7 pensa fata vel fila. susurros id est murmurationes.

489, 8 illex delectatrix. ampli magni.

489, 9 coegit expulit.10

489, 10 temnit contemnit.

489, 11 praefert praeponit, subaudis celo.

489, 13 post regna postquam deseruit regna Iovis.

489, 15 oblectati id est delectati sunt.

489, 17 qua industria quo studio.15

489, 18 comparatum inventum adeptum. opibus facultatibus.

489, 19 vigil cura sollicitudo. eblanditam valde blanditam.

489, 18 assequendum assequitur enim quia ad habitum perfectionem-
que artis pervenit. Ediscit vero qui adhuc in studio et disciplina est nec
summum adhuc perfectae artis attingit.20

489, 20 liquescit fecundat. affectio amor.

489, 21 Iove admirante dum Iovis admiratur.

489, 22 expeti postulari. examinandae iudicandae. eruditionis
artis. intentione appetitu.

489, 23 melicis carminibus. temperans parcens. exhortante dum25
exhortatur Delius.

490, 1 iam pridem iam dudum. exosae dum in odio me habebant
terrigenae.

490, 2 orbes sidera stellantes splendentes. incutio moveo. in
quibus orbibus stellantibus.30


 [[ Print Edition Page No. 202 ]] 

490, 3 edissertare astruere.

490, 4 pulsibus tonis motibus. machine structurae mundi. obeuntes
circulantes.

490, 5 rapiditas id est velocitas.

5490, 6 emersa sublata. virgo Phylologia. intercapedinatae spa-
tiose.

490, 7 supero divino. vigore regimine. discutere dilucidare.

490, 8 iussa quae mihi iubentur a diis. percurram breviter dicam.

490, 9 commoda data. repediata repetita.

10490, 11 incogitabilis que cogitari non potest. effigientia imagina-
tione. immensitas magnitudo. sidereae caelestis, ac si dixisset:
Mater mea est immensitas sidereae revolutionis, pater vero volumen
totius molis. Aliud est enim totius celestis molis volumen, aliud singu-
lorum siderum excursus celeritas.

15490, 10 germanam gemellamque caelo ut intelligas concreatam caelo
esse Armoniam, aut geminam gemellamque dicit Arithmeticam et
Armoniam quoniam ex numeris et modis tota musica conficitur.

490, 13 comitata coeuntia. incitos veloces. modis tonis. associans
iungens.

20490, 14 monas id est omnium numerorum principium. intellectualis
autem lux est tocius rationabilis creaturae.

490, 15 prima condicio ex [fol. 111r] quibus animarum numerositas in
terrena corpora diffluere physicorum doctrina astruit. Possumus etiam
monadem et intellectualem lucem pro uno accipere quoniam omnia ex
25 monade in infinitum multiplicantur.

formatio conditio. fontibus emanantes id est in numeris suis
fluentes; fontibus hoc est numeris. Plato siquidem in Thymaeo ex [[27]]
multiplicibus et superparticularibus numeris generalem mundi animam
creari docet, quae una per singulas dividitur animas, sive
rationales sive30 irrationales.

490, 16 rigaret perflueret. moderatrix temperatrix. earum id est
unam animarum. iussa id est a diis.


 [[ Print Edition Page No. 203 ]] 

490, 17 demeare deorsum meare. cogitabilium intelligibilium quia
omnis numerus intellectualis sola cogitatione intelligitur et in nulla sub-
stantia reperitur.

490, 18 dispensans disponens.

490, 20 laboravit studuit.5

491, 1 docuerunt tradiderunt. mollientes mitificantes.

490, 20 Theofrastus dei expositio vel deum exponens; θεός deus,
ϕράζω expono.[[8]]

491, 3 numeros venarum. non contempsi non dispexi.

491, 4 Phytagoras non indigens interrogatione. Aristoxenus aut10
virtus acuta aut virtus peregrina. Ἄρης enim virtus interpretatur, [[11]]
ὄξενος autem a verbo quod ὀξύνω, id est acuo, aut ab eo quod est ὸ [[12]]
ξένος, id est peregrinus.

491, 5 sensim paulatim. ipsa ego.

491, 6 obiectionis opinio artis. aperui monstravi. fides cordas.15

per Deliacam id est Apollinis cytharam.

491, 7 Tritonidem Palladem.

491, 8 Marsiam rex Lybiae tibias invenit. Tibiae de ossibus fiunt,
calami de herbis et de pennis. calamos fistulas.

491, 9 Mariendini et Aones duo populi sunt Greciae. inflavere20
sonavere.

491, 10 pandura species est organi. permissi concessi.

491, 13 peltas scuta. Pelta est scutum quadratum, ansas ferreas
catenasque habens, sonitum magnum efficiens, unde corda pugnantium
suscitantur. cordacistas cordas pulsantes. ydraulas ὕδωρ aqua,25
αὐλός fistula, inde ydraula, id est organa de aqua.

491, 14 ad commodum ad opportunitatem.

491, 15 illexere permulsere. succursum adiutorium.

491, 16 per nenias per epitaphya. sedavere placavere. Neniae sunt
carmina que in tumbis, id est sepulchris mortuorum, scribuntur et in30
citharis cantantur.


 [[ Print Edition Page No. 204 ]] 

491, 18 conquisitae adquisitae. Cretes Cretenses. ad citharam
cum cithara.

491, 19 ad tibias ad sonum tibiarum. fata proeliorum eventus.

492, 1 ad calamos cum calamis. tractabant tenebant.

5492, 3 donata onerata tibicine ab Alexandro. gratulata contenta.

492, 4 Sybaritas populi in Italia.

492, 6 certamen palestriam recitabant, id est legebant.

492, 11 insonui ego.

492, 12 freneticos Φρήν dicitur membranula costarum et laterum quae
10 dividit toracem a ventre, inde frenetici vocantur. Dum enim aliqua
occasione illa membranula constringitur, homo in amentiam vertitur.

symphonia σύν con, ϕωνή vox.[[12]]

492, 14 incondite inordinate.

492, 15 inhibuit prohibuit. ebrios valde ebriatos.

15492, 16 improbius turpius. petulantes luxuriantes.

492, 17 modorum tonorum. perdomuit superavit. quippe id est
merito.

492, 18 temulentia ebrietas.

492, 19 infregit valde fregit.

20493, 2 Asclepiades turba vel scola.

493, 3 ad effectiones ad motus. adibebat afferebat. Theophras-
tus dei compositio vel deum componens, θεός deus, ϕράζω compono.[[22]]

493, 4 sciatas [fol. 111v] passiones, id est umbras et caligines. Sciata
est passio subitanea caliginem oculis inferens. Σκιά enim umbra [[24]]
25 dicitur, quae passio et emicranium dicitur. aulica fistulari.

493, 5 lymphaticos ydropicos morbos.

493, 7 ac pestilentia morbi. In corpore nascitur pestilentia ex aeris
incongruentia.

Erophylus ἥρως fortis, ϕίλος amor. Erophylus igitur fortis amor
30 vel fortis vir.


 [[ Print Edition Page No. 205 ]] 

493, 8 pensabat computabat.

493, 9 incuntanter indubitanter.

493, 10 in quo id est citharista.

493, 11 unde enim cervi nisi ex meis cantibus.

483, 12 crepitu sonitu.5

493, 13 elephantes permulsos id est per vocem organi capiuntur.

493, 15 allici attrahi.

493, 16 abrumpere auferre. fides cordae. delfinis marinis piscibus.

493, 17 disrumpi occidi serpentes in Tracia, Orpheo canente.

493, 18 Manes id est infernales dii, eo quod manant ab hominibus vel eo10
quod non sunt boni.

494, 1 recentior iunior. asserentium historiographorum. quae
insule.

494, 2 a continenti continens terra dicitur que in modum insulae
excedit.15

494, 4 in Actiaco ἄκτιον Grece, Latine amoenum, vel ab actu belli
dicitur.

494, 5 fidicinat fidibus canit.

494, 8 ignaviam stultitiam. viderer a diis. iure ratione.

494, 9 desiliam descendam. virgini Phylologiae. promissum munus20
meam artem.

494, 10 impendam solvam.

494, 13 dissertabo disputabo.

494, 14 aut emitonium id est divisio toni aut in duas aut in iii aut in
iiii.25

494, 16 legitima cum epogdoo. qui tonus.

494, 17 diversis id est gravi et acuto. emitonium id est divisio toni
sequitur.

494, 18 medium id est mediam partem toni.

494, 16 legitimam quantitatem octava parte. Nam tonus in musica30
 [[ Print Edition Page No. 206 ]] 
epogdous est in arithmetica et ita tonus est in musica sicut viii ad viiii,
in arithmetica legitima quantitas est ratio epogdoi quae totam metitur
musicam.

494, 18 diesis genitivus Grecus est. distantie differentiae.

5494, 19 tetartemoriae quarta pars. τετάρτη quarta, μόρια pars.

494, 21 enarmonios id est inadunatus quia maximis et minimis spatiis
dividitur; maximis quia saepe in uno spatio duo toni inveniuntur, saepe
sola quarta pars. Alii autem dicunt enarmonios valde adunatum quia
in nullo alio genere invenitur quarta pars in differentia nisi in illa per
10 hanc, id est quartam partem ab illa, id est quarta.

494, 23 tritemoria tertia pars toni.

494, 24 chromatice colorabile. Sicut enim inter album et nigrum color
aliquis invenitur, ita inter diatonicum et enarmonicum locum medietatis
obtinet chromaticum. χρῶμα Grece, Latine color.

15tertiam partem ac dimidiam tertiae, id est sextam. Sexta autem et
<ter>tia dimidiam facit. Duodenarius enim numerus tertiam partem
sui in quaternario ponit, sextam vero in binario. Sexta autem pars, id
est binarius, adunata tertiae parti, id est quaternario, dimidium duo-
denarii numeri, id est senarium, facit.

20495, 3 emiolium id est ἡμι- et ὅλον, id est dimidium et totum quia
maior numerus habet minorem totum et eius dimidium, ut ternarius ad
[fol. 112r] binarium. Ternarius habet binarium et eius dimidium quae
proportio sesqualtera vocatur.

496, 15 mollescat dulcescat. acumen altitudo.

25496, 16 in atiem in acumen vocis. erectae acute.

496, 18 singulis Omnes tropi ex praedictis sonis componuntur et in
singulis tropis inveniuntur.

497, 3 productiones tonos.

497, 5 dieseon genitivus Grecus est.

30497, 16 diapason ex omnibus dicitur quia veteres octo solum modo
sonis utebantur vel certe quia <e> duabus simplicibus symphoniis
constat, id est ex diatessaron et diapente. Verbi gratia, tonus
tonus emitonium, ecce
diatessaron. Tonus tonus emitonium tonus, ecce
 [[ Print Edition Page No. 207 ]] 
diapente, et hoc totum diapason dyplasia nam acutissimus eius sonus
duplo gravissimum superat.

497, 20 sed principales v Notandum quod Greci secundum numerum
divisionis linguarum apud eos, quibus utuntur, principalium troporum
numerum constituerunt.5

498, 1 bini id est tropi.

498, 2 Yperlydius id est superlydius, id est acutior Lydio. Ypolydius
sublydius, id est gravior Lydio. Lydius dicitur quia Lydii eo utuntur.

Yastius quia eo Eones utuntur. Eolius quia Eoles.

498, 4 Frigius quia in Frigia inventus est.10

498, 5 Dorius quia Dori eo utuntur.

498, 10 duplices copulantur Acutior enim duplo superat graviorem.
Tono quippe ad emitonium sonat. Est autem tonus duplum semitoni,
id est tetracorda quina, ideo tetracorda fiunt quia elementum totius
armoniae diatessaron est.15

499, 2 affectio copulatio concordia.

499, 3 extremi soni.

499, 4 inchoamentorum inventionum quo ordine inventa est armonia.

499, 6 altius profundius in memoria figerentur.

499, 7 Lasus proprium. exurse Surse civitas Armeniae.20

499, 8 divulgaret subaudis cum me.

499, 10 ΕΙΔΙΚΟΝ formabile, εἶδος forma.[[22]]

499, 9 ΑΠΕΡΓΑΣΤΙΚΟΝ activum vel operativum. ΕΞΑΓΓΕΛΤΙΚΟΝ [[23]]
et ΕΡΜΗΝΕϒΤΙΚΟΝ interpretativum interpretantur.[[24]]

499, 10 ex perseverantibus de immutabilibus sonis.25

499, 13 rithmica hoc est inter rithmum et metrum, quod rithmus est
sola verborum consonantia sine ullo certo numero et fine et in infinitum
funditur, nulla lege constructus, nullis certis legibus pedum compositus.
Metrum vero pedibus propriis certisque finibus ordinatur, non trans-
greditur enim octo pedes.30

500, 2 ΜΕΛΟΠΟΠΑ melodiae factura quod pertinet ad sonos. ΛΕΞΙΣ[[31]]
 [[ Print Edition Page No. 208 ]] 
dictio ad rithmum pertinet. ΠΛΟΚΗ id est geminatio, quando unus pes [[1]]
multipliciter ponitur. ΕΞΑΓΓΕΛΤΙΚΟΝ id est ἑρμηνευτικόν, hoc est [[2]]
interpretativum, rationem enim de omnibus reddit.

500, 4 ΩΙΔΙΚΟΝ cantabile, ᾠδή cantus. ϒΠΟΚΡΙΤΙΚΟΝ simulativum.[[4]]

5500, 5 de prima id est de voce que prima est.

500, 8 velut iuge colloquium frequens narratio ut est narratio quae
neque per cola neque per commata periodosque distinguitur. Divisum
est autem quod dividitur per cola et commata certosque pedes.

500, 11 preciditur inciditur.

10500, 12 recitantur leguntur.

500, 13 diastematica spatiosa certis spatiis dividuntur. Diastema
enim spatium vel intervallum. Sistema est vox uniformiter stans.

501, 2 singulum unitas.

501, 3 ΦΘΟΓΓΟΣ sic debet scribi, non ptongus.

15501, 5 qua intentione.

501, 9 quemadmodum id est quemadmodum unaqueque [fol. 112v]
syllaba suum accentum habet, ita unusquisque sonus notam acuminis
vel remissionis.

501, 10 exeramus exaltemus; exero exalto.

20502, 1 anesis remissio.

502, 2 serium tardum.

502, 5 xx <octo> ideo hoc dicit quia per singula tetracorda duo soni [[22]]
adduntur enarmonicos et cromaticos decem sonos efficiunt qui ad decem
et octo additi xxviii perficiunt.

25502, 12 principalis principalium ὑπάτη <ὑπατῶν> dicitur. Est
enim ὔπατος consul vel rector sequentis tetracordi.[[26]]

502, 16 quam id est diatonos. Tertio loco per singula tetracorda
mutantur.

503, 2 sic firmatur per additionem enarmonii et cromatici generis.

30mediarum quia cui subnectitur mediarum esse dicitur.

503, 4 reliquae tres diatonos enarmonios cromaticos.


 [[ Print Edition Page No. 209 ]] 

503, 8 media ipsa est μέση erit tertia, id est coniunctarum a fine con-
numeratur.[[1]]

503, 16 ille cordae quae et παρανήτη. Νήτη ultima, παρανήτη iuxta
νήτη.[[4]]

504, 2 in hoc tetracordo id est coniunctarum.5

504, 4 mediae ipsi id est μέση. perfectam synphoniam id est [[6]]
diapason.

504, 5 producente id est quia tonus inter μέση et παραμέση locatur.[[8]]

504, 7 hunc unum παραμέσην.[[9]]

504, 8 offendit invenit.10

504, 9 sistema id est spatium coniunctarum. tercia a fine. generi
tres enarmonios, videlicet, cromaticos diatonos.

504, 11 quia uno intermesen et tertiam disiunctarum tonus et dimidius
est. a mediae fine id est ab ipsa μέση quae finis dicitur quia graviores [[14]]
sonos terminat et incipit acutiores.15

504, 15 fastigatur acuitur.

504, 16 ΦΘΟΓΓΩΝ genitivus pluralis est.[[17]]

504, 18 vagi varii quia sepe acuuntur, sepe remittuntur.

ΒΑΡϒΠϒΚΝΟΙ id est graviter fixi; ΜΕΣΟΠϒΚΝΟΙ id est medii fixi.

505, 1 ΟΞϒΠϒΚΝΟΙ id est acute fixi; ὀξύς enim summitas sagittae dicitur.20

505, 8 ΑΠϒΚΝΟΙ non fixi.

505, 13 ΠΑΡϒΠΑΤΟΕΙΔΕΙΣ id est iuxta principales.

505, 15 ΛΙΧΑΝΟΕΙΔΕΙΣ id est vigilantes.

505, 18 resultant dissentiunt.

505, 19 ΟΜΟΦΩΝΟΙ id est aequisoni. ΑΦΩΝΟΙ dissoni.25

506, 3 aliam significationem id est virtutem. Unus enim idemque
sonus multis comparatur in diversis virtutibus, verbi gratia, cum uno
per tonum, cum alio per emitonium, cum tertio per diesin.


 [[ Print Edition Page No. 210 ]] 

506, 6 secunda id est diversitas. per spatiorum id est tonorum vel
emitoniorum.

506, 7 cum uni id est spatio, id est uno tono aut plurimis quando col-
liguntur unus tonus ex duobus spatiis vel emitonium ex duobus spatiis.

5506, 8 per coniunctionem id est quantitatis vel magnitudinis vocum
sed hoc interest diastema, id est spatium, et sistema, id est magnitudinem,
quod spatium inter duos tonos vel iii vel quattuor invenitur vel plus;
sistema autem non minus quam in diapason.

plura id est viii diapason.

10506, 10 ΚΑΤΑ ΗΘΟΣ id est secundum morem singularum nationum reperti
sunt tropi; quibusdam enim sonus convenit gravis, quibusdam acutus,
quibusdam medius.

506, 12 de diastematis id est de spatiis.

506, 15 bis ex omnibus id est bis diapason.

15506, 17 composita id est composita sunt quae eodem ordine currunt,
id est per aequalia spatia tonorum vel emitoniorum, incomposito vero,
quae ex diversis spatiis copulantur.

506, 18 asinteta id est incomposita vel disiuncta.

507, 5 non subest id est nulla ratione iunguntur. conibentia id est
20 concordantia.

507, 15 sex id est diastemata.

507, 17 consonet id est consonat.

508, 9 Multiplicat id est quadruplicat octo et ternarius. Habet enim
octonarius ternarium bis et eius duas [fol. 113r] tertias partes quas
25 diametrum appellat.

508, 14 et diametri regula Nam ubicumque binarius fuerit, diame
trum dicitur quia binarius omne diametrum, id est medium, dividit.

508, 17 tetraplantur id est quadruplicantur.

508, 18 quod diapason id est bis diapason.

30508, 19 bis septem id est xiiii.

509, 2 in tetraplasia id est in quadrupla.


 [[ Print Edition Page No. 211 ]] 

509, 3 epogdoi id est in ratione sesquioctavae.

509, 4 in quarta particulatione unum nomen est.

509, 7 modis id est sonis.

510, 3 cum certa id est certa partitione.

510, 5 angustioribus id est diesis.5

510, 10 ab immutabilibus id est gravioribus. Sic enim surgit tonus
tonus diesis diesis.

511, 1 diatonos id est per tonos, διά per incompositum, id est quia duo
toni in una regione fiunt.

511, 6 per ΑΓΩΓΗΝ id est per ascensionem in acumen. per ΠΛΟΚΗΝ10
id est per copulationem vel geminationem. Quicquid enim geminatur
vel ex diversis locis colligitur πλοκή appellatur.[[12]]

511, 10 ΠΕΡΙΦΕΡΗΣ id est rotunda vel circumvolutio.[[13]]

511, 13 commodatur sursum per ad acumen. seruit id est flectitur ad
gravem.15

511, 16 mollis dicitur quia tria emitonia habet in una regione et a
ceteris regionibus absoluta, id est ampla, quoniam vero tria emitonia
unius spatii comparata duobus semitoniis emiola ratio efficitur.

511, 17 tonia quia unus tonus in duo emitonia dividitur.

511, 18 robusta id est acuta propter emitonium.20

512, 2 mollius id est chroma per tritemoria in chromatico genere quod
molle vocatur; tonus dividitur in tres partes, ideo tritemoria appellatur.
Emiolion, id est diatonum, ab emiolia diesii, id est ab emitonio enar-
monii quia duae quartae partes in armonio segregatae coniunguntur in
unum in emiolio, hoc est in diatono, et faciunt emitonium a quo incipit25
diatonicum genus, et emiolion dicitur diatonicum quia in ipso genere
diapente abundat que in extremis suis sonis sesqualtera copulatur
ratione.

512, 6 ante omnes id est divisiones in νήτην ut a media in παραμέσην.[[29]]

512, 14 verum horum id est tetrachordorum. Sesquitertia enim pro-30
portione sibimet coniunguntur extremi soni omnium tetrachordorum.


 [[ Print Edition Page No. 212 ]] 

513, 3 conexum id est quia nihil interest quia coniungitur tetracordo
mediarum.

513, 4 ab his id est praedictis tetracordis separatarum.

513, 6 in neten separatarum id est qui omnino separatur a μέση cum
5 qua nullam habet consonantiam.

513, 7 ex diversis id est a separatis inchoat.

513, 18 per divisionem interponit enim tetracordum coniunctarum.

514, 1 asserere id est quae dixi non per sonos sed per tonos.

514, 5 in his autem hoc est tetracordis quibus προσλαμβανόμενος[[9]]
10 non consonat, quoniam ab emitoniis incipiunt, omnibus autem pentacor-
dis apponitur quoniam a tonis integris incipiunt.

514, 9 per sonos constare id est per duos tonos.

514, 10 in his hoc est pentacordis.

514, 14 per cenus ut ab enarmonio genere in diatonum.

15515, 5 ϒΠΑΤΟΕΙΔΗΣ ex gravioribus.

515, 7 liparan iambica id est pinguia iambica quae non sunt graves
sicut ὑπατοειδής nec sunt acutae sicut νητοειδής.[[17]]

515, 8 tonos aequales id est integros temperatos. mediosque id est
aequales et medios temperatos et in medietate constitutos inter gravem
20 et acumen.

515, 9 ΝΟΜΙΚΟΣ id est legales.

515, 10 melae mela.

515, 11 comiologica comediis convenientia.

516, 3 sistema id est magnitudinem vocis.

25516, 4 miscere id est iungere.

[fol. 113v] 516, 6 perstringamus id est breviter dicamus.

516, 7 portionem id est partem.

516, 9 collata coniuncta sensibilibus. Sunt enim numeri intelligibiles
et corporales qui nullo sensu corporeo discernuntur, sunt sensibiles qui
 [[ Print Edition Page No. 213 ]] 
ad visum et auditum et tractum pertinent.

516, 11 pro ratione id est secundum rationem.

516, 12 efferenda id est in acumen sublevanda.

516, 13 premenda in gravem. a licentia id est inordinata sine regula.

516, 15 rithmizomenon id est numerabile quod numerari et in artem5
dirigi potest.

516, 16 numerus id est ipsa materies.

516, 17 apponitur id est additur.

517, 3 nobis id est musicis.

517, 4 retozite id est numeri inquisitio.10

517, 5 proprie conversionis id est ad reditum. flexusque legitimos
id est reditus rationabiles.

517, 9 hi quoque id est numeri.

517, 11 modis id est modulationibus.

517, 18 cadere non possunt quia excedunt legitimos pedes. rith-
moides15 id est forma, enrithmon numerabile quia formam numeri habet.
arithmon numero carens quia in nullum certum numerum cadit. rith-
moides quae partim numeros assumunt, partim vero dissentiunt.

518, 3 tertium id est genus.

518, 4 agogen ascendentem.20

518, 6 rithmopoeia numeri factura.

518, 7 effingi id est in metrum vel versum.

518, 8 atomum insecabilis.

518, 9 recisionis hoc est divisionis.

518, 11 contenta sufficiens.25

518, 12 per sonum id est tonum.

518, 13 aut spatium id est per divisionem toni. singulare indivisibile.

518, 18 diatonus id est numerum legitimorum pedum pro numero
temporum posuit. Legitimi autem pedes aut dupli sunt, id est duabus
 [[ Print Edition Page No. 214 ]] 
syllabis, aut tripli ex tribus aut quadrupli ex quattuor. Potest et alia
ratione intelligi ut duo tempora unius longe syllabae pro uno tempore
accipiet ac sic non solum numerus syllabarum verum etiam et temporum
quaternarium non transgreditur numerum qui plene rationis est, id est
5 quia sicut ternarius numerus numerorum omnium primus est, ita et
quaternarius numerorum omnium ultimus plenae rationis terminus.
Ipsa autem ratio est quoniam ex quaternario et membris suis denarius
conficitur numerus; unum quippe et duo et tria et quattuor decem fiunt.

518, 20 in hoc id est iure.

10519, 7 ΣΤΡΟΓΓϒΛΑ Στρογγύλος versus dicitur in quo nulla pars orationis
integra locum pedis obtinet ut, ‘Inmortale nihil mundi compage tenetur.’[[11]]

519, 10 expetitur precipitanter velociter cantantur. ΠΕΡΙΠΛΕΑ [[12]]
amplius vel copiose.

519, 12 suspendunt morantur.

15519, 14 podica pedalia. Pedalia, pedibus apta; πούς dicitur pes.

520, 3 vel eorum pares id est epitriti.

520, 8 alia id est quarta per divisionem; ista divisio in simplicibus
proportionibus pedum queritur.

520, 10 ΠΟΙΑ id est qualis. ΑΛΟΓΟϒΣ pedes dicit in quibus quaeritur [[19]]
20 qualis ratio sit.

520, 11 atque illa id est quinta.

520, 13 alia est differentia.

520, 12 esse pedes multiplices illis, qui simplices Sunt enim sim-
plices pedes, multiplices dividuntur enim in duos pedes.

25520, 13 alia id est sexta, fieri consuevit quod in syzygiis maxime
venit prolixius tempus ut trocheus per contrarium ut in iambo.

521, 1 aequalia id est dactilica. [fol. 114r] emiolia peonica.

521, 2 duplitia id est iambica.

521, 4 duplex id est proportio. Iambus et trocheus in temporibus
30 duplicem proportionem habent non autem in syllabis; tribrachys et
molossus non solum in temporibus sed etiam in syllabis duplicem possi-
dent
 [[ Print Edition Page No. 215 ]] 
proportionem. ad singularem id est ad unum.

521, 9 signa hoc est temporum. nectuntur id est iunguntur. ad
alterum hoc dicit quod omnes pedes qui aequali proportione dividuntur
dactilico genere compraehenduntur quoniam a dactilo regulam divisionis
accipiunt dum enim regula praecedit in dactilo, ceteri ad eandem regulam5
considerantur, et hoc est quod dicit.

521, 11 verum decurret post dactilum videlicet equalitas numerosa
usque ad xvi pedes, sed illa equalitas aut ad alterum erit, hoc est unum
ad unum, ut in pyrrichio, vel duo ad numerum geminum, id est duo ad
duo ut in proceleusmatico, et, si sola tempora consideraveris, in dactilo10
et anapesto ceterisque similibus.

521, 10 forte autem dixit ac si dixisset: Si acceperis a sizygiis pedes
eiusdem forme, maior erit numerositas. Nam sub ac regula equalitatis
non sunt nisi x simplices; adduntur autem ex sizygiis sex.

521, 14 gemini id est bini. emiolia sesqualtera.15

521, 18 qui id est pedes.

521, 20 a disemo id est a pede duorum brevium temporum ut pyrrichius
procedit.

522, 3 a trisemo id est a pede trium temporum brevium ut tribrachus.

octo pedes videlicet deducet, id est numerum syllabarum donec x20
et viii perficiet ex quibus in simplicibus inveniuntur vi, adduntur vero
ex sizygiis xii.

522, 5 in xv numero id est pedum, ex quibus vii simplices sunt, amphima-
cros bacchius antibacchius peones quattuor; adduntur autem a sizygiis
viii.25

522, 6 epitritus id est epitriti sunt iiii in simplicibus et adduntur x a
sizygiis. Notandum autem quod non propter legitima metra sed
propter rithmos pedes similium proportionum simplicibus syzigiis
adduntur.

522, 7 ponens id est suam proportionem. cuius epitriti.30

522, 11 duobus generibus Verbi gratia, ex dactilo et iambo. vel
pluribus hoc est peonico et epitrito.

522, 12 uno pedum genere id est ut dactilico.


 [[ Print Edition Page No. 216 ]] 

522, 13 tetrasemi ut dactilus suique similes, id est pedes ut diiambus in
duos iambos, distrocheus in duos trocheos.

522, 14 aliquando in numeros ut dactilus in tempora bis bina.

in exasemo id est in diiambo et distrocheo qui et in numeros tem-
porum5 habent enim bis terna et in pedes habent enim bis iambos et
trocheos. Resolvuntur molossi vero in numeros temporum solum
modo, nisi forte quis dicat illum posse solvi in spondeum et in unam
syllabam longam quae pro trocheo accipitur.

522, 19 periodos Inter sizygiam et periodum talis differentia est quod
10 sizygia duorum solum modo pedum, periodos vero multorum, copula fit.

523, 8 potioribus id est maioribus.

523, 11 sufficere quod vocatur monocolon, id est unius coli periodus.
solus id est pes. ceteris hoc est [fol. 114v] si ex alio genere fuerit.

523, 13 eorum que id est sub regulas cadunt pedum sive simplices sint
15 sive duplices.

523, 15 proceleusmatico id est duo.

524, 6 sineches id est continua, συνέχω continuo.

524, 13 conpenset id est comtemperet.

524, 17 monochronon ut in iambo et trocheo in quibus tria tempora
20 brevia, vel unum breve et aliud longum.

524, 20 quattuor ut spondeus in quo et quattuor et duo longa
memorantur.

524, 21 quae id est brevia tempora.

524, 24 quod in positione quod pro quantum.

25525, 1 geminum id est in una syllaba. insequenti id est in positione.

525, 2 par id est priori. quare id est in hac ratione.

525, 3 apo mizonos Ionicus a maiore. dactilus id est similitudinem
dactili habet.

525, 4 qui ap’ elassonos id est Ionicus minor.

30525, 10 per copulam id est per geminationem duorum, numeri id est
diversi pedes.


 [[ Print Edition Page No. 217 ]] 

525, 13 vel proceleusmatico vel pro et.

525, 14 qui id est Ionicus.

525, 16 accompositi hoc est incompositi numeri sunt qui ex eisdem
pedibus, compositi vero qui ex diversis iunguntur.

525, 18 digito id est δάκτυλος Grece, Latine digitus. anapestos a
5 verbo ἄνω, id est peto, sursum peto.

525, 21 spondeus sacrificalis, a verbo σπένδω sacrifico.

526, 1 ionicos id est inaequalis.

526, 3 repraehensi sunt Veteres in teathris pedes repraehensibiles
repraehendebant istos.10

526, 5 in quo id est iambo.

526, 6 errant currunt varianter.

526, 13 propinquitatem id est ut in iambo. Ut enim in iambo unum
ad duo duplici proportione, ita in ortio quattuor ad octo in eadem pro-
portione iunguntur.15

527, 3 fine id est initio quia sicut apud Grecos τέλος ἀρχή, hoc est [[16]]
initium et finis, sic apud Latinos finis non solum finem significat sed
etiam et initium. Incipit itaque bacchius ex duobus longis instar
trochei, finitur autem uno brevi ad similitudinem finis, id est principii
iambi.20

527, 5 his id est bacchio et iambo.

527, 7 provenit currit in hoc genere, id est per periodum.

527, 11 trocheus<ab> iambo denominatur id est ut trochei ab iambo
inchoantes.

527, 15 eorum vero id est in quibus trocheus inter iambos.25

528, 5 octo vero id est praediximus.

528, 7 iambus ἰαμβιάζω detrahere, duas aethimologias habet aut a [[27]]
verbo ἰαμβίζω, id est detraho aut a nomine ἰός, id est venenum.[[28]]

529, 3 livores inviolatas.

529, 5 ortius orcia honestas.30


 [[ Print Edition Page No. 218 ]] 

529, 7 producte id est qui tantae prolixitatis est elatio eius ut non solum
elatio verum etiam et positio, hoc est cessatio, existimatur comprae-
hendere, ideoque semanticiis, id est recordans vel remanens, nominatur.
effingit id est format.

5529, 8 bacchiis sacerdotibus Bacchi.

529, 9 sono id est suo. isque id est sonus. qui sonus.

529, 12 duo rithmi hoc est de quattuor paeonibus duos pedes facit,
quos etiam paeones vocat, primum siquidem et secundum paeona in
unum pedem, tertium similiter et quartum in alterum copulat sed prior
10 in ratione sesqualtera quattuor et sex, alter vero sex et quattuor. Tri-
plicem autem proportionem [fol. 115r] dicit quia in ea in una syllaba
geminantur tempora,
longiorem vero arsin quia habet viii tempora, tesis autem quattuor.

529, 13 Lidius quia in Lidia abundat peon tropus.

15529, 14 et longa id est duobus temporibus et longa elatione, id est
duobus temporibus.

529, 17 per coniunctionem id est quia non ex diversis generibus iun-
guntur in eo pedes.

530, 1 Lidios quasi λύσιος, solutus. membra duplicia Duplicia [[19]]
20 autem membra dicuntur aut quia de vii fiunt duo pedes, aut quia in ipsis
duobus pedibus duplicantur membra, id est pedes.

530, 2 ΕΠΙΒΑΤΟΣ a gravioribus dictus.[[22]]

530, 3 veluti utens id est quattuor membris, quattuor peonibus, ex
quibus duo diversitates efficiuntur, id est duo peones incompositi.

25530, 5 haec id est omnia supradicta.

530, 6 docimine a verbo δοκέω quod triplicem habet significationem; [[26]]
δοκέω enim video, δοκέω puto, δοκέω approbo, inde docimines species, id [[27]]
est approbativae dicuntur.

530, 10 dactilico dactilo.

30530, 11 deducti producti.

530, 14 prosodiaci quia pro uno accentu pronuntiantur.


 [[ Print Edition Page No. 219 ]] 

531, 2 bacchio id est bacchium inter syzygias computatur quia in duos
pedes solvitur; prima syllaba illius locum pyrrichii obtinet ceterum
trocheus est.

ionicus autem a maiore spondeo pyrrichioque constat.

531, 4 irrationabiles dicuntur quia ex similibus pedibus copulantur in5
quibus nulla profunda ratio quaeritur.

531, 5 quos etiam corios id est tribrachus et trocheus.

531, 7 ex elatione id est prior iambus pro una syllaba accipitur, sicut
in trocheo prima syllaba arsin tenet, secundus vero iambus in unam
<brevem> et unam longam. Si quis autem quaerit cur de una brevi10
et una longa unam elationem longam fecit, respondendum quia iste pes
irrationabilis est.

531, 8 ad dactilum id est qui abet unam longam in arsi et duas in tesi
et hoc est in syllabis.

531, 9 ionicum id est duplum.15

531, 10 et iambicinum id est iambicum in dupla.

531, 11 trochaeides figuram.

531, 15 quinque id est numeri.

531, 16 incidens desinens.

531, 17 is id est numerus quia longa incipit. per bacchium id est20
antibacchium.

531, 18 dactilus per corium id est tribrachum. qui ex iambi in quo [[22]]
numero corius praecedit dactilum ideo iambi similitudinem mutuat
quoniam iambus et corius eadem proportione dividuntur.

532, 1 mutuetur id est accipitur. dactilus per corium id est tro- 25
cheum. creticus id est amphimacri. inditio numeri id est signo.

532, 5 plena perceptio id est plenus intellectus.

532, 6 haec <Melopoe>ia.[[28]]

532, 12 ΣϒΣΤΑΛΤΙΚΟΣ id est stantes quia uniformiter unaquaeque
semper stat.30

533, 2 propria figura id est sine dactilo.


 [[ Print Edition Page No. 220 ]] 

533, 6 augusta ampla.

533, 7 continuit perseverare voluit <ut> quod docuit regulis artis [[2]]
probaret exemplis carminis.

533, 8 coemesin speciem carminis.

5533, 11 habes senilem id est antiquam. Iambicum senarium id est
trimetrum. Martianus iunior dicit deludens maiorem [fol. 115v] Martianum.

533, 12 miscillo id est vero et falso. lusit finxit. quem id est te.

flamine carmine.

10533, 13 Pelasgos id est Grecos. nititur conatur.

533, 14 Creagris Creager duobus modis intelligitur, aut enim ab eo
quod est κριός et ἄγριος aries rusticus, aut ab eo quod est creagra [[12]]
fuscinula vel arpago, creagris agrestibus, Atticis rusticis, aut acutis,
et talis sit sensus: Dum nititur Satyra docere Grecos in artibus quae vix
15 a rusticis Atticis recipiuntur vel certe vix ab acutis Atticis approbantur.

533, 15 decidit finita est.

533, 16 haec id est Satyra. indoctis aggregans id est artes et fabulas
vera simul et falsa.

533, 17 farcinat implet.

20534, 1 ciclicas tortuosas.

534, 2 garrire inhoneste pronuntiare. cruda nova.

534, 3 nauci vili.

534, 4 turgens inflata.

534, 7 inquit id est Satira. flamine id est spiritu.

25534, 9 lurgis id est gluttosis.

534, 10 dantem id est suas fabulas.

534, 11 bombinatorem id est pomposum. flosculo id est superfluo.

534, 12 decertum id est decertatum.

534, 13 urbs Aelissae id est Kartago.


 [[ Print Edition Page No. 221 ]] 

534, 14 iugariorum id est quia de Iugaria provintia fuit Martianus.
marcidam id est antiquam. veternum antiquum.GLOSSA

EXPLICITA EST GLOSSA DE MUSICA

Endnotes

Footnotes

 [* ] [fol. 47r]

Variants

 3  tetranomos

 4  Mineus

 5  Mineus corr.

 7  non Manitius nam

 10  strio

 12  linge corr. | gece

 24  nutiis corr.

 26  genetricem corr.

 29  menicam

 32  menbranula

 34  fren

 1  ventis corr.

 2  gecis corr. | hymen | corporalabus corr.

 8  sinzugia sinzygias m. sec.

 9  medietatas

 12  sinzugiam

 13  immediate Manitius immedietatem

 15  sinzugiam | he corr.

 16  dit corr. | due corr. | residue corr.

 20  sinzugiam

 21  siccitate Manitius siccita

 25  frigitas corr.

 27  similitune corr.

 33  Gatia | tes corr.

 37  que corr.

 9  cuae corr. | provecte corr. | fie

 12  nicto sic!

 13  noa | nyc

 14  ΓϒΜΝΟΛΟΓϒΙCΕΙC

 15  ΓϒΜΝΟΛΟΓΙCΩ

 16  ΕΓΕΙΡΙΜΙΟΝ | ΕΓΕΙΡΙΜΙΑ

 18  dirivatur

 22  transformatine corr.

 27  vigiis corr.

 29  satyras | choreutas

 31 cleos

 33  cluo sic! | dirivari

 3  competa post diis delevi

 5  tribos | edos

 8  a m. sec.

 11  epoc

 14  Cf. Virgilius, Aen., i, 1.

 15  Cf. Horatius, Carm., i, i, 1.

 14  Mencenas

 18 Cf. Virgilius, Aen., i, 292.

 21  uinone

 22  sens

 28  congnoscentes

 30  humanite corr.

 33  moritibus corr.

 5  frigitatem corr. | de rt̄ra

 14  synzygiam | frigiditatique corr.

 15  adiunc corr.

 18  Cf. Ovidius, Fasti, vi, 291, 2; Isidorus, Etym., viii, 11, 68.

 22  Charon Acharon m. sec.

 23  fius corr.

 26  duius

 27 kratos

 28  gamma | tragodiam

 29  trakodiam τρακῳδίαν sic!

 33  cubebe

 1 Cf. Macrobius, Sat., i, 10, 19.

 2  Obs

 9 Cf. Augustinus, De civ. dei, viii, 8; Servius, Aen., vii, 607.

 12  antifone

 13  Strix

 14  requerela | Strix

 18  nicum corr.

 19  senper

 23  maternis

 24 Cf. Isidorus, Etym., xiv, 8, 17.

 26  altitune

 27  Pliadas | plistas

 27 Cf. Hyginus, Fab., 192; Servius, Georg., i, 138.

 28  ΤΕΡΟΠΕ ΜΕΡΟΠΕ ΚΙΑΕΝΟ ΜΑΙΑ ΛΑΚΙΟ ΝΙΑΤΑ ΤΕΤΕ ΕΛΕΚΤΡΑ

 30  zoziacteus | zozia

 31  zoa | zonta

 32  amalium corr.

 1  ΑΠΟΤϒΡΑΛΗΙΝ

 1 Cf. Isidorus, Etym., xviii, 24.

 2  reindebat corr. in mg.

 7  memba corr.

 10  smiscendorum

 12  castitem corr.

 14  cogitao corr.

 15  allegori corr.

 19  nature corr. | omine corr.

 21  regulus corr.

 23 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 45; Augustinus, De civ. dei, vii, 14; Mythographus Primus, 119.

 25  si corr.

 27  falose fabuulose m. sec. | pulche corr.

 31 Cf. Cicero, De inventione, i, 1.

 4  sapienae

 14  Apolni corr.

 16  Endelichia

 16  Cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum (Mullach, Fragmenta philos. Graec., ii), ccxix, ccxx, ccxxii.

 17  ΕLΕΚΙΑ

 18  Endelichia | endos ΕLΕΚΙΑ | inma corr.

 19  genelralem | Endelichiam

 23  Endelikie

 26  plchytudine corr.

 27  immortalitalitatem

 33  revolutines corr.

 6  extat

 8  pestare corr.

 9  conexionem

 14  miseantur

 17  Trinonia

 18  Athanatos | Μενερυα sic!

 18 Cf. Fulgentius, Mit., ii, 1 (Helm, 38, 11).

 19  Apalos

 20  trite noia

 23 NϒC

 26  pudentiam corr.

 29  resoluto iter. post ricinio delevi

 36  fammis corr.

 1  ΑΠΟΤϒCΤΡΟΦΕΙΝ

 6  rutor

 14  rubedine

 18  pulcre corr.

 22  conture corr. | similitumdinem

 23  pprobantur

 26 ananoia

 27  anieia | recognitioni

 31  hesauris

 35  recognitionis

 2 qum corr.

 3  aetheri

 5  ids

 6 limnos

 8  locis addidi | carnali corr.

 9  ubi m. sec. | veneri

 13  petrat corr.

 19  Afrodie corr. | qui corr.

 19 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 76.

 20  castra corr.

 22  omia

 30  plchritudine corr. | ungentorum ungeuntorum m. sec.

 33  veiculum veticulum m. sec.

 34  tutes corr.

 36  sola corr.

 1  amplitunis corr.

 2  sum corr.

 3  irrationabibi

 4  qod corr.

 5  meria corr.

 9  meriae corr.

 13  quedam corr.

 16  Arcadia

 27  debuis corr.

 28  Lvel

 30  presci corr.

 31  nseparabiliter corr.

 4  rect corr.

 6  planete corr.

 9  Aplolinem corr.

 16  ΦΟΝΗ

 17  ϕω | fano

 18  dirivatur

 19  ambiguitabus

 24  fisiculatio | ponsis corr.

 25  fisis | fysciculatum

 27  ΙΚΩΝ

 29  apollogia

 33  lari corr.

 1  Appollini

 4 Cf. Isidorus, Etym., viii, 8, 1.

 7  ΖΙΟC

 8  ΖΙΟC boyle

 9 Cf. Isidorus, Etym., xvii, 6, 28.

 11  oscenes

 15  qua corr.

 16 Cf. Macrobius, Sat. i, 17, 51, 52.

 18  pithione

 19  ΠϒΘΩ

 20  consuletur corr.

 24  ΔΕΛΟΝ

 25  Apol

 32  ΛΙΧΟC bis | licnos

 1  lucerne corr.

 7 sine ut aliud sit Indici montis scopulum aliud Kyrri recessus post lauri est delevi

 10  crepis

 13  antum corr.

 15  intel corr.

 17  vocitatum corr.

 18  Kyrrus | mos corr.

 20  Kyrreus secreta montis Arcadiae supra Kyrreos m. sec. | kyrrum

 26  praeteritem corr.

 34  nescunt corr.

 1  spatacula

 3  flaborum corr.

 9  concetum corr.

 10  continentiam corr. | gravis corr.

 11  so corr.

 14  simplicibus

 15  sesqualitera

 17  suo corr.

 20  sesquateris | sesquitertius

 21  epiogdois | dicont corr.

 25  discrtione

 26  qui

 33  extreminatastibus

 39  diatesaron

 6  diuna

 7  videliet corr. | ai

 10 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 21; Macrobius, Comment. in Somn. Scip., ii, 1, 4-8; ii, 3, 13-15.

 21  diatesaron

 35 fluenta

 2  aeheria | defuat corr.

 9 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 18.

 13  odem

 15  sde sed | altitudinum seu descensionum Manitius altitudinem seu descensionem

 18  amplisime

 20  laetis

 21  ferverem

 30  xin mixtura

 33  ascentes corr.

 35  intersimiscent

 1  qua

 3 Cf. Servius, Aen., viii, 402.

 8  autetem | delectionum

 9  vere corr.

 12  latitunis

 13  altitudinem

 15  una

 19 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 46.

 20  intellige Manitius intelligi

 28  esse

 30  erum corr.

 32  grgite corr.

 2  senper | eius

 4  Cf. Macrobius, Comment. in Somn. Scip., i, 10, 7-16.

 6  ΠϒΡΙΦΛΕΓΕΤΟΝ

 7  manere corr.

 16  contristrari

 19  au (primum) corr.

 23  illi

 25  est addidi

 26  Cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum, lxxi.

 29  Platonicus Manitius Platonica

 34  Saturnum addidi

 3  scilicet Manitius silicet

 7  clatoium | patronmioum patronomicum m. sec.

 13  et m. sec.

 14  referatur

 15  himalis | artea corr.

 16  autumnallem

 18  caecaumuisnis | cauma | cacon

 19  caecauminis | caci | caumatos

 20  anclo

 24  constituuntur

 27 Cf. Macrobius, Sat., i, 21, 3-4.

 4  occultarum corr.

 7  Iunononis

 8  maturantur Manitius materantur

 16  frigitate corr. | -qe corr.

 17  servntur corr.

 20  ΦΟΕΒΟC

 21 Cf. Macrobius, Sat., i, xvii, 47.

 22  ΛΙΜΟC | lima

 23  nefele | ΑΠΟΡΟϒΕΙ

 24  ΑΠΟΡΟϒΟ

 25 Cf. Lucianus, Ἀλεξ., 36.

 28  Apollonis

 31 Cf. Isidorus, Etym., xix, 30, 4.

 5  inobs

 8  omiam

 9  dieret corr. | mercuril

 16  pecre corr.

 17  sineri corr.

 24 ius

 27  rethiorca

 29  philogia corr. | forminatur demonstratur quippe Philologia laudibus eximiis in qua etiam alia post alia iter. delevi

 30  laundando | Mercuri Mercurius m. sec.

 35  Prnasi corr. | choris corr.

 6  fumine corr.

 7  una corr.

 10 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 46.

 11  fratum corr. | Apollini

 13  precire precisre m. sec. | quiqid quicqid m. sec..

 18  aeheria corr.

 23  aeheria corr. | cunta corr.

 26  mundo

 27  al

 32  mutalibus corr.

 8  sophi

 9  ordinatvit

 17  Sapienae

 23  metum corr.

 24  quod addidi | Hescolapiadicum

 26  diambo

 29  scaanditur | certe

 30  diambus

 33  quicqid bis

 34  quicqid

 35  natu corr.

 5  seperamus | nām corr.

 9  collibi (alterum)

 11  manare

 12  qui

 21  quecumque (alterum)

 30  qo corr. | extet

 1  partris

 8  Virtus corr.

 11  facit

 12  intanste

 15  de post tangit delevi

 16  un

 21  usque m. sec.

 25  panete corr.

 26  que addidi

 28  retogradari corr.

 3  poeca

 6  cadenti | poece

 8  vocat addidi | vel gavisam mg.

 11  aeheria corr.

 12  titius corr. | intervalla corr.

 16  ratiobus corr.

 17  attribusunt

 22  ΟϒΡΑΝΙΗ

 23  constituonis corr.

 25  enniaptongon

 28  ΟϒΡΑΝΙΗ

 29  ΠΟΛϒΜΝΕΜΗ

 29, 32 Cf. Fulgentius, Mit., 1, 15 (Helm, 26).

 32  ΕϒΤΙΡΠΗ | ΕΡΑΤΟ

 33  Ερω

 34  ΕΡΑΤΟ | εροα sic!

 2  ΤΕΡΨΙΚΟΡΗ

 5  κλνο

 6  κλιο | interpetari corr.

 8  tardiorisbus

 11  telia

 13  stutu corr.

 15  reliqui

 26  figunt corr.

 31  dicit addidi

 32  inquid corr.

 35  pubeba | adulescentina

 6  fusfragio

 10  suffragrri corr.

 13  suaada

 24  omium

 2  omium

 12  aduituram

 16  perentibus corr.

 22  celermos corr.

 25  fatiunt corr. | poteret

 27  excusantine

 30  famulatio

 32  ista | instumenta corr.

 34  bari

 5  gitur corr.

 34  amplisimum

 2  d corr.

 10  porrectus

 13  com corr.

 16  nescat

 35  Athlantides | patronomicum

 1 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 75.

 1  Palante

 5  aeheris corr.

 8  thono corr.

 12  oportune

 14  llapsa

 16  aproperas corr.

 18  diuidices

 22 sqq. Cf. Macrobius, Comment. in Somn. Scip., i, 6, 11.

 29  niisi | gignes

 30  gignes corr.

 32  senariom corr.

 7  radorum

 10  reluet corr.

 11  vocita

 19  ver

 25  ΠΑΝΑΤΕC

 26  propterrerea

 31  qua corr.

 33 Cf. Isidorus, Etym., xix, 6, 4.

 4 Cf. Augustinus, De civ. dei, vii, 1-3.

 5  distichium

 6  distichio

 8  ex | repunderscoresidui | distichio

 16  colori

 17  emiciclios

 21 semicicli

 25 vocantur | fabores

 29  Romulos

 29 Cf. Isidorus, Etym., ix, 2, 84; Macrobius, Sat., i, 9, 16; Servius, Aen., i, 292.

 1  sales sicl

 2 CΑΛΟ

 22 ankon

 27  populos corr.

 28  Cardiam

 29  limentimun

 29 Cf. Augustinus, De civ. dei, iv, 8.

 30 extro

 32  elem mundi

 1  qus corr.

 3 Papilius

 6 adrastia

 10  Adrastie

 11 imarmene | CϒΝΕΧΟΙ

 12  Imarmene

 13  Adrestiae | porum

 15 ΚΟΤΟ ΚΛΟΤΟ m. sec.

 16 ΚΛΟΤΟ

 17 clito

 19 lian

 21 Cf. Fulgentius, Mit., i, 8 (Helm, 20).

 15  ΚΟΤΟ ΚΛΟΤΟ m. sec.

 27  xtima corr.

 30  eheris corr.

 9  parte addidi

 14 Cf. Virgilius, Georg., i, 240, 1.

 17  scribit

 18  quedam | tius corr. | pas corr.

 21  quadam

 24  vovis

 26  calummate | calumma

 27  calumma

 29  interstingit

 32  ei | ceraunos

 3  taumantis

 4  pulchitudinem corr.

 10  iale | vitu corr.

 14  exficitunt

 30  tum corr.

 31  splendibator—plenificat

 35 ideam

 11  quas

 11 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 31.

 12  tetus | dicit (alterum)

 15  fammas corr.

 16  omne | et addidi

 17  temporis

 18  anti

 20 ccctos

 21 tecon | on

 22 tecon

 26  ΤΕΖΙΤΕ l. deest Dick

 1  vestra

 10  superi

 11  superuis

 15  radices corr. | porpurei | colores corr.

 27  gobosa corr.

 35  duocim | zoziacum

 2  circumfusu

 5  tes tres (primum) m. sec. | higemali

 7  mens

 11  porpureus

 11 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 14, 4; Plinius, Hist. nat., xxxvii, 103.

 14  purreum

 16  candida est

 16 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 10, 3.

 17  acepit corr. | astron

 20  ceraunos

 20 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 13, 4, 5.

 26  asperita

 28  aplri

 29  smaracdus

 29 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 7, 1.

 1 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 7, 12; Solinus, Collectanea, xxvii, 36, 37.

 2  arteam corr.

 5  Indi | splendididus

 8  dendros

 11  vae corr.

 11 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 9, 3; Solinus, Collectanea, 30, 32, 33.

 15  iacincthum

 17  idatide

 18 Cf. Solinus, Collectanea, 37, 24.

 19  idatide

 22  adamus corr.

 22 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 13, 2-3; Solinus, Collectanea, 52, 55, 56.

 25 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 13, 1.

 26 cristallos

 31  brateearum

 32  pulchritudini Manitius pulcritudinem | lammina

 1  reliqui

 2  orizotem corr.

 12  insiat corr.

 16  aeher corr.

 19  aurom corr.

 20  insiat corr.

 22  manu

 31  unc̄ | opo | pyr

 32  quame

 2  tur dicitur m. sec.

 8  ebenum

 14  at corr.

 16  mari

 21  alilii

 24  certa

 27  est addidi

 29  eccahten

 30  ecchate

 33  ecchate

 34 sqq. Cf. Fulgentius, Mit., i, 10 (Helm, 22).

 2  omnia corr.

 3  ecchates

 6  Bachus

 7  viteam

 22  Herculiem

 23 Cf. Macrobius, Sat., i, 20, 10

 23 ΕΡΑΚΑΗC | ΕΡΑCΚΑΗΟC

 24 era | cleos

 28  Bysiridem

 30  ungibus corr.

 31  Alcumene | Hercules

 1  videliet corr.

 6  generatiobus

 9  pudiciae corr. | mendesissime

 15  sed

 17  ditur

 18  temperiem | mudi corr.

 29 Τϒ

 3  decerta

 4  aliamouere

 6  inproda

 12  maee

 17  difinitam

 18  benignitastis

 19  meum

 26  tristes corr. | caulditur corr.

 28  occultantis

 33  ociant

 8  impleneda

 9  federe | Maiugemnam

 10  videli

 13  filib (primum)

 20 onus | nus

 23  so (alterum) corr.

 28  vici (alterum)

 32  federa

 12  videliet corr.

 15  qualitatem (alterum) deletum

 16  temperanttiam

 17  omia

 18  terresus

 19  patrius

 21  iugari

 22  quimeritosbus

 31  exuperat

 3  crepudia

 9  auspicus | augurus

 2  nuptirum corr.

 4  allegoriae | allegoriace m. sec.

 7  aut m. sec.

 8  inipsa | in m. sec.

 10  Boetes

 10 Cf. Isidorus, De nat. rer., xxv, 1, 5.

 12  arctofilix | arctonfilix

 13  arctutorum

 15  flagras corr. | gladium corr.

 16  accintus

 18  anticanis

 22  omines corr.

 23  dicuntur—Latinos om. ex textu add. in mg. inf. | Hyerene

 28  cuis corr.

 29  riaadnes

 31  per

 2  fraglat

 3  niso

 17  dimitere corr. | vertetur corr.

 23  adelpho

 24  humanum corr. | litium

 29  Cyllenu

 30  cybum

 1 chile

 4  ΧϒΡΡΙΝ sic! l. deest Dick

 6  l. deest Dick

 7  dcxxiiii

 13  praeteria

 14  tempoes

 15  seminarum

 19  paribus

 21  menbris

 22  uno (alterum)

 24  cyborum

 25  ideo—ternarium iter. post ternarium delevi

 28  deioratio | mathentetradan

 29 tetras

 30  sexqualtera

 31  adunicorumonum adunaconum m. sec.

 2  sicun corr. | omalon

 3  omalon planetarum corr.

 9 Cf. 13, 1-18.

 15  epigdoi | epigdos

 16  partes

 18  portio corr.

 20  tenon | epigdos

 22  semitonis | consostat

 26  opepere

 3  fidutia corr. | colchic

 4  incantatiobus

 7  allinebat

 8  line corr. | allinebat

 11  Fronosis

 12  Perergia | peri | ergon

 13  Agripinia | agripno

 16  moechanicas

 18  Leucothe

 20  phos | phoro | farus

 21  Fronosis

 27 Cf. Isidorus, Etym., xix, 27, 4.

 8  antropophitggi | an | brosis

 9 antropos et brosis

 13  tibus

 14 idor | aula

 18  praever

 19  tetrametum

 24  textra

 27 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 64.

 28  sut corr.

 29  appinquant

 30  quatuordo corr.

 1  anamala

 6  choriiambi | choriiambo

 7 sepmacrlaus

 11 Cf. Servius, Aen., vi, 289.

 11-14 Cf. Fulgentius, Mit., i, 21 (Helm, 32).

 12  Meduse

 13  ge | orgon

 15  pege

 18 et

 21  habeant

 26  Philologia

 28  rithinica

 30  retondum

 3  senaris corr. | aerous

 6  socus corr.

 12  ver corr.

 2  adiuguntur

 5 stoasi

 6  praeusentia

 8  getivo | dativus conieci genitivus

 20 prophetes

 22  cata | lexis

 23  quaeris post laus delevi | Philologiae addidi

 30 Cf. Isidorus, Etym., xvii, 1, 2.

 31  Osiros

 2  noverta

 12 periermenies periermenias m. sec.

 13  aristotilem

 16  linga corr.

 19  propia

 22  philolosophia

 26  glabrion

 27  cilior cilium m. sec. | tautomes

 29  cantes bis | grates

 30  cantes

 32  gestuculationes corr.

 1  crotolum

 6  naus | nausia | omnis | nausiam

 9  carbasim carbasium m. sec.

 10  foliis conieci libro

 11 phillon

 13  zoo

 18  stellas

 19  erant

 22 ΑΡΕΘΕC

 27  artificalis

 29  diferentiam

 3  geomeotria

 12  est conieci sunt

 14 theosis

 18  leucos | lium corr.

 21  redimicul

 24  orco

 27  mene | eumenia

 5  casstus

 6  pimelia | salus

 10  provocatur | strupri

 22  populanam

 24  cyris | cyritim | heracles

 24 Cf. Macrobius, Sat., i, 20, 10.

 26 Cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum, cxxxii-cxxxiv.

 2  ΕϒΔΑΙΜΟΝΑC

 5  ΑΠΑΤΕC

 6  prophetia prophecia m. sec.

 14  com

 15  Mediosimus | quiasi

 24  alches | alcumenes

 29  tages (alterum)

 29 Cf. Solinus, Collectanea, 23, 6.

 2  tago

 5 sqq. Cf. Hyginus, Poet. Astr., ii, 20.

 6  est addidi

 7  arenosil | Locisvi | petit corr.

 8  ausilium | siti Manitius sati

 12 ammon | samon

 14  ramuculos

 17  Asculapius

 20 Cf. Isidorus, Etym., viii, 8, 1.

 20  sios bole

 21  Simachia

 23  erithria

 25  lemores

 1  est conieci sunt

 2  redeant

 3 pir | flox

 5  silius

 7 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 87.

 14 Cf. Isidorus, Etym., iii, 22, 12.

 17  obs

 19  obs bis

 20  Cubile

 21  obs

 22  habebit

 24  quicqid

 25  obs | νουμηνία conieci mono | prima m. sec.

 26 diaptome | pansileon

 27  evacuatiobus corr.

 2 eris | gone

 6  ibus post nigra delevi

 8 ornion | ophiphagion

 9  colubres

 10 ΠΕΤΟ

 13  rhothoris corr.

 16 ophi

 17  delia | diliphon

 21  blance

 24  com (primum)

 28  amital l. deest Dick

 1  frons

 3  dies conieci fratres

 5  summitatem

 6  et Manitius ex

 7  cocrodillus

 9  sellis corr.

 16  Iseus Manitius cf. Dick app. crit. ipsius

 24  pir | isos | qualis corr.

 26  ptongio ptonggio m. sec. | ptongo ptoggo m. sec.

 1  nteriectione corr.

 9  doriferi sic!

 11  octoginti

 14  adque

 17  ignis

 23  atribuunt

 25  ΚΑΕΔΙC ΕΠΙΚΙΝΑ | omia corr.

 26 ΕΠΙΚΙΝΑ

 31  agnis

 1  apotheos

 3  gala

 10  sapientisimus sapientisimi m. sec.

 13  endelichiam

 15  Archisilas

 16  praecelleat

 21  vrgo corr.

 22  Popius

 29  porpurare

 30  mithus

 5  fngente corr.

 8  figmento

 9 telo

 20  asoma

 28  iugamn iungamn m. sec.

 31  aput

 1  id est conieci in

 3  fleotomum | teno | flevos

 5  incaustum

 9  visiose corr.

 10  gratissimun

 13  st corr.

 14  gumeosque

 15  nilotici

 16  epotema | emplastrum

 18  bituligo sic!

 19  lingarum corr.

 21  multifides corr.

 26  Iatricem Manitius latricem

 28  laniare

 7  actr corr.

 9  dno corr.

 14  Vegetaenus

 24  adverbium Manitius adbium

 25  quando l. deest Dick

 26  senatum

 4  latio corr.

 6  linga corr.

 11  ana | logos

 12 Cf. Augustinus, De musica, vi, 17 (Migne, P.L., xxxii, 1192).

 13 Cf. Aulus Gellius, Noct. Att., ii, 25, 2; Isidorus, Etym., i, 28, 1; Cicero, Timaeus, 13.

 15  etiam m. sec.

 16  mulieres corr.

 17  interpetatur

 22 momomachos

 1  glutten | obseruuant

 3  liens corr.

 7  trizo | trizas corr. | trizans sic! | reo

 13  inulus | inuleus.

 16  Tarquinnii

 17  primilegion

 18  flicio

 19  correpca

 24 peri sopodion

 27  dua corr.

 2  circumfexus corr.

 3 dasy | psily

 3 Cf. Isidorus, Etym., i, 19, 9-10.

 7 diana post rien delevi cf. supra 121, 9

 9  neis

 12  si (alterum) corr.

 13  senariu

 17 Cf. Aulus Gellius, Noct. Att., ii, 25, 2.

 19 omios | lalia

 20  circumerant

 22  Pvocatur

 23  λιτικε

 24  vocatus corr. | lla | analitiche

 25  divididebant

 28  convocate

 3  proposionibus corr.

 4  pulcritudine corr.

 5  forma

 8  sophisticam

 9  a addidi

 10  gymno | exercitatione

 17  dixeris

 18  particulam corr.

 21  aequivocum

 22  unovoco

 30  quae addidi

 4  deos

 5  Cκυρικεο | κερυξ | κερυκοC | κερυκυ

 6  et | κερυκεον | aput

 7 κερυκευμ

 11  diligitur | qud corr.

 17  partibus

 18  cluo sicl

 19  retthorica

 21  sequitor

 23  infinitum

 26  syllogo

 27  sillogismi

 1  isagoge l. deest Dick

 1 Cf. Isidorus, Etym., ii, 25.

 4 Cf. Isidorus, Etym., ii, 26, i, 5.

 7  inperiermenus l. deest Dick

 7 Cf. Isidorus, Etym., ii, 27, 4; Boethius, In librum Aristotelis De interpretatione, i (Migne, P.L., lxiv, 294, 295).

 13  vel ō post participatione delevi

 16 Cf. Boethius, In Porphyrium dialogus I, (Migne, P.L., lxiv, 29).

 16 athomos

 18  opus | dilectus (alterum) addidi

 23 Cf. Pseudo- Augustinus, Decem categoriae, vii (Migne, P.L., xxxii, 1424, 1425).

 1  riationale

 2  rima

 4  anima

 14  homni | in addidi

 15  in leone addidi

 19  omnia m. sec.

 22  necessitatem

 25  negotia corr.

 28  differentia

 29  id est conieci in

 30  incertis

 32  //// constat | et addidi

 33  in addidi

 1  salusare corr.

 1 Prophetia Isaiae, xl, 5.

 2  sexaginta

 3 Actus Apostolorum, vii, 14-15.

 6 Virgilius, Aen., vi, 20-22.

 5  habiit corr.

 7  apostasiun | usian

 8 usia

 9  subsantiam corr.

 11  distxisset

 12  in post sed delevi | dividuum

 14  ciero corr.

 16  suum corr.

 17 Cf. Cassiodorus, Institutiones, ii, 10; Isidorus, Etym., ii, 25, 2; Boethius, In Categorias Aristotelis, ii (Migne, P.L., lxiv, 201).

 18 Cf. Martianus Capella, 170, 11; Boethius, In Porphyrium commentaria, i (Migne, P.L., lxiv, 75).

 23  est (alterum) delevi

 25  liberares corr.

 26  adipiscontur corr.

 29  moechanice

 4  adulcedine

 5  amaritudine

 8  diversus addidi

 15  quaeda

 19  sumuntutur

 27  particionem

 29  pus corr.

 32  dividumum | contrariorum | apetit

 6  aput

 12  litteratoria Hauréau littoratoria

 16  ab addidi

 22  a addidi

 33  Praedicativos—virtutis sunt supplevit Hauréau ex supra

 4  bene disputare utile est ecce condicionalis post at delevi et conieci bene—utilis

 16  uninius

 22  scriptis

 22 Cf. Isidorus, Etym., ii, 22, 2.

 23  Aristotilem

 24  eum add. Hauréau | apec bis

 25  Aristotiles

 27  circuient | sopismata corr.

 28  sopista corr.

 29  vacillam

 31  adque

 2  λιτικε

 4  αναλιτικε

 10  aliut

 15  adque

 24  conculsionem corr.

 27 ΓϒΡΙC

 29  intelligerius

 5  sive particularem abdicativam add. Hauréau

 7  adque

 10  adque

 15  animalem | est addidi

 20  atquivocis

 22  omis

 28  peritur corr.

 29  philosopus corr.

 32  amplificaum corr.

 33  dixissied

 4  κερκεο | κερυχ | κερυκοϲ | praedicatores

 5  κερυκυ | κερυκεν

 6  aput | κερυκευμ

 9  brosis

 13 Cf. Aulus Gellius, Noct. Att., xvi, 11, 1-3; Solinus, Collectanea, 27, 41.

 16  minor corr.

 18  acremonia

 19  audi

 25  infinitum

 28  sillego

 2  isagogae l. deest Dick

 2 Cf. Isidorus, Etym., ii, 25.

 7 Cf. Isidorus, Etym., ii, 26.

 7 periermeniis l. deest Dick

 8 Cf. Isidorus, Etym., ii, 27.

 15  generalissimus

 16  gespecies | athomos

 23 Cf. Pseudo-Augustinus, Decem categoriae, vii (Migne, P.L., xxxii, 1424-1425).

 25  substantilis corr.

 26  multarum corr.

 31  nimalia corr.

 5  in (bis) ante omni delevi | om

 6  exercitati

 12  set

 23  nominatines corr.

 25  incertis

 28  significat

 29  videldebit

 29 Cf. Prophetia Isaiae, xl, 5.

 30 Cf. Actus Apostolorum, vii, 14-15.

 33 Cf. Virgilius, Aen., vi, 21-22.

 1  ypossttasin

 4  cathegiis

 5  dixissed

 6 nam

 11 Cf. Cassiodorus, Institutiones, ii, 10; Isidorus, Etym., ii, 25, 2; Boethius, In Categorias Aristotelis, ii (Migne, P.L., lxiv, 201).

 12 Cf. Martianus Capella, 170, 11; Boethius, In Porphyrium commentaria, i (Migne, P.L., lxiv, 75).

 13 Cf. Aristoteles, Categoriae, ii, 2; Boethius, In Categorias Aristotelis, i (Migne, P.L., lxiv, 169-177).

 15  pos

 18  disciplinam

 27  subiecta corr.

 30  disciplina—est in mg. ima

 33  subiec

 18 sqq. Cf. Aristoteles, Categoriae, v, 1; Boethius, In Categorias Aristotelis, i (Migne, P.L., lxiv, 174).

 23  quado corr. | cirone

 29  inseparabiter

 34  liberares

 37  aliunde (alterum) delevi

 6  omnem

 11  disimus corr.

 13  variabile corr.

 16  umiditas corr.

 17  liberares

 20  ornamen

 27  tunt corr.

 35  notitionem | considederaveris

 1  individuam

 4  pus corr.

 5  consirantur

 11  set

 23  diffinium

 28  subsantialiter corr.

 36  res (alterum) m. sec.

 37  vim

 1  hec corr.

 6  totiuse (alterum)

 7  quicquid

 8  naralis corr.

 20  subststantiae (primum)

 21  prima substantia Hauréau primae substantiae

 31  secunda

 32  substantia

 33  aliaquid

 37  patem corr. | sinplum

 7 perihiermeniis

 18 Cf. Isidorus, Etym., ii, 28, 3.

 34  neganetio

 8  declarativa

 9  diferentiam corr.

 16  quasire

 25  particula

 36  constitutio ////

 6  declatiua

 9  duabus Hauréau duobus | partilculis

 10  abdicativam corr. | recipit Hauréau cipit

 12  artificaliter | naturalē //

 21  praeposit

 24  abdicati corr.

 26  quartuor corr.

 30  Epicureos Hauréau Epicuros

 31  bonu (alterum)

 32  particula

 33  particule

 35  particulam

 1  peras | sin

 2  signf

 5  particularitur

 6  omnis

 9  reflexe

 13  com corr.

 23  tota

 24  teres | dedicative concluduntur in mg.

 31 entimema

 32  possum

 33  ut //

 34  virtutem Hauréau virtustis

 2  ditione

 4  conditiolis

 5  ditione

 7  scientiam

 9  questionem

 12  recurre //

 18  particula

 19  illa //// tionem

 23  reseruatur //

 25  proposionis

 26  assumcionis

 30  declativa corr.

 33  onūs

 34  autem ////

 1  particula

 2  propositonis corr.

 8  fiet corr.

 10  sequentis Hauréau sequen

 12  si m. sec.

 16  mauigene

 20  infexa corr.

 23  idse

 24 menica

 26  membranle | fren | ymen

 27 ymen | fren

 28  fretica corr.

 33  disferens

 1 gl. deest

 5  quarte

 18  illus corr.

 3  si corr.

 5  ρετο et ρετυο sic!

 6  diriuatur | ρετορ | retorica corr.

 8  terpretatur corr.

 15  Flagra

 15 Cf. Solinus, Collectanea, 9, 6-7.

 16  praeliorumque

 18  x̄ | praelia

 19  illus corr.

 20  renovari

 23  numfe corr.

 24 Cf. Servius, Aen., vi, 582; Mythographus Primus, 83.

 25 Fimele

 26  Alloidas | Alloius

 26 Cf. Virgilius, Aen., vi, 582.

 3  se addidi

 5  ahbuerunt | sciverant

 13  praelium

 14  diriuatur

 14 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 51.

 20  quid corr.

 23  potestati corr.

 25  rhetio

 26  acusantes

 29  corporis corr.

 3  onomatapeon

 5  be corr.

 5 Cf. Isidorus, Etym., xiii, 8, 1-2.

 9  igitur

 10  teatha corr.

 11  θεο | athrum

 14  exelsus corr.

 16  altcan // tiū

 18  rhetorice corr.

 24  se //// cula

 26  l. deest Dick | pestis—fecit trans. versus Graeci δεινὸς ἀνήρ. τάχα κεν καἰ ἀναίτιον αἰτιόῳτο

 4  antesignamus corr.

 5 Cf. Cicero, Brutus, 12; Cicero, De oratore, i, 91.

 9  masime | derio corr.

 12  Apllini corr.

 14  ΠΕ | ΠΛΟΤ in mg.

 15  plo | texnen | ΛΟΓΟΝ | ΚΟΡΑΧ

 15 Cf. Appendix ii.

 16  CΙΡΑΚΟϒCΑΝΟϒCΕΡΑΤΟ | dicut corr.

 18  accusaribus corr.

 20  dixesset corr. | qui

 23  oboedi

 27  loquor corr.

 28  connoscentum (primum)

 32  scribentis

 6  scripserant (alterum)

 7  facundiae

 11  di corr.

 12  collutatio

 16  amentas

 18  sum̄untur

 22  eveniri

 27  com // ponit

 30  retor corr.

 3  adiungunt

 5  satus (bis) corr.

 7  legis corr.

 15  coniectura coniactura m. sec. | coniacturalis

 19  fecit (primum) corr. | homiocidium

 23  coniacturalis

 24  coniactura

 26  coniacturam

 2  apellare | acusare

 7  autditoris

 27  et

 29  sentiam

 1  coniactura

 4  quado corr.

 6  sequentitibus

 8  iuciali

 10  //// autem

 12  qd //

 17  iudicax

 20 proficuas

 23  accusatores corr.

 24  est

 25  dannandus

 27  urum corr. | inisiuste

 9  pincipalem

 10  pincipalem | coniacturalis

 13  coniacturam | coniactura

 17  negationem (alterum)

 19  // hominem

 22  quia

 24  contradicione corr.

 27  admitenda

 28  dimitenda

 3  excudit corr.

 7  meritricis

 8  dei

 19  negotia corr.

 20  diffinitio

 22  usitatatas

 25  Clemestram

 25 Cf. Cicero, De inventione, i, 19; i, 31.

 27  sorororem

 6  delitiscentem

 9  enānī

 14  culpamnnon

 17  ordo m. sec.

 25  contadictor corr.

 27  inde ////

 31 Cf. 218, 12.

 3  a

 9  demontrativo corr.

 13  non m. sec.

 18  finitivus

 21  hica

 29  id est m. sec.

 30  iuridicaales

 1  virgulas

 2  conditur

 3 con corr.

 12  coniactura

 17  coniacturalis

 25  gere corr.

 26  d corr. | posse | coniactulis

 30  invenitur

 31  siccut

 32  inveri

 1  astuctionibus corr.

 8  adet corr.

 15  sustaturum corr.

 20  uidex | prohib // eat | loqui //

 23  et in ante et inhonestam delevi | et inhutilem post rem delevi

 3  ΑΝΤΙΚΑΤΕΓΟΡΙΑΜ ΚΑΤΗΕΓΟΡΙΕ

 4 ΑΝΤΙΚΑΤΕΓΟΡΙΕ

 5  contraria corr.

 7  pincipali

 8  comparari

 10  omnis | repentendarum

 14  eidem

 25  ali (alterum) corr.

 27  retor corr.

 30  retor corr. | meritricis

 31  meritricisque

 6 ΑΠΟΔΙΚΤΟ

 7  patetica corr. | ΠΑΤΗΟC

 9  supersermo

 10  exaggeratio

 12  sit

 21  ex e corr.

 29  a par

 10  quado

 17  diersae corr.

 31  patem corr.

 2  inartificalia

 3  id (alterum) delevi

 4  ausa

 5  coniactura

 15  benivolus

 16  retores corr.

 19  iacturi | polum corr.

 20  corruppisse

 25  Catelina

 3  allucinaria

 4  kerricum | capirrarum

 6  occupio

 9  princes corr.

 10  quugne corr.

 10 Cf. Isidorus, Etym., x, 220.

 16  polisicmia | sicma

 17  laudacismus | scisscio

 22  omoeproferon

 23  disproferon

 25  trpem corr.

 27  caconfaton

 1  asinum corr.

 5  deoteriambum

 7  commanibus corr.

 8  menbra

 9  molosi | molosus

 11  molosi | molosus | quavis

 14  herathema | ero | thema | additamenta corr.

 16  dematio corr.

 17  aposita

 18  epimonelexi | manente | karet

 26  compontur

 3  pulcherrimus | elegantissimus corr.

 9  diezeumenonus | zeumenon

 14  falflammeo

 19  striones

 21  inponentes | imponen impoten m. sec.

 27  personam (alterum)

 28  icsius corr.

 1  assupte

 2  ΠΡΩΔΙΗΓΗCΙΝ

 3  ϒΠΩΔΙΗΓΗCΙΝ

 4  ΠΑΡΑΔΙΗΓΙΝ | asmitur

 6  recatulationem corr.

 10  meritricis

 17  diriuata

 18  buit corr.

 23 apotissefugies

 24  ΑΠΟΤΟϒΠΖΟΞΕΩΣ | ΞΙΝΤΗΤΩΝ et ΩΝ

 25  coniuntionibus

 26  currulis bis

 27  curu | in sella (alterum) delevi

 28  pretorium corr. | post praetorium causam alia—turpior iter. ex suprascr. ad 275,18

 1  // // sunt

 3  prouidendum corr.

 4  oculos

 6  agere

 7  est (alterum) m. sec.

 10  pes

 12 Cf. 231, 14.

 13  minere corr. | tue//tur

 18 Ἀπὸ τὸ—ad praetorium post esse iter. ex suprascr., 279, 16 delevi

 19  ΠΡΟΕΙΜΙΝΟC

 20  acusantibus

 21  ΑΝΑΝΤΕΑ

 22  ΕΑΝΟGΙΕS | ΔΕΑΝΟGΙΕS

 23  ΕΝΙΠΟΦΟΡΑ

 24  ΑΝΤΙΠΟΦΟΡΑ

 25  ΑΝΑΚΕΦΑΛΕΟCΙC

 26  par partes m.sec.

 28  ΕΠΙΜΕΡΙCΜΩC

 29  ΔΙΝΟCΙC

 3  umlibicum

 4  meditas

 5  fascie

 8  verbilicus

 9  dirisione | tufi

 12  ad ante diis

 3 Cf. Isidorus, Etym., iii, 10, 3.

 4 ΜΕΤΡΩΝ

 10  eptas | multos corr.

 10 sqq. Cf. Macrobius, Comment. in Somn. Scip., i, 6, 11-83.

 12  geratur

 16  pariter (primum) corr.

 17  duplicata

 18  suputato

 24  paentibus

 26 ΜΙΝΕΡϒΑ | ΜΙΝ | ΕΡϒΑ sic!

 29 sqq. Cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum, xxxvii.

 32  utrique

 1  menti

 2  aetates

 7  antiquas

 9  demediato

 10  demediato

 14  quaterrium (primum) corr.

 16  rationis

 17  septerio

 18 Eptas

 19  singulis corr.

 20 ΦΟCΦΟΡΩC

 23  vene

 25  vem verm m. sec.

 30  enim m. sec.

 32  idalma

 32 Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 13.

 33  idalma | ΙΔΕC

 34  laeta corr. | ΑΓΑΛΗϒΖΟ

 35  exulto

 4  aumentum corr.

 8  limfasium lymphasium m. sec. in mg.

 10  limfas

 13  sic—tenebris m. sec. in mg. | intellegit corr.

 15  core bis | niticora

 17  glaucon

 19  notivida

 20  fos corr. | glaucops

 23  Obs bis

 25 Pallas

 26 Athene | ΑΤΑΝΑθΕ | θΑΝΕ

 29  Terreret l. deest Dick.

 30  Mediisa

 33  gorgonis | georgones

 33 Cf. Fulgentius, Mit., i, 21 (Helm, 32).

 4  matem corr.

 6  ples

 11  artificia

 12 ΜΩϒCΕ

 17  fulcida

 21  Geometrie et pedie

 27  cullimi

 29  oleoqi | unguntum corr.

 1  qid

 2  mutiliter

 5  procoro procorū m. sec.

 6  proci

 11  sumus

 12  dicaret corr.

 16  obculit obtulit m. sec.

 26  geomeotricos

 27  porpura | aelum corr.

 29  li////quore

 3  monstati corr.

 5  trasfertur corr.

 8  intervinata

 11  vocaturi

 14  acra

 14 Cf. Isidorus, Etym., xiv, 6, 32.

 29  caelindus

 1  pollututura

 3  qia

 4  fuerunt corr.

 5  yromam

 10  rehenditur

 13  abcondita corr.

 17  ctofilax

 18 arctoy

 21 Cf. Priscianus, De sideribus, i, 1.

 21 al | arctoy

 22  appelant

 22 Cf. Macrobius, Sat., i, 3, 15.

 26  tragoditas | tragoditae

 27  tragoditarum

 29  antarticis | artico

 1  interstii | dia | hora

 6 Cf. Martianus Capella, 444, 1-445, 13.

 10  cenosura

 10 Cf. Servius, Georg., i, 138.

 12  Botis corr.

 16  orararum

 22  sticiali corr. | stivo

 24  ibi

 25  unaque

 27  dudecim corr.

 29  no

 30  post

 31  transcurre | pus (primum) corr.

 1  pclypsidera

 2  pclypsidera

 7  dimitebant | curre

 8  innitio

 10  vigesima

 20  artes

 21  cum | devextus

 21 Cf. Virgilius, Georg., i, 240, 241.

 22  quodque | bes bis

 23  des bis | triante | quid corr.

 26  citur post dicitur delevi

 28 sqq. Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 186.

 29  australes

 30  a post annis delevi

 1  stile corr.

 3  quo addidi

 5  deties

 6  deties corr.

 7  extremun

 8  dupli

 9  reddit corr.

 17  scophia

 18 ΓΝΩ

 19  diui//ditur

 29  facit corr.

 31  horas corr.

 35  ter//rarum

 1  vel m. sec.

 4  aliquado (primum)

 5  geometria corr. | auttoritas

 7  ex addidi

 23  amplioris

 27 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 166.

 28  saltitudo

 30  quinoctio

 3  sona

 6 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 172.

 7  quin// //que

 9  inbitales corr.

 12  religavit

 16  infernus | emisperiam

 19  ocasum

 22  ΟΡΙΖΟΝΤΑΜ | oros | ΟΡΙΖΟΝ

 26 ΟΡΙΖΟΝ

 27  postest

 29  quaa | sona

 30  quia (alterum) corr.

 31  emiclycios

 32  terra | antartico

 2  zona sona m. sec.

 6  septemtrioonalis | concudit corr.

 9  inferius addidi

 12  ΑΝΤΙΚΟΙ | habitato////res

 13 ΑΝΤΙΚΟΕC

 15  ΑΝΤΙΚΖΟΝΕC

 16  ΙΚΤΟΝΟC | terra

 17 anticoes et antictones

 18  anticoes | auttumnascit

 19  argumentum

 20  augmen

 22  anpodes

 23  u//no

 27  habeant

 28  noctis corr.

 30  nonan corr.

 34 an | anticoi

 35  anticones

 5  mutat corr.

 7  antartico

 8  hiemen

 10  aumentum corr.

 15  amfisci vel asci | amfisci

 15, 21 Cf. Beda, De rerum natura, xxxi (Migne, P.L., xc, 431).

 18  sptemtrionem corr.

 21  asci

 22 scia

 29  transierit

 4  discriptione

 5 Cf. Isidorus, Etym., xiii, 16, 5.

 5 egos

 7  ceraunos | acros | summun

 7 Cf. Isidorus, Etym., xiv, 8, 6.

 8  summitatis corr. | flumina

 10  uropam et Siciliam

 16  Annio

 19  Necapolis

 20 Fiolos | Eiolos

 22  Marcharonissos | macharios

 25  conhitur | quadragesimun

 29 crusum

 1 cerus

 9 Cf. Isidorus, Etym., xiii, 18, 6.

 9 syro

 11  Syrenae

 12 l. deest Dick

 15  spilli

 16  catabathmon catabathnon m. sec.

 18  Leocathiopes

 20  aulocrine | aulos | crine

 22  ethesies

 27  funerationis corr.

 1  ictofai

 3  pamphile

 4  inextrigibili

 27 epipedon

 28 sterion

 29 fano | epihania epiphania m. sec.

 30 cycdicas

 1 elicoides | campales

 4  ΕϒΤϒΓΡΑΜΟC | rectelineus

 5 catecas

 6  mixton

 7 pleoros

 8  CΚΑΛΕΝΟΝ

 9  liea corr.

 10  ΕΤΕΡΟΜΕΚΕC

 12 rumbos

 13  ΤΡΑΠΕΚΙΟΝ

 15  quen

 16  ΚΑΜΠΙΛΟΟΓΡΑΜΜΟΝ

 17  faciendi

 18  ΑΠΟΔΙΚΤΙCΑ

 19  alectica | ΑΠΟΔΙΚΤΙΚΝ

 21  bedicendi bis

 23  quinqe

 2  ΟΜΟΛΟΓΟΜ | ΠΡΟCΕϒΡΕΤΙΚΟΜ

 3 ΠΡΟCΕϒΡΕΤΙΚΟ | ΟΜΟΛΟΓΟ

 5  ΡΕΤΕ

 6  CϒΜΕΤΡΑC | commensurales

 7  ΑΜΕΤΡΑC | inmensurales

 8  ΔΙΝΟΜΙCΙΜΕΤΡΟΙ | commensuralis corr.

 9  ΜΕCΕCΙΜΕΤΡΟΙ

 10  liea corr. | ΜΕCΕCΙΜΕΤΡΟΙ

 11 ΔΙΜΜΙCΙΜΕΤΡΟΙ

 13  ΜΕCΕΑΛΟΓΟC

 14  ΕΚ ΔΙΝΑΜΑΤΟΝΑΛΟΤΟC

 15 alogis

 19  ΔΙΟΜΕCΟΝΠΡΟΤΕ

 21  ΔΙΟΜΕCΟΝΔΕϒΤΕΡΑ

 23  ΜΙΚΤΟΝ | secundae | pete

 24 pete

 25  ΡΕΤΟΝΕΚΔΙΑΜΕCΟΙΔΙΝΑΜΕΝΕ

 27  ΔΙΑΜΕCΑΔΙΝΟΜΕΝΕ

 28  ΑΠΟΤΟΜΕ | ΑΛΟΓΙC

 1  ΜΕCΕΑΠΟΤΟΜΕΠΡΟΤΕ

 3  ΑΠΟΤΟΜΕ

 5  ΕΜΕCΟΝ

 6  ΡΕΤΟΙΜΕCΟΝΤΟΟΛΟΝΠΟΙΟCΑ

 8  ΜΕCΟΜΕΝΟΛΟΝΠΟΙΟCΑ

 11 Cf. Isidorus, Etym., iii, 12, 6.

 12  Pyr | flama (alterum)

 15  celindus celindrus m. sec.

 18  xii decima

 22 poecio

 23 octedros | duodecedros

 24 eticosedros

 27 quod

 30  partem corr.

 2  ceteris corr.

 4  ΘΕΟΡΕΜΑ

 2  erithmetica sic! | rithmus

 7  continuit

 9  inba corr.

 15  portaut

 16  duos corr.

 17  goometria corr.

 22  macillentem

 1  Cyllinii

 2  id est (primum) m. sec.

 7  infacetur | tardiloqus corr.

 16 trexo

 17  fulcra corr. | sustacula

 19  fugis

 20  Lacessis

 24  traat corr.

 29  promitentis

 3  dirivatur

 20  scaturigine

 23  ΖΙΡϒC sic! | Macrovius

 27  conplicitis

 28  climate

 30  porrecte corr.

 31  conspicate corr.

 15  forme

 23  mensuret corr.

 24  qua

 27  abscenditur

 30  inteltualis | monac//is

 11  dies

 13  dies corr. | conuinx

 18  dimediae

 19  post opinabilis dicitur

 26  Lacessis

 27  grates

 29  celo corr.

 1  implectur

 3  epiodo epigodo m. sec.

 5  diapasson

 6  diateseron

 7  diateseron

 22  complicitis

 25  celi corr.

 31  ipse | cellenio

 1  elimenta

 2  apocatasticus

 5  qui

 7  analoicum

 17  diapasson

 22  ni corr.

 33  ΜΙΝΟΙΔΕΜ

 1  ΔΙΑΤΕΜΟΝ

 2  ΑΜΦΙΚΙΡΤΟC

 3  ΠΑΝΚΙΛΕΝΟC | ΚΕΛΙΝΕC

 3 Cf. Isidorus, Etym., xvi, 10, 7.

 5  pascalem corr.

 8  hodce corr.

 9  sextus

 13  inum

 17  cubive vel cubile

 18 Cf. Isidorus, Etym., xi, 2, 31.

 23  secund

 24  apocatasticus | apocatasticcis

 26  nul

 27  singularis singularas m. sec.

 4 d corr.

 7  progessus corr. | additur

 8  no// // uem

 9 nonos

 11  ΠΕΡΙCΟΚΕΙCΠΕΡΙCΟΙC

 13  menbra

 15  ΑΡΠΑΚΕΙC | ΑΡΠΟϒC | paribbus

 16  ΠΕΡΙCΑΚΕΙ//C ΑΡΠΟΙC | ΑΡΠΚΕΙC ΠΕΡΙCΟϒ

 18  ΠΕΡΙCΑΚΕΙCΑΡΠΟϒΝ

 19  ΑΡΤΙΟΚΕΙCΠΕΡΙCΟΝ

 20  increnscendi | crenscendi

 22  singularitemtem corr.

 26  excipiuntur corr.

 2  ΤΕΛΕϒΟϒC

 3  ϒΠΕΡΤΕΛΕϒΟϒC | superfectus | ϒΠΟΤΕΛΕϒΟϒC

 12  ter m. sec.

 13  vel cum due m. sec.

 14  rectam

 19  ΕΤΕΡΟΜΕΚΕΙC

 20  ΤΕCΕΡΑ | profectiora

 26  distingendum corr.

 28  ΠΑΛΛΑΤΙΛΑCΚΙΟϒC

 29  ϒΠΑΛΛΑΠΜCΚΙΟϒ

 30  ΕΠΟΜΟΡΙΟϒC

 1  ϒΠΟΜΟΡΕϒC

 2  ΕΙCΟΤΕΤΑ

 4  simililem

 11  quado (alterum)

 13 in post sic delevi

 17  idestque

 23  sesquateritas corr.

 29  impabus

 4  verb

 7  sive (primum)

 10  multiplicatis

 12  multiciplitate corr.

 14  animaduers// // // ones

 31  praedisimis

 5  com

 14  inve// // es

 16  membrum

 20  menbrorum corr.

 22  unctas

 29  tri//a (alterum)

 2  orars | astroligia bis

 4 Cf. Isidorus, Etym., iii, 24.

 14  casu (alterum)

 29  idesteo

 30  Bachum

 31  euua

 1  uies

 2  arihtmeticae

 7 ΟϒΡΑΝΟ

 8  strtenurania corr.

 11  Casiodorus

 11 Cf. Cassiodorus, De orthographia, v (Keil, Grammatici Latini, vii, 176).

 12  est (alterum) m. sec.

 16  libentium

 19  afflixerat | lexerat

 1  sargofagus | sarx | fage

 1 Cf. Isidorus, Etym., xv, 11, 2.

 7  u // // tres

 11  censra corr.

 12  cerriculum bis

 16  exultant

 18  ΠΑΓΕ corr.

 19 LeΓo

 29  auscul | sententiam

 30  sub

 31  ΛΙΡΑC

 32  ΓΝΩθϒ

 2  acusatus

 8  signis m. sec.

 10  etet

 17  cenosura

 17 Cf. Servius, Georg., i, 138.

 20 arctofilax

 23  pheebeos

 25  ccto

 29  circulum//

 30  aritis

 31  odem

 1  qui corr. | currire

 1 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 44; Isidorus, Etym., iii, 66, 2; Beda, De rerum natura, xiii (Migne, P.L., xc, 211).

 5  valeriae | quiam

 6  decresdo corr.

 15 de post est delevi

 17  crmina corr. | dicas corr.

 25  cognoscete | tradicum

 29  traici

 4  fxtalis fextalis m. sec.

 8  astrian | temque

 11  oculosa sic!

 25  iectant

 29  palliosslos

 1  occltare corr.

 7  si corr.

 9  qui (alterum) corr.

 13  ϕοω

 15  intercapidines

 18  nula

 24  aliquidus

 26  hoc m. sec.

 27  dicitur

 31  vies

 36  frigioris

 3  inferos inferes m. sec.

 4  flammis corr.

 5  repercusio

 6  dimittit

 10  ordibus

 20  ferenia sic!

 30 eregione

 3  sinistrosum

 5  astron

 7  parabelli

 10  οριζο | οριζοη

 12  terramē

 14  circulos

 16  colluri

 20  colluri

 22  paralelos | aequ// les corr.

 31  lustrat lustarat m. sec.

 4  perferiaen

 6  quan corr.

 7  circulolum

 8  septtemtrionalis

 9  solstitias corr.

 12  a post terminos delevi

 14  ΕΝΓΟΝΔCΙC | genus | ΓΟΝΟC

 16 diastema

 19  serpentarii sic! | ofin

 20  ϕω

 21  paganas

 23 ΕΟΝΙΚΤC

 28  arie//tis | linebrae

 33  gcrateram

 1  ststellas

 7  artofilacos | artofilax

 12  discrnitur corr.

 20  sesquitia corr.

 29  maior minor m. sec.

 31  iugere

 2  iniacentis

 3  ariathnes | genitiuus ē

 6  anticanis | chion

 11  ΧΕΛΙC

 14  signa

 16  orientis corr.

 20  sequutur corr.

 27 in post et delevi

 3  ecentron

 16  fenio | feto

 17 feton

 19  fossoros

 5  firmamentum

 7  nitio corr.

 8  eundum | trditatem corr.

 10  aufrtur aufertur m. sec.

 10 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 47.

 12  quado corr.

 14 Cf. Beda, De rerum natura, xxii (Migne, P.L., xc, 240); Plinius, Hist. nat., ii, 56.

 17  qua//drantem

 21  paraleli

 22  paraleli

 23  liniantur

 26  subtus

 30  duobus corr. | partibus in. mg.

 6  sed// | demeroes

 8  dearodu

 9  duovigesimam

 12 sqq. Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 51.

 13  cilindrium | cylindrium sic!

 14  turbonidum sic! | cylindridis

 15  celindris | cylindris sic!

 17  quan

 18  turbonidis sic! | quan | cescit corr.

 22  uius

 23  icxxx | xxvi

 24  sex vel vii m. sec.

 25 ex verbis a Dick excisis

 29  sexta (alterum)

 2  trigies | ter addidi

 3  cccxxvii

 4  dcte | // //esse

 5  qui corr.

 17  autem m. sec.

 21  sed conieci non

 30  repercutientur corr.

 31  et addidi | flebiliores | sunt addidi | // quam

 32  sol conieci terra

 34 l. deest Dick

 35 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 78.

 1 aete corr.

 3  cotu corr.

 4  prima (alterum) m. sec.

 7  spere corr.

 8 monoides

 10 diathomos

 11  amphi | ΑΜΦΙΚϒΡΤΟΣ addidi | dimia

 13  pancelenos panselenos m. sec. | plenalunium | pan

 14 cilenos silenos m. sec. | silenes | silos | nictos

 20 l. deest Dick

 21  bes | des sic!

 22  bes | triante

 27  xxxviiii

 28 sivis

 1  verb

 3  verb

 4  labra

 7  ex | xxxiib;

 8  die

 9 pancilenos pansilenos m. sec.

 9  Cf. Plinius, Hist. nat., xviii, 324.

 10  sol. m. sec.

 12  ccccliiii

 17 Cf. Plinius, Hist. nat., ii, 66.

 20 elios

 3  ϒΨΩΜΕΝΕ

 4  ϒΨΩΤΑΠΙΝΟΜΕΝΕ

 5  ΤΑΠΙΝΟC ΤΑΠΙΝΟΜΕΝΕ

 6  ΤΑΠΙΝΟC ϒΨΩCΜΕΝΕ

 10  absistit

 11  ΠΑΡΑΜΕΚΕΝΕΝCΙΝΟΛΟΝ

 12  ΚΑΤΑΒΙΒΑΖΙΝΕ | ΒΟΡΙΟ | borio

 13 CΙΝΟΔΟC

 14  ΠΑΡΑΜΑΖΙΝΕΝCΙΝΟΔΟΝΝΟϒϒ | id est (alterum) delevi

 15 ΝΟΤϒ

 16  ΑΝΑΒΙΒΑΖΟΝCΙΝΔΕCΜΟΝ | coninctionem corr.

 27  xiiiii

 1  Dialexandrias

 14  in//

 17  adimenti

 18  sextae

 20  redde | quia ante flexior delevi

 30  eregione sic!

 7  planete corr.

 8  aluam

 10  grates

 12 ΜΕΛΠΟC ΜΟΝΟΜΕΝΕ sic!

 19  irita

 27  caliope

 28  plchrifica corr.

 3  cicropidas

 17  preparavt corr.

 10  pricipatum

 14  eruditions erudionis m. sec.

 20  lacessis

 25  lau// rus

 29  inficit interficit m. sec.

 30  certina sic!

 3  extantis

 6  divim

 17  mechannicas

 23  mechannicis

 30  procuis

 1  perindinatio

 2  fastidiosas

 10  Philiologia

 12  prisei

 14  coniuntum

 20  pigebat corr.

 23  caelebrare

 7  Cf. Isidorus, Etym., viii, 11, 74.

 9  pluchra corr.

 11  cinnoma

 14  rosis

 16  emineus

 21  defenre corr.

 24  brahus

 26  diane | dianoia

 1  sensu

 2  celanter

 3  dianoen | prime l. deest Dick

 7  cunticinae | cunta

 10  eratime sic! | ero | imeres

 11  imera sic!

 12  terpsice | trepso terpso m. sec.

 23  flexanimium

 27  erydicem

 28  eudice eurudice m. sec.

 28 Cf. Fulgentius, Mit., iii, 10 (Helm, 77, 16).

 1  orpheum

 2 ΟΡΙΟC ΦΟϒ

 4 s corr.

 7  appare

 12  cadibus corr. | clates

 15  su corr.

 25  vivficavit

 31  consilium corr.

 6  antestans (alterum)

 8  fongerarum

 10 pege

 11  fon

 12 Cf. Plinius, Hist. nat., viii, 72.

 17  brateis

 19  ducito

 21  insessum

 24  rotun// // dum

 26 Cf. 482, 17.

 6  formulae

 9  orbes | // // illud

 11  teracordon corr. | fidula

 12  transscenderat

 18  patrinum

 21 egero

 24  asclepiacum

 27  at (primum) corr.

 1  diademata corr.

 10  porpureum | ethor

 13  honas corr. | uratis corr.

 18  prnasias corr.

 22  medi

 23  nrea

 24  sique

 25  aqus corr.

 1  fedifragum | franges corr.

 7  disliga sic!

 12  cire

 15  curia

 21  conctos corr.

 27  sena m. sec. | eutrusci

 7  phoetontis | phoeton | phoetontos

 8 phoeton

 14  coniuntis corr.

 15  nuntiandusis

 16  invenihat

 17  plecto corr. | concanentur

 27  accatalecticum | trocheacum

 14  ffistula

 31  linqid | parente

 4  iunti

 18  faudulenta corr.

 20  circuactae

 24  Ladmedia

 1  aoperra

 14  oblecti

 16  adaptum corr.

 2  abeuntes

 17  confitentur corr.

 18  insitos

 20  numerororum

 23  ddoctrina

 27 Cf. Chalcidius, Comment. in Timaeum, xxvi-xlix.

 29  creare

 32  unum

 2  cogitati

 6  tradideru//nt

 8 ΦΡΑCΤΟ

 10  aristochenus

 11 ares

 12 achenos | ocho | chenos

 18  marsidam

 20  aonones

 26  aula

 27  oportunitatem

 29  venias

 4  tractatabant

 5  donanta

 6  sabaritas

 9  feneticos | fren

 12 sin | phone

 15  improbrius

 21  aferebat

 22 ΦΡΑCΤΟ

 23  calines

 24 scia

 25  emigranium

 29  igitur post erophylus deletum | eros | phylos

 2  incunctant

 16  action

 26  epiogdoo

 1  epiogdous | eest (alterum)

 2  epigdoi

 5  tetrartemoriae | tetrarta | moria

 6  maximus corr.

 9  quar

 12  colorabie corr.

 14  croma

 16  tia

 20 emis | olon

 22  lhabet

 29  diession

 31  e addidi

 32  diatesseron

 33  diatesseron

 4  divisiones corr.

 15  diatesseron

 21  sub

 22 idicon | ides

 23 apargarticon | exantelicon

 24 ermenuticon

 25  mutabilibus

 28  construtus corr.

 31 melopoeia | lexis

 1 proce

 2 exantelicon | eremeneuticon

 4 odicon | ode | ypocriticon

 11  diestimatica

 14  ptoggos

 17  unusque

 20  anasis

 22 septem

 25  ypate | ὑπατῶν addidi

 26 ypatos

 1 mese

 3  paranete | nete | ltima corr. | paranete

 4 nete

 6 mese

 8 mese | paramese

 9 paramesen

 11  generi l. deest Dick

 14 mese

 17 ptoggon

 18  acuntur corr.

 19  ΒΑΡϒΠϒΓΝΟΙ | ΜΕCΟΠϒΓΝΟΙ

 20  ΟΚΟΠϒΓΝΟΙ | ΟΚΟC

 21  ΑΠϒΓΝΟΙ

 22  ΠΑΡΠΙΑΤΟΙΔΕC

 23  ΛϒΥΚΑΟΝΙΔΕC

 25  omofoni | afoni

 27  uni

 5  quntitatis corr.

 6  diestema

 7  quatuor corr.

 10  ΚΑΤΑ ΕΘΟC

 13  diestematis

 18  esinteta

 19  coniventia

 21  diestemata

 22  consonet (alterum) corr.

 27  binarium | dividit dividitur in mg.

 28  tetraplantatur

 31  tetraplasii

 1  epigdoi

 8  dia

 10 agogen | plocen

 11  geminatione | quicqid

 12 ploce

 13 periferes

 17  ceteris// //

 19  emitonaa

 21  chromma | chrommatico

 27  sesqualte

 29 netam | pamesen

 30  proprtione corr.

 31  coniuntur

 1  coniuntur corr.

 4  saparatarum | mese

 7  diuisioonem | coniuntarum

 8  sonas corr.

 9 proslambanomenos

 14  narmonio

 15 hypatoides

 17 ipatoides | nitoides

 21  nomicos

 23  coemoelogica

 28  coniunta

 5  rizomino

 6  regidi

 13  hii

 16  es | qui corr.

 24  retionis

 25  fusficiens

 28  diatenus

 3  labarum corr.

 10 stringilla | strigilis

 11 Cf. Iuvencus, Evang. Hist., Praef., 1.

 12 perples

 15  pos

 19 poia | loicos

 23  illis post multiplices deletum

 25  sissugis

 26  troxeus

 30  tribtachus

 31  molosus

 4  dactilico dactililo m. sec.

 7  dactileum | equalitasa

 10  in// proceleumatico | consirau//eris

 12  sisugiis

 14  sisugus

 24  brachius | antibachius | sisugiis

 22  sisugiis

 26  eptritus corr.

 27  sisugiis

 28  proportionem | exsigus

 33  gere | dactiloco corr.

 3  bima

 4  exemo

 6  molosus

 9  sisugiam

 10  sisugia

 16  proceleumaticoi

 17  sinecho

 19  ΜΟΝΟΚRΟΝΟΝ

 21  pondeus corr.

 27  ΑΡΟΜΙΖΟΝΟC| ionicos

 29  apellasonos

 1  proceleumatico

 5 dactilus

 7  spondo

 9  repraehensibilis corr.

 12  varianter sic!

 13  propinquitat//em

 14  ita m. sec.

 16 ΑΡΧΕ

 18  bachius

 21  bachio

 23  ab addidi

 27 iambizi

 28 iambizo

 29  inviolias

 3  recardans

 5  bachis | bachi

 7  quatuor corr. | poeonibus

 8  poeones | poeona

 9  se

 14  lidio | tropo

 17  coniuntionem

 19 ΛΙCΙΟC

 22 epipatoes |

 26 docco

 27 docco ter

 31  prosodiazi

 1  bachio | bachium | sisygias

 5  imilibus

 7  tribachus corr.

 10  brevem addidi | qis

 13  dactilu

 17  trochaides

 20  bachium

 21  antibachium

 22 verbi

 26  ditio

 28 gl. deleta est

 29  ΣΙΣΤΑΛΤΙΚΟΣ | unaque

 31  pro · · · · · · · · · a

 2 verbum deletum ut conieci

 4  semisin | ca · · · minis

 6  iu · · · · · · r

 9  famine

 12 creos | agros

 13  orpago | aticis

 15  aticis bis

 17  fulas

 22  nauci nauti m. sec.

 26  fabules corr.

 27  hombinatorem

 29  aelisae

 3  glosa ΘΕΟ ΧΑΡΕ in mg.


 [[ Print Edition Page No. 222 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 223 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 224 ]] 

APPENDICES


 [[ Print Edition Page No. 225 ]] 

APPENDIX I
NOTE ON TWO DATES IN THE ANNOTATIONES

Our information relative to the chronology of the life and works of John the Scot is not very satisfactory. De Wulf sums up our knowledge of the subject:1

Né en Irlande entre 800 et 815, Jean Scot Erigène fit ses premières études dans quelque monastère irlandais. . . . On le trouve à la cour de Charles le Chauve en 850-51. Il est en pleine activité scientifique et il intervient dans les controverses théologiques retentissantes en publiant le De praedestinatione. Jusque-là, en effet, Scot s’était nourri de l’étude presque exclusive des auteurs latins, Cassiodore, Martiane Capelle, Isidore et surtout S. Augustin et Boèce dont il commenta, ce semble, le De consolatione philosophiae. En 858, à la demande de Charles le Chauve, il traduit et commente les oeuvres du pseudo-Denys (sauf la Théologie mystique). Puis il traduisait les Ambigua de Maxime le Confesseur et le De imagine (περὶ κατασκευη̑ς ἀνδρώπου) de Grégoire de Nysse. Enfin il composa le De divisione naturae (entre 862-866). Scot disparaît de la scène de l’histoire avec Charles le Chauve et ne semble pas avoir survécu aux années 870.

In the Annotationes in Marcianum, references to two different days, used for the sake of illustration, have proved disappointing as far as helping to date the treatise is concerned.

In both instances John the Scot is discussing the Dionysian cycle, that is the period of time which is equal to the product of the twenty-eight-year period that marks the return of the earth to a given position relative to the sun on the same day of the week, and the nineteen-year period (the Metonic cycle) which marks the return of the earth, the moon, and the sun to a given position relative to each other. In the first, he says:

Quidam dicunt paschalem lunam tantum ibi crescere et decrescere lumine, id est circulus solis, nam circulus solis in xxviii annis constat sicut circulus lunae in xviiii. Verbi gratia, ut talis feria et talis dies mensis et talis annus bis Sextilis sit, ut hodie est, simul revertatur xxviii annorum spatium expectandum est, et iterum si bis Sextilis hoc anno fuerit in die dominica, non erit iterum in die dominica usque dum xxviii anni sint peracti. (373, 8).

It is tempting to assume that when he says, ‘the second of August, as it is today,’ and ‘if the second of August falls on Sunday this year,’ that he is describing the circumstances which existed in the year when he was writing.

The second quotation supplies not only the day of the month, and the day of the week, but also the age of the moon—three phenomena which would not coincide again before five hundred and thirty-two years had elapsed.


 [[ Print Edition Page No. 226 ]] 

Circulus lunae, id est reversio eiusdem ad eandem etatem quam nunc habet, post xviiii annos fit sicut reversio solis post xxviii. Verbi gratia, si hodie xx est, xii Kalendarum Septembrium non veniet usque dum xviiii anni sint finiti; iterum si xii Kalendarum Septembrium in secunda feria sunt, iterum post xxviii annos in eadem feria erunt, ut autem reversio sit et aetatis lunae et dies mensis et feriae post dxxxii annos fit quos appellat Magnum Annum. (457, 16).

I give my translation of the pertinent part.

If today is the twentieth (day of the moon), the twelfth of September will not fall (on the twentieth day of the moon) again for nineteen years; again, if the twelfth of September falls on Monday, twenty-eight years after, it will again fall on the same day of the week; moreover when there is a recurrence of the same age of the moon, the day of the week, and the day of the month after five hundred and thirty-two years, the phenomenon which is called the Magnum Annum occurs.

That ‘XII Kalendarum Septembrium’ means September twelfth is made clear by another quotation:

Circa ortum Arcturi, id est circa ortum Bootis qui ortus est in xii Kalendarum Septembrium. (294, 6).

In the latitude of Laon, where John the Scot may well have been writing this, the constellation of Bootes rises at approximately the middle of September.

Now it is evident that no one year could satisfy the requirements of both dates, having August second fall on Sunday and September twelfth fall on Monday. Since there are eight different years between 817 and 979 which satisfy the conditions of the first date, it is of little value. One is very ready to assume, however, that the second date, which imposes three conditions to be fulfilled, was the actual day on which that part of the commentary was being written. Unfortunately that date could fall only in the year 819, when the twelfth of September was on Monday and the moon was twenty days old.1 Since that year is too early for the date of the composition of the treatise, we are forced to conclude that the two dates mentioned were selected entirely at random.


 [[ Print Edition Page No. 227 ]] 

APPENDIX II
THE ΠΕΠΛΟΣ OF THEOPHRASTUS

In a ninth-century Bern manuscript (LVIb) of Remigius’ commentary on Martianus Capella, Usener1 found the following scholion:2

Corvinus rethor fuit. ipse est et corax siracusanus qui regulas theophrasti latinis tradidit Εκ τοι πεπλοι Θηοϕραστοι τηχνεν αγον κοραξ συρακου ειρατο.

Without any question, the source of this garbled information is a gloss in John the Scot’s Annotationes, on folio 83v of C:

de gente Corvini Ἐκ τοῦ Πέπλου Θεοϕράστου, id est ex Peplo Teofrasti; τέχνην, id est artem, λόγων verborum, Κόραξ corvus, Συρακόσιος εὕρατο invenit.

The same quotation is found in the Dunchad commentary.3 What this Πέπλος of Theophrastus was, is a question. No mention is made of such a work in Diogenes Laertius’ life of Theophrastus. A second quotation from it is given in a Laon (444) manuscript of the ninth century written by Martin of Laon, an Irishman who belonged to the same school as John the Scot. The short quotation is given in Latin, and deals with the invention of the Greek alphabet.4 Usener would attribute the quotation in the Remigius commentary (he does not mention the Laon manuscript) to a Byzantine poet earlier than the seventh century, whose forgery of the name of Aristotle’s pupil was successful in deceiving the commentator.5

The notion that the word ‘Πέπλος’ was the name of a literary genre characterized by its miscellaneous contents is confirmed by Aulus Gellius6 and Clement
 [[ Print Edition Page No. 228 ]] 
of Alexandria.1 The only considerable remnants of an ancient ‘Πέπλος’ are ascribed to Aristotle. The problem of their identification is involved in the most perplexing difficulties.2 It remains, however, that from very early times, the name of Aristotle became attached to a certain piece of literature,3 extant in fragments, all of which are epigrams on Homeric heroes, which was known as the Πέπλος. The rather commonplace information given in the two references to the Πέπλος of Theophrastus, namely on the development of the Greek alphabet,4 and the name of the alleged founder of rhetoric, Corax,5 was certainly familiar to Aristotle, and most probably to Theophrastus, whose name is always associated with his master’s for his work on rhetoric.6 It is, therefore, perhaps most consistent with logic to assume that this is actually a lost work of Theophrastus.


 [[ Print Edition Page No. 229 ]] 

APPENDIX III
DUNCHAD

Of the three commentaries on Martianus Capella written by the ninth-century scholars, Dunchad, John the Scot, and Remigius of Auxerre, the oldest is almost certainly that of Dunchad.1 After the accretions of fictitious information which several generations of scholars have been attaching to the career of Dunchad2 have been cleared away, little more than his name remains. In a British Museum manuscript (Reg. 15, A. XXXIII) a work of the ninth or tenth century, one folio which does not belong to the codex has been inserted outside the regular quire arrangement, and numbered three. As reported by Esposito in his analysis of the manuscript,3 the folio bears the superscription:

Commentum Duncaht Pontificis Hiberniensis quod contulit suis discipulis Monasterii Sancti Remigii docens super astrologia Capellae Varronis Martiani.

This is followed immediately by notes on the computation of time:

Naturalis mensis lunae duobus diebus et vi horis et bis se perficitur; id est circum unumquodque signum his temporibus . . .

Fol. 4 begins with the commentary of Remigius on Martianus Capella. The rest of the manuscript from which the single folio was taken has never been found. From the one folio we obtain the sum total of our knowledge of Dunchad, namely that he was an Irish bishop who taught at the monastery of St Remi at Rheims, and that he wrote glosses for at least the book on astronomy of Martianus Capella. Conjecture makes him a resident of the Irish colony
 [[ Print Edition Page No. 230 ]] 
at Laon and a teacher of Remigius.1 The old Catalogue de la Bibliothèque du Roi, iv, 8 contains the following entry:

4854 Codex chartaceus, olim Mentellianus. Ibi continentur Duncani Macrudoeri, Scoti, annotationes in Pomponium Melam de situ orbis.

The first page is entitled simply ‘Prolegomena Quaedam in Pomponium Melam.’ Narducci2 has given the explicit, ‘Finis Annotationum in Pomponium Melam De Situ Orbis D. Donati Macrudaeri Scoti.’ That this is the work of the same Dunchad is doubtful.

The conjecture of Traube3 and Manitius4 that the incomplete anonymous commentary on Martianus Capella in C is the work of Dunchad has been accepted by almost all scholars.5 It is unfortunate that no other copy of the treatise has been found,6 for what we have is only a fragment of the original. Unannounced, it begins abruptly on the top of folio 25r with the lemma from the second book of Martianus (67, 11) ‘Alii quoque huius,’ and continues with glosses on the second book, as far as fol. 26v, col. 1, l. 11, where one reads, ‘Finit ii Liber de Nuptiis. Deest totus liber de grammatica. Incipit de Dialectica.’ The end of the book is indicated on fol. 29r, col. 2, l. 31, ‘Finit. Incipit de Rhetorica.’ A very curious thing happened on fol. 30r, col. 2, l. 17, where a note reads: ‘Rhetoricae Lector Noscas Hic Plurima Desunt.’ What immediately follows, to the end (bottom of fol. 30r), consists of glosses from 222,19 to 232,5, all of which are identical in wording and order with John the Scot’s, without additions or omissions. It is interesting to note that the copyist did not choose exactly the right place in John the Scot to begin his copy, for he overlaps what he has already done, to some extent. Dunchad had glossed as far as 224, 16, while the borrowed glosses begin at 222, 19, so that there are about twenty-five comments on material which had already been discussed. The significance lies in the fact that the two commentaries were so different in the words which they glossed that the copyist did not seem to realize his mistake. Manitius did not
 [[ Print Edition Page No. 231 ]] 
observe this bit of borrowing, and consequently attributed the similarity of some of the glosses in the last part to Dunchad’s and John the Scot’s having drawn from a common source. The commentary ends as abruptly as it began (about one-third of the way through Book v).

I shall avoid repeating the information given by Manitius on the contents of the treatise and its relation to John the Scot, but shall attempt to add a little to what he has done. He has suggested1 that often single glosses are fuller than the corresponding ones in John the Scot; that the Dunchad commentary tends to explain simple words, John the Scot, larger concepts; that like John the Scot, Dunchad indulges in long allegorical interpretations; and that astronomical comments are frequent and long. There seems to be a far more limited use of Greek than in John the Scot. Several passages betray theological bias.2 Anything comparable to the little discussion which prefaces each book in John the Scot’s Annotationes is lacking in Dunchad. No analysis of the meters of the verses is given; only one meter is even named. Glosses containing etymologies, and bits of information about grammar and rhetoric are common. Cases of queer derivations, strange definitions, and mistaken identities are not of rare occurrence.

Manitius’ observation that Dunchad used a different manuscript of Martianus Capella from John the Scot’s is very valuable. He cites the lemma on 72, 17 which Dunchad gives as ‘nitale Quidam codices habent nitale’; John has ‘amital ros.’ Several more instances might be given. Dunchad, at 74, 10 has the lemma ‘iseum,’ while John has ‘ipsius.’ The quotation from the Iliad at 213, 11 was very corrupt in all Martianus manuscripts. Certainly John, who translated it ‘Pestis vir artis mala et contraria fecit,’ must have been a different text from that of Dunchad who comments: ‘ΔΙΝΟC scelera ΑΝΔΗΡ vir ΤΑ ΚΑΚΙΙ mala ΚΑΙ et ΑΝΑΤΑΩΝ superans CΡΑΤΙΩ milites.’

The order of the lines in the manuscript Dunchad used may have been somewhat different in the passage where both commentators refer to the Πέπλος of Theophrastus (214, 12). In John the Scot, the lemma ‘commune pignus’ followed by another lemma precedes the discussion of the Πέπλος; in Dunchad the Πέπλος and two more lemmata are given before ‘commune pignus’ begins.

As sources, Manitius3 has already indicated Macrobius,4 Aulus Gellius,5 Julius
 [[ Print Edition Page No. 232 ]] 
Severianus,1 Servius,2 and Chalcidius,3 to which I might add Virgil,4 Isidore of Seville,5 and St Augustine.6

With regard to the greatly disputed question of the connection between Dunchad’s commentary and that of John the Scot, I should support Manitius’ hypothesis that the two works were not directly related, but may have been derived from a common source.7 To validate the theory, I would present for consideration a series of lemmata and glosses which seem to coincide approximately, and a second series which diverge.8 Without giving the whole text of both, there seems no adequate way of indicating how frequently the two commentators gloss entirely different sets of words. This would indicate, of course, that one was not using the other as a guide.

I. Parallel Passages

Dunchad John the Scot
67, 13 Sybilla dicitur quasi syos bilin,9 id est mens dei. Sibilla σιὸς βουλή, divinum consilium.
71, 16 Themis obscuritas, caligo. Temis caligo.
71, 17 Erigone virgo vel luctata. Erigone aut angulus aeris aut contentiosa femina interpretatur; ἔρις contentio, γυνή mulier. Ideo hoc fingunt quia luctatio semper est in Mercurio cum sole. Absis Mercurii est in Erigone, hoc est in Virgine.
71, 18 Pinax est capsa organi in quo finguntur calami. Qualiscumque tabula, si picta fuerit, pinax vocatur; proprie tamen capsa dicitur organi.
71, 19 Ybis id est ciconia.9 Ibis ipsa est ciconia; interpretatur autem ὄρνιν ὀϕιοϕάγον, id est manducans collubras.
72, 17 Capillitio vulsa, habens vulsum capillum, id est solutum. Vulsa, soluta.
75, 2 Pirois Martis. Pirois Martis.
75, 10 Ex calidis, id est ex parte Martis; humidisque id est ex parte Saturni. Ex calidis, ex parte Martis inferius et ex humore superius Saturni.
75, 18 Draconis facies pro ipsa ferocitate frigoris. Draco propter ferocitatem hiemis.
77, 10 Florem ignis lucem unde ignis floret. Florem ignis lucem patris.
78, 19 Zeno magister Stoicorum qui de nuptiis scripsit. Zeno scripsit de nuptiis.
78, 19 Archisilas qui de avibus disputavit. Archesilas scripsit de natura avium.
80, 5 Mithos fabulas. Mithos fabula.
151, 7 Sophismata cavillationes vacillationes. Est similitudo veritas ex falsitate sophisma. Sophismata cavillationes. Sophista enim dicitur falsorum conclusor, ideo cavillatoriam artem, id est cavillam, dicuntur habere.
157, 5 Simplerasma confinis conclusio. Simperasma id est confinis, conclusio.
210, 11 Caelicolum pro caelicolarum. Caelicolum pro celicolarum.
210, 12 Phlegra civitas Macedoniae antiqua Gigantum bellorumque immanitate. Flegrae Flegra est nunc civitas Macedoniae quae quondam fuerit Gigantum proeliorumque inmanium temeritate famosa, quae sola etiam diluvio mundi asseritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo.1
214, 12 Signum id est corvum. EK ex, ΤΟϒ ΠΕΠΛΟϒ peplo θΕΟΦΡΑCΤΟϒ Teufrasti, sic vocatur ipse liber, ΤΕΧΝΗΝ artem ΛΟΓΟΝ (verborum) ΚΟΡΑΞ (proprium nomen), CϒΡΑΚΟϒCΙΟC Siracusanus ΕϒΡΑΤΟ invenit. De gente Corvini Ἐκ τοῦ Πέπλου θεοϕράστου, id est ex Peplo Teofrasti; τέχνην, id est artem, λόγων verborum, Κόραξ corvus, Συρακόσιος εὔρατο invenit.

 [[ Print Edition Page No. 233 ]] 

II. Dissimilar Passages

Dunchad John the Scot
67, 16 Eritra de matre vel insula. Erithrea rubea.
67, 16 Simmachi non quam Virgilius1 dicit Deiphebam filiam Glauci. Simmachia adiutrix.
70, 7 Per sistra Niliaca fontes omnium fluminum. Sistra species est indumenti quae maxime circa Nilum sive Aegyptum invenitur. Sistra Niliaca dicit propter sonum qui primo tono constituitur. Sistrum organum est, quod genus tantum apud Aegyptios invenitur.2
70, 11 Felis id est damma vel simia. Felis mitissima bestia est.
71, 20 Petaso talaribus. Πέτομαι volo, inde petasum.
72, 1 Dilophon alitem ubi iste dicit quod a leva fuisset caprea; dilophon dicit quod fuisset ales pugnans cum serpentibus. Ὄϕις serpens, δειλία formido, inde dilophon, formidans serpentes.
72, 16 Anthias dea auxiliatrix virginum. Antias contraria.
73, 2 Septem germani quia in initio creaturarum vii dies fuerunt. Consimiles praesidebant in prora, quia per xxiiii horas impletur dies. Septem fratres in prora, septem <dies> in hebdomada quibus volvuntur omnia tempora.
74, 12 Attis Graece flos3 dicitur, quem amavit Berecinthia id est altitudo terrarum, atque ideo Attis in solis adoratur figura, quia omnium florum princeps est sol et quodam modo creator. Attin Porphirius4 florem significare perhibuit.5 Et puer, id est Triptolemus. Atti puer interpretatur, impetus vel proximus.
74, 13 Adon solem significat. Adon cantans interpretatur.
75, 17 Melo Dorio id est modulatione Dorica, id est acuto sono. Melo Dorio gravissimo sono.
77, 6 Septimo radiatos id est septies, septem donis spiritus sancti illuminatos. Septimo pro septies, septem pro planetis, septem dies septimanae attribuunt.
78, 17 Endelichiam summa partem animae. Entelechiam originem anime.
79, 13 Papiam Popaeamque id est publicam legem. Popium et Papius scripturae de nuptiis. Papius et Poppaeus duo iudices a Roma missi ad Ticinam, id est ad Hispaniam, ibi Romanas scripserunt leges.
80, 11 Chelis Latoia citharista, Diana. Chelis Latoia, lyra Apollinis.
153, 10 Bromius mimus deorum, id est iocularis. Bromius interpretatur edax, ab eo quod est βρῶσις cibus.
153, 17 Marsicae nationis Psilli in Africa, Marsi in Italia fuere incantatores serpentium, qui eos aut subito interficiebant, aut minime nocere sinebant. Marsica enim gens est quae suos infantes inter serpentes ponunt et si illorum fuerint, serpentes nihil illis nocent.
155, 14 Clues pugna et clues nobilitas et clues defensio et clues incrementum, sed hic clues quasi pugnatricem accipere debemus, de rhetorica enim dixit. Cluen auditricem, id est rhethoricam dicit. Cluo enim audio interpretatur.
210, 13 Ephialta dii montium Ephialta demones qui obprimunt homines in somnis.
212, 5 Rostra naves. Rostra promuralia.
213, 11 ΔΙΝΟC scelera ΑΝΔΗΡ vir ΤΑ ΚΑΚΗ mala ΚΑΙ et ΑΝΑΤΑΩΝ superans CΡΑΤΙΩ milites. Pestis vir artis mala et contraria fecit.

 [[ Print Edition Page No. 234 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 235 ]] 

The glosses on 67, 13; 71, 6; 72, 17; 75, 2; 75, 10; 78, 19; 78, 19; 80, 5; 151, 7; 157, 5; 210, 12; and 214, 12 are such close parallels that John the Scot’s might easily have been taken for Dunchad’s. In the instances where both gloss the same word, but in quite different ways, it is instructive to note that when it is a case where one is right and the other wrong, the more plausible glosses are usually given by John the Scot. This is true in 67, 16; 70, 7; 72, 16; 73, 3; 77, 6; and 80, 11; the reverse holds in 74, 12 and 74, 13. It is, of course, possible that John the Scot may have used Dunchad, substituting his own comments entirely where he disagreed with his model. It seems strange, however, that if this were the case he would have refrained from expressing his disagreement. At any rate, this comparison must serve to dispel the erroneous but widespread opinion that John the Scot’s treatise bore such a great resemblance to Dunchad’s that John the Scot must be considered quite dependent upon Dunchad.

Endnotes

 [1 ] M. De Wulf, Histoire de la philosophie médiévale (Louvain, 1934), i, 127-128.

 [1 ] I am greatly indebted to R. K. Marshall of the Mathematics Department of Wilson College for his calculation of the age of the moon, which was, of course, the chief factor in determining the date.

 [1 ] Rheinisches Museum, xxv (1870), 606.

 [2 ] Martianus Capella, 214, 12.

 [3 ] Cf. M. Manitius, Neues Archiv, xxxvi (1911), 58. The Dunchad commentary seems to have enjoyed no such great popularity as that of John’s.

 [4 ] M. E. Miller, ‘Glossaire—grec-latin de la Bibliothèque de Laon,’ Notices et Extraits des manuscrits de la Bibliothèque Nationale, xxix, 2 (1880), 181; ‘Έχ πέπλο τεοθράστι proprium et interpellatur deum intelligens. Primi quidem invenerunt (sup. s. apud quosdam Caldei) litteras Aegiptii. Secundi Foenices (sup. i. Afri), unde foeniceae (sup. i. rubicundae) litterae dicuntur. In Graeciam autem Cathmos Sidonius, Agenoris filius detulit litteras. Sunt autem hae numero xvi; Α Β Γ Δ Ε ΙΚΛΜΝΟΠΡΣΤΤ. Post vero Cathmum Palamidis filius Naucligrecus (sup. proprium) invenit Ζ Θ Χ Φ. Deinde Simonides filius Leopreppi, Η Ξ Ψ Ω. Fiunt omnes xxiiii. De inventione litterarum sic accepimus.’ Miller says that he is unable to locate the quotation in the works of Theophrastus.

 [5 ] Rhein. Mus., xxv, 607. He gives as another example of the same thing a Byzantine poem published in Ideler’s Physici et medici Graeci minores, ii, 328-335: ‘Θεοϕράστου ϕιλόσοϕου περὶ τη̑ς θείας τέχνης διὰ στίχων ἰάμβων.’

 [6 ] Noctes Atticae, Praef., vi. In justifying the title Noctes Atticae, which indicates little concerning the nature of its varied contents, Aulus Gellius shows that his choice is not without precedent: ‘Namque alii Musarum inscripserunt, alii silvarum, ille πέπλον, hic Ἀμαλθείας κέρας, alius κηρία, partim λειμῶνας.’

 [1 ] Stromatum (Migne, P. G., ix, 209): ‘ἐν μὴν ούν τῷ λειμῶνι τὰ ἄνθη ποικίλως ἀνθοῦντα κἀν τῷ παραδείσῳ ἡ τῶν ἀκροδρὐων ϕυτεία, οὐ κατὰ εἶδος edaacgrκαστον κεχώρισται τῶν ἀλλογενῶν· εἰ καὶ λειμῶνας τινες, καὶ Ἑλικῶνας, καὶ κηρία καὶ πέπλους συναγωγὰς ϕιλομαθεɩ̑ς ποικίλως ἐξανθισάμενοι συνγράψαντο.’ Cf. also Cicero’s reference to πεπλογραϕία Varronis (Att., xvi, 11, 3).

 [2 ] The fragments are collected in V. Rose’s Aristotelis fragmenta, 637-644, pp. 394-407. The question is discussed by F. Schneidewin in Philologus, i (1846), 1-45, and also by V. Rose in Aristoteles Pseudepigraphus, 563-579.

 [3 ] In the list of the writings of Aristotle given in the onomatologon of Pseudo-Hesychius Milesius, published by Rose in the Fragmenta of Aristotle, 17, there is found the entry: ‘πέπλος: περιέχει δὴ ἱστορίαν σύμμικτον.’ Eustathios, Commentarii ad Homerii Iliadem, 285, 25 (on Il., β, 557) comments: ‘ἱστορεɩ̑ δὴ ὁ αὐτὸς Πορϕύριος καὶ ὅτι Ἀριστοτέλης σύγγραμμα πραγματευσάμενος, ὅ περ ἐκλήθη πέπλος, γενεαλογίας τε ἡγεμόνων ἐξέθετο καὶ νεῶν ἑκάτω ἀριθμὸν· και ἐπιγράμματα εἰς αὐτούς.’

 [4 ] Cf. Hyginus, Fabulae, 277; Plinius, Hist. nat., vii, 56. Here he refers to Aristotle.

 [5 ] Cf. Cicero, Brutus, 12, which is considered to be a paraphrase of Aristotle’s Τεχνῶν συναγωγή; Quintilianus, Inst. orat., iii, 1, 8-13, and ii, 7, 7; Victorinus, In Rhetoricam M. Tullii Ciceronis, ii, 2 (Halm, Rhetores Latini minores); Aristoteles, Τέχνης ῥητορικη̑ς, ii 24, 11.

 [6 ] Cf. Iulius Victor, ix (Halm, op. cit.); Victorinus, op. cit., i (Halm, op. cit., pp. 579, 581, 583).

 [1 ] There is no transcription of the whole treatise. Manitius, in his article, ‘Zu Dunchads und Iohannes Scottus’ Martiankommentar,’ Didaskaleion, i (1912), 138-172, gives all of Book ii and the most important glosses from Books iv and v.

 [2 ] Cf. Histoire littéraire de la France, vi, 549-550.
M. Manitius, Geschichte der lateinischen Literatur des Mittelalters i, 525-526.
Dom Gougaud, ‘L’Oeuvre des Scotti,’ Revue d’Histoire ecclésiastique, ix (1908), 258.
W. Turner, ‘Irish Teachers in the Carolingian Revival of Letters, Catholic University Bulletin, xiii (1907), 563.
E. Narducci, Bulletino di Bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche, xv (1883) 553-555.
L. Traube, Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, xviii (1893), 104.
A. P. Forbes, Remains of the Late A. W. Haddan (Oxford and London, 1876), 285, 286.
W. Wattenbach, Deutschlands Geschichtsquellen in Mittelalter (Berlin, 1885), i, 334.

 [3 ] Zeitschrift für celtische Philologie, vii (1909-10), 500-506. It was also given by Traube, loc. cit., 103, and Narducci, loc. cit., 554. In his article, Esposito was under the impression that the whole commentary was the work of Dunchad. In the next volume of the Zeitschrift, viii (1910-11), 566-567, R. Fowler called attention to the error which Esposito acknowledged in Zeitschrift, ix (1913), 159-163.
M. R. James, Cambridge Medieval History (1922), iii, 526.

 [1 ] Manitius, Gesch. der lat. Lit. des Mittelalters, i, 502.

 [2 ] Bulletino, xv, 556.

 [3 ] Neues Archiv, xviii (1893), 104.

 [4 ] Neues Archiv, xxxvi (1911), 57.
Gesch. der lat. Lit. des Mittelalters, i, 525-526.
Didaskaleion, i (1912), 138-172.

 [5 ] The notable exception is Esposito, whose views have become so modified that he not only doubts the identity of the fragmentary commentary in C, but believes that no commentary of Dunchad exists. Cf. ‘Sur le prétendu Commentaire de Dunchad sur Marcien Capella,’ Didaskaleion, iii (1914), 173-181. Cappuyns (Jean Scot Érigène, sa vie, son oeuvre, sa pensée, 79) is of the opinion that the question has not been settled: ‘Il faut donc renoncer à l’identification de Traube à laquelle, malgré tout, Laistner semble tenir encore. Quoi qu’il en soit d’ailleurs de Dunchad auquel appartient peut-être la version augmentée de Remi, le fragment anonyme du manuscrit de Paris n’est pas daté, et son rapport chronologique à Jean Scot ne nous paraît pas établi.’

 [6 ] The manuscripts Paris 8786 and Paris 14754 which were long considered to be copies of the same treatise (Manitius, Gesch. der lat. Lit. des Mittelalters, ii, 809) contain the text of the Remigius commentary.

 [1 ] Gesch. der lat. Lit. des Mittelalters, i, 526.

 [2 ] Cf. 69, 2: ‘Pyrflegetonta est igneus fluvius totum infernum ambiens de circulo Martis manans. Figurate significat turbidam corpulentamque huius infimam aeris naturam, quia concreta est igne de superioribus tracto et aqua ex aere, in quo pagani putant peccatrices animas dampnari. Poete dicunt quod ex circulo Martis igneus Phlegeton progreditur, id est fluvius in quo terrentur animae malae viventes in hoc saeculo.’
73, 2: ‘Septem germani quia in initio creaturarum vii dies fuerunt.’
77, 3: ‘Intellectualis id est ubi non sunt corpora, spiritus et angeli.’
77, 6: ‘Septem donis spiritus sancti illuminatos.’ (This last was noted by Manitius.)

 [3 ] Cf. op. cit., i, 525, 526.

 [4 ] 74, 7: cf. Sat. i, 17, 7; 74, 16: cf. Comment. in Somn. Scip., ii, 3, 3.

 [5 ] 151, 10: cf. Noctes Atticae, vi, 14, 10.

 [1 ] 158, 8. Manitius believes that the part quoted has been lost.

 [2 ] 70, 7: cf. Aen., vi, 585.

 [3 ] 78, 7: cf. Comment. in Timaeum, ccxix.

 [4 ] 67, 16: cf. Aen., vi, 36; 67, 18: cf. Ecl., v, 1.

 [5 ] 171, 18: cf. Etym., xviii, 24; 212, 27: cf. Etym., viii, 6, 11.

 [6 ] 74, 12: cf. De civ. dei, vii, 25.

 [7 ] His quotation of Dunchad’s gloss, ‘Attin Porphirius florem significare perhibuit’ (74, 12), as a bit of evidence for the existence of an earlier commentary has no value, since it, in turn, is quoted from St Augustine’s De civ. dei, vii, 25: ‘Porphyrius, philosophus nobilis, Attin flores significare perhibuit.’

 [8 ] The Dunchad glosses are given as they appear in the manuscript.

 [9 ] Cf. Isidorus, Etym., viii, 8, 1.

 [1 ] Cf. Solinus, Collectanea, 9, 6-7.

 [1 ] Cf. Servius, Aen., vi, 36.

 [3 ] Cf. Fulgentius, Mit., iii, 5.

 [4 ] Cf. Augustinus, De civ. dei, vii, 25.

 [5 ] Cf. Servius, Aen., ix, 115.

 [2 ] Cf. Isidorus, Etym., iii, 22, 12.


 [[ Print Edition Page No. 236 ]] 

 [[ Print Edition Page No. 237 ]] 

INDEX NOMINUM ET LOCORUM

Abderites, Saturnus, 58

Acheron, Dis, 7

Acmon, 77

Acroceraunia, 145

Adon, Adonis, Sol, 23, 24, 72, 84, 93, 234

Adrastia, 40

Aegyptii, Aegiptii, 56, 70, 72, 78, 234

Aegyptus, Egyptus, Egiptus, 49, 63, 69, 72, 82, 86, 91, 137, 175, 193

Aelissa, 220

Aeneas, 75

Aesculapius, 7, 69

Aethicus, xxiii

Aethiopia, 69

Africa, 145, 170, 191, 235

Afrodite, Venus, 13, 33

Agamemnon, 116

Agape, 78

Agrypnia, 59

Aiax, 127

Alcides, Hercules, 68

Alcman, 79

Alcmene, 49

Alcmenes, Hercules, 68

Alcuin, xxii, xxiv

Alcus, Hercules, 68

Alexander, 204

Alexandria, 138, 144

Allecto, Vedia, 66

Aloidae, 107

Aloius, 107

Ambrones, 60

Amfronius, 127

Ammon, 69

Amnes, 107

Amphion, 79, 193

Anaxagoras, 137

Ancus, 39

Andromacha, 78

Andromeda, 174

Anguis, 137, 168

Anie, Ania, xxvii, 12

Anio, 78

Anno, 145

Anthias, 234

Aon, 61

Aones, 203

Aonides, Musae, 61

Apelles, 135

Apollo, Auricomus, Clarius, Delius, Latoius, Lauripotens, Lupinus, Lycius, Phoebus, Phoeton, Pythius, Sagittarius, Vulnificus, xv, xix, 7, 8, 10, 12, 14, 15, 16, 17, 19, 22, 23, 24, 26, 28, 29, 30, 31, 33, 46, 48, 53, 56, 69, 74, 90, 110, 135, 188, 198, 200, 203, 235

Apotheosis, 66, 67, 74

Aquarius, 46

Arabicus sinus, Mare Rubrum, 145

Aratus, xxiii, 137

Arcadia, Archadia, 8, 14, 28, 56, 80, 135, 199

Arcas, Archas, Mercurius, 14, 28, 56, 80, 147

Archesilas, 74, 234

Arctofilax, Bootes, 55, 137, 175

Arcturus, xxiii, 137, 138, 159, 226

Argo, 175

Ariadnes, 176

Aries, 45, 142, 144, 168, 174, 178, 181

Arion, 193, 194

Aristides Quintilianus, xxii

Aristoteles, Aristotle, xii, xxiii, xxiv, 64, 89, 95, 96, 228

Aristoxenus, 203

Arithmetica, 36, 147, 152, 165, 166, 202

Armenia, 207

Armipotens, Iovis, 152

Armonia, 198, 202

Artes, 75

Augurium, 63

Aruns, 79

Aruspicina, 10

Aruspicium, 63

Asclepiades, 204

Asia, 61, 135, 145, 174

Asia Minor, 77

Astraea, Astrea, 70, 170

Astreus, 173

Astrologia, 60, 134, 135, 138, 165, 167

Astronomia, 165

Athanasia, 25, 65, 66, 67

Athena, Tritonia, Pallas, Minerva, 11, 90, 133

Athenae, 82, 88, 90, 91

Athlantiades, Mercurius, 35, 153

Athlas, 8, 33, 35, 105, 153

Atropos, xxiv, 7, 40, 153, 156

Attici, 220

Attis, xi, 72, 232, 234

Augustinus, St Augustine, x, xxii, xxiii, xxv, 8, 9, 38, 39, 78, 84, 93, 225, 232, 234


 [[ Print Edition Page No. 238 ]] 

Aulocrene, 146

Aulus Gellius, xxii, 78, 80, 92, 227, 231

Auricomus, Apollo, 19

Aurora, Leucothea, 7, 59, 200

Autonoe, 78

Avienus, xxiii

Azoni, 39

Bacchii, 218

Bacchus, Bromius, Liber, Dionisius, Euan, 49, 165, 218

Beda, Bede, xviii, xxii, xxiii, 144, 169, 178

Berecinthia, Ops, 7, 234

Bett, H., xviii

Biblos, 72

Boethius, ix, xii, xxii, xxiii, xxiv, 84, 86, 95, 96, 225

Bootes, Arctofilax, 55, 137, 138, 168, 175, 226

Bosforos, 146

Boyer, B., xxix

Bromius, Bacchus, 83, 92, 106, 187, 235

Busiris, 49

Caelulum, 176

Cadmus, 54

Calliope, Calliopea, 65, 186

Camena, Musa, 3

Campania, 16

Cancer, 45, 55, 176, 182

Cappuyns, M., ix, xii, 230

Capricornus, 46, 176

Cardea, 39

Carite, Carites, Gratiae, 64, 186

Carmentis, 69

Carneades, 69, 81, 90

Cassiodorus, xxii, xxiv, 86, 95, 166, 225

Castor, 31, 49

Castores, Gemini, 49

Catabathmos, 146

Catamitus, Sol, 84, 93

Catilina, 109, 124

Cato Censorinus, 113

Cecropidae, 187

Centauri, 175

Ceres, 50

Cerucrusion, xxvii, 145

Cetus, 176

Chalcidius, Calcidius, xviii, xix, xxii, xxiv, 10, 22, 67, 131, 202, 232

Charles le Chauve, xiii, 225

Chronos, Cronos, Saturnus, 43

Cicero, xxiii, xxiv, 3, 9, 64, 78, 108, 109, 110, 116, 123, 124, 129, 135, 172, 228

Cillenides, Mercurius, 190

Cipris, Venus, 136

Cirra, Cyrra, 17, 61

Clarius, Apollo, 24, 33

Clement of Alexandria, 227

Clius, 133

Cloto, 7, 153, 156

Clytemnestra, 116

Coene, 110

Colchi, 59

Coniectura, 10, 63

Consentes, 37, 38

Consius, 51

Consus, 39

Corax, xxiv, 110, 227, 228

Corbie, x, xii

Corona Ariadnes, 55

Corvinus, 110, 227, 233

Corvus, 174

Cratera, 174, 175

Creta, 48

Cretes, Cretenses, 204

Croesus, 135

Crysippus, Crisippus, 81, 90

Cumae, 16

Cunctalis, 39

Cupido, 14, 51, 152, 155, 167, 186, 192, 199

Curitis, 67

Cybebe, Cybele, Ops, 7, 8, 70, 159

Cyllenius, Cillenius, Mercurius, 8, 9, 13, 15, 29, 33, 39, 56, 57, 74, 130, 134, 153, 157

Cyllenus mons, 8, 56

Cynosura, Septemtrio minor, 138, 168

Cythera, 199

Cytherea, Cytheris, Venus, 147, 199

Darius, 135

Deipheba, 234

Delius, Apollo, 12, 28, 29, 81, 90, 198, 201

Della, 108

Delos, 16, 17, 28, 48, 56, 90

Deltoton, 175

Delphi, 56

Democritus, 74

Dialectica, 83, 88, 89, 90, 91, 92, 105

Diameroes, 179

Diana, Latoia, 50, 78, 156, 196, 198, 235

Diarodu, 179

Dick, A., x, xi, xxi, xxvi, xxx

Dicteus mons, 70

Dictinna, Ops, 70

Dicuil, xxiii

Diogenes Laertius, 227

Diomedes, 80

Dione, Dionoe, 153, 191, 192


 [[ Print Edition Page No. 239 ]] 

Dionisius, Dyonisius, Bacchus, 69

Dis, Pluto, Orcus, Acheron, 7, 53, 72

Discordia, 38

Divinatio, 10

Dobiaš-Rozhdestvenskaïa, xii

Dori, 207

Doris, 110

Duhem, P., xviii, xix, xxii

Dümmler, E., ix

Dunchad, xii, xiii, xx, xxi, xxii, xxix, xxx, 227, 229, 230, 231, 232, 235

Ecate, Echate, Ecahte, 48, 49

Egeum mare, 145

Egyptus, see Aegyptus

Eleusina, 70

Elice, Septemtrio maior, 138, 168

Elicon, 16, 17

Elisei campi, 22

Elleboro, 81, 90

Eniochus, 174

Entelechia, 10, 74, 234

Entellus, 167

Eoles, 110, 207

Eones, 207

Ephialta, 107, 235

Epicurei, 102

Epimelia, 67

Era, Iuno, 67, 69

Eraclytus, 74

Eratime, 192

Ercules, see Hercules

Eridanus, 176

Erigone, Virgo, 71, 232

Ermafroditus, see Hermafroditus

Ermagoras, 115

Ermes, see Hermes

Eroes, 69

Erophila, 69

Erophilus, 204

Erythra, Eritra, 16, 233

Esiodus, 74

Esposito, M., 229, 230

Ethiopes, 146

Etruria, 66

Etrusci, 197

Euagrius, xxvii, 6

Euan, Bacchus, 165

Euclid, xxi

Eumenis, 66

Euriale, 61, 192, 193

Europa, 145

Eurydice, 192, 193

Eustathios, 228

Eva, 174

Fabricius, J., x

Fama, 17, 56

Fantui, 70

Fasus, 66

Fata, 156

Fauni, 70, 107

Favores, 38

Februalis, 67

Fenona, 177

Fides, 6

Filologia, see Philologia

Flegra, 107, 233

Flora, 186

Floss, H., x

Flower, R., 229

Fluvonia, 67

Fones, 70

Fons, 38

Forbes, A. P., 229

Forculus, 39

Forcus, 61, 199

Fortuna, 18, 50, 51

Forus, 72

Fosforos, see Phosphoros

Fowler, R., 229

Fraus, 39

Frazer, J. G., xxv

Frigia, 207

Fronesis, see Phronesis

Fronosapio, 59

Fulgentius, xiii, xxiv, 11, 30, 40, 48, 61, 133, 192, 234

Furiae, 38, 153

Gaditanus fretus, 145

Galacteus, 74

Galatea, 199

Gale, T., ix

Gemini, Castores, 31, 45, 49, 55, 176, 182

Genethliaca, Genetliaca, 76, 188

Genius, 52

Geometria, 61, 134, 135, 136, 147, 152, 161

Germanicus, xxiii

Gigantes, 107, 233

Glaucus, 234

Gorgones, 61, 133, 186

Gougaud, Dom, 229

Gracchi, 135

Gracchus, Tiberius, 116

Gradivus, Mars, 7, 108


 [[ Print Edition Page No. 240 ]] 

Graeci, Greci, xxvii, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 13, 15, 16, 17, 22, 23, 24, 38, 39, 43, 46, 50, 64, 74, 75, 78, 82, 84, 90, 93, 103, 106, 107, 108, 110, 131, 132, 133, 137, 145, 161, 168, 199, 207, 217, 220

Graecia, Grecia, Gretia, 8, 14, 48, 61, 69, 70, 81, 90, 110, 152, 193, 203

Grai, 8

Grammatica, 83, 88, 92

Gratiae, Carites, 4, 5, 64, 156, 186

Gregory of Nyssa, xxv, 225

Hauréau, B., x, xi, xii, xiii, xvi, xxiii, xxx

Helena, Elena, Lacena, 78, 123, 200

Hemithei, 69

Heracles, xxiv

Heraclides Ponticus, xviii

Hercules, Ercules, Alcides, Alcus, Alcmenes, xi, xxix, 49, 67, 68, 146, 154, 174

Hermafroditus, Ermafroditus, 33, 66

Hermes, Ermes, Mercurius, 9, 33, 64

Hesperia, Italia, 137

Hesperus, 137

Hispania, 68, 74, 235

Horatius, 6

Hyginus, xxiv, 8, 69, 228

Hymen, Hymeneus, Imen, Menica, Ymen, Ymeneus, 3, 4, 5, 105, 191, 198

Iacob, 86, 94

Ianitores, 39

Ianus, 8, 159

Ias, 110

Ictyofagi, 147

Ideler, J. L., 227

Idra, 155, 174

Idrus, 174, 176

Iepa, ix, xiii, xxiii

Imerus, 192

Inachus, 8, 78

Inarmene, 40

India, 17, 45, 46, 56, 61, 69

Innuba, Pallas, 152

Io, Ino, 78

Iovis, Ammonius, Armipotens, Iovis Opulentiae, Secundanus, Tonans, Veiovis, Zetus, xv, xix, xxii, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 16, 19, 20, 22, 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 48, 49, 50, 51, 53, 56, 58, 64, 68, 69, 72, 77, 90, 108, 131, 134, 135, 137, 144, 152, 154, 155, 156, 165, 189, 193, 196, 197, 198, 200, 201

Iphimede, 107

Iris, Taumantias, 41, 42

Iseus, Serapis, 72

Isidorus, Isidore of Seville, xviii, xxii, xxiv, xxv, 7, 8, 9, 13, 16, 24, 36, 37, 38, 43, 44, 45, 46, 55, 59, 63, 69, 70, 78, 80, 84, 86, 89, 93, 95, 100, 108, 109, 125, 131, 132, 136, 145, 146, 150, 159, 165, 167, 169, 178, 182, 191, 225, 232, 234

Isis, 8, 54, 78

Ismarus, 193

Italia, 66, 82, 91, 137, 138, 204, 235

Iugaria, 221

Iugarii, 221

Iuno, Caelestis, Era, Hospita, Pronuba, Suada, xi, 4, 6, 7, 11, 23, 24, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 44, 45, 46, 48, 49, 64, 67, 68, 70, 125, 147, 156, 186, 187

Iuppiter, xviii, 16, 44, 79

Iustitia, 64

Iuvencus, xxv, 214

James, M. R., ix, 229

Jerome, xxv

John the Scot, Iohannes Scotus, Joannes Scotus, Johannes Scottus, Johannes Scotus Erigena, ix, x, xi, xii, xiii, xiv, xv, xvi, xvii, xviii, xix, xx, xxi, xxii, xxiii, xxiv, xxv, xxvi, xxvii, xxviii, xxix, xxx, 225, 226, 227, 229, 230, 232, 235

Kartago, 220

Keil, H., ix, xxii

Krabbo, H., xx

Lacedemonia, 200

Lacena, Helena, 200

Lachesis, Lacesis, 7, 153, 156, 188

Ladmea, 200

Laistner, M. L. W., xiv, xviii, xx, xxiv, 230, 234

Laon, 226, 227, 230

Lar, 39

Lares, 38, 68

Lars, 38

Larvae, 69

Lasus, 201

Latini, 55, 84, 88, 108, 131, 132, 133, 174, 217

Latoia, Diana, 198

Latoius, Apollo, 23

Latona, 23, 198

Lauripotens, Apollo, 27

Leda, 200

Lemnius, Vulcanus, 13, 187

Lemnos, 13, 187

Lemures, 69

Leo, 45, 55, 76, 182

Leucaethiopes, 146

Leucothea, Aurora, 7, 59

Liber, Bacchus, 46, 69


 [[ Print Edition Page No. 241 ]] 

Libissa, 170

Libra, 46, 168, 174, 176, 182

Lide, 166

Lidia, 218

Liebeschütz, H., xiii

Limentinus, 39

Lindsay, W. M., xxviii

Lira, 176

Litteratio, 76

Litteratura, 76

Lucesia, 67

Lucianus, 24

Lucifer, Phosphoros, Fosforos, Vesper, 59, 132, 136

Lucina, 156

Lupinus, Apollo, 16

Lupus of Ferrières, xiv

Lybia, Libia, 41, 46, 139, 203

Lycia, Licia, Litia, 16, 48, 56

Lycius, Apollo, 16

Lydii, 207

Macaronesos, 145

Macedonia, 107, 233

Macrobius, ix, xi, xviii, xxii, xxiv, xxv, 8, 16, 19, 22, 23, 24, 36, 38, 49, 67, 131, 137, 154, 231

Magna Grecia, Gretia, 82, 91

Magnesia, 61

Maia, 8, 33, 51, 105, 153

Maiugena, Mercurius, 52, 105

Mancinus, 116

Manes, 39, 66, 205

Maniae, 69

Manitius, M., xi, xiii, xx, xxi, xxiv, xxx, 227, 229, 230, 231, 232

Mantice, 10, 27

Mare Rubrum, Arabicus sinus, 137, 145

Mariendini, 203

Mars, Gradivus, Pirois, xviii, xix, 7, 19, 20, 22, 26, 30, 49, 53, 72, 108, 158, 159, 182, 233

Marsi, 235

Marsias, 203

Marsica gens, 92, 235

Martianus Capella, Marcianus, ix, x, xi, xii, xiii, xiv, xv, xvi, xviii, xix, xx, xxi, xxii, xxiii, xxiv, xxvi, xxvii, xxx, 3, 4, 5, 10, 13, 18, 22, 75, 86, 90, 95, 111, 134, 137, 138, 167, 168, 220, 221, 225, 227, 229, 230, 231

Martin of Laon, xx, 227

Maximus, xxv, 225

Mecenas, 6

Medimnus, 135

Medioximus, 68

Medusa, xv, 61, 133

Mela, xxiii, 230

Mélandre, M., ix, xiii, xxiii

Melpomene, 186

Melopoeia, 219

Memmius, 127

Memoria, 14

Memphis, 8

Menala, 199

Menalia, 199

Menalus, 199

Menica, Hymen, 105

Meonius, 6, 24

Meotidae paludes, 145

Mercurius, Arcas, Athlantiades, Cyllenius, Cillenides, Maiugena, Pennatus, Stilbon, xiv, xv, xviii, xix, 3, 5, 8, 9, 14, 15, 19, 20, 21, 22, 24, 25, 26, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 52, 53, 54, 56, 59, 63, 64, 71, 74, 75, 80, 83, 91, 105, 130, 132, 134, 135, 147, 153, 178, 182, 184, 186, 190, 191, 199, 232

Merkel, J., xii

Meroes, 179

Mesius, Pegasus, 169

Mesopotamia, 146

Miller, M. E., 227

Milo, 124

Minerva, xv, 11, 12, 36, 131, 133

Mitra, 72

Mulcifer, Vulcanus, 23, 134, 187

Musae, Camenae, Aeonides, 3, 30, 33, 39, 54, 60, 61, 75, 134, 170, 186, 193, 194, 197, 199

Musica, 61, 187

Mynors, R. A. B., xxiv

Mythographus Primus, xxv, 9, 107

Nais, 80

Napeae, 107

Narducci, E., 229, 230

Neapolis, Nicopolis, 145

Nemesis, 50

Neptunus, 41, 47, 48, 53, 107, 194

Nereus, 7, 26

Nerienis, Nerine, 7

Neverita, 39

Nichomachus of Gerasa, xxi

Nilus, 54, 146

Nimpha, 26

Nisa, 56

Nocturni, 38

Nortia, Nothria, 50

Novemsiles, 39

Numa Pompilius, 40


 [[ Print Edition Page No. 242 ]] 

Oeagrius, xxvii

Oenistice, 188

Ofiuchus, 174

Olympus, Olimphus, Olimfus, 62, 67, 70

Opigena, xxvii

Ops, Cybele, Cybebe, Berecinthia, Dictinna, Rea, Terra, 7, 8, 44, 70, 84, 93, 133, 174

Oratius, 116

Orcades, 146

Orcus, Dis., 7, 66

Orestes, 116

Origen, xxv

Orion, 55, 176

Orpheus, xxvii, 176, 192, 193, 205

Ortensius, 127

Osiris, 54, 63

Othus, 107

Ovidius, xxv, 7

Paedia, Pedia, Astrologia, 134, 135, 152

Pales, 107

Pallas, Minerva, Athena, Tritonia, Tritonis, Innuba, 11, 36, 37, 40, 74, 131, 132, 133, 134, 152, 153, 187, 203

Pallas gigas, 36

Pan, 70, 199

Panes, 70

Paphie, Venus, 147, 191

Paphos, 147, 191

Papius, 74, 235

Parcae, xv, 7, 32, 38, 40

Paris, 200

Parmenes, 82, 91

Parmenides, 82, 91

Parniasia rupes, 17

Parnasus, 16, 25, 196

Pegasus, Mesius, 61, 169, 174, 194

Pelasgi, 106, 220

Penates, 37, 38

Pennatus, Mercurius, 56

Periergia, 59

Peripathetici, 26, 178

Perseus, 61, 174

Philenon, 80

Philologia, Phylologia, Filologia, xi, 3, 5, 25, 26, 27, 28, 33, 34, 35, 37, 53, 54, 56, 57, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 67, 71, 74, 75, 130, 134, 135, 152, 153, 188, 190, 202, 205

Philosophia, 64

Phisica, 62

Phito, 192

Phoebus, Apollo, xv, 19, 29, 31, 33, 53, 74

Phoeton, Apollo, 198

Phosphoros, Fosforos, Lucifer, 59, 176

Phronesis, Fronesis, 59, 61, 188, 198

Pindarus, 61

Pirois, Mars, 72, 177, 233

Pisces, 45

Pitra, Cardinal, x

Plato, xix, xxvi, 10, 22, 67, 82, 91, 109, 111, 165, 202

Platonici, xix, 10, 22

Pliades, Vergiliae, 8, 105

Plinius, xviiii, xxii, xxiii, 19, 20, 21, 26, 45, 60, 139, 141, 142, 169, 178, 179, 180, 182, 194, 228

Pluto, Dis, 7, 48

Polimnia, 61

Pollux, 31, 49

Polyclytus, 135

Pompeius, 124

Poppaeus, 74, 235

Populona, 67

Porphyrius, Porphirus, ix, xiii, xxiii, 232, 234

Portunus, 7

Potnia, 77

Priamus, 200

Priapus, 153

Prineia, 167

Priscianus, xii, xxiii, 137

Privernas, 79

Privernum, 79

Prochion, 176

Pronoes, Providentia, 10

Pronuba, Iuno, 32, 147, 187

Proserpina, 48, 50, 156

Providentia, Pronoes, 10

Prudentia, 59, 64

Prudentius of Troyes, x

Pseudo-Augustinus, xxiii, 84, 93

Pseudo-Dionysius the Aeropagite, xxv, xxvi, 225

Pseudo-Hesychius Milesius, 228

Psiche, 10

Psilli, 146, 235

Ptolemy, xviii

Pyrphlegeton, Pyrflegeton, 70, 231

Pythagoras, Phythagoras, Phitagoras, Phytagoras, Pytagoras, 19, 57, 74, 82, 91, 194, 203

Pythius, Apollo, 16

Quintilianus, xxiv, 228

Quirinus, Romulus, xxv, 38, 40

Rand, E. K., ix, xi, xii, xiii

Rea, Ops., 7, 43

Remigius of Auxerre, ix, x, xi, xii, xiii, xx, xxii, xxx, 227, 229, 230

Rheims, 229


 [[ Print Edition Page No. 243 ]] 

Rhetorica, Rhetorica, Rethorica, xiv, xv, 83, 92, 108, 110, 130

Ripheae arces, 41, 139

Roma, 74, 125, 235

Romani, 5, 64, 75, 117, 121, 124, 145, 172

Romulus, Quirinus, xxv, 38, 40

Romulei, 135

Rose, V., xxiv, xxvi, 228

Rullus, 127

Sabaei, 63

Sabini, xxv, 38

Sagittarius, Apollo, 19

Sagittarius sidus, 46

Sainte-Marthe, D. de., x

Samius, Pythagoras, 57

Samos, 57

Sandys, J., ix

Saticena, Soticena, xxvii, 67

Saturnus, Abderites, Chronos, 7, 8, 13, 19, 20, 22, 23, 38, 39, 43, 48, 53, 58, 67, 72, 108, 158, 169, 174, 178, 190, 233

Satyra, Satira, 5, 90, 168, 220

Satyri, 70

Satyrus, 167

Schedler, P. M., xxii

Schneidewin, F., 228

Scopas, 170

Scorpio, Scorpius, 46, 71, 176

Scythia, Scithia, 41, 45, 61, 139, 145

Seditio, 38

Semidei, 68

Semones, 68

Septemtriones, Triones, xxiii, 137, 138, 159, 168

Serapis, Iseus, 72

Servius, xxiv, xxv, 8, 21, 38, 61, 107, 138, 168, 232, 234

Severianus, Julius, 231

Sibylla, Sybilla, Sibilla, Sybylla, Cumea, Erythrea, 15, 16, 69, 232

Sicilia, 121, 136 167

Siculi, 78

Silenus, 165, 166, 167

Silk, E. T., ix

Silvanus, xv, 70, 107, 108, 130

Simmachia, 69, 235

Siringa, 199

Sirion, 55

Sminthius, 77

Smyrna, 77

Socrates, 82, 91

Sol, 10, 59

Solinus, xxv, 46, 68, 92, 107, 233

Sophia, 9, 12, 27

Sors, 188

Stenno, 61

Stertenurania, 166

Stilbon, Mercurius, 176

Stimula, 186

Stix, 8, 48

St John Chrysostom, xxv

Stoici, 63, 81, 89, 233

Strimon, 193

Suada, Iuno, 32, 186

Surse, 207

Sybaritae, 204

Sypnum, 69

Syrenaei, 146

Syrius, 55

Syrtes, 146

Syrus, 66

Tages, 68, 69

Tagus, 68

Tales, 74

Talia, 31

Tanais, 145, 193

Tares, 167

Tarquinius Superbus, 79

Tartarei meatus, 26

Tartarus, 34

Taumantias, Iris, 42

Taurus, 8, 45, 55, 176, 189

Temis, 70, 170, 232

Terpsis, 192

Terra, Ops, 43, 44

Thebae, 54, 193

Theophrastus, Teofrastus, xxiv, 110, 203, 204, 227, 228, 233

Théry, P. G., ix, xxvi, xxvii

Theseus, 200

Thethis, Tethis, 48

Ticina, 74, 235

Timeus, 165

Tiphon, Tifon, 8, 72

Tisias, xxiv, 110

Tmolus, 77

Tonans, Iovis, 28, 29, 32, 37

Tracia, 61, 192, 193, 205

Traube, L., ix, xii, xiii, 229, 230

Trinacria, Sicilia, 136

Triones, Septemtriones, 138

Triptolemus, 234

Tritonia, Pallas, 11, 153

Tritonis, Pallas, 191, 192, 203

Trogoditae, 137

Troia, 6, 123


 [[ Print Edition Page No. 244 ]] 

Troiani, 60

Turner, W., 229

Ulixes, 127

Urania, xxvii, 65, 170

Varro, x, 135, 228

Vedia, Allecto, 66

Vedius, Orcus, 66

Vegetanus, 77

Veiovis, Iovis, 39

Velata, xxi, 127

Venus, Afrodite, Cypris, Cytherea, Cytheris, Paphie, Casta, Voluptuaria, xi, xviii, xix, 3, 9, 13, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 31, 33, 44, 50, 51, 53, 67, 71, 75, 84, 93, 105, 132, 136, 137, 147, 152, 153, 158, 173, 178, 182, 184, 185, 187, 191, 197

Vergiliae, Pliades, 105

Vernet, F., ix

Verres, 117, 121, 124

Vesper, Lucifer, 132, 137

Vesta, 6, 7, 38, 44, 50, 74

Vianna, 76

Victor, Julius, 228

Victorinus, xxiv, 228

Virgilius, xxiv, xxv, 6, 41, 86, 94, 107, 139, 232

Virgilius of Salzburg, xx

Virgo, Erigone, 46, 71, 176, 232

Virtus, xiv, xvii, xix, 14, 15, 22, 25, 26, 27, 29

Vitruvius, xviii

Vulcanus, Lemnius, Mulcifer, 13, 37, 45, 50, 67, 134, 159, 187

Vulnificus, Apollo, 19

Wattenbach, W., 229

Wernsdorf, J. C., xxiii

Wibaudus, x

Wulf, M. de., 225

Ymen, Ymeneus, see Hymen

Zeno, 74, 233

Zetus, Iovis, 77

Zodiacteus, 8

Ἀθάνατος, 11

Ἀθηνaivrgr, 133

Ἀἰολίς, 145

Ἀλκυόνη, 8

Ἀπαλός, 11

Ἀρκαδία, 14

Ἄρκτος, 55, 137

Ἀρκτοϕὐλαξ, 168

Ἄτροπος, 40

Βοώτης, 55

Διός, 16

Ἐνγόνασι, 174

Ἐρατώ, 30

Εὐτέρπη, 30

Ζεύς, 16

Ἠλέκτρα, 8

epsoxgrUCρα, 49

Ἡρακλη̑ς, 49, 67

Θεόϕραστος, 110, 227

Καλλιόπη, 31

Κελαινώ, 8

Κλειώ, 31

Κλωθώ, 40

Κόραξ, 110

Κύπρις, 9

Λάχεσις, 40

Μαɩ̑α, 8

Μελπομένη, 30

Μερόπη, 8

Μινέρυα, 131

Νηίς, 80

Οὐρανία, 30

Πάλλας, 133

Πολύμνια, 30

Πυριϕλεγέθων, 22

Σιός, 16

Στερόπη, 8

Ταυγέτη, 8

Τερψιχόρη, 31

Φιλολογία, 57

Φοɩ̑βος, 24

Φοιτῶν, 198

Φωσϕόρος, 132

Χρόνος, 43

Ψυχή, 27